Leesmaar.nl Capitel 7 Boek 1 Deel 1 Cruydt-Boeck 1644 (original) (raw)

HET VII. CAPITEL

De Derde krachten en spruyten niet alleen uyt d'Eerste; maer veel verder voortgaende / worden oock ghemaeckt van de ghene die onder de Tweede gerekent plegen te zijn; soo dat sy uyt de mengelinge van die twee schijnen te vervolghen : Ghelijck de Vleeschmakende (van de welcke wy hier nae sullen spreken) verdrooghen sonder eenige bijtende kracht / ende boven dien trecken oock t'samen : in de welcke het drooghen / d'Eerste kracht; en het t'samen trecken / de Tweede toegheschreven wordt. Voorts / onder de Derde krachten worden gherekent alle die dingen de welcke rijpen / dat is / rijp-maken oft matureren, etter-maken / vleesch doen wassen / heelen oft t'samen hechten / roven maken / oft de wonden toesluyten / weeren oft beenachticheydt doen groeyen / doen pissen / de maendt-stonden verwecken / de nae-gheboorten ende vruchten uyt-iaghen / den hoest stillen / melck doen komen / saet doen krijghen oft vergaen.

Etter-makende

Etter-verweckende / Pus mouentia, Diapyïtica 'Diapuïtika' oft Ecpyïtica 'Ekpuïtika' ghenoemt / veranderen oft brenghen tot etter alle vochticheydt / de welcke in de gheswillen is / ende oock het gheplettert oft bedorven vleesch. Dese dinghen zijn matelijck heet; ende komen aldernaest by den aerdt van de sachtmakende dinghen / ghelijck voren vermaent is : maer nochtans hier in verschillen sy van de sachtmakende / dat de etter-makende dinghen met eenen oock eene t'samen-plackende / ende de sweet-gaetkens verstoppende kracht hebben / ende oock de menighte der hitte vermeerderen; maer 't ghewelt / oft de qualiteyt niet en verstercken. Men noemt dese dingen oock Maturantia, in 't Griecks Peptica 'Peptika', dat is Rijp-makende / oft (om eyghentlijcker te segghen) Verdouwende / Cokende oft Verterende.

Vleesch-makende

In 't Griecks noemtmen Sarcotica 'Sarkootika' alle de dinghen / die in de holle oft diepe zeeren oft sweeren vleesch doen groeyen / ende d'ijdele holligheden vervullen. Sy zijn droogh in 't eerste verschil / ende vagen matelijck af / sonder eenighe bijtachtigheydt / ende sonder t'samen te trecken; als is Ghersten-meel / ende Wieroock.

Heelende

T'samen-hechtende / Conglutinantia in 't Latijn / Colletica 'Kollètika' in 't Griecks / worden genoemt alle dinghen die heelen / ende de deelen des lichaems / die in de wonden van een gescheyden waeren / wederom by een halen. Dese drooghen by nae in den tweeden graedt / ende zijn tusschen de Vleesch-makende ende de Lijck-teecken-makende. Sy en vaghen niet af / maer trecken t'samen / ende beletten datter gheene vochtigheydt en kome by oft in de lippen of kanten der wonden / waer in sy meest ghebruyckt worden. Voorts dese en worden niet alleen gebruyckt om in de bloedighe wonden te hechten / maer oock om loopende gaten / holligheden / en veroude zeeren ende sweeren te heelen. Men noemt dese oock Symphytica 'Sumfutika' oft Traumatica 'Traumatika', ende somtijds oock Enaema 'Enaima', om dat sy op versche ende noch bloedende wonden gedaen pleghen te worden.

Lijckteeckens-makende

De wonden sluytende / oft lijckteekens-makende dinghen drooghen seer ende trecken t'samen / sonder nochtans eenighe bijtachtigheydt : verswilghen oft nemen op alle vochtigheydt van 't vleesch / ende trecken 't vleesch aen een / ende overdecken dat met een kleyn weerken oft vliesken / 't welck de huydt heel ghelijck in 't aenschouwen is : daerom is 't oock van noode dat dese dinghen meer drooghmakende zijn dan die 't vleesch maken oft te samen hechten; ghemerckt dat sy 't vleesch t'samen trecken / aen een brenghen / sluyten / ende als een weere verherden moeten; anders en souden sy gheen lijckteecken konnen ghemaecken / oft de wonden te rechte toesluyten. Dese worden in 't Latijn Cicatricem inducentia, in 't Griecks Epulotica 'Epoulootika' gheheeten.

Voorts isser noch een ander gheslacht van de sluytende dingen / 't welck het overvloedigh ende uytwassende vleesch wegh neemt / dat oock meest van sijnen eygen aert bijtachtigh ende scharp bevonden wordt. Dit noemt Galenus eyghentlijck Cathaereticum 'Kathairetikon', als ofmen in 't Latijn Detractorium, in 't Duytsch Aftreckende seyde. Men ghebruyckt dit gheslacht / om een lickteecken op eenigh zeer oft sweerage / 't welck seer uyt wast / te doen groeyen. Van sommighe wort hier by gevoeght noch een ander oft derde gheslachte vande sluytende dinghen; te weten 't ghene dat sonder t'samentreckinghe verdrooght.

Weeren-makende

De dinghen die weeren oft wiren doen groeyen / Callum gignentia nae den Latijne / Porotica 'Poorootika' nae den Grieckse ghenoemt / zijn bequaem om de ghebroken beenders aen een te hechten ende te vereenighen. Dese vereeninge gheschiet door het toedoen oft middel van eene weere. Dan datmen eene Weere noemt / in 't Latijn Callus, en is noch been noch vleesch / maer is tusschen die beyde weiffelende van aert; als wesende een hardt / droogh / wit lichaem / het welck de beenders by een haelt ende voeght. Want door dien dat de deelen van de ghebroken beenders door haer al te groote droogheyt aen malkanderen niet heel gehecht en konnen worden / soo heeft de Natuere (dat is den aerdt van alle de wereldtlijcke dinghen) de kanten van de breuke rondt om met een weere beset / ende als met eenen bandt vast ghemaeckt ende ghebonden.

Om dese weere te doen groeyen / heeftmen eene bequaeme maniere van leven ende mate in 't eten van doen / ende van buyten sulcke medicamenten oft droghen / de welcke clevende oft besettende zijn / ende matelijck warm.

Water-lossende

Diuretica 'Diourètika' worden ghenoemt alle die water doen lossen / oft tot pissen verwecken. Dan dese en zijn niet eenderhande : Want sommighe zijn bij gevalle sulcks / sommighe eyghentlijck : ten derden zijnder sommighe tussen die twee / dat is / sy doen door haeren eyghen aerdt / ende oock by ghevalle / water lossen.

1. Die by gevalle (dat is per accidens in 't Latijn) water doen maken / zijn vochtigh / nat oft bloeyende / ende van fijne ende dunne ghestaltenisse / ende haest door dringende : ende daerom / door dien sy lichtelijck de ganghen oft weghen van de pisse dalen ende door komen / worden sy