Wieża Stołpie (original) (raw)

Stołpie

Średniowieczna wieża

Ocena zabytku

Możesz ocenić:
Stołpie (woj. lubelskie) - Średniowieczna wieża

Opis i stan obecny

Już sama nazwa tej wsi pod Chełmem jest wymowna. Stołp to wolno stojąca wieża obronna. Stoi ona na niewielkim sztucznym wzgórzu obok małego jeziorka zasilanego wodą ze źródła uważanego dawniej za lecznicze. Na szczęście ci którzy wytyczyli tu główną drogę do Chełma od zachodu nie zburzyli wieży tylko minęli ją o dosłownie 10 m. Obecnie otaczają ją domy i jakiś zakład. Obiekt zbudowany na planie czworoboku o wymiarach 6,3 x 5,7 m ma 18 m wysokości i 3 kondygnacje, ale kiedyś było ich 4 lub 5. Grubość murów dochodzi do 1,9 m. Wejście znajdowało się na czwartej kondygnacji, gdzie znajdował się główny punkt wieży - kaplica w kształcie krzyża greckiego z podłogą wykonaną ze szkliwionych płytek ceramicznych. Ciekawostką jest to, iż na zewnątrz wieża jest kwadratowa, a wewnątrz okrągła.
Współczesne, wnikliwe badania wieży w Stołpiu rzuciły nieco więcej światła na jej charakter i wykorzystanie w średniowieczu. Okazuje się, że wbrew starszym informacjom nie ma ona nic wspólnego z zamkiem czy grodem. Obiekt prawdopodobnie był małym klasztorem - samotnią dla kilku zakonników. Bezpieczeństwo zapewniał im zamek w Chełmie. Otwory w wieży nie były strzelnicami, niegdyś wypełniały je witraże. Przy wieży odkryto kamienną platformę - było to dziedziniec o wymiarach 12 x 15 m i wysokości 2,5 m, wyłożony kamiennymi płytami. Na jej obrzeżach postawiono niską zabudowę drewnianą. Funkcji obronnych jednak nie wykluczono - przekształcenie w niewielką twierdzę nastąpiło w ostatniej ćwierci XIII wieku.
Od wschodu wieży natrafiono na mur oporowy w nasypie, zbudowany z wyciętych brył iłu oraz płyt kamiennych, który zabezpieczał budowlę przed przechylaniem się w kierunku zachodnim, skąd wypływają od wieków intensywnie bijące źródełka. Z kolei od zachodu odsłonięto bale, które tworzyły pomost prowadzący do jednego z takich źródeł. Podobno niegdyś było to pogańskie miejsce kultowe. Od dawien dawna woda spod wieży ma bowiem cudowne właściwości.
Odnalezione w trakcie badań archeologicznych na początku XX wieku elementy wystroju architektonicznego wskazują na ten sam warsztat, co znaleziska na terenie pałacu księcia Daniela Halickiego na Wysokiej Górce w Chełmie.
W fachowych kręgach wiele się ostatnio mówi o Stołpiu, ponieważ w kraju nie ma drugiego podobnego obiektu. Przypuszcza się, że rodowodu wieży należy szukać w kulturze bizantyjskiej. Jest to najstarszy polski zabytek po prawej stronie Wisły.
Ze względu na starsze publikacje oraz chęć przybliżenia tej dotychczas niedocenianej atrakcji turystycznej, opis wieży w Stołpiu pozostaje w serwisie, mimo że nie dotyczy zamku.
Aktualizacja: Wieża od 2021 roku wygląda już inaczej. Jej mury zostały poddane konserwacji i uzupełnieniu. Zwieńczono je też drewnianym dachem krytym gontem. Jest to nawiązanie do prawdopodobnego wyglądu zabytku w średniowieczu.

Stary widok wieży Stołpie
Wieża w Stołpiu na litografii A. Lerue z połowy XIX wieku.

Wieża w Albumach Stronczyńskiego
Podobny widok wieży Stołpie z tego samego okresu - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego

Plany i rekonstrukcje

Rekonstrukcja wieży
Wieża i przyległa do niej kamienna platforma. Próba rekonstrukcji wg Andrzeja Buko

Historia, wydarzenia

Dzięki analizie węgla C14 ustalono, że wieża powstała w połowie XII wieku. Zbudowano ją z grubo ciosanego zlepieńca wapienno-piaskowego. Wysoce prawdopodobne jest, że powstała z prywatnej fundacji książęcej dynastii Romanowiczów. Wiadomo, że wielka księżna – żona Romana Halickiego po śmierci męża w bitwie pod Zawichostem (1205 r.) osiadła w jakimś klasztorze. Wiele wskazuje, że mogło to być Stołpie. Księżna prawdopodobnie pochodziła z Bizancjum, a w bizantyjskiej Grecji wieże z prywatnymi kaplicami arystokratów były bardzo popularne. Podobna znajdowała się na 4. kondygnacji w Stołpiu.
Koniec funkcjonowania wieży nastąpił najpóźniej na przełomie XIII i XIV wieku. Została one wcześniej przekształcona na niewielką twierdzę z fosą i palisadą, chroniącą główną siedzibę książęca w Chełmie. Nie oparła się jednak najeźdźcom, zapewne Tatarom, którzy ją spalili. Nigdy nie została odbudowana.
W 1945 r. stan wieży został nadwątlony, a odrestaurowano ją 3 lata później. Być może wkrótce dowiemy się więcej informacji o dawnych dziejach tego tajemniczego miejsca. Pierwsze badania wieży prowadzono już w XIX wieku, następne w latach 70-tych XX wieku. W XXI wieku wykopaliskami kierował prof. Andrzej Buko. Wiąże on zabytek w Stołpiu z kościołem w pobliskiej wsi Podgórze (dawniej Spas) i wzmiankach o istniejącym w tej miejscowości monastyrze średniowiecznym, którego nie można zlokalizować. Zapewne więc owym monastyrem była budowla w Stołpiu, a kościół w Podgórzu stanowił jego zaplecze ekonomiczne.
W 2020 roku rozpoczęto prace konserwacyjne połączone z nakryciem wieży w Stołpiu dachem.

Stołpie w XIX w.
Widok wieży w II połowie XIX w. wg N. Ordy

Wieża w Albumach Stronczyńskiego
Podobny ujęcie wieży, lecz nieco wcześniejsze - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego

Informacje praktyczne

ADRES I KONTAKT
punktorbrak

CZAS
punktor Oglądnięcie wieży i okolicy zajmuje ok. 15 minut.

WSTĘP
punktor Wolny.

Stary widok wieży Stołpie
Pocztówka z 1917 roku

Położenie i dojazd

Wschodnia cześć woj. lubelskiego. 15 km na zachód od Chełma. Zobacz na mapie.
Wieża stoi tuż przy drodze po prawej stronie jadąc do Chełma. Samochód można zaparkować przy bocznej drodze, kilkadziesiąt m dalej.

Współrzędne geograficzne:

Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.16778889° E23.34806944°
format DM (stopnie, minuty): 51° 10.0673334'N 23° 20.8841664'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51° 10' 04.04''N 23° 20' 53.05''E

Bibliografia

punktor Buko Andrzej - Średniowieczne kamienne wieże ziemi chełmskiej
punktor Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
punktor Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
punktor Rolska-Boruch Irena - Domy pańskie na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku
punktor Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy

Pocztówka z 1920
Pocztówka z 1920 roku

Galeria zdjęć

Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Filmy wideo

Wieża w Stołpiu z drona

Noclegi

punktor Chełm - Schronisko Młodzieżowe PTSM, ul. Czarnieckiego 8, tel. (082) 564 00 22
punktor Chełm - Pokoje gościnne "Kumowa Dolina", ul. Podgórze 47, tel. (082) 563 34 08
punktor Chełm - Hotelik "Izabella", ul. Hrubieszowska 102, tel. (082) 560 31 15
punktor Chałm - Pokoje noclegowe przy PKS, ul. Hutnicza 3, tel. (082) 565 06 34

Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych. Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!

oferta noclegowa 1

Miniforum Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

Powrót do strony startowej

(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.