Göngu-Hrólfs saga (original) (raw)

FORMÁLI

Margar frásagnir hafa menn saman sett til skemmtanar mönnum, sumar eftir fornskræðum eða fróðum mönnum ok stundum eftir fornum bókum, er í fyrstu hafa settar verit með stuttu máli, en síðan orðum fyldar, því at flest hefir seinna verit en sagt er. Verða menn jafnan misfróðir, því at þat er oftliga annars sýn ok heyrð, er annars er eigi, þó at þeir sé við atburð staddir. Er þat ok margra heimskra manna náttúra, at þeir trúa því einu, er þeir sjá sínum augum eða heyra sínum eyrum, er þeim þykkir fjarlægt sinni náttúru, svá sem orðit hefir um vitra manna ráðagerðir eða mikit afl eða frábæran léttleika fyrirmanna, svá ok eigi síðr um konstir eða huklaraskap ok mikla fjölkynngi, þá þeir seiddu at sumum mönnum ævinliga ógæfu eða aldrtila, en sumum veraldar virðing, fjár ok metnaðar. Þeir æstu stundum höfuðskepnur, en stundum kyrrðu, svá sem var Óðinn eða aðrir þeir, er af honum námu galdrlistir eða lækningar. Finnst þar ok dæmi til, at sumir líkamir hafa hræring haft af óhreins anda íblæstri, svá sem var Eyvindr kinnrifa í Óláfs sögu Tryggvasonar eða Einarr skarfr eða Freyr, er Gunnarr helmingr drap í Svíaríki. Nú verðr hvárki þetta né annat gert eftir allra hugþokka, því at engi þarf trúnað á slíkt at leggja meir en fallit þykkir. Er þat ok best ok fróðligast at hlýða, meðan frá er sagt, ok gera sér heldr gleði at en angr, því at jafnan er þat, at menn hugsa eigi aðra syndsamliga hluti, á meðan hann gleðist af skemmtaninni. Stendr þat ok eigi vel þeim, er hjá eru, at lasta, þó at ófróðliga eða ómjúkliga sé orðum um farit, því at fátt verðr fullvandliga gert, þat er eigi liggr meira við en um slíka hluti.

1. Frá Hreggviði konungi

Svá byrjar þessa frásögu, at Hreggviðr er konungr nefndr. Hann átti at ráða fyrir Hólmgarðaríki, er sumir menn kalla Garðaríki. Hann var mikill at vexti, sterkr at afli, manna vænstr ok vápndjarfastr, hugarfullr ok bardagamaðr mikill, vitr ok ráðugr, stórgjöfull við vini sína, stríðr ok refsingasamr við óvini sína. Váru honum flestir hlutir vel gefnir. Mikillar ættar drottningu hafði hann átta, ok er hún eigi nefnd, ok því kemr hún ekki við þessa sögu. Dóttur eina barna átti hann við drottningu sinni, er Ingigerðr hét. Allra kvenna var hún fríðust ok kurteisust, er í váru öllu Garðaríki ok þótt víðara væri leitat. Visku ok málsnilld bar hún yfir hvern mann. Allar þær listir kunni hún, er kvenmanni sómdi ok þá plöguðu dýrar konur nær ok fjarri. Hún hafði hár svá mikit, at vel mátti hylja allan hennar líkama, ok svá fagrt sem gull eða hálmr. Mikit unni konungr dóttur sinni. Hafði hún sérliga herbergi innan borgar. Var þat ágætt herbergi at stöð ok sterkleika ok forkunnliga gert með gull ok gimsteina. Sat hún dagliga í þessu herbergi með þeim öðrum, er henni þjónuðu. Hreggviðr konungr var mjök við aldr í þann tíma.

Svá er sagt, þá er konungr var á ungum aldri, lá hann mjök í hernaði, ok hann hafði undir sik lagt um ána Dýnu, er fellr um Garðaríki, ok herjaði þaðan í Austrríki á ýmisligar þjóðir. Þar með fekk hann fáséna dýrgripi. Þessi á er in þriðja eða fjórða mest í heiminum. At uppsprettu ár þessarar leitaði Ingvarr inn víðförli, sem segir í sögu hans.

Í þessari ferð var Hreggviðr konungr sjau vetr samfleytt. Hugðu menn hann þá dauðan. Eftir þat kom hann í Garðaríki ok settist um kyrrt. Hann hafði fengit hest þann, er kunni manns máli. Hann hét Dúlcifal. Skjótr var hann sem fugl, fimr sem leó, mikill sem úlfr. Engi var honum líkr at mikilleika ok afli. Hann lét eigi takast, ef sá fekk ósigr, er honum reið, en ef honum varð sigrs auðit, þá fór hann at sínum meistara. Hann átti herklæði þau, er engi váru þvílík: Hjálmr allr gimsteinum settr ok óvinnanligr fyrir harðleika sakir. Brynja hans var öll þréföld af harðasta stáli ok björt sem silfr. Skjöldrinn var bæði breiðr ok þykkr, svá at eigi bitu járn á. Burtastöng sú, er þar fylgdi, var stinn ok seig ok gaf hljóð af sér sem klukka, ef henni var drepit á skjöldinn, en er ósigr ar víss, gaf hún ekki hljóð af sér. Sverðit nam hvergi í höggi stað ok beit með atkvæðum stál ok steina svá sem blauta mannsbúka. Þat var gert af gerjárni. Þat fellr í firði þeim, er Ger heitir. Þat kann eigi ryðga né stökkva. Hestrinn Dúlcifal var af kyni drómedaríórum, svá vorðnu hestakyni. Aldri hafði Hreggviðr konungr ósigr farit, síðan hann fekk hestinn ok þessi herklæðin. Ríki hans var mjök herskátt, ok átti hann jafnan orrostur stórar ok hans menn.

Konungr hafði með sér marga ráðgjafa ok vildarmenn. Einn af þeim hét Sigurðr ok var kallaðr ullband. Hann var sonarsonr Hálfdanar rauðfelds, sonar Brennu-Kára. Hann var ofrhugi mikill, vinsæll við alþýðu ok gamall at aldri. Hann hafði lengi verit með konungi ok fylgt honum vel í mörgum mannraunum.

2. Frá Grími ægi ok þeim kumpánum

Eirekr er konungr nefndr. Hann var sjákonungr ok ættaðr af Gestrekalandi. Þat liggr undir Svíakonung. Þar eru menn sterkir ok þursligir, harðir ok illir viðreignar ok fjölkunnigir. Eirekr konungr var stórr maðr ok rammr at afli, svartr ok stórskorinn mjök. Hann lá úti vetr ok sumar með fjölda skipa ok herjaði á ýmis lönd. Var hann inn mesti hermaðr ok mjök óeirinn. Systur átti hann fríða, er Gyða hét, ok var hún jafnan með konungi.

Eirekr hafði marga berserki ok kappa í liði sínu, ok eru fjórir nefndir af þeim. Þat váru bræðr tveir. Hét annarr Sörkvir, en annarr Brynjólfr. Miklir ok sterkir váru þeir ok illir viðreignar, fjölkunnigir ok svá galdrafullir, at þeir deyfðu eggjar í orrostum. Sörkvir var þeira sterkari ok burtreiðarmaðr mikill.

Þriði maðr var frændi konungs, er Þórðr hét, ok var kallaðr Hléseyjarskalli, mikill ok sterkr. Hann var ættaðr ór Hléseyju í Danmörku. Þar hafði hann upp vaxit.

Grímr hét fóstbróðir hans ok kallaðr ægir. Maðrinn var sterkr ok at öllu illr. Ekki vissu menn kynferði hans eða ætt, því at Gróa völva hafði fundit hann í flæðarmáli í Hlésey, en hún var móðir Þórðar ok hafði Grím fóstrat ok upp fæddan ok kenndi honum svá alla fjölkynngi, at engi á Norðrlöndum var hans líki, því at hans eðli var ólíkt allra annarra manna náttúru. Þat er sumra manna ætlun, at móðir Gríms muni sjógýgr nokkur verit hafa, því at hann mátti bæði fara í sjó ok vatni, ef hann vildi. Var hann því ægir kallaðr. Hann át hrátt ok drakk blóð bæði ór mönum ok fénaði. Hann brást ok oft í ýmissa kvikenda líki ok skipti hömum svá skjótt, at varla festi auga á. Hans andi var svá heitr, at menn þóttust brenna, þó at herklæddir væri. Hann spjó ok ýmist eitri eða eldi á menn ok deyddi með því bæði menn ok hesta, ok því stóðu honum engir. Eirekr konungr hafði mikit traust á honum ok öllum þeim. Spörðu þeir ok ekki illt at vinna.

3. Fall Hreggviðar og skildagar Ingigerðar

Í þann tíma kom Eireka konungr með her sinn í ríki Hreggviðar konungs. Þeir drepa menn, brenna byggðir, en ræna fé. Ok er landsmenn verða varir við ófrið þenna, fara þeir á fund Hreggviðar konungs ok segja honum sem orðit var. En er hann frétti þessi tíðendi, lætr hann herör upp skera ok býðr öllum vígum mönnum á sinn fund. Fekk hann þó lítit lið, því at herinn bar snart at, en flestum segir þungr hugr, hversu ganga mundi.

Þenna sama morgin, áðr bardaginn skyldi vera, herklæddist Hreggviðr konungr öllum sínum herklæðum. Hann spennti gullmen at hálsi sér. Þat var allgóðr gripr. Eftir þat gyrði hann sik sverðinu góða. Hann tók burtstöngina ok drap á skjöldinn, ok gaf hún ekki hljóð af sér. Hestrinn Dúlcifal vildi ok eigi láta takast. Var hann eltr af mörgum mönnum. Varð honum um síðir komit inn í djúpar traðir. Gekk þá konungr til ok vildi taka hann. En þegar hestrinn sér konung, stökk hann út yfir grindrnar ok burt á skóg. Þótti þetta öllum in mestu undr ok hugðu vísan ósigr ok gerðu eigi eftir honum at leita. Hreggviðr konungr lét taka sér hest annan, skjöld ok burtstöng, en fekk dóttur sinni skjöldinn ok burtstöngina til varðveislu. Bjóst hann síðan til bardaga ok allr herrinn.

Eirekr konungr heimti saman allan sinn her ok bað hvern duga, sem drengr væri til, ok spara nú ekki alls kyns mátt, er hverr má frammi hafa.

Grímr ægir segir: "Þat er skylt, herra, at hverr dugi sem getr, en ef vér sigrum Hreggvið konung, þá viljum vér hér staðfestast, ok vil ek þiggja einn land til yfirsóknar ok jarlsnafn. Þórðr, frændi þinn, skal með mér fara, ok skal eitt yfir okkr ganga, en Sörkvir ok Brynjólfr skulu með yðr fara ok verja land fyrir yðr."

Konungr játar þessu, er Grímr mælti, ok sagði svá vera skyldu.

Fylkja nú hvárirtveggja, ok síga saman fylkingar. Eirekr konungr var í öðrum fylkingararmi sínum, en Grímr í öðrum. Liðsmunr var mikill, svá at fjórir váru um einn landsmanna. Hreggviðr konungr fylkti móti Eireki konungi, en Sigurðr ullband móti Grími ægi. Varð þar in snarpasta orrosta með höggum ok slögum, skotum ok grjótkasti. Gengu hvárir í lið annars með ópi ok eggjan. Berserkir Eireks konungs gengu fyrir fylkingar fram ok hjuggu niðr lið Hreggviðar konungs sem hráviði, ok fellr hverr um þveran annan. Þetta sér Sigurðr ullband ok höggr til beggja handa, þar til er hann mætir Þórði Hléseyjarskalla, ok höggr til hans, en hann atti í mót skallanum, ok beit ekki á. Eftir þat hjó Þórðr Sigurð banahögg. Fell hann með góðum orðstír.

Þetta sér Hreggviðr konungr ok eirir illa falli Sigurðar ok keyrir hestinn sporum ok ríðr hart fram ok höggr ok leggr til beggja handa bæði menn ok hesta, svá at allt hrökkr undan. Beit sverðit sem í vatn brygði. Umgerðin var öll gulli búin, þar er bæta þótti, ok í aftra hjalti sverðsins váru leystir lífsteinar þeir, er eitr ok sviða drógu ór sárum, ef í váru skafnir. Ríðr hann svá styggr fram at merki Eireks konungs, at hann hefir báðar hendr blóðgar til axla. Stundum drap hann tvá eða þrjá í einu höggi, þar til er þeir kómu í móti honum Grímr ægir ok Þórðr, ok hjuggu báðir senn til hans, en konungr varðist svá vel, at hann var ekki sárr. Í því blés Grímr með svá miklum galdri, at hestrinn viknaði, svá at hann reiddi til falls. Konungr hljóp þá af baki ok hjó þá enn til beggja handa. Hlóð hann svá hávan valinn í kringum sik, at honum tók í belti. Hann hjó þá tveim höndum til Gríms ægis, en hann blés í mót, svá at sverðit hraut ór hendi honum. Þá tók hann öxi eina ok laust með hamrinum í skallann á Þórði, svá at hann lá lengi í óviti. Síðan hóf hann sik í loft upp ok hljóp útyfir valköstinn. Kom þá móti honum Eirekr konungr ok hjó með sverði til Hreggviðar, svá at þat gekk í sundr undir hjöltunum, en ekki beit á herklæðin. Í því lagði Grímr ægir neðan undir brynjuna, svá at í gegnum stóð, með mæki. Konungrinn fell þar með mikilli hreysti ok góðum orðstír, ok þykkir varla verit hafa frægri maðr í Garðaríki en Hreggviðr konungr.

Flýði þat lið allt, er eftir var, en þó var meiri hlutr fallinn. Margt hafði ok fallit af liði Eireks konungs. Var þá haldit upp friðskildi ok gengu þeir til griða, er líf var gefit ok þat vildu þiggja, en hinir drepnir, er eigi vildu þjóna Eireki konungi, ok lýkr nú bardaganum.

Eftir þat váru flettir dauðir menn, en konungr gekk í borgina með sínu föruneyti, ok höfðu alls kyns gleði með drykk ok hljóðfærum. Líðr svá af nóttin, en um morguninn kallar konungr á Grím ægi ok þá félaga, at þeir skyldu hitta konungsdóttur, ok svá gerðu þeir. En er þeir kómu í herbergi hennar, þá heilsaði hún Eireki konungi ok var þó mjök grátin ok harmsfull.

Eirekr konungr gladdi hana ok sagðist skyldu bæta henni mannamissi ok skaða þann, er hún hafði fengit, -- "ok skaltu þiggja af mér hverja bæn, er þú vilt beðit hafa, en oss samir at veita, ef þú vilt síðan oss samþykkja ok várn vilja gera."

þá segir Ingigerðr konungsdóttir: "Eigi má sá með réttu konungsnafn bera, er eigi heldr þat, er hann lofar einni jungfrú. Mun ek þá yðr samþykkjast ok gera yðvarn vilja, ef þér haldið yður orð ok veitið mér bæn þá, er ek bið yðr, en fyrr en ek gangi nauðig með nokkurum manni, þá skal ek fyrr heldr veita mér bráðan bana, ok nýtr mín þá engi."

Konunginum rann mikill ástarhugr til hennar ok mælti: "Verði sá níðingr, er eigi heldr orð sín við yðr, ok kjós á sömu stundu, en ek skal veita."

"Þat er fyrst bæn mín," segir konungsdóttir, "at haugr sé orpinn eftir föður minn, mikill ok vel innan gerr, ok hár skíðgarðr umhverfis hauginn. Haugrinn skal standa langt burt í eyðimörk. Bera skal gull ok góða gripi í hauginn hjá honum. Hann skal vera í öllum sínum herklæðum ok gyrðr sverði sínu. Hann skal sitja á stóli, ok skipa köppum hans til beggja handa honum, þeim er fallit hafa. Á hestinum Dúlcifal skal engi taka af yðrum mönnum, ok hann skal sjálfráðr fara. Ek vil ráða fyrir fjórðungi ríkisins um þrjá vetr ok þeir, sem ek skipa til með mér, ok skulu þeir allir í friði ok náðum, sem mér til heyra. Ek skal á hverju ári fá mann til burtreiðar við yðr eða Sörkvi, kappa yðvarn, en ef ek fæ engan svá frægan af mínum mönnum, at Sörkvi ríði af baki á þessum tíma, þá skuluð þér ráða mínum kosti ok öllu ríkinu. En ef Sörkvir verðr unninn, þá skuluð þit burtu verða með öllu yðru föruneyti ok koma aldri í Garðaríki síðan, en ek taki þá lönd ok ríki eftir föður minn, sem réttr stendr til."

Grímr ægir mælti: "Varla er þessi bæn veitandi, því at hún stendr með djúpri grundan ok langri forhugsan. Þykki mér yðr eigi standa, herra, at vera svá lengi vánbiðill eftir nokkurri kvinnu, en vel megið þér treysta Sörkvi, svá ok ráðum mínum ok vitsmunum, at ekki mun til saka."

Konungr svarar: "Eigi hugða ek þat, konungsdóttir, at þér munduð þessa beiðast, en þó mun ek efna orð mín við yðr, því at ek treysti vel Sörkvi, at eigi fáið þér honum frægra mann."

Bundu þau þetta fastmælum ok skildu nú talit. Grímr ægir mælti: "Ráð kom mér í hug, þat oss mun duga. Vér skulum seið efla láta ok seiða til þess, at Sörkvi skal engi vinna mega, hvárki í burtreið né einvígi, nema sá, er hefir öll herklæði Hreggviðar konungs, en haugrinn skal vera svá sterkr gerr með múr ok tígl, at hann skal engi mennskr maðr opna mega. Munuð þér vilja halda öll yður orð við konungsdóttur. Þér skuluð jafnan senda menn eftir herklæðunum ok heita Gyðu, systur yðvarri, þeim, er náð getr, ok eru þau þá í yðru valdi, ella munu þeir eigi lífs aftr koma."

Þótti konungi þetta vel ráðit ok öllum þeim. Var nú haugr gerr ok Hreggviðr konungr í settr. Ingigerðr gekk síðast ór hauginum. Hún lét þangat færa með leynd tvenn herklæði ok lagði í kné föður sínum. Var haugrinn síðan aftr byrgðr ok um búit eftir forsögn Gríms ægis. Síðan var ríkinu skipt eftir skildögum ok allt fullgert, þat er fyrr var sagt. Fekk konungsdóttir engan þann, er við Sörkvi þyrði at reyna. Konungr sendi marga menn til haugsins, ok kom engi aftr.

Grímr ægir stýrði Ermlandi. Þat er eitt konungssetr í Garðaríki, ok undu þeir allir illa sínum hlut, er undir hann þjónuðu. Þeir Þórðr Hléseyjarskalli áttu jafnan mikit stríð við þá ofan ór Jötunheimabyggðinni frá Áluborg, ok er þat margra frásagna vert, er þeir áttust við í göldrum ok fölkynngi ok stórum orrostum, ok veitti ýmsum verr, en hvárigum betr. Þeir Sörkvir ok Brynjólfr váru í hernaði á sumrum ok höfðu landvörn fyrir Eirek konung. Ingigerðr konungsdóttir sat í einum friðkastala í ríki sínu ok hennar vildismenn ok var mjök hugsjúk um sinn hag.

4. Frá Hrólfi Sturlaugssyni

Í þenna tíma, er þetta var tíðenda, er nú er frá sagt, réð Sturlaugr inn starfsami fyrir Hringaríki í Noregi. Hann átti Ásu ina vænu, dóttur Eireks jarls. Þau áttu marga sonu ok vel mannaða. Einn hét Rögnvaldr, annarr Fraðmarr, þriði Eirekr, fjórði hét Hrólfr. Hann var kallaðr eftir Hrólfi nefju, fóstbróður Sturlaugs. Hann dó í hofinu á Írlandi, þá Sturlaugr sótti þangat úrarhornit.

Hrólfr Sturlaugsson var manna mestr, bæði at digrð ok hæð, ok svá þungr, at engi hestr fekk borit hann allan dag, ok var hann því jafnan á göngu. Manna var hann vænstr at yfirlit. Ekki var hann siðblendinn við álþýðu, fór lítt með gleði ok skemmtan, utan helst þótti honum gaman at fara í skotbakka ok vera at burtreiðum. Var hann svá þungr ok sterkr, at engi kom honum ór söðli, en ófimliga bar hann vápn fyrir sik, ok aldri bar hann vápn. Bæði var hann meinlauss ok gagnlauss flestum mönnum. Ekki var Hrólfr líkr bræðrum sínum. Var ok jafnan fátt með þeim.

Einn dag var þat sem oftar, at þeir Sturlaugr ok Hrólfr töluðust við. Sturlaugr mælti: "Svá líst mér á þik sem lítil muni þín afdrif verða. Heyrir meir konu en karlmanni at hafa þvílíkt framferði sem þú hefir. Því þykki mér ráðligt, at þú kvænist ok setist í bú ok gerir þik at kotkarli í afdal nokkurum, þar engi maðr finnr þik, ok al þar þinn aldr svá lengi sem auðit verðr.

Hrólfr segir: "Eigi mun ek búa ok eigi kvænast, því at konur skulu mér ekki. Sé ek þat ok gerla, at þér gengr þat til ámælis þíns, at þú sparir mat við mik. Skal ek því burt verða ok eigi aftr koma, fyrr en ek hefi fengit jafnmikit ríki ok þú átt nú, eða liggja dauðr ella. Þykki mér þetta kotungs eign, er þú hefir meðferðar, ok lítil til skiptis með oss bræðrum. Skal ok hvárki yðr né þeim verða gagn at mér heðan í frá."

Sturlaugr mælti: "Bæði má ek fá þér skip ok góða fardrengi, ef þú vilt nokkut þat fyrir þik leggja, er þér megi til frægðar verða eða metnaðar"

Hrólfr segir: "Eigi hirði ek at draga menn eftir mér, til þess at þeir sjái af sonum yðrum. Mér mun ok ekki orrosta heyra, því at ek þori eigi mannsblóð at sjá. Vil ek ok eigi þyrpast út á smábáta með margt fólk, svá at þá sökkvi þeir niðr ok drukknu vér allir."

Sturlaugr mælti: "Ekki mun ek til leggja með þér, því at ek sé, at þú ert bæði heimskr ok einráðr."

Skildu þeir at svá mæltu. Þótti sinn veg hvárum.

Hrólfr gekk þá til Ásu, móður sinnar, ok mælti.: "Þat vilda ek, móðir, at þú sýndir mér kápurnar, þær er Véfreyja, fóstra þín, gerði föður mínum endr fyrir löngu."

Hún gerði svá, láuk upp kistu einni stórri ok mælti: "Hér máttu nú sjá kápurnar, ok fyrnast þær enn lítit."

Hrólfr tók upp kápurnar allar. Þær váru svá gerðar: Ermar váru á ok höttr upp af ok grímur fyrir andliti. Bæði váru þær víðar ok síðar. Engi járn bitu þær, ok eigi mátti þeim eitr granda.

Hrólfr tók þær tvennar, er stærstar váru, ok mælti: "Eigi hefi ek of mikit ór föðurgarði, þótt ek hafi kápurnar."

Ása mælti: "Ekki muntu svá skjótt fara, frændi, at þú hafir ekki vápn ok föruneyti."

Hrólfr gekk í burt þegjandi, en fám dögum síðar hvarf hann í brutt, svá at eng maðr vissi, hvat af honum varð. Hvárki bað hann vel lifa föður sinn né móður ok enga sína frændr. Vissu menn ok eigi, hvat um hann leið. Ekki er þess getit, at Sturlaugr gæfi sér um burtferð Hrólfs. Leið nú svá um tíma, at Sturlaugr sat um kyrrt í ríki sínu.

5. Frá Þorgný jarli ok börnum hans

Þorgnýr er greindr til sögunnar. Hann átti at ráða fyrir Jótlandi í Danmörk, ok þar hafði hann atsetu, en tók hann skatta af fleirum ríkjum. Hann var höfðingi mikill ok hafði gott mannval með sér. Gamall var hann mjök, er þessi frásögn gerðist. Drottning hans var önduð, en eftir lifðu tvau börn, er þau áttu. Stefnir hét sonr hans, en Þóra dóttir. Þau váru bæði fríð ok vel mönnuð. Stefnir jarlsson var sterkr at afli ok inn mesti íþróttamaðr ok var dagliga hógværr ok vel skap farinn. Þóra var kvenna högust, ok var henni skemma reist, ok þar sat hún með sínum þjónustukonum.

Björn hét maðr. Hann var ráðgjafi jarls ok honum inn kærasti, vitr ok góðgjarn ok kunni vel til herskapar. Ingibjörg hét kona hans. Hún var kurteis ok vel mennt, ok unni Björn henni mikit. Hann átti búgarð skammt frá borginni, en þó sat hann oftast með jarlinum.

Þognýr jarl hafði mikit unnt drottningu sinni, ok var haugr hennar nær borginni. Sat jarl þar oftliga í góðum veðrum eða þá hann hafði málstefnur eða lét leika fyrir sér. Jarlinn sat oftast í kyrrsæti ok hafði friðsamt ríki oftast.

6. Hrólfr vann sér fé ok forræði

Nú er þar til at taka, er Hrólfr fór ór Hringaríki, sem fyrr var sagt. Ekki hafði hann vápna nema eikikylfu. Hann var í kápunni Véfreyjunaut, en bar aðra. Honum váru vegir ókunnigir. Fór hann oftar um fjöll ok skóga en byggð. Stefnir hann svá austr á Eiðaskóg ok ætlaði upp í Svíaríki. Enga hefir hann vegu um skóginn. Fór hann villr mjök ok var lengi úti.

Eitt kveld seint hitti hann skála einn sterkan í skóginum. Þetta var um vártíma. Hurð var hnigin aftr. Hann setr klumbu sína við vegginn, en gengr inn í skálann. Þar var eins manns sæng ok sæti utar frá. Skinnavara var þar nokkur, en lítit fé annat. Hrólfr kveykti eld upp.

En er at sólarfalli kom, gekk maðr inn í skálann, mikill vexti. Hann var í svörtum kufli ok hetta mórauð upp af. Svartr var hann yfirlits, skolbrúnn ok skeggjaðr mjök. Hann var gyrðr sverði, en gekk við spjót.

Hann mælti: "Hverr er þessi þjófrinn, eða hvaðan komtu at?"

Hrólfr segir: "Eigi þarftu at vera svá harðorðr fyrir enga sök, en eigi hirði ek at leyna nafni mínu. Ek heiti Hrólfr. Er ek kominn ór Hringaríki."

Skálabúi segir: "Engi skyldi sá heill, er þaðan kæmi, en far þú burt frá eldinum ok sit upp í sætit ok hvíl þik."

Hrólfr gerði svá. En er hann var niðr settr, mælti skálabúi: "Nú skal eigi leyna þik mínu nafni. Ek heiti Atli Ótryggsson, ættaðr ór Hringaríki. Kenni ek þik nú gerla. Þú ert sonr Sturlaugs ins starfsama. Skaltu þess nú gjalda, er faðir þinn gerði mik útlægan, þá er ek hafða drepit hirðmann hans."

Síðan greip hann spjótit tveim höndum ok lagði fyrir brjóst Hrólfi svá hart, at hann öngvaði saman, en ekki beit á kápuna. Hrólfr vildi þá upp standa, en þess var engi kostr, því at hann var fastr við sætit.

Þá mælti Atli: "Eigi skal þér nú fjölkynngi tjá, ok skal taka klumbu þina ok lemja þik í hel með henni."

Hljóp hann þá út ór skálanum. Hrólfr þóttist nú illa kominn ok braust um fast, þar til er losnaði fjölin, sú er hann sat á. Var þat jafnsnemma, at Atli kom með klumbuna. Hrólfr hljóp undir Atla. Hann kastar klumbunni, ok tókust þeir fangbrögðum ok glímdu sterkliga. Hrólfr gekk at rammliga, ok barst Atli fyrir orku sakir, þar til er hann fell á bak aftr. Lét Hrólfr þá fylgja kné kviði ok greip báðum höndum um háls honum ok barka, svá at hann kom engu orði upp. Atli braust um sterkliga, en Hrólfr helt sama taki, þar til at hann var dauðr.

Í skálanum fann Hrólfr fésjóð mikinn ok hafði hann með sér. Hann tók sverðit ok spjótit, en lét eftir klumbuna. Hrólfr færði Atla ór kuflinum, því at honum þótti hann léttari at ganga í en kápurnar, ok bar hann þær. Hann brenndi Atla ok lá þar um nóttina þat er eftir var, en um morgininn fór hann veg sinn ok gekk þá enn marga daga um skóginn.

Einn dag kom hann fram í eitt rjóðr ok sá þar ellefu menn alvápnaða. Einn þeira var best búinn, ok sá þótti honum sem vera mundi formaðr þeira.

En er þeir sjá Hrólf, þá mælti þessi maðr: "Hér er kominn Atli inn illi, standið nú upp allir ok drepið hann sem skjótast, ok launum honum rán ok manndráp."

Kom Hrólfr nú engum orðum fyrir sik, en þeir sóttu at honum í ákafa bæði með höggum ok lögum. Hrólfr snerist við karlmannliga, gerði ýmist hann hjó eða lagði með spjótinu. Varð hann þeim stórhöggr, því at spjótit var it besta vápn, en fekk Hrólfr sár nokkur á höndum ok fótum. Þeir börðust lengi, ok lauk svá, at Hrólfr drap þá alla. Var hann þá mjök móðr. Hafði hann sár mörg ok smá. Batt hann þá sár sín ok kastaði af sé kuflinum, því at hann vildi eigi slíkt fá af honum oftar. Svá þótti honum sem þeir menn mundu verit hafa ór Vermalandi ok farit at jaga dýr eða um eftirleit við Atla.

Fór hann þá leiðar sinnar. Er ok ekki sagt frá ferðum hans, fyrr en hann kom fram í Gautland við Gautelfi. Hann sér, hvar skip eitt flýtr við land. Þat var langskip mikit. Skipit var tjaldat allt stafna í millum. Bryggja lá á land, en við bryggjusporðinn var eldr ok menn at matgerð. Hrólfr hafði síðan kápuhöttinn ok gekk þar til ok heilsar á þá, er við eldinn váru. Þeir tóku kveðju hans ok spurðu hann at nafni eða hvaðan at hann kæmi. Hann nefndist Stígandi ok kominn at ór Vermalandi. Hrólfr frétti, hverr skipit ætti eða hverjum þeir þjónuðu. Þeir sögðu, at hann héti Jólgeirr ok var ættaðr ofan ór Sylgisdölum í Svíaríki.

Hrólfr segir: "Gott mundi at þjóna slíkum manni."

Þeir segja þann verr hafa, er honum þjónaði, - "því at hann er berserkr fjölkunnigr, ok bíta eigi járn. Harðr er hann ok inn versti viðreignar. Vér erum átta tigir á skipi, ok þjónum vér honum allir nauðigir, því at hann hefir drepit várn höfðingja, er skipit átti, ok nauðgaði oss til at sverja sér trúnaðareiða. Hefir hann þetta allt unnit með svikum ok fjölkynngi. Ætlar hann nú í hernað í Austrveg."

Hrólfr segir þá vel skemmt hafa. Gekk hann síðan út á skip ok fyrir Jólgeir ok kvaddi hann. Sat hann í lyfting á skipinu, ok sýndist Hrólfi hann mjök ósvipligr. Jólgeirr tók kveðju hans ok spurði hann at erendum ok nafni.

Hann segir: Stígandi heiti ek, en þat er erendi mitt at koma mér í þjónustu með góðum mönnum. Er mér óleitt at vinna dyggiliga þat, er þarf, en engi er ek bardagamaðr. Hefi ek góða frétt af yðr, at þú ert höfðingi mikill ok ósparr at gefa manni mat, er þurfu."

Jólgeirr segir: "Sannspurt hefir þú þat, at mér er matr ósparr, en illa líst mér á þik, því at ek ætla, at þú sért illmenni, en fara máttu með oss, ef þér líkar."

Hrólfr þakkar honum, ok skilja með því talit.

Þeir herja um sumarit. Býtti Hrólfr silfrinu úr sjóðnum á tvær hendr, ok var þeim öllum vel til hans nema Jólgeir, því at Hrólfr var bæði latr ok svefnugr, en kunni eigi í skipi at gera. Aldri var hann í bardögum né nokkurum mannraunum. Jólgeirr fór illa með herskap sínum ok rænti mest búþegna ok kaupmenn, en herjuðu oftast um Kúrlönd ok fengu of fjár.

Þat var eitt sinn, at Jólgeirr skipaði Stíganda at halda vörð á skipi þeira. Lá skipit við land, ok var ein bryggja uppi. Veðr var illt af stormi ok regni. Fóru þeir til svefns á skipinu, en Hrólfr var á landi við bryggjusporðinn. Leið svá nóttin, en er morgnaði, tók Hrólfr at höfga, ok vafði hann Véfreyjunaut utan at sér. En er Jólgeirr vaknaði, herklæðist hann ok gengr á land upp ok hafði sverð í hendi. Hann sér, hvar Hrólfr liggr ok sefr, svá at hrýtr um glæðurnar. Jólgeirr varð ákafliga reiðr. Hann bregðr sverðinu ok höggr báðum höndum ofan á Hrólf miðjan, svá at þat hefði hans bani orðit, ef eigi hefði kápan hlíft honum. Hrólfr vaknar með andfælum ok sprettr upp, en Jólgeirr vildi þá höggva í höfuð honum annat högg. Hrólfr réð undir hann. Jólgeirr tók á móti, ok urðu þar sviptingar harðar. Hamaðist hann þá á Hrólf, en hann lét berast undan ok fram at sjónum, þar til er þeir fellu báðir á kaf ofan fyrir einn hamar. Færði þá hvárr annan í kaf, ok váru lengi niðri. Þeir tóku mörg köf ok stór, en engi vildi skakka með þeim, því at öllum hugnaði betr til Hrólfs en til Jólgeirs. Svá lauk þeira fundi, at þá bar at landi upp, ok kom Hrólfr fótum undir sik, ok þar var forbrekkt ok þverhöggt mjök niðr fyrir. Tók Hrólfi þá í linda stað, en Jólgeirr tók eigi niðri. Þreif Hrólfr þá í herðar honum ok færði hann í kaf ok helt honum niðri, þar til hann drekkti honum.

Hrólfr gekk þá á land ok var móðr mjök. En allir menn Jólgeirs þökkuðu honum þetta verk ok sögðu hann frægðarmann, er hann fekk unnit þvílíkan berserk.

Hrólfr spurði: "Þér munuð nú vilja taka mik til höfðingja yfir yðr í stað Jólgeirs, ok skal ek eigi verr til yðar gera. Vil ek nú kunngera yðr, hverr ek er, því at ek heiti Hrólfr, en Sturlaugr er faðir minn, inn starfsami, er ræðr fyrir Hringaríki í Noregi."

Þeir fögnuðu honum allir ok sögðu hann eigi kynvana, þótt hann væri inn mesti kappi. Gengu þeir þá á málstefnu, ok réðu þeir þat af, at þeir gengu á hönd Hrólfi ok tóku hann til skipstjórnarmanns. Var Hrólfr ósparr af fé því, er Jólgeirr hafði saman dregit, ok gaf þeim stórar málagjafir. Varð hann skjótt vinsæll af þeim. Höfðu þeir margar orrostur, ok hafði Hrólfr jafnan sigr.

En er hausta tók, sigldu þeir austan. Sagði Hrólfr, at þeir mundu halda til Danmerkr. Þeir kómu síð um haust til Jótlands, skammt frá borg Þorgnýs jarls, ok lögðu í einn leynivág, festu skip sitt ok tjölduðu.

Hrólfr segir sínum mönnum, at þeir skyldi bíða þar, til þess er hann kæmi aftr, - "en ek mun ganga einn frá skipi at sjá, hvat í gerist."

7. Hrólfr varð landvarnarmaðr Þorgnýs

Svá er sagt einn dag, at þat bar við í Jótlandi, er Þorgnýr sat yfir drykkjuborðum, at upp lukust hallardyrr ok maðr gekk inn í höllina. Hann var bæði digr ok hár. Hann var í loðkápu síðri ok mikit spjót í hendi. Allir þeir, er inni váru, undruðust mikilleik hans. Hann gekk fyrir jarl ok kvaddi hann virðuliga. Jarl tók kveðju hans ok spurði, hvat manna hann væri.

Hann segir: "Hrólfr heiti ek, en Sturlaugr heitir faðir minn, er ræðr fyrir Hringaríki. Em ek hér kominn, at ek vil kanna yðra siðu, því at mér er sagt, at þú sért höfðingi mikill."

Jarl segir: "Gerla kenni ek ætt þína ok kynferði, ok vil ek gjarna, at þú sért velkominn í mínu ríki, ok þigg allt þat, er þú vilt beiða, en oss stendr at veita, eða hversu marga menn vilið þér yðr láta þjóna dagliga?"

Hrólfr segir: "Átta tigir manna eru á skipi mínu, en þeir skulu mér fylgja, ok nóg hefi ek skotsilfr at leggja fyrir oss. Vil ek fá kastala nokkurn skammt frá yðr at halda þar í mína menn ok hafa landvörn fyrir yðr, ef þér vilið."

Jarl segir: "Þökk er mér í þinni hérkvámu, ok skulu allir hlutir í þínu valdi, er þín sæmd er þá meiri en áðr."

Hrólfr þakkaði jarli orð sín. Gekk hann síðan til sinna manna. Fekk jarl þeim kastala til forráða. Sat Hrólfr í kastalanum um kyrrt ok helt vel sína menn, en löngum fór hann í hernað ok varði kappsamliga ríki jarls. Vingott var með þeim Stefni ok Hrólfi. Björn ráðgjafi var ok inn kærasti við Hrólf. Leið nú svá fram um hríð, at ekki bar til tíðenda.

8. Bardagi við Tryggva ok Vaza

Tryggvi er maðr nefndr ok var Úlfkelsson. Hann var ættaðr af Búkansíðu af Skotlandi. Hann var inn mesti kappi ok berserkr. Hann lá úti með fjölda skipa bæði vetr ok sumar. Hann átti sér fóstbróður, er Vazi hét. Hann var ok it mesta tröllmenni, bæði sakir vaxtar ok sterkleika. Þorgnýr hafði drepit föður Tryggva, þá hann var í víkingu. Tryggvi hafði nú fengit tólf skip ok öll vel búin at mönnum ok vápnum. Hann helt þessum her til Danmerkr ok vildi hefna föður síns á Þorgný jarli. Vazi var með honum ok margt annarra kappa.

Þegar er þeir kómu í ríki Þorgnýs jarls, fóru þeir hermannliga ok ræntu byggðir, en drápu menn ok ræntu fé öllu, er þeir náðu. En er jarl spurði þessi tíðendi, lætr hann herör upp skera ok stefnir liði at sér, en sakir at hann var gamall, þá setr hann þá Hrólf ok Stefni höfðingja fyrir liðinu. Þetta var á öðrum vetri þeim, er Hrólfr var fyrst í Danmörk.

Þeir Hrólfr fara nú mót Tryggva ok höfðu tíu skip. Þeir fundust við ey eina óbyggða. Varð þar fátt um kveðjur, ok sló þegar í bardaga. Þeir Tryggvi ok Vazi höfðu dreka stóran. Váru þeir mjök ákafir. Óhægt var at vega upp á drekann fyrir borðhæð. Báru þeir ofan af drekanum grjót á Hrólf ok hans menn. Fell mjök lið þeira Stefnis, en margt varð sárt, ok hallaðist nú bardaginn á þeira menn. Þeir Stefnir ok Hrólfr váru í kápunum Véfreyjunautum, ok festi eigi vápn á þeim. Leggja þeir nú skipi sínu at drekanum ok sækja at kappsamliga. Hrólfr hafði spjótit Atlanaut ok eikikylfu stóra undir belti. Stefnir hafði gott sverð í hendi ok var inn mesti hreystimaðr.

En þá er sóknin var sem áköfust, hleypr Hrólfr upp í söxin. Hann ruddist um fast ok leggr með spjótinu svá sterkliga, at annathvárt fellu þeir, er fyrir urðu, eða gekk í gegnum þá. Stefnir hljóp þegar eftir honum ok hjó til beggja handa. Ruddu þeir skjótt söxin. Gekk þá svá aftr með sínu borðinu hvárr þeira, ok allt hrökk undan aptr um siglu. Dagr var þá mjök áliðinn.

En er þeir Tryggvi ok Vazi sjá þat, sækja þeir hart fram í móti þeim. Vazi hafði atgeir í hendi, en Tryggvi öxi. Hrólfr fór mót Vaza, ok lagði hvárr til annars. Atgeirrinn kom í skjöld Hrólfs, ok klofnaði hann allr í sundr, en Hrólfr varð ekki sárr. Vazi kom skildi við laginu, ok sleppr út af ok kemr í lærit á Vaza, ok var þat mikit sár. Vazi hjó í spjótskaftit. Hrólfr greip þá kylfuna ok varðist með henni. Hann lamdi allan skjöldinn fyrir Vaza. Þeir börðust lengi, þar til Hrólfr braut atgeirinn af skafti. Í því hljóp Vazi á Hrólf, svá at honum lá við falli. Kastar Hrólfr þá kylfunni ok tekr í móti. Var glíma þeira löng ok hörð. Þóttist Hrólfr eigi við sterkara mann hafa átt, þann sem einhama var. Svá lauk með þeim, at Hrólfr færði hann út á vigit ok braut sundr í honum hrygginn.

Þeir Stefnir ok Tryggvi höfðu barist allan þann tíma. Var Stefnir yfirkominn af mæði ok þungum höggum, en ekki var hann sárr. Tryggvi var sár mikit. Hrólfr skundaði nú þangat, en er Tryggvi sér þetta, vill hann eigi bíða hans ok steypir sér fyrir borð. Þeir máttu eigi eftir honum leita fyrir myrkri. Gafst þa upp orrostan. Var þeim öllum gefin grið, er efti váru. Sex skip váru hroðin af hvárum. Þar tóku þeir mikit fé ok heldu heim við svá búit.

Þakkar jarl Hrólfi vel sína framgöngu. Ekki fundu þeir Tryggva í því sinni, ok skildi svá með þeim.

9. Frá Hrafni ok Kráki bræðrum

Þat bar til tíðenda einn dag sem oftar, at tveir menn ókunnir gengu inn í höllina. Þeir váru miklir ok þrekligir en lítt búnir at vápnum ok klæðum. Þeir gengu fyrir jarl ok kvöddu hann. Hann tók vel kveðju þeira ok spurði þá at nafni.

Inn stærri maðrinn sagði: "Vit erum bræðr. Ek heiti Hrafn, en bróðir minn Krákr, ok erum vit flæmskir at ætt."

"Illt var þá til góðra nafna," sagði jarl, "er svá röskvir menn skyldu svá heita."

Hrafn mælti:"Hér vildum vit þiggja vetrvist í vetr, því at okkr er sagt, at þú sért vel til þeira manna, er langt eru at komnir."

Jarl segir þá skyldu vera velkomna ok skipaði þeim sæti utan frá öndvegismanni á miðjan bekk. Þeir váru þar í góðu yfirlæti af jarli. Ekki áttu þeir marga gleði eða skemmtan við aðra menn. Þar váru knattleikar jafnan. Margir menn báðu þá bræðr at fara til leiks. Þeir sögðust jafnan at leikum verit hafa ok þóttust heldr harðleiknir. Jarlsmenn létust sjálfir mundu ábyrgjast sik, hvað sem um liði.

Um morgin eftir gengu þeir bræðr í leikinn, ok höfðu þeir jafnan knöttinn um daginn. Hrundu þeir mönnum ok felldu harðliga, en slógu suma. At kveldi váru þrír handbrotnir, en margir lamdir eða meiddir. Þóttust jarlsmenn nú hart af fá. Gekk svá fram nokkura daga. Þeir toku þat ráðs, at þeir báðu Stefni jarlsson fara í leikinn ok rétta nokkut þeira hluta.

Hann játar því, ok um morgun eftir fór Stefnir til leikvallar, ok þegar Hrafn sá hann, mælti hann: "Hvárt ertu svá sterkr, at þú mátt ekki at leikum vera með öðrum mönnum, eða þykkist þú svá stórr, at engi skal þora at leika í móti þér?"

Stefnir sagði: "Hvárki er ek svá sterkr né mikillátr, at ek mega eigi at leikum vera."

Hrafn mælti: "Þá býð ek þér til leiks at þriggja nátta fresti ok þeim manni, sem þú kýss til með þér í móti okkr bræðrum, ef þú treystist."

Stefnir sagði: "Víst skaltu vita, at ek skal koma til leiksins."

Gekk hann síðan burt ok lét taka sér hest ok reið til þess, at hann kom til kastala Hrólfs. Sá var annarr vetr, er Hrólfr var í Danmörku. En þegar Hrólfr vissi, at Stefnir var kominn, gekk Hrólfr móti honum ok fagnaði honum með allri blíðu. Settust þeir þá til drykkju.

Stefnir mælti: "Til þess er ek hér kominn, at ek vildi biðja þik til leiks með mér móti vetrtaksmönnum föður míns, er heita Krákr ok Hrafn."

Hrólfr sagði: "Mér er sagt, at þeir hafi marga menn meidda, en suma drepna ok þeir sé menn sterkir. En ek kann ekki at leikum. Mun ek þó fara með yðr, ef þér vilið."

Fóru þeir nú til borgarinnar. Tók jarl vel við Hrólfi. Annan dag eftir gengu þeir Hrólfr ok Stefnir til leiksins. Váru þeir bræðr ok þar komnir. Hrafn tók knöttinn, en Krákr knatttréit, ok léku at vanda þeira. Jarl sat a stóli ok horfði á leikinn. En er þeir höfðu leikit um hríð, fær Hrólfr nát knettinum. Hann grípr knatttréit af Kráki ok fær Stefni. Leika þeir þá svá lengi, at þeir bræðr náðu ekki knettinum.

Þat var eitt sinn, at Hrafn hljóp eftir knettinum, at maðr einn rétti fyrir hann fót, svá at hann fell, ungr maðr ok glettinn við aðra menn, frændi jarls. Hrafn varð reiðr mjök ok spratt upp skjótt ok greip þann, er hann felldi, ok færði hann á loft ok keyrði hann niðr at höfðinu svá at hann gekk ór hálsliðnum. Jarl kallar á menn sína ok bað taka Hrafn ok drepa. Hrólfr hljóp þá at Hrafni ok þreif til hans. Í annan stað tókust þeir á Krákr ok Stefnir. Hrólfr bannaði, at nokkur skakkaði með þeim. Þeir glímdu ok eigi lengi, áðr Hrólfr vá Hrafn upp á bringu sér ok færði niðr, svá at hann lá lengi í óviti, en af gekk skinnit af herðarblöðunum.

En er Hrafn raknaði við, reis Hrólfr upp at honum ok mælti: "Sé ek, at þú hefir tigns manns augu, ok bið ek yðr, herra, at þér gefið þessum mönnum grið, því at ek veit, at þeir eru mikillar ættar."

Stefnir hafði ok borit af Kráki ok bað föður sinn veita Hrólfi þat, er hann beiddi. Var jarl lengi inn reiðasti, en þó gaf hann þeim grið fyrir bæn Hrólfs ok Stefnis. Þeir bræðr váru stirðir mjök ok gengu brutt þegjandi ok til herbergis síns. Kómu þeir ekki undir borð á því kveldi.

Gafst nú upp leikrinn, ok fóru menn til drykkju. Hrólfr mælti við Stefni: "Nú skaltu taka þér klæði, er vit eigum best, ok fá Þóru, systur þinni, í hendr, ok skal hún gera þeim bræðrum klæði ok láta vera búin árla í morgin."

Stefnir gerði svá ok gekk til Þóru með klæðit ok sagði henni, hversu gera skyldi. Gekk Stefnir síðan í burt, en hún tók at gera klæðin. Leið svá nóttin, en um morgin snemma sendi Þóra Hrólfi klæðin, ok váru þau fullgerð. Tók hann við ok fór til herbergis þeira bræðra ok sá, at þeir lágu.

Hrólfr mælti: "Hví flýgr Hrafn síð upp, þar sem nóg er æslit, ok eru nú ernir ok önnur hrækvikendi full orðin?"

Hrafn segir: "Varla má vel fljúga, ef skerðir eru eða fjaðrsárir."

Hrólfr tók klæðin ok kastaði til þeira, en gekk burtu síðan. En þeir bræðr tóku klæðin ok fóru í ok gengu síðan undir borð. Leið nú svá vetrinn. Ekki er þat sagt, at þeir Krákr ok Hrafn þakkaði Hrólfi klæðin né lífgjöfina, ok váru þeir þó vel haldnir. Í móti sumri hurfu þeir burtu, svá at engi maðr vissi, hvat af þeim varð, ok þótti mörgum kynligt þeira athæfi.

Hrólfr fór í hernað um sumarit ok þeir Stefnir báðir ok var gott til fjár ok mannorðs. Þeir kómu heim at hausti með heilbrigðu, ok er ekki sagt frá stórvirkjum þeira.

10. Heitstrengingar Þorgnýs jarls

Þat sumar var Hrólfr með Þorgný jarli í miklum metorðum. Þat var einn dag um haustit, at Þorgnýr jarl sat á haugi drottningar sinnar, ok var leikit fyrir honum, at svala ein flaug yfir hann ok felldi niðr einn silkiklút í kné honum ok flaug burt síðan. Jarl tók ok leysti til ok sá þar í eitt mannshár svá langt, at þat var mjök mannhátt ok gullslitr á. Jarl gekk undir drykkjuborð um kveldit. Sýndi hann þá hárit, þat er svalan hafði niðr fellt. Þótti flestum sem konuhár mundi vera.

Jarl mælti: "Þess strengi ek heit at fá þá konu, er hárit er af, eða liggja dauðr ella, ef ek veit, at hvers bæjar er at leita eða á hverju landi hún er."

Öllum þótti mikil heitstrengingin, ok horfði hverr til annars.

Nokkurum nóttum síðar stefndi jarl þing fjölmennt. Hann stóð upp á þinginu ok birti mönnum heitstrenging sína ok spurði, ef nokkurr kynni deili á þessi konu ok hvert hennar væri at leita. Var þá ok sýnt hárit, ef nokkurr kannaðist við.

Björn ráðgjafi mælti: "Svá feginn vilda ek tala ok gera, herra, at yðr ok yðru ríki væri til heiðrs ok virðingar heldr en til nokkurs skaða eða minnkanar. Virðist mér heitstrenging þín mikil, ok hygg ek þessari konu eigi auðnat, en nærri mun ek geta, hvar hún er, þótt ek hafi ekki fréttum fyrir haldit: Hreggviðr hét konungr; hann réð fyrir Garðaríki. Hann átti dóttur, er Ingigerðr hét. Kvenna var hún fríðust ok best at sér ger um alla hluti. Þat hefi ek sannspurt, at engi kona á Norðrlöndum hafi betr verit at sér ger ok hafi meira hár ok fegra en hún, ok þat er mitt hugboð, at þetta hár eigi hún, með hverjum klókendum sem þat er til yðar komit. Nú munuð þér sannspurt hafa, hver tíðendi þar hafa orðit í fráfalli Hreggviðar konungs fyrir Eirek konungi með konungsdóttur. Hún skal hafa mann til burtreiðar við Sörkvi, kappa konungs, ok frelsa sik með því. Hygg ek fá verða til þess fúsa, við þvílíkan sem við er at eiga. En þótt Sörkvi geti nokkurr af baki riðit, þá þykki mér konungsdóttir eigi auðengin ór Garðaríki heldr en áðr."

Þótti öllum þeim, sem við váru, sem svá mundi vera sem Björn sagði.

11. Hrólf tókst sendiför á hendr

Þorgnýr jarl þagði nokkura stund af orðræðu Bjarnar ok mælti: "Þeim manni, er fara vill í Garðaríki ok ríða burt við Sörkvi ok náir þessari meyju mér til handa, skal ek gefa Þóru, dóttur mína, ok þriðjung alls ríkisins. Til farar þessarar skal ek hvárki spara skip né mannaforræði við þann, sem til vill verða."

Allir menn þögnuðu við þessa ræðu, ok svaraði engi jarli, þar til er Hrólfr stóð upp ok mælti: "Illa er þat gert at svara eigi slíkum höfðingja sem ver eigum, en sakir þess, herra, at ek hefi með yðr verit um nokkura tíma í góðu yfirlæti ok marga góða hluti af yðr þegit, þá vil ek fara þessa ferð ok leita at ná konungsdóttur ella liggja dauðr. En þótt ek komi aftr ór þessi ferð, þá skulu þér gifta dóttur yðra hverjum, sem þér vilið, því at hún er vel verð góðs gjaforðs, en mér er eigi hugleikit konur at eiga."

Jarl þakkaði Hrólfi mikilliga ok bað hann hafa svá mikit lið sem hann vildi, en Hrólfr segist engan mann vildu, - "því at minni vari verðr tekinn einum en mörgum, hvar sem þeir koma."

Stefnir bauðst at fara með honum, en Hrólfr vildi eigi, ok var nú slitit þinginu. Fór Hrólfr heim í kastala sinn ok hverr til síns heimilis.

12. Fundr Hrólfs ok Vilhjálms

Innan lítils tíma hvarf Hrólfr í brutt ór kastalanum, svá at engi frétti til hans, en menn hans váru þar eftir. Hann var í kápunni Véfreyjunaut, en gekk við spjótit Atlanaut. Hann hafði boga ok örvamæli á herðum sér.

Ekki er sagt frá, hverjá leið Hrólfr fór, en svá sem hann hafði mjök sótt ór Danmörk, var þat einn dag, at hann sá, hvar einn maðr gekk. Hánn var mikill vexti ok herklæddr til handa ok fóta. Hann hafði brugðit sverð í hendi ok gekk á veginn Hrólfs, en hann heilsaði þessum manni ok spurði hann at nafni.

Hann segir: "Ek heiti Vilhjálmr, en forellri mitt hirði ek ekki at greina þér. En um tvá hluti skaltu kjósa: Sá er annarr, at þú segir mér, hverr þú ert eða hvert þú vilt fara eða hvat í erendum er, hinn annarr, at ek drep þik, ok ferr þú þá ekki lengra."

Hrólfr segir: "Enga afarkosti þarftu mér at gera, því at mitt er ekki ovænna en þitt, hvat sem vit skulum reyna."

Vilhjálmr hjó til Hrólfs með sverðinu, en hann brá fyrir spjótinu, ok beit ekki á. Hrólfr kastar spjótinu ok ræðr á Vilhjálm, en hann tók á móti, ok varð glíma þeira löng, áðr Vilhjálmr fell.

Hrólfr mælti: "Nú á ek alls kosti við þik. Muntu segja verða, hvert þitt erendi er eða hvar þú ert landvanr."

Hann segir.: "Hér er ek ættaðr í Danmörk. Er ek bóndason einn, en ætlaða at fara í Garðaríki ok rjúfa haug Hreggviðar konungs, en ná vápnum hans, vinna svá til Gyðu, systur Eireks konungs. Nú vil ek gerast þinn þjónustumaðr. Er mér margt vel gefit, því at ek er bæði vitr ok tölugr. Er þér best at gefa mér líf. Skal ek þér trúliga þjóna. Mun þér at mér gagn verða."

Hrólfr segir: "Vænn maðr ertu, ok víst hirði ek eigi at drepa þik, ef þú vilt mér fylgja, en eigi hefir þú tryggilig augu."

Lét Hrólfr hann þá upp standa ok segir honum allan sinn trúnað ok tilgang sinna ferða. Fóru þeir nú leiðar sinnar. Hestr Vilhjálms var þaðan skammt í burt frá honum. Þoldi hann ekki at ganga með vápnunum. Var hann skrautmenni mikit at klæðum ok söðulreiði. Segir Vilhjálmr jafnan veg, meðan þeir fóru um Danmörk.

13. Vilhjálmr sveik Hrólf

Einn dag litu þeir bæ mikinn reisiligan fyrir sér. Vilhjálmr mælti: "Hér fáum vit góða gisting í kveld at bæ þessum, því at hér á fyrir at ráða frændi minn, er Ölvir heitir ok er góðr bóndi ok heldr marga sveina."

Ok er þeir kómu heim at bænum, gekk bóndi í móti þeim ok fagnaði vel Vilhjálmi ok þeim báðum ok spurði, hverr sá væri inn mikli maðr."

Vilhjálmr segir: "Hrólfr heitir hann ok er húsbóndi minn. Mikill er hann ok sterkr, vel ættaðr ok mikill kappi."

Bóndi bauð þeim til drykkju. Þar var margt frelsingja. Vilhjálmr vildi ekki öðrum til hlítA en sér at þjóna Hrólfi ok lofaði hann í hverju orði. Þar var gott öl ok gleði mikil. Nú leið svá kveldit. Drukku þeir lengi áfram, en er Hrólfr gerðist drukkinn, vildi hann fara at sofa. Var honum búin sæng virðulig. Kastaði hann klæðum af sér ok lagðist í sængina ok sofnaði skjótt."

En er liðin var nóttin, vaknaði Hrólfr ok eigi við góðan draum, því at hann var bundinn at höndum ok fótum ok reyrðr sterkliga við einn ás. Hann var klæðlauss ok kominn fram at miklu báli. Þar stóð yfir honum Vilhjálmr, sveinn hans, bóndi ok allir heimamenn."

Vilhjálmr mælti: "Nú er svá orðit, Hrólfr, at ek er orðinn þér yfirsterkari, ok mundir þú eigi þat ætla fyrir stundu. Eru nú enn tveir kostir fyrir höndum: Er sá annarr, at þú skalt verða brenndr hér á báli þessu, svá at aldri skaltu sól sjá, elligar skaltu fylgja mér í Garðaríki ok þjóna mér í öllum hlutum ok kalla mik þinn meistara ok allt þat sanna, er ek segi frá mínum högum. Þú skalt allar þrautir vinna, þær sem fyrir mik verða lagðar, þar til er konungr játar mér Gyðu, systur sinni, til eiginorðs, en síðan skaltu lauss vera ór minni þjónustu. Aldri skaltu mér þessa vanvirðing hefna ok engum þeim manni, er hér hefir at verit, ok hér skaltu eið at vinna at halda þetta allt, er nú hefi ek fyrir skilit, eða nú í staðí eldinum brenna."

Þá sagði Hrólfr: "Með því at mér er nokkut til undanlausnar at komast ór þinni áþján, þá mun ek heldr þessu játa en missa lífit, því at þat veit ek, at lítt nái ek jarlsins erendi, ef ek dey nú hér. Vil ek ok þat til skilja, at þú segir ekki mína fyrirætlun eða hvat manna ek er, ella sé lauss allr okkar skilnaðr."

Vilhjálmr sagði svá gera skyldu. Var Hrólfr nú leystr, ok sór hann eið, eftir því sem þá var siðvenja til. Þjónar Hrólfr nú Vilhjálmi ok lét sem honum þætti einskis um vert. Fóru þeir frá Ölvi, ok reið Vilhjálmr, en Hrólfr gekk fyrir hesti hans. Þeir fóru um Svíþjóð ok þaðan til Garðaríkis. Ekki er þat greint, hverja leið þeir fóru, fyrr en þeir kómu til Aldeigjuborgar. Sat Eirekr konungr í borginni, ok var þetta a öndverðum vetri. Fengu þeir sér herbergi ok gengu síðan fyrir konung.

14. Vilhjálmr taldi íþróttir sínar

Þat var um þann tíma, er konungr sat yfir borðum. Þeir kvöddu konunginn, en hann tók vel kveðju þeira ok spurði, hvat manna þeir væri.

Vilhjálmr segir: "Ek heiti Vilhjálmr, en þetta er sveinn minn, er með mér ferr, ok heitir Hrólfr. Ek er sonr jarls eins ór Fríslandi, ok varð ek þaðan landflótti, því at ríkit var svikit undan mér af sjálfum landsmönnum. Er ek hér því kominn, at ek hafi spurt til yðvarrar rausnar ok mikilmennsku, ok vilda ek hér þiggja vetrvist í vetr."

Konungr segir: "Eigi spari ek mat við yðr, ok muntu vera íþróttamaðr mikill?"

Vilhjálmr segir: "Nógar kann ek íþróttir, ok sú in fyrsta, at ek er svá sterkr, at mér verðr aldri aflfátt. Önnur er sú, at ek hefi fráleik yfir öll dýr ok ferfætt kvikendi."

"Þjóflig íþrótt," segir konungr, "ok kemr þó oft at gagni."

Vilhjálmr mælti.: "Eigi vantar mik skotfimi ok vápnfimi, sund eða tafl ok burtreiðir, visku ok málsnilld, ok enga missi ek þá, er karlmann má prýða."

"Heyri ek," segir konungr, "at eigi vantar þik skörugleik. Tel nú þínar listir, Hrólfr, því at honum treysti ek ekki verr en þér."

Hrólfr segir: "Eigi má ek þær telja, herra, sem engar eru til."

"Mjök er þá misskipt með ykkr," segir konungr, "at annarr hefir allar, en annarr engar, en gangið til sætis á inn óæðra bekk miðjan."

"Þér munuð ráða, herra," segir Vilhjálmr, "en aldri hafði ek jafnóvorðuligan sess fyrri."

Gengu þeir síðan til sætis. Ekki váru þeir Sörkvir ok Brynjólfr heima í þenna tíma. Váru þeir farnir með Grími ægi upp í Jötunheima. Þeir Vilhjálmr ok Hrólfr váru þar í góðu yfirlæti. Skjalaði Vilhjálmr í hvern heim, en Hrólfr var jafnan hljóðr ok þögull ok ekki at leikum með öðrum mönnum. Dró Vilhjálmr mjök undan sínar íþróttir, en konungr var veiðimaðr mikill ok þótti þat skemmtan at jaga dýr með hirð sinni. Var hann jafnan í kyrrsæti, síðan hann kom í Garðaríki, því at flestir váru ófúsir at herja a hans ríki sakir kappa þeira, er með honum váru, einkanliga sakir galdra ok fjölkynngi Gríms ægis.

15. Hrólfr náði hirtinum

Eirekr konungr fór á skóg einn dag með hirð sína, sem vandi hans var til, at jaga dýr ok skjóta fugla. Þeir sáu hjört einn mikinn ok fríðan. Ekki þóttust menn hafa sét vænna dýr. Þótti flestum sem þat mundi alidýr, því at öll hans horn váru grafin ok gulli í smelt skurðina, en stika var sett á milli hornanna með silfri. Léku þar á tveir gullhringar. Um hálsinn lá ein silfrfesti ok niðr af henni ein bjalla með silfr, ok gaf hún mikit hljóð af sér, þegar hjörtrinn hljóp ok hrærði sik. Konungr vildi ná hirtinum ok bað lausum slá öllum hundum, ok svá var gert. Hlupu menn nú ok riðu, hverr sem mest gat, ok vildu taka hjörtinn, en hann æstist mjök undan hundunum, ok komast þeir hvergi nærri. Eltu þeir hann allan daginn, en um kveldit, er dimmaði, vissu þeir eigi, hvat af honum varð. Fór svá þrjá daga, at þeir fundu hjörtinn ok gátu eigi nát honum.

En um kveldit, er konungr kom undir drykkjuborð ok menn hans váru komnir í sæti, þá mælti hann: "Lítit þykki mér þú, Vilhjálmr, sýna oss íþróttir þínar, því at þú ert at engri gleði né skemmtan með öðrum mönnum, ok eigi ferr þú á skóg með oss."

Vilhjálmr segir: "Lítil gleði verðr mér þat, herra, at reyna íþróttir við menn yðra, því at ek sé hér engan kunna neinar íþróttir. Lét ek ok jafnan fá mér villibráð aðra menn, þá ek sat heima í ríki mínu."

Konungr mælti: "Vér höfum elt hjört einn þrjá daga, ok kunnum vér eigi ná honum, en ef þú náir hirtinum ok færir oss hann lifanda með öllum sínum búnaði, þá vil ek gefa þér Gyðu, systur mína, ok mikit ríki, með því at ek hefi engan þann hlut sét, at ek vildi gjarnari eiga. Máttu þetta vel gera, ef þú ert svá fóthvatr sem þú hefir sagt. Þó skaltu vinna tvá hluti aðra, þá sem ek legg fyrir yðr. Skal ek þinn heiðr þá auka í öllum hlutum ok vinna ríki þitt aftr með mínum styrk, þat er þú hefir áðr misst. Ok er sá nokkurr annarr af mínum mönnum, at þetta fái gert, þá skal hann jafnt verkkaup fyrir taka."

Þá sagði Vilhjálmr: "Þat er bæði, herra, at þetta fær engi gert utan ek, enda hafið þér mér þetta ætlat. Skal ek ok til vinna eða liggja dauðr ella."

Áttu þeir at þessu handfestar, sem siðr var til. Hrólfr gaf sik ekki at þessu. Fóru menn síðan til svefns ok tóku á sik náðir. Þjónaði Hrólfr Vilhjá, lmi at öllu, sem fyrr var sagt.

Snemma um morgin stóðu þeir upp Vilhjálmr ok Hrólfr ok bjuggust at leita eftir hirtinum. Þeir fóru á skóginn ok sáu skjótt, hvar hjörtrinn fór. Vilhjálmr hefr sik nú til hlaups ok ferr svá hart sem fugl flygi. Hjörtrinn æsist því meir. Hrólfr þrammar eftir Vilhjálmi, ok þótti honum Vilhjálmr frár í fyrsta skeiði. Hlaupa þeir svá lengi, at Hrólfr er jafnan á öðru leiti, en Vilhjálmr framar, þar til er hann kastaði sér niðr ok mælti: "Aldri verði sá heill, er þat vinnr til konu, fjár eða ríkis at sprengja sik á hlaupi."

Í þessu kom Hrólfr at Vilhjálmi ok spurði, hví hann léti dýrit undan ganga.

Vilhjálmr sagði: "Vel má ek hlaupa lengra, ef ek vil, en mér þykkir þú skyldr at taka dýrit ok vinna allr þrautir fyrir mik eftir skildögum ef þú ert maðr til."

Hrólfr svaraði engu ok hleypr fram eftir dýrinu ok eltir þat lengi, þar til er saman dregr með þeim, því at hjörtrinn gerðist móðr mjök.

Þeir komu fram í eitt rjóðr um siðir. Var þá dagr áliðinn. Í miðju rjóðrinu stóð hóll einn. Hann var bæði víðr ok hár. Rjóðrit var fagrt ok mjök grasloðit víða. En er Hrólfr kemr fram hjá hólnum, þá opnast hann, ok gengr hann þar um kringum hann.

Þar kom út kona ok var í blám tiglamöttli ok heldr á eldi ok mælti: "Illt hefir þú at verki, Hrólfr, er þú ert þræll þrælsins ok þó til þess at stela annarra manna fe, því at ek á dýr þetta, er þú vilt taka, ok náir þú því aldri, nema ek vili. Nú skal gera þér kost á at ná dýrinu. Þú skalt ganga inn í hólinn með mér. Ek á dóttur eina, ok er henni þat skapat at komast eigi frá eldi sínu, því hún ætti, nema mennskr maðr hefði hendr á henni. Hefir hún nú legit nítján dægr á gólfi ok má eigi léttari verða. Hefi ek því hjörtinn sent í augsýn við yðr, at ek vissa, at þér mundið vilja ná honum ok elta hann hingat. Treysti ek þér, at þú hafir best hjarta til at ganga í hólinn með mér, en ekki mun konungr hjartarins njota, þó at hann sé færðr honum."

Hrólfr segir: "Til mun ek þat vinna at ganga inn í hólinn með þér, ef ek nái hirtinum at færa konungi, en eigi hirði ek, hvat af honum verðr síðan."

Álfkonan varð nú glöð við þetta, ok gengu þau inn í hólinn. Váru þar væn herbergi ok fagrt um at litast, ok margir hlutir sýndist honum þar undarligir. Hann kom þar at, er konan lá, ok var hún lítt haldin, en þegar Hrólfr fór höndum um hana, varð hún skjótt léttari. Þökkuðu þær honum með fögrum orðum ok báðu honum virkta.

Álfkonan mælti: "Eigi verðr þér launat sem verðugt er heilsugjöf við dóttur mína, en hér er fingrgull, er ek vil gefa þér. Þess muntu þurfa, þá þú ferr til Hreggviðar haugs, en ef þú hefir þat á hendi þér, þá máttu hvárki villast nótt né dag, á sjá ok landi, í hverju myrkri sem þú ert, ok yfir muntu vinna þrautir allar, þær er fyrir þik eru lagðar, en ekki skaltu trúa Vilhjálmi, þaðan af þú ert frá skildr honum, því at gjarna vill hann þik feigan."

Hrólfr þakkaði henni, ok gengu þau út ór hólnum. Tók hún þá hjörtinn, en Hrólfr lagði hann á bak sér ok þótti mikils um vert fegrð hans. Bað nú hvárt vel fyrir öðru. Ferr hann nú heimleiðis, þar til hann fann Vilhjálm, ok fagnaði hann vel Hrólfi ok bað hann bera hjörtinn heim til borgarhliðs. Hrólfr gerði svá, en ekki segir hann Vilhjálmi, hversu hann hafi dýrinu nát. Kómu þeir til borgarinnar seint um kveldit, þá konungr var undir borð kominn.

Vilhjálmr mælti: "Nu, skulum vit fara inn í höllina, en ek skal bera dýrit fyrir konunginn, en þú skalt sanna sögu mína, svá at konungr trúi því, er ek segi."

Tók Vilhjálmr við dýrinu ok lét á bak sér ok viknaði í knésbótum, ok þó fekk hann borit dýrit inn í höllina fyrir konunginn ok kastaði niðr á gólfit.

Hann blés mjök mæðiliga ok mælti: "Nú þykkjumst ek kominn til ráðahagar við systur þína, ok er nú kominn hér hjörtrinn, ok munu þeir ekki margir bjóðast yðr til mága, er slíku geta orkat sem ek."

Konungr segir: "Þat virðist mér í skapi, at eigi hafir þú hjörtinn unnit, ok vinna skaltu fleiri frægða verkin, áðr þú fær hennar."

"Eigi þurfið þér at misgruna mína frægð, því at afburð hefi ek flestum mönnum. Veit þat Hrólfr, sveinn minn, at fjarlægr var hann mér, þá ek tók hjörtinn."

Hrólfr sagði: "Bæði er, at ek var Vilhjálmi gagnlauss, enda tók hann sér í engu at hlífa."

Vilhjálmr segir:"Því vil ek einn til vinna, inn taka verkkaupit, eða hvat vilið þér fleir fyrir mik leggja, því at ek er búinn til at vinna?"

Konungr segir: "Nú skaltu fara til Hreggviðar haugs ok sækja þangat vápn Hreggviðar konungs, ok er þat lítil mannraun."

Vilhjálmr segir: "Nú vilið þér mik feigan, því at engi hefir sá aftr komit, er þangat hefir farit hér til."

"Víst vil ek," segir konungr, "at þú komir aftr, en sannendi eru þat, at engi hefir aftr komit, er ek hefi þangat sent. Er mér mikill aftrmundr at gripum þeim, er í hauginn fóru. Skal ok sá einn fá systur minnar, sem frægri er en aðrir menn."

Vilhjálmr segir: "Gera mun ek þetta, því at mér þykkir þetta þrautlaust, at ræna dauða menn ok vinna þat til meyjar."

Gekk Vilhjálmr nú til sætis síns, ok skildu at svá mæltu.

16. Hrólfr sótti gripina Hreggviðs

Eftir fá daga var þat eina nótt, at Hrólfr tók á fótum Vilhjálms ok mælti: "Mál er at vinna til meyjarinnar ok fara til haugsins."

Vilhjálmr stóð upp skjótt, ok var Hrólfr þá klæddr ok kominn í Véfreyjunaut ok hafði spjótit Atlanaut, en Vilhjálmr alvæpni. Hann reið, en Hrólfr gekk fyrir hesti hans. Fóru þeir svá, þar til skógr varð fyrir þeim ok einn forntroðinn götustígr. En er þeir höfðu skammt farit, þá laust veðr móti þeim svá mikit með fjúki ok frosti, at Vilhjálmr fekk eigi á baki setit. Leiddi Hrólfr þá hestinn, en Vilhjálmr gekk eftir um stund, þar til at hríðin tók svá at gerast sterk, at hestrinn fekk ekki gengit, ok dró Hrólfr hann flatan eftir sér, en studdi sik við spjótit. Varð honum þá litit aftr ok sá, at Vilhjálmr var horfin, en hestrinn löngu dauðr. Skildi hann þar við hestinn, en gekk fram á leiðina. Hríðin var svá sterk, at eikrnar brotnuðu af stofnunum ok kómu hvar fjarri niðr. Fekk Hrólfr þar oftliga stór högg, svá at þat hefði bana unntit flestum mönnum, þar með eldingar ok reiðarþrumr, svá at hann hugði þat sinn bana orðit hafa ef eigi hefði kápan hlíft honum. Var svá alla nóttina framan til dags. Í móti degi varp mikilli fýlu móti honum, at hann hefði kafnat, ef kápugríman hefði eigi hlíft honum. Þat þóttist Hrólfr skilja, at hríðin mundi hafa drepit sendimenn konungs ok þetta mundi gerningahríð vera. Þóttist hann ok aldri í þvílíka raun komit hafa. En er mjök var ljóst af degi, þá tók upp hríðina ok gerði logn. Hvarf þá burt fýlan. Sá Hrólfr þá haug mikinn sem fjall ok hár stauragarðr um kring. Hann tók hendinni um einn staurinn ok varpar sér inn yfir, gekk síðan upp á hauginn, ok sýndist honum hann mjök torvelligr at rjúfa.

En er hann litast um, sér hann mann einn norðan undir hauginum stóran vexti með konungs skrúða. Hrólfr gekk til hans ok kvaddi hann konungs kveðju ok spyrr hann at nafni.

Hann segir:"Ek er Hreggviðr, ok ek byggi haug þenna með köppum mínum, ok ertu hér velkominn, en þat skaltu vita, Hrólfr, at ek veld eigi hríðum þessum ok fýlum eða öðrum undrum, ok eigi hefi ek menn drepit. Valda þeir þessu öllu Sörkvir ok Grímr ægir, ok þeir hafa valdit lífláti konungsmanna, en þó brestr þeim stundum visdómrinn, þá er þeim liggr mest við, ok ef þeir vissi, at þú værir hér þá vildi þeir þik feigan. Ek fór í svölulíki til Þorgnýs jarls með hár Ingigerðar, dóttur minnar, því at ek vissi, at þú mundir eftir leita af jarlsmönnum ok þú einn vart maðr til at frelsa hana, ef lukkan fylgdi. Ann ek þér best hennar at njóta, ef þú vilt ríða burt við Sörkvi, því at þik vantar hvárki hug né hreysti, en þat hefir Grímr ægir játat honum, at engi skyldi hann yfirvinna nema sá, er hefði herklæði mín. Er því haugrinn óvinnanligr gerr, ok því eru torfærur til hans, at hann hugði, at engi skyldi herklæðunum ná mega. Nú skal ek fá þér alla þá hluti ór haugnum, er þú vilt hafa. Ek vil fa þér tvenn herklæði ok hvár öðrum lík, utan at kostum eru þau ólík. Þau skaltu fá konungi, er verri eru, en önnur skaltu ekki sjá láta, fyrr en þú þarft við at hafa, ok á sverðinu skaltu mikla vandvirkt hafa, því at fásét er annat slíkt. Ingigerðr, dóttir mín, geymir öll burtreiðarvápn mín ok hestinn Dúlcifal, sem ólíkr er flestum öðrum fyrir margra hluta sakir. Honum skaltu ríða, þá þú átt við Sörkvi, ok er þér sigrinn víss, ef hann lætr takast. Burtstöngin ok skjöldrinn munu ok halda sinni náttúru. Vilhjálmi skaltu ok ekki trúa, þaðan af þú ert ór hans þjónustu, því at hann svíkr þik, ef hann getr. Muntu halda vilja eiða þína, en betr er hann af dögum ráðinn fyrr en síðar, því at hann mun þik hættan hafa."

Eftir þat fekk Hreggviðr Hrólfi gripuna ok vápnin ok síðast menit af hálsi sér.

Þá mælti Hreggviðr: "Þat hefir mér skapat verit, at ek skal mega fara þrjá tíma ór haugi mínum, ok þarf eigi aftr at byrgjast utan í síðasta sinn. Nú mun þér ekki sveigra verða, er þú ferr heim aftr. Nú far þú vel, ok gangi þér allt eftir vild ok vilja, en ef þú kemr a aftr í Garðaríki, þá vitja mín, ef þú þarft lítils við."

Hvarf Hreggviðr nú inn í hauginn, en Hrólfr tók gripuna ok varðveitti, fór síðan frá haugnum aftr ina sömu leið ok varð nú við engi undr varr. Ok er hann kom ór skóginum, kom Vilhjálmr þá móti honum. Hafði hann skriðit undir viðarrætr ok legit þar um alla hríðina. Fekk hann varla talat fyrir kulda.

Flaðraði hann þá mjök at Hrólfi ok mælti: "Aldri þykki mér ofsögum mega segja af þinni frægð ok giftu þeiri, er okkr fylgir, þar sem nú er brotinn haugrinn ok sótt gull ok dýgripir. Sé ek nú þat, at okkr má engi hlutr fyrir standa, en þó var þetta mikit veðr, svá at varla gat ek stýrt mér. Þykkist ek nú kominn til ráðahags við systur konungs. Skaltu nú fá mér gripuna ok vápnin, því at ek vil sjálfr afhenda þá konungi."

Hrólfr mælti: "Lítit viltu vinna til frægðarinnar, ok illa muntu mér launa, þó at ek leggi líf mitt í hættu fyrir þik. Tak nú við gripunum ok fær konungi, en ek mun halda öll mín orð við þik ok sanna sögu þína, þóttu sért ómakligr."

Hrólfr hafði fólgit hin vápnin í skóginum, ok sá Vilhjálmr ekki þau.

Fóru þeir nú leið sína, til þess er þeir hittu konunginn. Sat hann undir drykkjuborðum at kveldmáltíð. Vilhjálmr kvaddi konunginn ok lét mjök mæðiliga. Allir menn í höllinni urðu ókveða við þeira aftrkvámu.

Vilhjálmr mælti: "Víst trúi ek varla, at meiri þraut vera muni með öllu saman, því at Hreggviðr er it mesta tröllmenni sakir sinnar fjölkynngi, en haugrinn torsóttligr at brjóta. Hefi ek átt við Hreggvið konung í alla nótt. Kom ek þar í mikla mannraun, áðr ek náði herklæðunum."

Tók hann þá sverðit ok menit, lagði á borð fyrir konunginn. Þá mælti konungr: "Sóttir eru víst gripirnir, ok þykki mér nú allir verri en fyrr, utan menit, þat er óspillt, en þat hygg ek, at Hrólfr hafi sótt en eigi þú."

Hrólfr segir: "Þat segi ek yðr, at ek fór eigi í hauginn, ok megið þér þat til líkenda ráða, eigi mundi ek móti mæla at fá, slíkar sæmdir eða aðrar, ef ek ætti þess kost."

Vilhjálmr mælti: "Undrar mik þat, herra, at þér grunið sögu mína eða frægð ok hreysti minnar karlmennsku. Má hér skjótt raun til gera, at vit Hrólfr reynum með okkr, ok mun hann mér fjarlægr standa, því at þat er fyrst, at hann þorir eigi mannsblóð at sjá, ok þá ek fór í Hreggviðar haug, skyldi hann festi haldit hafa, ok þá hann heyrði dunur ok stór högg í hauginn, varð hann svá hræddr, at hann rann frá festinni. Var þat eitt þá mín hjálp, at ek hafði borit festarendann um stóran stein, ok las ek mik upp ór hauginum með handafli."

Konungr svarar: "Vel trúi ek, Hrólfr, orðum hans, en eigi mundi gripirnir hé komnir, ef þeir hefði eigi í hauginn sóttir verit."

Læt nú konungr geyma vápnin mjök vandliga ok hugði, at eigi skyldi Sörkvi at meini verða.

Svá er sagt, at eina nott hvarf hjörtrinn burt, svá at þeir urðu eigi varir við, er geyma skyldu. Þótti konungi þat mestr skaði. Var hans leitat nær ok fjarri fannst hann eigi. Þóttist Hrólfr vita, at álfkonan mundi hafa sótt hann. Vilhjálmr lét nú vel yfir sér ok gek jafnan til tals við konungssystur, ok fóru vel ræður með þeim. Sparði hann ekki at skjala margt af sér um alla hluti. Leið nú svá vetrinn fram um jól, at ekki bar til tíðenda.

17. Frá hernaði Sóta

Menelaus er konungr nefndr. Hann réð fyrir Tattararíki. Hann var ríkr konungr ok mikill fyrir sér. Tattararíki er eitt kallat mest ok gullauðgast í Austrríki. Þar eru menn stórir ok sterkir ok harðir til bardaga. Undir Menelaus konung lágu margir konungar ok mikils háttar menn.

Svá er sagt, at milli Garðaríkis ok Tattararíkis liggr ey ein, er Heðinsey heitir. Hún er eitt jarlsríki. Þat er fróðra manna sögn, at Heðinn konungr Hjarrandason tæki fyrst land við þá ey, er hann sigldi til Danmerkr af Indíalandi, ok þaðan tók eyin af honum nafn síðan. Um þessa ey stríddi jafnan Tattarakonungr ok Garðakonungr, ok þó lá hún undir Tattarakrúnu. Eirekr konungr hafði herjat um ey þessa, áðr hann kom í Garðaríki, ok gert þar mikit hervirki.

Menelaus konungr hafði sett þann mann yfir eyna, er Sóti hét. Hann var þar ættaðr at móðurkyni, en föðurkyni í Hólmgarðaríki. Sóti var þá eigi í landi, er Eirekr konungr kom þar. Hann var it mesta tröllmenni fyrir sakir afls ok vaxtar. Yfirlit hans var eftir nafni hans. Hann herjaði víða ok hafði jafnan sigr. Sóti átti fóstru gamla ok fjölkunniga. Hún hafði gert honum laug þá, er hann bitu eigi járn síðan. Gekk hann því hlífarlauss í orrostum. Hún hafði ok sagt honum, at á þessu hausti væri honum vænst til hefnda við Eirek konung ok nú væri engir kappar hans heima í landinu. En er Sóti vissi þat, fór hann til Menelauss konungs ok fekk mikinn styrk af honum, helt síðan til Garðaríkis. Hann hafði margar þúsundir hermanna. Sá maðr var með Sóta, er Norðri hét. Hann var mikill ok sterkr ok bar jafnan merki hans ok var inn mesti kappi.

En er Eirekr konungr frétti, at Sóti var við land konminn með mikinn her, lætr hann herör upp skera á alla vega frá sér ok bauð til sín koma hverjum, er mætti, ok safnaðist til hans mikit fjömenni.

Eirekr konungr kallaði Vilhjálm til sín ok mælti: "Nú hefir þu unnit tvá hluti, er ek hefi fyrir þik lagt, ok veit ek eigi, hvárt þú hefir þat gert. Nú skaltu vinna inn þriðja hlut, svá at ek sé nær staddr, at drepa Sóta berserk. Mun ek þá eigi í móti mæla, at þú eigir systur mína, ef þú vinnr þetta vel af hendi. Skal ek þá halda allan skildaga við þik, sem vit höfum áðr talat."

Vilhjálmr segir: "Þess er ek búinn, at ganga í móti Sóta. Þykki mér nú gott, at þér megið nú sjá, hverr afreksmaðr ek er. Ok skuluð þér velja mér öll in bestu vápn ok sterkasta hest, sem þér eigið, því at ek mun mjök reyna hans, áðr þessi orrosta lýkst."

Var svá gert sem Vilhjálmr bað. Hrólfr fór með honum ok gekk eftir vanda sínum. Fór konungr með herinn, til þess er hann fann Sóta. Váru þar sléttir vellir ok þykkr skógr öðrum megin. Bjuggust nú hvárirtveggju til orrostu, ok var þar mikill herr saman kominn. Var þar lúðragangr mikill, ok sigu saman fylkingar, ok æptu hvárrtveggi heróp.

18. Hrólfr vann Sóta

Eirekr konungr var þá í miðju brjósti fylkingar sinnar ok gekk þar vel fram í öndverðri orrostunni. Sóti fylkti ok móti honum. Varð þar in harðasta orrosta, ok gengu hvárirtveggju vel fram. En þegar orrostan tókst, reið Vilhjálmr út í skóginn í rjóðr eitt.

Hrólfr mælti: "Nú er þér, Vilhjálnir, at ríða fram ok vinna til meyjarinnar ok drepa Sóta."

Vilhjálmr segir: "Verði mér þat til konu ok ríkis, sem auðit verðr, en þat vinn ek til engra hluta at voga mínu lífi í slíka orrostu, eða hvat skal mér jungfrú eða ríki, ef ek missi lífit? Er þér miklu nær at frelsa mik ór ánauð ok þrældómi. Tak nú vápn mín ok hest, ríð fram ok drep Sóta, ella muntu mér þjona verða um þína daga."

Hrólfr tók þá hestinn ok vápnin Vilhjálms ok reið til bardagans. Orrostan var mjök mannskæð ok hallaðist mjök á Eirek konung, því at þeir Tattararnir gengu hart fram. Sóti ok Norðri ruddust um fast, ok hrökk undan allt. Sóti hafði atgeir at vega með ok gerði ýmist hann hjó eða lagði. Norðri hafði sverð gott, ok gekk hart fram. Eirekr konungr hafði sótt með miklu kappi í miðjan her Sóta, þar til er Norðri kom móti honum ok margir Tattarar. Þeir sottu fast at konungi. Fell þá mjök lið hans, svá at hann var nauðliga staddr milli sinna óvina. Hrólfr reið nú fram með vápnum Vilhjálms svá hart, at fylking Sóta hrökk fyrir honum, hjó ok lagði til beggja handa ok felldi margan mann, þar til hann kom móti Eireki konungi. Hrólfr drap þar meir en þrjá tugi manna.

En er Sóti sér þat, eirir honum stórilla ok sneri þangat, sem Hrólfr var, ok lagði til hans með atgeirnum. Hann kom skildi fyrir sik ok lagði í móti fyrir brjóst Sóta, ok beit ekki á en brotnaði spjótit í falnum. Sóti hjó tveim höndum til Hrólfs. Höggit kom á miðjan skjöldinn, ok þar í sundr, ok hestinn fyrir framan bóguna, svá at í jörðu nam staðar. Var Hrólfr þá á fæti mjök móðr, því at hann hafði ákafliga barist áðr um daginn. Eirekr konungr barðist við Norðra. Var þeira atgangr harðr. Hrólfr hjó þá höfuð af hesti Sóta. Váru þeir þá báðir gangandi. Sóti hjó til Hrólfs, en hann veik sér undan, ok sökk atgeirrinn í jörðina allt upp at höndum honum. Hrólfr hjó með báðum höndum á öxl Sóta, svá at sverðit gekk sundr fyrir framan hjöltin. Hrólfr varð reiðr mjök ok hljóp at Sóta ok setti gaddhjaltit í höfuð honum, svá at stóð í heilanum, en við því gat hann eigi gert. Fell Sóti þar til jarðar ok var þegar dauðr. Eirekr konungr hafði þá drepit Norðra. Brast þá flótti í liði Tattara, ok rann hverr til sem mest mátti. Eirekr konungr rak flóttann ok hans menn ok drápu hvern, er þeir náðu. Fengu þeir þar mikit herfang í gulli ok silfri, vápnum, klæðum ok öðrum dýrgripum.

Hrólfr vildi eigi reka flóttann. Tók hann sér hest ok hljóp á bak ok reið út í skóginn til Vilhjálms ok segir honum, hversu farit hafi Báð Hrólfr hann taka hest þenna ok vápn sín, - "lát nú at ollu hraustliga ok flýt nú brullaupsgerðinni."

Vilhjálmr mælti: "Vel höfum vit fram gengit, ok er mikils vert um ráð mín ok vitsmuni, hversu mikit ek get til leiðar komit, ok mun ek frægðarmaðr verða."

Hrólfr brosti at orðum hans ok sagði, at honum þótti hann lítit gott vinna til frægðarinnar. Vilhjálmr stígr nú á hestinn ok ríðr með öllum sínum herklæðum til Gyðu, konungs systur, ok segir mikit af sinni framgöngu ok hreystiverkum. Eirekr konungr var þá heim kominn ok genginn til drykkju í höll sína.

Vilhjálmr gekk fyrir konung ok kvaddi hann ok mælti: "Nærri var yðr nú farit í dag, herra, áðr ek hjálpaði yðr. Þurfi þér nú eigi at geta til, hverr ek er eða hvat ek fæ gert, því at mér er ekki ómáttugt."

Konungr segir: "Þat hygg ek, Vilhjálmr, at þín væri vápnin ok herklæðin, en Hrólfs hendrnar."

Hrólfr segir: "Þat hygg ek, at gjarna vildi ek eiga systur þína ok mega kenna mér at réttu hreystiverk Vilhjálms, en þat kemr mér skammt fram at ljúga þeim sæmdum á mik, er ek vinn ekki til ok ek er eigi til borinn."

Vilhjálmr mælti: "Undarligt mun þat þykkja, herra, þeim mönnum, sem til spyrja, at þér vilið mína frægð ok hreystiverk fordjarfa, eða þykkir yðr meiri sæmdarauki, at einn drengr af kotkarlaætt hafi unnit þetta ok eignist systur yðra, slíkr sem Hrólfr er, því at ósýniligr mun hann þykkja til góðs höfðingja, fólki at ráða eða fremd at vinna? En ek er jarl at nafnbót ok jarls sonr, kominn af sjálfri konungaættinni, fríðr ásýndar ok fullhugi inn mesti ok at öllum hlutum ágætr, þat er tígnum mönnum berr at hafa. Nú ef þer vilið eigi festar eða brullaupsgerð fram láta eftir skildögum, skal ek í burtu verða ok bera þinn vanheiðr á hvert land, at þér hafið níðst á mér ok rofit orð yðar ok trú. Var þat talat í mínu landi, at hver konungsdóttir væri fullsæmd af mínu gjaforði."

Eirekr konungr mælti: "Eigi skal þat fréttast, at ek níðist á þér, ok mun ek halda allan minn skildaga, en þat undra ek, at Hrólfr gengr aldri ór hug mér, um meðferð ok athæfi ykkart, því at eigi þykki mér þat at tilskipuðu vera."

Skildu þeir nú talit, en konungr lét nú við brullaupi búast, ok var þar sótt veisla virðulig. At þeiri veislu gekk Vilhjálmr at eiga Gyðu, systur Eireks konungs, ok hafði hún þar engi mótmæli. Fekk Vilhjálmr þá marga menn til þjónustu, ok lét hann nu mikit yfir sér.

19. Hrólfr sagði upp þjónustunni

Þat var einn morgun snemma, at Hrólfr gekk í skemmu þá, er Vilhjálmr svaf í, gekk at sænginni ok mælti: "Nú er svá komit, Vilhjálmr, at þú ert orðinn konungs mágr, en ek hefi þjónat þér allan tíma. Segi ek þér nú upp mína þjónustu ok lausan allan okkarn skilmála. Máttu nú vel láta líka þér, at vit skiljum svá búnir. Virði ek meir til þess drengskap minn en þína tilgerð."

Gekk Hrólfr síðan burt, en Vilhjálmr varð mjök hvimsa við. Gyða spyrr, hví Hrólfr færi burt svá skjótt eða fyrir hverja sök hann færi þvílíkum orðum um.

Vilhjálmr segir: "Þat er hans náttúra, at hann vill hvergi vera í sama stað meira en mánuð eða tvá, ef hann réði, en ek hefi lengi haldit honum hræddum. Nú er þat til þrautar, at sá hefir verr, er hans þjónustu hefir, þvi at honum er allt illa gefit. Er hann bæði þjófr ok illmenni, en eigi veit ek, hvárt ek nenni at láta drepa hann hér í ókunnu landi, en þó mun hann skjótt birta, hverr maðr hann er, ok mun hann þeim illa launa, er best gerir til hans."

Skildu þau nú talit. Leið veislan vel fram.

Svá er sagt, at lið þat, er undan komst af her Sóta, sigldi heim í Tattararíki, ok höfðu fengit mikinn mannskaða. Þótti Menelaus konungi þeira ferð ill orðin, ok varð svá búit at vera.

Snemma um várit kómu þeir Sörkvir ok Brynjólfr af Jötunheimum ok færðu Eireki konungi marga fáséna gripi. Höfðu þeir Grímr átt margar orrostur ok fengit jafnan sigr. Hrólfr var með konungs hirð, ok var fátt með þeim öllum Sörkvi, Brynjólfi ok Vilhjálmi. En vel kom Hrólfr sér við sessunaut sinn, því at hann gaf jafnan silfr á báðar hendr, en engum gerði hann gott, meðan hann var hjá Vilhjálmi. Svá var nú inn þriði vetr, er konungsdottir átti at fá mann til burtreiðar við Sörkvi, ok hugsaði Eirekr konungr nú til sín ok þótti sem konungsdóttir mundi engan mann fá.

20. Ingigerðr kaus Hrólf

Litlu síðar kómu sendimenn konungsdóttur til Eireks konungs með þeim erendum, at hún beiddi, at hann léti þing stefna fjölmennt mjök, ok á því þingi vildi hun kjósa mann til burtreiðar við Sörkvi, en af hún fengi engan þann, er til þess vildi verða, þá vill hún ganga með konungi, eftir því sem fyrr váru skildagar ok sættir þeira í milli. Við þeiri orðsending varð konungur mjök léttbrýnn ok þótti nú jungfrúin sér í hendi. Lét hann nú þing kveða ok boða þangat múg ok margmenni af borgum ok kastölum ok ór nálægum heruðum, svá ok it sama konungsdóttir af sínu ríki bauð til sín mannvali því er röskvast var innanlands. Kom þar ok margr óboðinn, því at mörgum var forvitni á, hversu til mundi ganga. Váru allir landsmenn hugsjúkir fyrir hennar hönd.

Þingit var sett skammt frá kastala Ingigerðar konungsdóttur. Eirekr konungr kom til þingsins með miklu fjölmenni. Var þar með honum Sörkvir ok Brynjólfr ok Vilhjálmr, mágr hans, ok létu allir mikit yfir sér. Hrólfr var ok þar í för ok hafði með sér vápnin Hreggviðarnaut, ok þótti lítils um hann vert. Var þar nú saman komit mikit fjölmenni. Svá var skipat mönnum á þinginu, at raðir váru settar í hringa ok eitt hlið á, er gangá mátti í milli. Vilhjálnir sat it næsta konunginum, þá Sörkvir ok Brynjólfr út í frá, en aðrir vildarmenn sátu sér. Hrólfr sat utarliga í ysta hringnum ok mjök lágt.

At svá skipuðu gengr Ingigerðr konungsdóttir á þingit svá fögr ok lystilig, at eigi mátti ofsögum segja af hennar vænleik. Horfðu allir menn á hana nema Hrólfr. Hann leit eigl til hennar ok dró niðr höttinn fyrir andlitit. Konungsdóttir gekk fyrir hvern mann ok leit í augu þeim. Gekk hún svá annan hring ofan, en annan fram. At lyktum kom hún þar, er Hrólfr sat, ok þreif í hönd honum, en hann sat sem áðr.

Hún hnykkir þá upp kápuhettinum ok mælti: "Eigi er hér gott val á monnum, en þenna kýs ek til burtreiðar fyrir mik móti Sörkvi, ok skal sjá maðr með mér fara, ef hann vill."

Hrólfr segir: "Allheimskliga kýss þú þvlr at ek kann eigi at ríða einn saman, svá at ek falli eigi ofan. Er ek ok hræddr, þegar menn ýglast á mik."

Konungsdóttir segir:"Aldri sá ek þik fyrr, en þó skaltu eigi undan ganga, ef ek má ráða."

Eirekr konungr mælti: "Þat hugða ek, jungfrú, at þér skylduð mann kjósa innlenskan, en eigi ór öðrum ríkjum. Er Hrólfr sveinn Vilhjálms ok minn mann. Skal hann þvi frjáls af þessu."

Hrólfr segir: "Einkis manns sveinn er ek hér í landi. Skal ek ok at vísu veita konungsdóttur ina fyrstu bæn, er hún biðr, ef hún þykkist nokkut frjálsari eftir en áðr."

Stendr Hrólfr upp síðan ok gengr með konungsdóttur ok allir hennar menn heim í kastalann. Setr hún Hrólf í hásæti ok veitir honum allan prís ok gleði.

Eirekr konungr fór í annan kastala af þinginu ok var mjök ókátr. Flestir menn undruðust, at konungsdóttir kjöri þenna mann, er ósigrstrangligastr var. Iðraðist konungr mjök, er hann hafði játat þessu konungsdóttur, ok bað Sörkvi nú duga eftir megni ok spara engi sín konstr, er hann mætti frammi hafa, - "hefir mér jafnan sagt þungt hugr um þenna mann. Skaltu nú ok vel geyma herklæðin Hreggviðarnauta, at eigi mergi oss þat meina."

Hrólfr var nú í kastalanum hjá konungsdóttur í góðum fagnaði ok segir hann henni sitt erendi jarlsins vegna, en hún segist þat gerla áðr vita mundu ok því ráða, - "at ek fara með þér burt heðan, en þú þætti mér makligastr mín at njóta, ef þú frelsaðir mik af óvina valdi." Skildu þau at svá mæltu.

Um morgun var Hrólfr snemma á fótum ok fór í herklæðin Hreggviðarnauta, en gyrði sik með sverðinu góða. Konungsdóttir fekk honum burtstöngina ok skjöldinn, er faðir hennar hafði átt. Bað hún hann þá til ganga ok taka hestinn Dúlcifal. Var hann þá rekinn í sterkar grindr með mörgum hrossum. Beit hann ok barði ok drap mörg hrossin. Hrólfr gekk at grindunum ok drap stönginni á skjöldinn. Dúlcifal gekk at Hrólfi, en svá söng i stönginni ok skilidnum, at öllum þótti undr í, er hjá váru. Hrólfr tók nú hestinn ok lagði á söðulinn ok hljóp upp fimliga með öllum sínum herklæðum, en Dúlcifal sprang af stað ok stökk út yfir grindrnar, svá at hann kom hvergi nærri, ok síðan fram á völlinn. Nú var Sörkvir ok kominn til leikvallar ok konungr með honum, Vilhjálmr ok Brynjólfr ok mikill múgr manns.

21. Burtreið Hrólfs ok Sörkvis

Skikkar nú hvárr sinni burtstöng til lags, ok ríðr hvárr móti öðrum sem hestarnir kunna harðast. Leggr þá hvárr til annars með miklu afli. Spjót Sörkvis kom í skjöld Hrólfs ok renndi út af, en Hrólfr stakk hjálminum af Sörkvi. Átti hann þá þriðjung skeiðs eftir, er Hrólfr var af. Dúlcifal vill eigi staðar gefa ok snýr aftr í móti, ok hefir Sörkvir eigi af riðit fjórðung, áðr en þeir mætast. Leggr enn hvárr til annars, ok fór sem fyrr, at Sörkvir vann ekki á, en hann missti skjöldinn. Þeir ríða þá at í þriðja sinn. Ferr þá Dúlcifal sem fugl flygi, þar til þeir mættust. Hrólfr leggr til Sörkvis, svá at festi í brynjunni, ok vegr hann upp ór söðlinum ok hleypir með hann um völlinn, þar til hann steypir honum at höfðinu í einn fúlan pytt, svá at Sörkvir gekk ór hálsliðnum. Stóð þá Dúlcifal kyrr, sem hann væri grafinn niðr. Varð nú konungsdóttir mjök fegin ok allr landslýðr.

En er Eirekr konungr sér þetta, verðr hann ákafliga reiðr ok bað alla sína menn slá hring um Hrólf ok drepa hann sem skjótast ok kvað hann síðar verr gera mundu, ef hann yrði nú lauss. Var nú svá gert sem konungrinn mælti, at sótt var at Hrólfi öllum megin. En er Dúlcifal sér þat, ríss hann upp örðugr ok lamdi með framfótunum ok beit með tönnunum marga menn til bana. Augu hans sýndust sem blóðsegar, en eldr þotti brenna ór nösum honum ok munni. Fór hann svá hlaupandi, at hann braut menn undir sik. Hrólfr sat ok eigi kyrr á baki. Reyndi hann nú sverðit Hreggviðarnaut. Hann hjó ok lagði til beggja handa bæði menn ok hesta. Var hverjum víss dauðinn, er fyrir honum varð. Stökk nú allt undan. Hrólfr reið þar at, er konungr var fyrir, en hann hafði á hlaupi undan. Drap Hrólfr þá meir en hundrað manna, áðr hann komst á skóg, ok var móðr, en ekki sárr. Þóttist nú Eirekr konungr hafa fengit mikinn mannskaða ok fór heim í kastala sinn um kveldit mjök óglaðr.

Þetta sama kveld gerði konungsdóttr sik blíða við menn sína ok veitti þeim kappsamliga. Hún gerði allar sínar skemmumeyjar svá drukknar, at þær fellu sofnar niðr, en er skammt var af nótt, kom Hrólfr í kastalann ok hitti konungsdóttur ok bað hana búna með sér at fara. Hún segir sér þá ekki at vanbúnu. Hrólfr hafði með sér tvá kistla stóra, ok váru í dýrgripir konungsdóttur. Stíga þau síðan á Dúlcifal ok riðu leið sína. Eigi er þat greint hvar þau fara eða hversu lengi þau váru á leiðinni, en meir fóru þau um nætr en um daga.

22. Heitstrenging Vilhjálms

Nú er at segja frá Eireki konungi, at hann vaknar um morguninn ok bað menn herklæðast ok leita eftir Hrólfi. Var nú svá gert, ok leituðu hans þrjá daga ok fundu hann eigi. Lét konungr þá leita til kastalans konungsdóttur, ok var hún þaðan í burtu, svá at engi maðr vissi, hvat af henni var orðit. Fekk nú konunginum mikils ótta allt saman, ok var mjök reiðr.

Hann mælti til Vilhjálms: "Þat sé ek, at þú hefir logit allt at mér, bæði frá þér ok Hrólfi. Má nú sjá, at hann er allr annarr maðr en þú hefir sagt. Sé ek, at Hrólfr hefir í hauginn farit, en eigi þú. Hefir hann fengit in góðu herklæðin, en ek þau, er engu eru nýt. Mátti þat á honum sjá, at hann var stórra manna, en þú ert dáðlauss svikari, ragr í hverja taug. Hefir þú vitat alla hans fyrirætlan ok þorat eigi at segja mér. Hygg ek þik at heldr eiga ríki eða aðra góða hluti, at ek ætla þik þrælborinn þorpara í allar ættir. Værir þú makligr, at ek léti hengja þik á gálga fyrir þat fals ok svik, er þú hefir mér gert ok minni systur, ok mun sá dauði fyrir þér liggja, þó at hann komi nú eigi fram."

Við þessi orð konungsins varð Vilhjálmr hræddr mjök ok mælti.: "Ek skal þat enn skjótt birta, hverr maðr ek er. Stíg ek á stokk ok strengi ek þess heit, at ek skal eigi fyrr koma í sæng hjá Gyðu, systur þinni, fyrr en ek hefi Hrólf af lífi tekit ok fært yðr höfuð hans ok jungfrúna. Skal ek hér einkis manns styrk til hafa né fylgi."

Tók nú Vilhjálmr vápn sín ok hest ok reið burt sem hvatligast ok eftir Hrólfi, en Eirekr konungr sat eftir í Garðaríki, ok þótti nú illa at fara.

23. Frá Möndli ok brögðum hans

Nú víkr sögunni aftr í Danmörk til Þorgnýs jarls ok hans manna, ok á því sama hausti, er Hrólfr fór til Garðaríkis, fór jarl um ríki sitt at veislum, sem siðr hans var til.

Einn dag gekk maðr ókunnigr fyrir jarlinn ok nefndist Möndull Pattason ok sagðist farit hafa víða um útlönd ok lést frá mörgu segja kunna ok mikla frægð unnit hafa. Hann var lágr á vöxt ok mjök riðvaxinn, fríðr at yfirlitum; utaneygðr var hann mjök. Jarl tók vel við þessum manni ok bað hann með sér dveljast. Þat þekktist hann. Skemmti hann jarlinum oftliga ok sagði frá mörgu fróðliga. Þar kom, at jarlinn tók hann í mikla kærleika, at hann kallaði hann at hverju máli, ok var Möndull á tali við hann nætr ok daga, svá at jarl gleymdi þar fyrir sinni ríkisstjórn.

Einn tíma sem oftar er Björn ráðgjafi fyrir Þorgný jarli ok ávítaði hann fyrir þat, er hann gerði ókunnigan mann sinn tryggðamann, ok þat tal tæki svá ór hófi at ganga, at hann gái eigi síns ríkis þar fyrir. Jarlinn reiðist orðum Bjarnar ok sagðist gera mundu sem hann hafði þenkt, hvat er Björn sagði. Möndull heyrir orð Bjarnar ok gaf sér ekki at. Björn talaði hér um enn mörgum

Björn átti hús í borginni nær jarls herbergi, en annan garð utan borgar, sem fyrr var sagt. Einn dag kom Möndull svá í herbergi Bjarnar, at hann var eigi heima ok engi maðr annarr nema Ingibjörg, kona hans. Hann lék við hana mjök blíðliga, en hún tók því vel. Þar kom, at hann leitaði við hana samfara ok fór þar um mörgum fögrum orðum. Hann bauð henni af sér at þiggja marga góða gripi, en lastaði Björn í hverju orði ok kvað hann ekki at manni vera. Ingibjörg reiddist þessu mjök ok svaraði honum hæðiliga ok sagðist aldri með honum ganga skyldu. Möndull tók þá könnu ok brá undan yfirhöfn sinni ok bað hana drekka sáttarbikar þeira, en hún sló hendinni neðan undir kerit ok upp í andlit honum.

Hann reiddist við þetta ok mælti: "Eigi skulum vér fyrr skilja, þú ok Björn, bóndi þinn, en ek hefi launat ykkr því, sem þit eruð maklig, fyrir þá svívirðing, er þit hafið mér gert, bæði með orð ok verk."

Gekk hann síðan burt ok fyrir Þorgný jarl ok mælti: "Þat vilda ek, herra, at þér sýnduð yðvart lítillæti ok þægið af mér belti eitt, er ek tók í arf eftir föður minn." Hann leggr þat á borð fyrir jarlinn. Þat var allt með gulli gert ok gimsteinum sett. Eigi þóttist jarl betra grip sét hafa. Jarl þakkaði honum ok sagðist eigi þvílíka gjöf þegit hafa af ótígnum manni. Var Möndull þar um vetrinn í sömum kærleikum, en fátt var Stefni til hans ok Birni. Jarl hafði mikla virkt á beltinu ok sýndi þat vinum sínum jafnan, þá er hann hafði veislur.

Ingibjörg, kona Bjarnar, tók krankleika nokkurn undarligan um vetrinn. Hún gerðist öll blá sem hel, en sinnaði um engan hlut, sem hún væri vitstola. Varð Birni mikil raun at þessu, því at hann unni henni mikit.

Þat bar til um várit at veislu einni, at beltit Möndulsnautr hvarf burt frá jarli. Var þess víða leitat ok fannst eigi. Þótti jarli þat mikill skaði ok lét mjök grund at gefa um eftirleitina, ok fannst þat eigi. Jarl spurði Möndul, hvat hann hugði af orðit eða hversu eftir skyldi leita.

Möndull segir: "Vant er mér at kveða á mann, hverr tekit hefir, þótt ek þykkist nærri geta munu, en þat er líkara, at sá hafi fleira frá yðr stolit en þessu einu, er beltit hefir tekit. Mun þat ríkr maðr gert hafa, sá er jafnan hefir yðarn heiðr öfundat. Nú er þat mitt ráð, at þér látið rannsókn uppi hafa, þá er alla varir minnst, ok lát engan undan ganga, þótt framr sé, en eigi mun sá sjálfkrafi sína hirslu uppi láta, er tekit hefir, en hverr, sem þat hefir gert, má at réttu á gálga hanga."

Jarli þykkir þetta gott ráð ok segir svá vera skyldu. Lætr hann nú saman kalla alla sina hirð ok segir þeim, at hann vill rannsaka hvers manns hirslu, fyrst Stefnis, sonar síns, ok Bjarnar ráðgjafa, svá at aðrir menn mætti því betr við una. Þeir létust þess búnir. Var nú svá gert, at Stefnir sýndi fyrst sínar féhirslur, ok fannst þar ekki. Síðan var hjá Birni leitat ok öllum, er í váru borginni, ok kunni þat eigi at finnast.

Þá mælti Möndull: "Eiga mun Björn fleiri hirslur en hér at eins í staðnum, ok hefir þar eigi leitat verit."

Stefnir sagði: "Víst á Björn utan borgar. Ek trúi ok eigi þangat leita mega."

Jarl segir þangat fara skyldu, ok svá gerðu þeir. Lét Björn þá uppi rannsókn sem fyrr. Möndull gengr at fornri kistu einni ok spyrr, hvat þar er í. Björn segir þar í vera fornan skipsaum. Jarl bað upp lúka. Björn leitaði at lyklinum ok fann ekki. Jarl gekk þá at, braut upp ok bar upp þat, er í var, en neðanverðum botninum lá beltit. Allir menn undruðu þetta, en Björn þó mest, því at hann vissi sik saklausan af þessu.

Jarl varð nú reiðr mjök ok bað Björn höndum taka, - "ek skal," segir hann, "hengja þik á hæsta gálga, þegar er morginn kemr, því at þetta hefir hann fyrri gert, þó at nú at eins sé víst orðit."

Var nú Björn tekinn ok bundinn sterkliga, því at engi þorði móti at mæla, þó at hann þætti ómakligr þessa. Björn bauð skírslur fyrir sik, sem landssiðr er til, en jarl vildi þat ekki heyra. Stefnir fekk þat af föður sínum, at hann lifði sjau nætr, ef þat fyndist nokkut í, at honum væri til hjálpar, ok skyldi hann vera í varðhaldi Mönduls ok eigi í borgina heim koma. Margir hörmuðu þetta, því at Björn var mjök vinsæll. Fór jarl nú heim í staðinn með mönnum sínum, ok gengu undir drykkjuborð. En þegar hirðin hafði kennt fyrsta rétt ok drukkit fyrsta bikar, var öllum horfin vinátta við Björn, ok þótti þá öllum sem hann mundi sannr at sök.

Möndull var nú í garði Bjarnar ok rak í burtu alla hans heimamenn. Hann tók Ingibjörgu ok lagði í sæng hjá sér hverja nótt, Birni ásjáanda, ok hafði hún allt blíðlæti við hann, en mundi ekki til Bjarnar, bónda sins. Þótti nu Birni þungliga at fara, ok líða nu svá þessar sjau nætr, sem frá var sagt.

Víkr nú aftr sögunni þangat, er fyrr var frá horfit, því at eigi verðr af tveimr hlutum sagt í senn, þótt báðir hafi jafnfram orðit.

24. Vilhjámlr sveik Hrólf öðru sinni

Nú er frá því at segja, at þau fóru ór Garðaríki Hrólfr ok konungsdóttir, at einn dag sjá þau, hvar einn maðr ríðr eftir þeim. Hann er í línklæðum einum ok gyrðr sverði. Hann dregr skjótt eftir þeim. Kennir Hrólfr, at þar er Vilhjálmr kominn, en þegar hann sér Hrólf, fellr hann til fóta honum ok biðr sér líknar á marga vegu, - "hefi ek hart af fengit, síðan vit skildum," segir Vilhjálmr, "því at konungr lét setja mik í myrkvastofu ok vildi láta drepa mik. Komst ek í burt með ráðum bæði frosinn ok hungraðr. Er ek nú kominn á þína miskunn Hrólfr minn, hvat sem þú vilt af mér gera. Vilda ek aldri gert hafa er þér mætti mislíka, ok alla daga vera þér hollr ok trúr heðan frá, ef þú lætr mik nú lifa ok fylgja þér aftr til Danmerkr."

Hrólfi fekkst hugar við hörmungarlæti Vilhjálms ok segist eigi nenna at drepa hann, þó at hann væri þess makligr. Konungsdóttir kvað því misráðit vera mundu, - "því at hann hefir illt yfirbragð, ok illa mun hann reynast."

Vilhjálmr fór nú með þeim ok gerði sik mjök þjónustumjúkan, en aldri var honum óhætt at koma nærri Dúldfal, því at hann beit Vilhjálm ok barði, ef hann náði.

Fóru þau til þess, er ein dagleið var eftir til Þorgnýs jarls. Höfðu þau tekit sér náttstað undir skógi einum ok skutu sér laufskála um kveldit. Lágu þau Hrólfr ok konungsdóttir bæði saman hverja nótt ok nakit sverð í milli þeira. Vilhjálmr stakk Hrólfi svefnþorn um nóttina, en um morgin stóð hann upp snemma ok tók hestinn Dúlcifal ok lagði söðul á hann, ok þetta eitt vildi hann at Vilhjálmi þiggja. Hrólfr lá í herklæðum sínum ok utan yfir Véfreyjunaut. Ingigerðr stóð upp. Hún knúði Hrólf ok fekk eigi vakit hann, hvern veg sem hún fór at. Gengr hún þá ór skálanum ok grætr. Vilhjálmr sér þat ok spyrr, hvárt henni gætist lítt at hvílbrögðunum.

Hún segir: "Allt má mér vel við hann líka, en svá sefr hann fast, at ek fæ ekki vakit hann."

"Ek skal þá vekja hann," segir Vilhjálmr.

Gengr hann þá at ok ryðr í sundr skálanum. Síðan hjó hann báða fæturna undan Hrólfi ok stakk þeim milli klæða sér. Hrólfr svaf sem áðr. Konungsdóttir spyrr, hvað brysti.

"Lífstundir Hrólfs," sagði Vilhjálmr.

Konungsdóttir segir: "Njót allra manna verst lífs ok handa, ok var þetta it mesta óhappaverk unnit. Muntu illa ills bíða."

Vilhjálmr mælti: "Tveir eru kostir gervir, taktu hvárn, er þér þykkir vildari, ok er sá annarr, at þá skalt fara með mér til Þorgnýs jarls ok sanna þat, er ek segi, því at ek hygg mér lítit til sæmdar at fara aftr í Garðaríki. Hinn er annarr kostr, at ek drep þik, sem þú ert komin."

Hún hugsar at kjósa sér eigi dauða, meðan hún á kost at lifa, en þykkir fyrir Vilhjálmi einskis ills örvænt. Segir hún þá, at hún mun honum fylgja ok eigi í móti mæla því, er hann segir, ef hann gerði henni engan vanheiðr í sínum orðum. Varð hún hér eið at vinna. Vilhjálmr vildi taka Dúlcifal, en þess var engi kostr, því at hann beit ok barði á alla vega, svá at hann mátti honum hvergi nærri koma, ok eigi mátti hann at Hrólfi ganga fyrir hestinum. Mátti hann ekki með sverðit fara fyrir þunga sakir. Lá Hrólfr nú þar eftir, en þau fóru leiðar sinnar. Þótti konungsdóttur nú þungt at fara ok mikit við Hrólf at skilja, svá lítt sem hann var staddr.

Er eigi frá þeira ferð fyrr sagt en þau kómu til Þorgnýs jarls. Gengr hann móti konungsdóttur með allri vegsemd ok blíðu. Hann spurði, hvat manna hann væri.

Hann svarar: "Ek er einn bóndason af góðri ætt hér í Danmörk ok kom ek í ferð með Hrólfi, þá er hann fór til Garðaríkis. Höfum vit þar unnit margar þrautir, ok at seinustu vann hann Sörkvi, kappa Eireks konungs, ok drap hann. Þat þoldi konungrinn eigi ok lét taka Hrólf ok drepa. Eru hér fætr hans, er ek hefi með mér til sýnis. Náði ek síðan konungsdóttur, ok færði ek hana hingat. Hefi ek lagt mik í margan lífsháska fyrir yðra skuld ok báðir vit Hrólfr. Var ok engi honum hraustari, því at hann gafst aldri upp, fyrr en hann missti báða fæturna. Þykkjumst ek nú kominn til ráðahags við Þóru, dóttur yðra. Er yðr smánarlaust at eiga mik fyrir mág fyrir ættar ok mannskapar sakir. Þarf því eigi at fresta, at nú sé bæði saman brullaupin."

Flestum þótti saga Vilhjálms sannlig, ok hörmuðu allir dauða Hrólfs, mest jarl ok Stefnir, sonr hans. Ingigerðr grét mjök. Jarl blíðkaði hana ok spurði, hvárt Vilhjálmr hefði honum satt sagt.

Hún sagði: "Eigi mun Vilhjálmr meira at yðr ljúga en öðrum, en þess vil ek yðr biðja, at þér frestið mánuð brullaupunum. Kann þar margt til at koma, at yðr þykkir eigi svá mega vera."

Þóru fell ok lítt til Vilhjálms ok beiddi þess sama. En er Vilhjálmr heyrði þetta, kjaftaði hann: "Látið þér eigi á brullaupum frest, hvat sem þær segja, því at kvenna skaplyndi er ómerkiligt."

Stefnir sagði: "Vel stendr, at konungsdóttir ráði þessu, ok eru þetta eigi löng frest."

Vilhjálmr segir: "Óhöfðingliga er þat sagt at láta konur ráða fyrir sér ætlun sinni eða son sinn, ef þau ráða þó verr."

Stefnir reiddist við orð hans ok sagði þær skyldu ráða, en eigi Vilhjálmr, - "ella skal ek missa lífit."

Vilhjálmr segir þat skaðalaust, þó at hann væri drepinn. Jarl bað þeim þetta eigi at grein verða, - "en þó mun Stefnir ráða því, er hann vill til hlutast, en þú, Vilhjálmr, munt ná ráðahag við dóttur mína, því at þú hefir vel til unnit."

Stefnir tók í hönd Ingigerðar ok leiddi hana til skemmu systur sinnar, læsti síðan ok geymdi sjálfr lykkilinn. Þat er sögn manna, at Ingigerðr konungsdóttir hafi geymt fæturna ok borit hjá þau grös, er ekki mátti deyja. Líkaði Vilhjálmi illa við Stefni ok varð at hafa svá búit.

25. Möndull græddi Hrólf

Nú er þar til máls at taka, er Hrólfr er. Hannn lá til kvelds sem dauðr, því at svefnþorninn lá í höfði honum. Hafði Vilhjálmr hann ekki burt tekit. Dúlcifal stóð með söðli ok beisli þar yfir honum, til þess er han gekk at Hrólfi ok velti honum með höfðinu um völlinn. Fell þá burtu svefnþorninn. Hrólfr vaknar við þat, at undan váru báðir fætrnir, horfinn skálinn, en Vilhjálmr burt ok konungsdóttir. Þar lá sverðit Hreggviðarnautr. Hrólfi þótti nú mjök harkast um, en þó hreyfir hann sik ok tekr lífsteinana ok skefr í stúfana. Tók þá skjótt sviða ór sárunum. Hrólfr skreið at hestinum, en hann lagðist niðr. Fekk Hrólfr þá velt sér í söðulinn. Stoð Dúlcifal þá upp. Reið Hrólfr þá til þess, er hann kom til bæjar Bjarnar, vinar síns, því at hann vildi eigi ríða til borgarinnar, en þótti langt til kastala síns. Dúlcifal lagðist, þegar hann kom í garðinn. Tók Hrólfr þá beisl af honum, en skreið inn í húsin. Þótti honum þar auðigt mjök.

Hrólfr fór í eldaskála ok kastar ser niðr i sætit, þar er skuggi bar á, ok lá þar um stund. Hann sér þá, hvar kona gengr ok hefir eld meðferðar. Þessi kona var blá at yfirlit sem klæði ok mjök bólgin. Hún kveykti eld. Litlu síðar kemr inn maðr í skarlatsbúnaði ok skarband um enni af gulli gert. Hann var lágvaxinn ok miðdigr. Hann leiddi mann einn eftir sér, ok var bundinn at höndum ok fótum. Þar kennir hann Björn, vin sinn, ok þykkir hann harðliga leikinn. Hann leggr Björn niðr, en sest niðr við eldinn ok setr konuna hjá sér ok kyssti hana.

Björn mælti: "Illa gerir þú, Möndull, er þú hefir svikit konu mina, en forlogit mik við jarl, svá at hann lætr hengja mik á þriggja nátta fresti fyrir enga sök. Mundi eigi svá fara, ef Hrólfr Sturlaugsson væri innan lands. Mun hann ok mín hefna, ef honum verðr aftrkvámu auðit."

Möndull svarar: "Aldri mun hann þér hjálpa né þín hefna heðan rá. Má ek þat af honum segja þér, at undan honum eru báðir fætrnir ok ódauðr at eins. Mun hann aldri lífs aftr koma."

Hrólfr færist nú á stúfana upp í sætinu ok tekr baðum höndum uni háls Möduls ok mælti: "Þat skaltu vita, at enn lifa hendr Hrólfs, þó at fæturnir sé farnir," kippir honum niðr undir sik, svá at kvárar niðr í honum.

Hann mælti þá: "Ger svá vel, Hrólfr, at þú drep mik eigi. Skal ek þik þá heilan gera, því at ek á þau smyrsl, er engi eru slík á Norðrlöndum. Hefi ek svá mikil konstr til læknisdóms, at ek má allt heilt vinna, þat lífs er ván, innan þriggja nátta. Ek vil þér ok kunngera, at ek er dvergr í jörðu byggjandi, ok dvergsnáttúru hefi ek á kynstrum til læknidóms ok hagleik. Fór ek þess erendis hingat, at ek ætlaði at heilla Þóru jarlsdóttur eða Ingibjörgu ok hafa þær burtu með mér. En fyrir því at Björn sá gerst, hverr ek var, þá vildi ek svá fyrir koma honum, at ek tók beltit ok lét ek í kistu hans, en ek tók burt lykkilinn, at hann þætti því líkligri til, at hann hefði stolit, sem hann væri tregari til kistunni upp at lúka. Hefi ek snúit allra manna vináttu við Björn. Nú vil ek gjarna allt til lífs mér vinna, þat er þú kannt beiða, því at minn lífgjafa skal ek aldri svíkja."

Þá mælti Hrólfr: "Þat mun ek voga at gefa þér líf, en fyrst skaltu Ingibjörgu lækna ok leysa Björn."

Lét hann þá Möndul upp standa, ok var hann svartr ok ljótr eftir skapan sinni. Leysti hann Björn, en færði Ingibjörgu ór klæðum ok smurði hörund hennar með góðum smyrslum ok gaf henni minnisveig at drekka, ok vitkaðist hún þá skjótt, en hvítnaði hörundit, ok tók þá heilsu sína ok týndi allri ást við dverginn. Þökkuðu þau Björn Hrólfi, sem verðugt var.

Eftir þat hvarf Möndull ok kom aftr, þegar stund leið, ok fór þar með fætr Hrólfs ok stóran smyrslabuðk. Hann mælti: "Nú mun ek þat gera verða, sem ek hafði áðr eigi ætlat, at græða þik, Hrólfr. Skaltu nú leggjast niðr við eldinn ok baka stúfana."

Hrólfr gerði svá. Smurði hann þá smyrslunum í sárin ok setti við fæturna ok batt við spelkur ok lét Hrólf svá liggja þrjár nætr, leysti þá af umbönd ok bað Hrólf upp standa ok reyna sik. Hrólfr gerði svá. Váru honum fætrnir þá svá hægir ok mjúkir sem hann hefði á þeim aldr sárr verit.

Nú þótt mönnum þykki slíkir hlutir ótrúligir, þá verðr þat þó hverr at segja, er hann hefir sét eða heyrt. Þar er ok vant móti at mæla, er inir fyrri fræðimenn hafa samsett. Hefði þeir þat vel mátt segja, at á annan veg hefði at borist, ef þeir vildi. Hafa þeir ok sumir spekingar verit, er mjök hafa talat í fíguru um suma hluti, svá sem meistari Galterus í Alexandrí sögu eða Umeris skáld í Trójumanna sögu, ok hafa eftirkomandi meistarar þat heldr til sannenda fært en í móti mælt, at svá mætti vera. Þarf ok engi meira trúnað á at leggja, en hafa þó gleði af, á meðan hann heyrir.

Þá mælti Hrólfr til Mönduls: "Nú hefir þú vel gert, er þú hefir mik læknat. Skaltu hjá mér hafa nokkura hluti, er þú beiðir. Þess vil ek biðja, at þú fylgir mér til Garðaríkis, ef ek ferr þangat aftr."

Möndull segir svá vera skyldu, - "mun ek nú fara til minna heimkynna. Hefi ek hart af fengit okkrum viðskiptum ok þat harðast, at ek skilda við Ingibjörgu, en þó mun nú svá verða vera."

Fór Möndull dvergr við svá búit, ok vissi Hrólfr ekki, hvat af honum varð

26. Hrólfr gekk fyrir jarl

Um morguninn eftir stendr Hrólfr upp ok herklæðist. Hann mælti til Bjarnar: "Nú munum vit fara í borgina fyrir jarl."

Björn segir: "Ófúss er ek þess, því at nú er úti sá tími, er mér var griðum játat, ok er mér víss dauði, ef ek kem þar."

Hrólfr mælti: "Til þess muntu hætta verða."

Fóru þeir nú til borgarinnar ok ganga inn í höllina ok námu staðar utarliga. Jarlinn sat þá yfir drykkjuborðum ok kenndi eigi Hrólf ok engi sá, er inni var.

En þegar sem jarlsmenn sáu Björn, mæltu þeir allir til hans: "Djarfr gerist þjófrinn Björn, er hann gengr fyrir augu jarls, ok illa hefir Möndull gætt hans, er hann er lauss orðinn."

Einn maðr tók upp oxahnútu stóra ok snarar at Birni, en Hrólfr tók hana á lofti ok sendi aftr þeim, er kastaði. Kom hnútan fyrir brjóst honum ok í gegnum hann, svá at hún stóð föst í timbrveggnum. Allir hljóðnuðu við þetta ok hræddust inn mikla mann, er inn var kominn.

Hrólfr mælti til Bjarnar: "Gakktu fyrir sæti Stefnis ok tala þessum orðum: "Bjóða mundi Hrólfr Sturlaugsson þér, ef hann væri hér fyrir, en þú kæmir til"

Björn þverfetar innar eftir höllinni, því at hann var hræddr mjök, þar til hann kom fyrir Stefni. Mælti hann þá þessum orðum, er Hrólfr bauð honum. En er Stefnir heyrði orð hans, stökk hann fram yfir borðit ok gekk utar at Hrólfi ok létti kápuhettinum frá andliti honum. Kenndi hann þá Hrólf ok fagnaði honum forkunnar vel ok leiddi hann fyrir föður sinn. Jarl varð feginn kvámu Hrólfs ok stóð upp í móti honum með allri blíðu.

Vilhjálmr setti nú ekki vel augun, er hann sá Hrólf. Var hann stundum rauðr yfirlits, en stundum bleikr sem bast af hræðslu.

Þorgnýr jarl mælti: "Hér sýnist mér nú Hrólfr Vilhjálmr, en eigi dauðr."

Hrólfr spyrr, ef Vilhjálmr væri þar. Hann segir: "Hér em ek, Hrólfr minn, ok er allt á þínu valdi, þat mér til heyrir."

Hrólfr segir: "Ekki skildist þú vinsamliga við mik, Vilhjálmr, ok mun þér lengi illt innan brjósts búit hafa, þó at nú sé fram komit, ok er þat nú vildast, at þú segir ævisögu þína, þótt eigi sé góð, því at lítill heiðr mun þér at þínu lífi verða heðan frá."

"Svá skal gera sem þú vilt, Hrólfr minn, því at þat mun best gegna," segir Vilhjálmr.

27. Saga Vilhjálms ok endalok hans

"Þat er upphaf at sögu minni, at faðir minn bjó við skóg einn hér í Danmörk, er Úlfr hét. Hann átti sér konu ok átta börn, ok var ek eitt af þeim, it elsta at aldri. Faðir minn átti geitr margar ok mjök óspakar. Var ek til þess fenginn at geyma þeira, ok allt gerða ek, þat er til fell ok ek komst höndum undir, en viðgerningr var léttr, ok illa var ek klæddr. En þegar ek kom eigi geitunum heim, þá var ek flengdr. Tók ek þetta illa at þola, þar til at ek kom heim eina nótt; bar ek eld at húsunum, ok brenndi ek þau inni. Bjó ek þá búinu um langa stund. Tók ek þá mikinn þroska.

Eina nótt dreymdi mik, at maðr kom at mér mikill vexti ok nefndist Grímr. Hann kvað mik vera gott mannsefni ok mikla giftu lagna verða, ef ek kynni eftir at leita, ok mælti til kaupa við mik. Ek spurði, hverninn kaup þat væri.

Hann segir: "Ek skal gefa þér enn meira afl en þú hefir áðr, þar með vápn ok góð klæð ok fleiri hluti aðra, en þú skalt fara á fund Hrólfs Sturlaugssonar ok svíkja hann, ef þú getr, þvi at hann er nú á ferð kominn, ok ætlar hann nú til Garðaríkis ok ná burt konungsdóttur. Mun hann mörgu illu af stað koma, ef hann er eigi af dögum ráðinn. Má svá gera giftumuninn, at þú verðir mágr Eireks konungs, en hann fái bana."

Ek játaði þessu. Síðan tók hann horn undan skikkju sinni ok gaf mér einn drykk. Þótti mér þá hlaupa afl í mik. Síðan skildu vit at svá mæltu, ok er ek vaknaði, lágu þar bæði vápnin ok klæðin. Fór ek síðan, þar til er vit fundum Ölvi, frænda minn. Váru þat allt mín ráð, er þar fór fram, því at ek þóttist vita, at þú mundir halda eiða þína ok ek mundi kosti eiga at drepa þik, þá er ek vilda, ok þú hefðir unnit mér þat til framkvæmdar. Þykkist ek nú vita, at þetta hefir Grímr ægir verit, er mér hefir vitrast, ok því fór ek ór Garðaríki eftir þér, at ek hræddumst, at hann mundi mér grimmliga hefna, ef ek gerði þat eigi, er hann hafði mælt. Nú hafði ek ætlat at fá Þóru til eiginkonu, ok því færði ek Ingigerði hingat, en eigi í Garðaríki. Hefði ek þar aldri óttalauss verit, ef it sanna væri uppi um hagi mína, ok hefi ek ætlat at drepa Stefni ok svá jarl eftir ok taka Ingigerði ok ráða einn fyrir ríkinu þaðan af. Mundi ek hafa gengit milli bols ok höfuðs á þér, Hrólfr minn, í skóginum, ef ek hefði eigi óttast Dúlcifal. Er nú ævisaga mín úti. Væntir mik nú, Hrólfr minn, at þú munir gefa mér líf, þott ek sé ómakligr, því at mér hefir nokkur várkunn á verit at vinna til þvílíks heiðrs sem í boði var ok slíks kvánfangs ok mikils ríkis."

Eftir þat þagnar Vilhjálmr, en öllum þeim er herðu þessa sögu þótti hann vera inn mesti svikari.

Eftir þat hefr Hrólfr upp sína sögu ok segir frá því er hann fór heiman ór Danmörku, ok til þess, er þá var komit, ok þótti mönnum mikils vert um hans frægð ok hreystiverk, ok þótti dvergrinn honum sendr verit hafa til happa.

Tók nú Björn aftr þvílík metorð ok heiðr sem hann hafði áðr haft, en Vilhjálmr var nú fanginn, ok er stefnt til hans fjölmennt þing. Var þá um leitat, hvern dauðadag hann skyldi helst hafa. Urðu allir á þat sáttir, at hann fengi it hræðiligasta líflát, ok var síðan sett ginkefli í kjaft honum ok hengdr á hæsta gálga. Lét Vilhjálmr svá sitt líf sem fyrr var sagt, ok var þess ván, at illa mundi illum lúka, þar sem þvílíkr svikari ok morðingi var.

Ingigerðr konungsdóttir varð fegin aftrkvámu Hrólfs ok því, at hann var heill orðinn. Átti jarl þá tal við hana ok segir, at nú mundi ekki brullaupinu lengr fresta þurfa.

Hún segir: "Þat skuluð þér vita, herra, at eigi er hefnt Hreggviðar konungs, föður míns, ok þat með, at ek skal í einskis manns sæng koma, fyrr en þat er gert, at Eirekr konungr er drepinn ok Grímr ægir ok allir þeir, er þar gerðu mest at. Vil ek ok eigi, at Garðaríkis menn þjóni undir annan höfðingja en þann, er ek skal eiga."

Hrólfr segir: "Með því ek færði konungsdóttur burt ór Garðaríki ok hún vildi mér lostig fylgja, þá skal hún ok ónauðug af hverjum manni, ef ek má ráða. En bjóða vil ek yðr, herra, at fara í Garðaríki með styrk yðrum ok vinna þar þvílíkt, er ek má orka."

Jarl segir: "Þakka vil ek yðr, Hrólfr, fyrir þann góðvilja, er þér hafið mér tét í þessu ok allri þinni þjónustu. Nú vil ek gjarna þat þiggja, at þit Stefnir séuð formenn þessar ferðar. Skal ek ykkr svá búa í þessa ferð at skipum ok liði sem ek hefi framast efni á, því at ek vildi, at þit kæmuð svá hefndum fram, at konungsdóttur líki. Skal ok brullaupit eigi fyrr vera en þit komit aftr, ef þess verðr auðit."

Konungsdóttir segir sér þetta vel líka, ok var þetta með þeim staðráðit. Menn Hrólfs höfðu beðit hans í kastalanum, meðan hann var í burtu, ok urðu þeir glaðir við hans heimkvámu.

28. Þeir Hrólfr heldu til Garðaríkis

Lætr nú Þorgnýr jarl hafa skipa búnað ok vápna um sumarit, svá vítt sem hans ríki var. Kom homun ok mikit lið af Svíþjóð ok Fríslandi, er frændr hans ok vinir sendu honum, ok enn fekk hann mikinn styrk af Vindlandi. Var nú mikill viðbúnaðr í Jótlandi í þessari herferð, en svá sem herrinn var allr saman kominn, var þat frítt lið ok vel búit. Þeir höfðu hundrað skipa ok flest stór. Váru þeir Hrólfr ok Stefnir formenn þessa liðs. Þeir biðu byrjar nokkura daga.

Einn dag gekk maðr fram at borði á skipi Hrólfs. Hann var lágr ok digr, hafði stóran bagga á herðum sér. Hann gengr á bryggjuna á skipit. Hrólfr kennir þenna mann. Þar er kominn Möndull dvergr. Hrólfr fagnar honum vel.

Möndull lagði baggann af sér ok mælti: "Nú er ek hér kominn, sem þú beiddir, Hrólfr, ok mun ek fara með þér, ef þú vilt, með því móti at ek ráði öllu því, er ek vil til leggja, ok engi bregði af mínum ráðum. Þó mun alls við þurfa, at vel takist."

Hrólfr svarar ok segir, at allir skyldi hans ráð hafa ok hann vildi gjarna hans föruneyti þiggja.

Þá mælti dvergr: "Þat er fyrst mín skipan, at þú Hrólfr, skalt vera á því skipi, sem fyrir skal fara alla leið, því at þú hefir gullit álfkonunaut. Máttu eigi villt fara. Vér skulum tengja saman öll skip vár, hvert at stafni annars. Ek skal vera á því skipi, er seinast ferr. Vér skulum eigi fyrr leysa en undit er segl á öllum skipunum, ok þótt nokkurr leysist úr floatanum, þá skal engi fram hjá sigla. Skuluð þér þessu fram halda ok eigi af bregða, hvat er á gnýr eða yðr kann sýnast, ok mun þá vel duga. Aldri skulu vér at landi leggja né nokkura dvöl hafa, fyrr en vér komum til Garðaríkis. Skulum vér nú segl vinda, því at byr mun eigi skorta."

Var nú svá gert sem Möndull hafði fyrir sagt. Bað Þorgnýr jarl vel fyrir þeim ok Ingigerðr. Björn ráðgjafi var eftir með jarlinum, ríkinu til gæslu.

Rann nú byrr á, ok sigla þeir Hrólfr í haf. Þeim byrjaði hægliga, en svá sýndist þeim sem annat mundi veðr í lofti. Sjór var úthverfr kringum þá, ok miklar dunur váru í loftit at heyra. Möndull sat við stjórn á síðasta skipi. Hann tók eitt stórt kefli ok batt þar um blám þræði ok dró þat eftir skipinu í vörina.

Eina nótt sýndist þeim sem herskip færi í móti Hrólfi ok veitti honum harða atsókn. Möndull kallaði ok bað engan gefa sik at því, en þeir sögðu hann svá hræddan, at hann þyrði eigi verja lið Hrólfs. Þeir leystu skip eitt ór flotanum ok vildu fara fram fyrir önnur skipin, en þess var eigi kostr, því at vindr kom í móti þeim, ok rak þá aftr um öll skipin, ok þat sá hann til þeira síðast, at einn stór hrosshvalr kom at þeim ok steypti skipinu um koll. Týndist þar hvert mannsbarn. Mörg undr bar fyrir þá önnur, ok brugðu menn sér misjafnt við. Þeir týndu alls tuttugu skipum, áðr þeir kómu í Garðaríki.

Lögðu þeir upp í ána Dýnu ok herjuðu þar á bæði borð, brenndu byggðir, en ræntu fé, því er þeir náðu. Margt fólk gekk til handa þeim, ok fengu þeir með því fjölda liðs. Spurðu þeir brátt til Eireks konungs, hvar hann var með fjölmenni. Lögðu þeir þá skipunum í eitt lægi. Möndull tók bát einn ok reri kringum öll skipin. Síðan gekk hann á land ok bað menn tjalda við einn hamar, er þar var nær þeim, - "skal hvert tjald standa af annars enda upp."

Var nú svá gert. Eftir þat leysti hann bagga sinn ok tók þar ór svört silkitjöld. Hann tjaldaði þeim utan yfir öll önnur tjöldin svá breitt ok sterkliga, at hvergi fannst smuga á. Þetta var fyrir vetrnætr, er þeir kómu í Garðaríki.

Möndull dvergr mælti: "Nú skal bera kost af skipunum í tjöldin, svá at endast megi um þrjár nætr. Síðan skuluð þér í tjöldin ganga ok engi út sjá, fyrr en ek segi yðr til."

Var nú allt gert eftir hans boði. Gekk Möndull síðast inn ok fór þó áðr umhverfis tjöldin.

Litlu eftir þetta heyrðu þeir, at veðr tók at hvessa ok gnúði fast á tjöldin. Þótti þeim þat undrum gegna. Maðr einn var svá forvitinn, at hann spretti tjaldinu ok sá út, en er hann kom inn aftr, var hann bæði vitlauss ok mállauss ok innan lítils tíma dauðr. Þessu gekk þrjár nætr, at veðrit stóð.

Möndull mælti: "Eigi komum vér allir aftr til Danmerkr, ef Grímr ægir má ráða, því at hann var sá hrosshvalr, er týndi skipum várum, ok hefði hann svá með öll farit, ef ek hefði eigi farit síðast, því at hann mátti aldri lengra fara en at kefli því, er ek dró eftir mér. Nú hefir hann hríð at yðr gert með frosti, at allir þér hefðuð bana fengit, ef eigi hefðu tjöldin hlíft yðr, en nú á þetta ofan eru komnir tólf menn í skóginn skammt heðan, er Grímr hefir sent Eireki konungi. Þeir eru ofan af Ermlandi ok eru nú at efla seið ok skulu seið ætlat ykkr Hrólfi ok Stefni, svá at þit skulið sjálfir drepa ykkr. Nú skulum vér fara sjau saman móti þeim ok sjá, hvat í gerist."

Gerðu þeir nú svá, uns þeir kómu í skóginn. Sáu þeir hús eitt. Var þangat at heyra ill læti, er þeir frömdu seiðit. Gengu þeir síðan inn í húsit ok sjá þar hjall hávan ok undir fjóra stólpa. Möndull fór inn undir hjallinn ok reist þeim seiðvillur með þeim atkvæðum, at þeim hrifi sjálfum seiðmönnum. Gengu þeir síðan út í skóginn ok námu staðar um hríð, en seiðmönnunum bra svá við, at þeir brutu ofan seiðhjallinn ok hlupu beljandi út af húsinu á sinn veg hverr þeira. Sumir hlupu í fen eða sjó, en sumir fyrir björg ok hamra, ok drápu sik allir með þessum hætti. Fóru þeir síðan aftr til skipa sinna, ok váru þau heilbrigð. Sáu þeir, at hríðin hafði ekki víðara tekit en um kring skipin ok tjöldin.

Þá mælti Möndull: "Nú er svá orðit, Hrólfr, at ek mun ekki í orrostu ganga, því at ek er, engi at hreysti eða framgöngu, en þó mundir þú liðfár hafa orðit, ef þú hefðir einn um sét með. Ykkr Stefni var þessi dauði ætlaðr, sem nú sáuð þér, at seiðmennirnir fengu."

Þökkuðu þeir honum fyrir sín konstr ok bjuggu sik til landgöngu síðan.

29. Fall Þorgnýs jarls

Litlu síðar en þeir Hrólfr fóru ór Jótlandi ok í Garðaríki, kom við land Tryggvi berserkr, sá er fyrr var getit í sögunni. Hann hafði óvígan her fyrir fjölda sakir. Hafði hann oftast verit í Skotlandi ok Englandi, síðan hann flýði undan þeim Hrólfi ok Stefni, en nú hafði hann spurt, at þeir váru ór landi farnir ok nú mundi lítil viðtaka.

En þegar Þorgnýr jarl spurði hersöguna, lét hann safna liði, ok með því at Tryggvi hafði mjök á óvart komit ok þat annat, at burt var allt mannval ór landinu, þá fekk jarl lítit lið móti svá miklum her. Fundr þeira var skammt frá borginni. Sló þar þegar í inn harðasta bardaga. Gengu hvárirtveggju vel fram. Þorgnýr jarl lét röskliga fram bera merki sitt ok fylgdi sjálfr ok barðist alldjarfliga ok drap margan mann. Björn ráðgjafi fylgdi honum karlmannliga ok felldi marga menn, því at þeir váru vanir til herskapar ok fullhugar til framgöngu. Tryggvi gekk ok hart fram ok óð í gegnum lið jarls, svá at ekki stóð við honum, ok hallaðist mjök orrostan á hans menn, jarlsins. Bardaginn stóð allan dag ok lyktaðist með því, at Þorgnýr jarl fell með góðan orðstír ok Tryggvi varð hans banamaðr. Flýði þá Björn ráðgjafi ok þat lið, er eftir var, til borgar, ok heldu sik þar, en Tryggvi settist um borgina.

Síð um kveld sáu menn, at þrjú skip sigldu at landi. Váru öll stór ok svört fyrir borði. Þeir lögðu í lægi ok tjölduðu. Váru nú borgarmenn hugsjúkir um sinn hag. En þegar morgunn kom, ganga skipamenn heim til borgar með fylktu liði. Tólf gengu fremstir, ok höfðu tveir af þeim grímur fyrir andliti. Tryggvi fylkti ok liði sínu, en er þeir fundust, varð þar fátt um kveðjur, því at grímumenn réðu þegar til bardaga ok sóttu hart fram. Ok er borgarmenn sjá þat, gengu þeir út af borginni ok kómu í opna skjöldu. Varð Tryggvi mjök í kvínni, ok fell mjök lið hans. Menn sóttu fast at Tryggva, ok lauk svá, at hann fell ok mestr hluti liðs hans. Tóku þeir þá mikit herfang. Fóru grímumenn þegar til skipa sinna ok áttu ekki tal við aðra menn. Undruðust landsmenn mjök, hvat mönnum þetta mundi vera, ok kunni þat engi at segja. Var nú eftir um kyrrt, ok var Þorgnýr jarl haugsettr. Þóru fekk mikit fráfall föður síns ok mörgum öðrum landsmönnum, því at hann hafði verit góðr höfðingi ok stjórnsamr ok ráðit lengi ríkinu ok átt mjök friðsamt. Var hann því öllum mönnum harmdauði.

30. Fyrsti dagr orrostu

Frá því er nú at segja, sem fyrr var frá horfit, at Hrólfr stefnir öllum sínum her móti Eireki konungi. Þeir fundust skammt frá Aldeigjuborg. Hafði konungr mikit lið ok harðsnúit. Margir váru miklir höfðingjar með Eireki konungi. Einn af þeim var jarl, er Ími hét. Hann var mikill ok sterkr ok vel vígr, ættaðr ór Garðaríki. Með þeim var hálfbróðir hans, er Röndólfr hét. Hann mátti vel tröll kallast fyrir vaxtar sakir ok afls Móðurætt hans var frá Áluborg í Jötunheimum ok þar hafði hann upp vaxit. Hann hafði kylfu fyrir vápn, sex álna langa ok mjök digra í annan enda. Eigi bitu flest járn á ólpu þá, er hann var í. Röndólfr var hamaðr ok grenjaði sem tröll, þegar hann reiddist. Brynjólfr var með konungi, en þeir Þórðr ok Grímr varu eigi komnir, því at þeir söfnuðu liði it efra um landit.

Hvárirtveggju reistu sínar herbúðir ok sváfu af þá nótt. Þar var sléttlent ok skammt til sjóvar. En um morgin snemma bjuggust þeir til orrostu, en konungr skipaði fylkingar tvær ok var sjálfr í annarri, en Brynjólfr bar merki konungs. Fyrir framan merkit setti hann Röndólf ok alla þá, er mestir kappar váru, en í annan fylkingararm var Ími jarl ok fleiri tígnarmenn, þó at þeir sé eigi nefndir. Hana merki bar sá maðr, er Arnoddr hét ok var mikill kappi. Hrólfr setti ok tvær fylkingar. Skipaði hann sér móti Eireki konungi ok undir sitt merki Svíum ok Frísum. Stefnir var í annan arm ok Jótar. Sá maðr bar merki fyrir honum, er Áli hét inn mesti hreystimaðr. Hrólfr var í herklæðunum Hreggviðarnaut. Hann reið Dúlcifal. Margt riddaralið var í hvárumtveggja hernum. Stefnir var í annarri kápu Hrólfs. Möndull var ekki í orrostu, því at hann var ekki við vápn vanr.

At svá skipuðu æptu hvárirtveggju heróp, ok eftir þat sigu saman fylkingar. Var þegar hörð orrosta ok mikit mannfall af hvárumtveggjum. Var fyrst atreið með riddurum, en síðan ákafr bardagi með höggum ok lögum. Röndólfr gekk þegar hart fram ok lamdi á tvær hendr með kylfunni ok drap svá bæði menn ok hesta. Engi var svá sterkr riddari, at þyldi eitt hans högg. Hrökk því allt undan, þat er fyrir varð. Brynjólfr bar merkit fram kappsamliga, ok gerðist nú illr kurr í liði Hrólfs. Hann ríðr nú fram á Dúlcifal, ok var engi sva hraustr, at í söðli sæti fyrir honum ok hans höggum. Hann hjó með sverðinu Hreggviðarnaut bæði menn ok hesta ok drap margan mann, því at sverðit beit sem í vatn brygði ok nam hvergi í höggi stað. Var nú orrostan mjök skæð, svá at hver fell um þveran annan.

Nú er frá því at segja, at Stefnir ríðr hart fram í lið Íma jarls ok veitir mörgum riddara skaða, þar til at Ími jarl kemr í móti honum. Ríðr þá hvárr at öðrum með miklu kappi, ok leggr hvárr til annars í skjöldinn. En er þeir mættust, brotnaði spjótskaft Íma sundr í miðju, en Stefnir hjó jarl aftr ór söðlinum, svá at hann kom fjarri niðr hestinum. Spratt hann skjótt á fætr ok brá sverðinu. Stefnir hljóp þá af baki ok hjó til Íma, en hann hjó á móti, ok kom sverð Stefnis á gaddhjaltit ok tók af höndina með. Eftir þat lagði Stefnir jarl í gegnum með sverðinu, ok lét hann svá sitt líf.

Gekk hann síðan hart fram. Þeir fundust í annan stað Áli ok Arnoddr ok sóttust með mikilli hreysti. Þeir hjuggust, svá at af þeim váru allar hlífarnar. Báðir höfðu þeir kastat merkjunum, en svá lauk þeira viðreign, at Arnoddr lagði með sverðinu í kvið Ála ok út um bakit, en hann óð upp á lagit ok hjó með báðum höndum í höfuð Arnoddi, svá at í tönnunum nam staðar. Fellu þeir nú báðir dauðir til jarðar. Nú sér Hrólfr skaða þann, er Röndólfr gerir á liði hans, ok sér, at eigi muni svá búit hlýða. Hann hleypr af baki Dúlcifal ok veðr, á móti Rondólfi. En er þeir mætast, þá lýstr Röndólfr til Hrólfs með járnkylfunni, en hann veik sér undan ok treysti eigi at standa undir svá þungu höggi. Kylfan kom á tvá menn, er staðit höfðu á baki Hrólfs, ok lamdist hvert beint í þeim. Hrólfr slæmdi sverðinu á hönd Röndólfs, ok tók af í úlfliðnum ok allar tær af öðrum fæti. Röndólfr reiddi upp stöngina með annarri hendi ok laust til Hrólfs af öllu afli. Kylfan kom í jörðina ok sökk til miðs, en Hrólf sakaði ekki. Hjó Hrólfr þá af Röndólfi aðra höndina, svá at hún fell niðr. Sneri hann þá undan. Hann veifaði stúfunum ok öskraði sem griðungr. Í því höggr Hrólfr undan honum báða þjóhnappana, svá at þeir loddu við í knésbótum. Dró hann þá slóðann eftir sér ok hljóp beljandi upp í fylking Eireks konungs, svá at allt hrökk undan. Drap hann með því margan mann.

Hrólfr ok Stefnir neyttu þessa ok þeira menn, höggva nú ok leggja hvern mann, er fyrir varð. Fell nú undvörpum lið Eireks konungs. Röndólfr gáði ekki, hvat fyrir var, ok hljóp á Brynjólf, svá at hann fell á bak aftr með merkit ok komst með nauðum á fætr ok flýði síðan. En er menn Eireks konungs sjá merkit fallit, þá flýði hverr einn. En er Eirekr sér þat, flýr hann sem aðrir til borgarinnar, en þeir Hrólfr ok Stefnir ráku flóttann ok drápu hvern, er þeir náðu. Varð þar svá mikit mannfall, at varla má tölu á koma. Röndólfr hljóp út á ána ok drekkti sér, en Eirekr konungr ok þeira lið, er undan komst, byrgðu sik inni í borginni, ok lauk með því orrostu. Var þá komit at kveldi.

Hrólfr fór þá til herbúða sinna ok lét binda sár manna sinna. Hafði ok margt fallit af liði hans. En er á leið kveldit, sáu menn Hrólfs þrjú herskip fara at landi. Þeir lögðu í lægi ok bjuggu um. Eftir þat gengu frá skipum þrjú hundruð manna. Þat var allt vaskligt lið ok vel búit. Einn maðr var þar stærstr fyrir liði. Þessir menn gengu til herbúða Hrólfs, ok er þeir finnast, kennir Hrólfr, at þar er kominn faðir hans, Sturlaugr, ok Eirekr, bróðir hans. Verðr þar mikill fagnafundr með þeim öllum saman. Spurði Hrólfr föður sinn tíðenda ok af ferðum sínum. Sturlaugr var þá gamall mjök ok hafði lengi af lagt herferðir. Sagðist hann hafa til Garðaríkis at veita Hrólfi lið. Drukku þeir um kveldit ok höfðu mikla gleði. Sturlaugr hafði herklæði sín ok saxit Véfreyjunaut. Með honum váru margir kappar ok hreystimenn ór Hringaríki. Einn af þeim hét Torfi inn sterki, annarr Bárðr, þriði Garði, fjórði Atli, fimmti Birgir, sétti Sölvi, sjaundi Loðinn, áttundi Knútr kveisa. Allir váru þessir inir mestu hreystimenn. Þottu þeir Torfi ok Knútr bera langt af þeim. Tóku þeir nú náðir á sik um nóttina ok höfðu vörðu sterka.

31. Annarr dagr orrostu

At Eireki konungi dreif margt lið um nóttina, þeir ór heruðum söfnuðust til hans, en þeir Grímr ægir ok Þórðr Hléseyjarskalli kómu um kveldit með ótöluligan her. Váru með þeim margir kappar ok berserkir, ok eru tólf nefndir: Einn er Örn inn ermski, Úlfr, Hárr ok Gellir, Sörli síðnefr ok Tjösnir, Loðmundr, Haki, Lífólfr ok Styrr sterki, Brúsi beinserkr. Allir váru þessir illir viðreignar ok tröllum líkari en mönnum, þótt fjórir væri verstir, en þat var Tjösnir ok Gellir ok þeir bræðr, Styrr ok Brúsi. Varð nú Eirekr konungr feginn þeira kvámu ok sagði þeim hann hefði fengit mikinn mannskaða ok Hrólfr væri ólíkr flestum mönnum fyrir hreysti sakir ok herklæða, er hann hafði, - "var oss þat mikit óhapp, at Hrólfr náði sverðinu Hreggviðarnaut."

Grímr segir: "Vel mun duga. Skulum vér þann mannskaða aftr bæta á morgin, er þér fenguð í dag."

Leið náttin, en dagr kom. Bjuggust nú hvárirtveggju til orrostu.

Eirekr konungr fór út af borginni með allt sitt lið ok skipaði sínar fylkingar. Brynjólfr bar enn merki hans, en undir merkinu stóðu átta berserkir: Örm ermski, Úlfr, Hárr, Sörli, Lífólfr, Loðmundr, Herkir, Tjörfi ok Grímr ægir. Stóð hann fyrir framan fylkingarmerkit. Í annan arminn var Þórðr Hléseyjarskalli, ok var borit fyrir honum merki. Þar váru þeir Tjösnir ok Gellir, Styrr ok Brúsi ok margt annat lið.

Í mót Eireki konungi fylkti Hrólfr ok Stefnir ok með þeim Knútr kveisa ok Torfi inn sterki. Á mót Þórði fylkti Sturlaugr ok Eirekr, sonr hans, ok þeir sex kapparnir: Haddr, Garði, Atli, Birgir, Sölvi ok Loðinn. Eigi er þess getit, hverir merki báru fleiri en Drynjólfr. Liðsmunr var mikill, svá at konungr hafði þrjá um einn.

Síðan var í lúðrá blásit, ok eftir þat sigu saman fylkingar með ópi ok eggjan ok miklu vápnabraki. Var fyrst hörð skothríð, en síðan höggorrosta, ok gengu hvárir sterkliga á aðra. Váru margir þeir hlutir ok atburðir, at jafnfram báru við, ok verðr þó fram í einu senn at segja. Möndull dvergr var eigi í orrostu ok stóð á hæð nokkurri. Hann skaut af handboga ok var mjök mannskæðr. Gengu nú hvárirtveggi hart fram svá at eigi þurfti sóknar at frýja. Í móti Grími ægi kómu þeir Knútr kveisa ok Torfi inn sterki. Báðir váru þeir sterkir ok fjölkunnigir. Þeir sóttu hann báðir senn lengi dags. Var þeira atgangr svá harðr, at menn urðu forða sér nærri at vera. Berserkirnir konungs gerðu mikit af sér ok gengu í gegnum lið Hrólfs, svá at allt hrökk undan. Varð þar margr góðr drengr ríki sitt at missa. Engi var svá góðr hjálmr eða þykkr skjöldr, at eigi yrði at ganga fyrir þeira höggum. Var lið Hrólfs búit til flótta.

Hrólfr hafði gengit í fylking Eireks konungs ok Stefnir, ok gerðu þar mikinn skaða, áðr þeir sáu, hversu berserkirnir gengu hart fram. Sneru þeir þá í móti þeim, ok er þeir fundust var þar ekki stórra höggva at frýja, er hvárir greiddu öðrum. Hrólfr hjó til Arnar, en hann kom skildi við, ok tók hann sundr, en blóðrefillinn reist allan kviðinn, svá at út fellu iðrin. Eftir þat lagði hann Herki í gegnum ok hjo báða fæt undan Lífólfi. Stefnir lagði með spjóti til Úlfs, en hann kom skildi fyrir lagit, ok gekk í gegnum ok svá í lærit. Var þat mikit sár. Úlfr hjó spjótit af skaftinu. Hárr hljóp ok fram at Hrólfi ok laust með gaddakylfu utan á hjálminn, svá at honum helt við ómegin. ok hrapaði at Úlfi ok stakk við honum sverðinu, en brynjan dugði eigi, ok gekk í gegnum hann. Loðmundr lagði til Stefnis, þar er kálfann tók, ok í gegnum kálfann. Hrólfr kom at því ok höggr báðum höndunum í höfuð Loðni ok klauf hann allan niðr í gegnum, sva at í jörðu nam staðar. Í því lögðu þeir Sörli ok Tjörfi at Hrólfi. Hárr laust með kylfunni um hrygg Hrólfs. Hefði þat orðit hans bani, ef eigi hefði kápan hlíft honum ok herklæðin, en hann fell á bæði kné. Hann spratt upp skjótt ok hjó á fót Hárs, svá at af tók í knjáliðunum. Hrólfr slæmdi ok sverðinu utan á síðu Tjörfa, svá at hann tók sundr í miðju. Sörli leitaði þá undan, ok Hárr hnykkti á annan fótinn ok lamdi með kylfunni, hvat er fyrir varð. Hann drap ellefu menn, áðr Stefnir hjó hann banahögg. Lét hann líf sitt með góðan orðstír. Var nú hörð orrosta. Eirekr konungr ok Brynjólfr drápu margan mann. Möndull skaut Eirek konung með pílu gegnum handlegginn.

Þeir Hrólfr ok Stefnir sækja nú hart fram á nýra leik, því at mjök hallaðist á þá bardaginn. Þeir kómu þar at, er þeir höfðu við átst Grímr ok Torfi ok Knútr, ok var þar jörðu um snúit. Lyktaði svá þeira viðreign, at Kútr var dauðr, en Torfi ófærr fyrir sára sakir. Grímr var móðr mjök, en þó hafði hann drepit þá enn margan mann. Hrólfr ok Stefnir höggva til hans báðir senn, en hann fór niðr í jörðina undan, því líkt sem á vatni væri.

Frá því er nú at segja, er jafnfram bar við at þeir Sturlaugr sækjast í annan fylkingararm. Gengu þar hvárir í lið annarra með stórum höggum ok sterkum spjótalögum. Var þar mikit mannfall. Sturlaugr hjó ok lagði til beggja handa með saxinu Véfreyjunaut. Þurfti sá engi um sár at binda, er skeinu fekk af því. Eirekr sonr hans, fylgdi honum vel ok felldi margan mann. Þórðr Hléseyjarskalli gekk með miklu kappi mót Sturlaugi. Hann atti fram berum skallanum, en þótt að hann væri höggvit með sverðum eða öxum, þá beit ekki. Þvi mátti hann öruggr fram ganga. Þeir Norðmenninir, fjórir tigir af mönnum Sturlaugs, kómu móti honum ok sóttu allir at honum, en hann varðist með miklu kappi.

Í öðrum stað mættust þeir Styrr sterki ok Brúsi beinserkr, en í móti þeim kom Haddr ok Garðr, Birgir ok Sölvi. Gengu þeir þrír at hinum tveimr, ok þurftu þeir allra handa við. Var þeira sókn bæði hörð ok áköf, ok eru þeira högg ok lög eigi með atvikum greind. En svá lauk þeira fundi, at þeir Styrr ok Brúsi sprungu af mæði. Höfðu þeir þá drepit Hadd ok Garð ok höggvit báðar hendr af Sölva, en Birgir var mjök sárr. Sölvi hljóp at einum manni ok setti hausinn fyrir brjóst honum, svá at inn gengu bringspalirnar. Var þat hans bani. Eftir þat felldi hann annan ok beit sundr barkann í þeim. Var hann þá lagðr spjóti í gegnum, ok lét hann líf sitt með mikilli hreysti.

Loðinn ok Atli sóttu tveir Gelli, ok var þeira fundr harðr, því at hann var it mesta illmenni. Særðu þeir hann mörgum sárum. Gellir hjó Atla með bryntröllsbroddi, en hann kom í hjálminn ok klauf hann, svá at í heila nam staðar. Loðinn vildi hefna hans ok lagði með sverði til Gellis í gegnum brynjuna ok í lærit. Varð þat mikit sár. Gellir hjó þá til Loðins, ok kom á viðbeinit ok tók þat sundr ok sneið hjartat. Fell hann dauðr niðr. Þá kom at Eirekr Sturlaugsson ok höggr Gelli banahögg.

Nú finnast þeir Tjösnir ok Sturlaugr. Höggr hvárr til annars, ok varð hvárrgi sárr. Hann hjó af Tjösni allan skjöldinn, en þó hörfði Sturlaugr fyrir stórum höggum Tjösna. Möndull sér þetta. Hann leggr ör á streng ok skýtr einni krókör í augat á Tjösna, svá at langt sökk upp á skaptit. Tjösnir grípr í örvarskaptit ok slítr burt örina, ok var þar á augat. Þessu sætir Sturlaugr ok höggr í því Tjösna sundr í miðju, svá at sér fell hvárr hlutrinn.

Sturlaugr sér nú, hversu mikinn skaða Þórðr gerir honum svá at náliga var lið hans komit á flótta, en sumt drepit. Sækir hann nú þangat til, er Þórðr er, en hann snýst í móti, ok varð þeira einvígi bæði hart ok langt, þar til er Sturlaugr kom staðhöggi á Þórð. Þat kom í skalla honum ok bilaði eigi heldr en vant var. Þat högg varð svá mikit, at hann klauf höfuð Þórðar búkinn niðr í gegnum, svá at hann fell í tveim hlutum til jarðar. Sturlaugi vannst at með ýkjum, ok varð honum saxit laust ok smaug niðr í jörðina ok fannst aldri síðan. Um þenna atburð greinast mjök bækr, at því svá segir í Sturlaugs sögu ok fleirum öðrum sögum, at hann hafi orðit sóttdauðr heima í Hringaríki ok væri þar heygðr, en hér segir svá, at eftir fall Þórðar kom Grímr ægir upp ór jörðunni á baki Sturlaugi ok hjó með mæki um hrygg honum, svá at tæki sundr í miðju. Vitum vér eigi, hvárt sannara er.

Eirekr, sonr hans, sér þetta, því at hann var nær staddr. Hann hjó til Gríms með sverði af mikilli reiði, ok kom á öxl honum, ok gnast við, sem í stein kæmi, ok beit ekki á. Grímr snerist í móti Eireki ok spjó eitri í andlit honum svá heitu, at hann fell þegar dauðr niðr. Allir menn skelfdust við þessa sýn, en þó var enn hörð orrosta ok mikit mannfall.

Ok er Hrólfr vissi þessi tíðendi, varð hann reiðr mjök ok sparði hann þá ekki Hreggviðarnaut ok hjó bæði hart ok títt, svá at allt hrökk undan, þat er fyrir var. Drap hann stundum tvá eða þrjá í einu höggi ok óð þvílíkt fram sem hann væði þungan árstraum. Orrosta þessi stóð allan daginn til þess at svá var myrkt, at eigi var vígljóst. Lét þá Eirekr konungr halda upp friðskildi, ok gafst upp orrostan. Fór konungr í borgina með sitt lið, en Hrólfr til herbúða sinna, ok váru bundin sár manna, þeira er lífvænir váru. En svá hafði fallit lið Hrólfs ok Stefnis, at eigi váru meir eftir en tvær þúsundir manna af öllum þeira her ok flest allt mjök sárt. Var nú illr kurr í liðinu. Tóku menn þá á sik náðir ok sofnuðu skjótt eftir mikla mæðu.

32. Hrólfr fór til haugs Hreggviðar

En þegar menn váru í svefni, stóð Hrólfr upp mjök hljóðliga. Hann gekk þangat, sem Dúlcifal var, ok sté á bak honum ok reið til þess, er hann kom til Hreggviðar haugs. Tunglsljós var bjart. Hrólfr sté af hestinum ok gekk upp á hauginn. Hann sér, hvar Hreggviðr konungr sitr utan undir hauginum ok horfir mót tunglinu ok kvað:

"Gleðst Hreggviðr

af góðri för

Hrólfs ins hugdjarfa

hingat til landa.

Mun rekkr sá

ræsis hefna

á Eireki

ok öllum þeim.

Gleðst Hreggviðr

af Gríms dauða,

Þórðar ok þar með

Þrjóta lífstundir.

Mun flokkr sjá

fjanda minna

fyrir Hrólfi

hníga verða.

Gleðst Hreggviðr

þá Hrólfr fær

ungrar meyjar,

Ingigerðar.

Mun Hólmgarði

hilmir stýra,

Sturlaugs sonr.

Standi kvæði."

Gekk þá fram Hrólfr ok kvaddi hann virðuliga. Konungr tók vel kveðju hans ok spurði, hversu honum gengi til.

Hrólfr segir: "Gerla munuð þér þat vita þykkjast þótt ek segi þar eigi af, en þungt hefir oss orrostan veitt hér til sakir þess mikla mannskaða, er vér höfum fengit, ok er yðr nú til leggja nokkur góð ráð, at oss verði liðsemd at."

Hreggviðr mælti: "Nú þykki mér góð efni í, at þú munir geta hefnt mín, ok mun þér sigrs auðit verða, þótt ólíkligt þykki. Hér eru tvær byttur, er þú skalt við taka ok skenkja öllum mínum mönnum af annarri, þegar þeir vakna í morgin, en af inni minni byttunni skulið þit Stefnir drekka, ok mun ykkr þaðan af engi hlutr at áskilnaði verða. Kann ek þér þat at segja, at Stefnir ætlar sér Ingigerði, dóttur mína, þegar hann sá fegrð hennar, en eigi Þorgný, föður sínum, eða þér. Nú ann ek þér at njóta hennar, enda mun Stefni þat vel líka, er þú vilt vera láta, þegar þit hafið af byttunni drukkit. Hér er ok knífr ok belti, er ek vil gefa þér, ok munu eigi þvilíkir gripir á Norðrlöndum finnast. Skaltu þeim einum manni gefa þat, er þú þykkist mikit gott eiga upp at unna, en nú munum vit hér skilja at sinni ok aldri síðan sjást. Skaltu nú hauginn aftr byrgja, sem ek hefi þér áðr fyrir sagt. Ber þú kveðju mína Ingigerði, dóttur minni. Vildi ek til þín hyrfi öll sú hreysti ok hamingja, er mér hefir áðr fylgt. Far nú heill ok vel, gangi þér allir hlutir eftir óskum."

Síðan fór Hreggviðr öfugr inn í hauginn, en Hrólfr byrgði aftr hauginn, sem honum var boðit, ok sté síðan á Dúlcifal ok sneri heimleiðis.

En er hann var mjök kominn at herbúðum, fór Stefnir þar í móti honum með alvæpni mjök reiðiligr ok mælti: "Illa hefir þú gert, Hrólfr, er þú hefir gengit í Hreggviðar haug ok vilt þér einum frægða ok hyggst þar með at fá Ingigerðar konungsdóttur, en þat er þó eigi þess vísara."

Hrólfr segir: "Enga frægð hefi ek í þessu unnit, þótt ek hafi víðara farit náttlengis heldr en þú. Hefi ek engan hug á þat lagt, at ek mundi konungsdóttur fá. Mun sá hennar njóta, er lagit verðr, hvat er hverrgi hugsar."

Segir Hrólfr þá Stefni af sinni ferð til haugsins ok sýndi honum bytturnar. Settust þeir þá niðr ok drukku af byttunni, ok þóttust þeir við þann drykk mikit styrkna. Gerðist Stefnir þá blíðr við Hrólf ok segir honum makligast at njóta Ingigerðar, - "ok er þat sannligra, at þú fáir hennar heldr en faðir minn, svá gamall sem hann er."

Gengu þeir síðan til herbúða sinna ok sváfu þat, er nætr var eftir.

Árla um morgin vakti Hrólfr lið sitt ok skenkti öllum af byttunni, en þegar hverr hafði af drukkit, kenndi engi sinna sára, þótt áðr væri ófærir, þegar setst hafði með þeim. Eggjuðu þeir mest, at berjast skyldi, er áðr vildu harðast flýja.

Möndull sá í byttuna ok segir slíka hluti vinsamliga, - "en þó vil ek ekki þetta öl drekka. Mega því allir ógurliga fram ganga, at oss kemr góð dagveisla, áðr en sjá dagr er úti, en þó munu þeir tíðendi segja kunna."

Herklæddust nú allir ok bjuggu sik til orrostu. Mödull mælti þá: "Nú mun sá dagr kominn, Hrólfr, er þú munt þurfa kápu þinnar. Er hér ein brún silkiblaka, er þú skalt setja innan undir kápugrímuna ok aldri henni frá andlitinu létta, þó at þér kunni heitt at verða."

Hrólfr tók við blökunni ok bjó svá um sem dvergr sagði fyrir. Fóru þeir nú til vígvallar ok fylktu liði sínu ok sýndu sik búna at berjast. Tóku þeir sér annan orrostustað, því at sá inn sami mátti eigi vera fyrir valfalli. Möndull gengr tysvar rangsælis kringum valinn. Hann blés ok blístraði í allar ættir ok þuldi þar forn fræði yfir ok sagði þann val þeim eigi at meini verða mundu.

33. Þeir Hrólfr fengu sigr

Eirekr konungr hafði farit í borgina um kveldit eftir orrostuna at binda sár sinna manna. Hafði hann mikinn mannskaða ok látit alla kappa sína, svá at Sörli síðnefr lifði einn eftir af öllum þeim, er Grími ok Þórði hafði þangat fylgt. Dreif til konungs mikit lið ór heruðum bæði nætr ok daga. Þóttust þeir Eirekr konungr ok Grimr hafa ráð þeira Hrólfs í hendi sér fyrir liðsmunar sakir. Bjóst nú Grímr við mörgum brögðum um nóttina ok þeir Brynjólfr. Sár þat, er Eirekr konungr fekk í handlegginn af pílu þeiri, er Möndull sendi honum, tók mjök at þrútna, ok var honum höndin óvíg.

Um morgn árla reið Eirekr konungr út af borginni með allan sinn her. Skikkaði hann fylkingum sínum, ok var skotit skjaldborg um hann. Brynjólfr skyldi verja skjaldborgina, en sá maðr bar merki, er Snákr hét, Grímr ægir í annan arm ok Sörli síðnefr. Liðsmunr var svá mikill, at sex váru um einn Hrólfs manna.

En er hann sér þat, segir hann sínum mönnum, at þeir skulu ekki fylkja - "ok munum vér renna at riðlum þrír eða fjórir tigir í flokki, at eigi verði hringr um oss sleginn af þeira fjölmenni. Mun ek skipa mér móti Grími ægi, en Stefni móti Eireki konungi ok með honum Torfa, en þér, Möndull dvergr, ætla ek at sjá við göldrum Gríms, at eigi geri hann várum mönnum líftjón með sinni fjölkynngi."

Möndull gekk þá fram ok var kominn í kufl svartan, ok var hvergi bert á honum. Undir annarri hendi hafði hann belg stóran, ok var innan með dýrskinn, en utan með gult klæði. Boga ok örvamæli hafði hann í annarri hendi. Öllum þótti búnaðr hans undarligr. Grímr gengr þangat, er valrinn lá, ok velti þeim, er dauðir váru, ok vildi upp reisa, en gat eigi. Gerist hann nú svá hræðiligr í sinni ásjónu, at flestir menn þorðu eigi í móti honum at sjá, því at augu hans váru sem eldr, en svartr reykr ór nösum ok munni með inni sterkustu fýlu.

Skjótt eftir þat æptu hvárirtveggju heróp, ok ganga hvárir móti öðrum. Grímr öskraði svá hátt, at hans hljóð barst yfir allt herópit. Hann hljóp fram fyrir fylking sína ok hristi einn poka, en þar ór fýkr ein dumba svört ok at mönnum Hrólfs. En er Möndull sá þat, gengr hann fram ok hristi belg sinn, ok blés þar ór vindi miklum í móti dumbunni, svá at hún fauk aftr í augu á Gríms mönnum, svá at þeir urðu þegar blindir ok fellu áfram ok váru fóttroðnir til bana af sínum mönnum. Grímr varð nú reiðr mjök. Hann leggr örina á streng ok skaut til Mönduls, en hann skýtr í móti, ok mættust örvarnar í oddana ok fellu niðr báðar. Fór svá þrjá tíma. Þessu jafnfram tókst harðr bardagi með braki ok kalli, er hverr eggjar annan, því at svá váru menn Hrólfs ákafir, at þeir eirðu engu, létu sem þeim væri víss sigrinn. Stefnir gekk hart fram móti Eireki konungi ok með honum Torfi ok Birgir. Þeir ruddust um fast, ok er seint at telja högg ok lög þeira, er þeir drápu margan mann, svá at varla mátti tölu á koma. Brynjólfr gengr nú ok hart fram ok Snákr merkismaðr, svá at þeir felldu í fyrstu hríð fjóra tigi riddara. Hrólfr kemr mót Grími ægi ok höggr til hans, en hann barst undan í loft upp í flugdreka ok spjó eitri yfir Hrólf. Möndull var nær staddr ok brá undir belgnum, svá at hann fylldi af eitrinu. Hann hljóp með belginn at Sörla síðnef ok steypti í andlit honum, svá, at hann fell dauðr. Grímr varð þá at manni, en þó hafði hann drepit níu menn með eitrinu. Grímr hljóp þá at dverginum ok vildi taka hann, en Möndull vildi þess eigi bíða ok fór í jörð niðr, þar sem hann var kominn. Grímr fór ok niðr eftir honum, svá at saman lauk jörðina fyrir ofan höfuð þeim.

Hrólfr gengr nú fram hart ok höggr til beggja handa. Urðu þeir léttir fyrir honum. Fell nú hverr um þveran annan. Engum þurfti hann at gefa meira en eitt högg. Gat sá hverr dauðann fyrir lífit, er hann náði sverðinu til ok báðar hans hendr váru blóðgaðar til axlar upp. Bauð nú flestum hans framganga ótta. Var orrostan mjök mannskæð í baða armana.

Því næst sáu nokkurir menn frá orrostuni, at fimmtán skip róa at landi sem mest geta. Þau lögðu í lægi. Gekk margt lið frá skipunum ok mjök vígligt. Tveir menn váru hér mestir vexti ok höfðu grímur fyrir andliti. Þeir gengu þegar til orrostu með Hrólfi ok kómu mjök í opna skjöldu Eireki konungi, ok gerðist mikit flótta roð í liði hans. Váru grímumenn ákafastir ok hjuggu bæði ótt ok títt. Var nú svá áköf orrostan, at hún var aldri fyrr þvílík. Þar mátti sjá margan skjöld klofinn ok sterkan hjálm brotinn ok brynjur slitnar ok margan mikils háttar mann lágt liggja. Engi lét sér þar annars víti at varnaði verða. Þar var skotit spjótum, gaflokum, flettiskeptum, handsöxum ok mörgum öðrum skotvápnum.

Hrólfr sækir nú fram at skjaldborginni, ok varð þar hörð viðtaka. Grímr ægir kemr þá aftr til orrostunnar ok var mjök ófrýnligr. Drap hann þá hvern, er fyrir honum varð. Í móti honum kómu þeir Birgir ok Torfi ok báðir grímumenn, ok sóttu at honum allir með miklu kappi, ok kómu þeir engu sári á hann. Greiddi hann þeim mörg högg ok stór. Urðu þeir bæði sárir ok móðir.

Þetta var allt jafnsnemma, at Stefnir mætti Svala ok hjó til hans með sverði. Þat högg kom í skjöldinn ok tók af þat, er nam, ok í sundr merkisstöngina. Svalr hjó í móti, ok klauf í sundr allan skjöldinn, en Stefnir varð ekki sárr. Hann hjó til Svals, ok kom utan á hjálminn ok renndi af barðit ok niðr á öxlina ok tók í sundr axlarbeinit ok inn í búkinn, ok fekk hann bana. Var nú merki Eireks konungs í gras fallit.

Þetta sér Brynjólfr ok sækir nú í móti Stefni mjök illiligr ásýndar. Hann var tenntr sem villigöltr. Hann höggr til Stefnis ok hvárr til annars, ok beit ekki á Véfreyjunaut, beit ok ekki sverð Stefnis á Brynjólf. Þeir hjuggust lengi, ok varð Stefnir mjök móðr, þar til er sverðit gekk sundr undir hjöltunum. Þá rann Stefnir undir Brynjólf, en hann tók í móti mjök sterkliga. Brynjólfr beit í öxl Stefnis ok klippti holdit burt af beininu, svá mikit sem hann fekk yfir ginit, því at eigi tóku tennr hans í gegnum kápuna. Stefnir varð við karlmannliga ok þreif hendi í munn Brynjólfs ok reif allt út at eyra. Var hann þá mjök ókyssiligr. Glímdu þeir svá lengi, at ýmsir hörfuðu, þar til at Brynjólfr fell á bak aftr um Sval. Spennti hann þá báðum höndum hrygg Stefnis svá fast, at hann mátti sér hvergi víkja. Varð hann andlitinu at forða sem hann mátti, at Brynjólfr biti hann eigi.

Nú er frá Hrólfi at segja. Hann sækir at skjaldborginni með miklum grimmleik. Fekk hann þar mörg högg ok lög ok mikla atsókn, því at þar var allt it hraustasta mannval Eireks konungs. Hefði hann þar fengit mörg sár ok mikinn skaða, ef eigi hefði kápan hlíft honum ok herklæðin. Þá drap Hrólfr einn sjötigi riddara. Hrólfr rauf þá alla skjaldborgina. Eirekr konung varðist vel ok kænliga; hann kallar hári röddu á Grím ægi ok bað hann duga sér ok hlífa nú engu. En er Grímr heyrði þat, skundar hann þangat. Hann hafði þá drepit Torfa ok Birgi ok særða grímumennina, en annan til ólífis. Hafði hann verit stundum flugdreki, en stundum ormr, göltr ok griðungr eða önnur skaðsamlig skrípi, þau er mönnum eru meinsamligust.

Ok er Hrólfr sér hann, þá mælti hann. "Enn muntu sökkva þér í jörð niðr sem í gær, er vit fundumst. Nú far þú higat, Ægir, ok berst við mik, ef þú þorir þar til er annarhvárr okkar fellr."

Grímr sagði: "Þat skaltu finna, at ek er hér kominn," ok hjó til Hrólfs, en Hrólfr í móti. Þar mátti sjá stór högg ok ákafa sókn, er hvár veitti öðrum, en aldri hjuggu þeir svá stórt, at nokkut biti. Þeira atgangr var svá harðr, at allir stukku frá, þeir er í nánd váru, en svá hrökk eldrinn ór vápnunum, er þau mættust, at alla vega sindraði af.

Inn mikli grímumaðr mætti Eireki konungi, ok var þeira atgangr mjök harðr. Eirekr konungr hafði skjöldinn a þeiri hendi, er sárr var, en hjó með hinni bæði margt ok stórt, því at hann var inn mesti kappi. Svá endaði þeira viðskipti, at grímumaðr klauf af konungi allan skjöldinn. Eftir þat hjó hann báða fætr undan Eireki konungi ok drap hann. Síðan lét hann líf sitt með miikilli hreysti. Brast þá flótti í liðinu, ok flýði hverr, sem mátti. Tókst nú mannfallit á nýjan leik, er víkingar ráku flóttann drengiliga.

Þeir Hrólfr ok Grímr hörfuðu ór fylkingunni ok börðust með miklu kappi, þar til er Hrólfr skoraði sundr mæki Gríms í miðju með Hreggviðarnaut. Grímr hljóp þá á Hrólf sterkliga. Varð Hrólfr þá at kasta sverðinu ok tók á móti. Grímr hamaðist þá, svá at hann óð jörðina til knjá, en Hrólfr barst undan ok varð at forða sér við föllum, Grímr spjó stundum eitri, stundum eldi á Hrólf, svá at þat hefði hans bani orðit, ef eigi hefði kápan fyrir verit eða blaka sú, er Möndull gaf honum. Var hans andi svá heitr, at hann þóttist náliga brenna í gegnum Véfreyjunaut ok herklæðin. Kramdi Grímr hold af beinum, þar sem hann tók til. Aldri þóttist Hrólfr í meiri mannraun komit hafa. Þat sá hann, at hann mundi springa af mæði, ef þeir ættist tveir við lengi, ok svá spyrndu þeir sterkliga til, at af gekk gras ok svörðr af jörðini, þar er þeir gengu. Hann sér, hvar Möndull kemr hlaupandi. Hann þrífr eitt sverð, er lá á vellinum, ok höggr báðum höndum á fót Gríms, en ekki beit heldr en í stein kæmi. Möndull hleypr aftr til valsins ok finnr Hreggviðarnaut. Hann bregðr hráka sínum á eggina ok dregr sverðit þangat, er þeir glímdu, því at hann fekk þat eigi borit né reitt fyrir þunga sakir. Getr hann þá dregit sverðit aftan at kálfunum á Grími, svá at sundr tóku sinarnar á fótunum. Þá fell Grímr.

Dvergr mælti: "Haltu, Hrólfr, svá at hann verði ekki lauss."

Grímr braust um fast ok sótti í jörð niðr, en Hrólfr helt honum eftir megni. Þá mælti hann: "Mikil lukka fylgir þér, Hrólfr, ok muntu frægr verða af drápi mínu ok stórvirkjum þeim, er þú hefir unnit í Garðaríki. Haugr mun orpinn eftir mik ok settr við sjó fram, ok mun þeim öllum víss dauði, er þar taka fyrst land, þeir af hafi koma til. Margar gildrur hefi ek sett þér til dauða, því at mér sagði löng um hugr um þat, er nú er fram komit. Ek sendi Vilhjálm til þín at svíkja þik, en þér var lengra líf lagit. Nú hefðir þú mik ekki yfir unnit, ef eigi hefði sjá óhappadvergr þar í tilstilli um verit.

Möndull hljóp þá upp ok stakk digru kefli í munn Gríms, svá at fast stóð. Möndull mælti þá: "Ef Grímr hefði nú mátt mæla lengra, þá hefði hann svá fyrirmælt þér ok fleirum öðrum at þú hefðir morknat sundr ok orðit at engu nema dufti, ok skaltu drepa hann fljótt ok leggja sverðit fyrir brjóst honum, en aflima eigi, því at þat verðr allt at eitrormum, er af honum er höggvit. Skal ok engi fyrir hans sjónum verða, meðan hann deyr, því at þat er þess bani."

Hrólfr tók nú Hreggviðarnaut ok lagði fyrir brjóst Grími, svá at út gekk um bakit, en dvergr tók skjöld einn ok Iagði fyrir ásjónu. En þótt þat megi ólíkligt þykkja, þá segir svá, at hann drafnaði í sundr sem snjór í eldi ok varð at dufti einu. Lét Grímr svá líf sitt með hræðiligum fjörbrotum ok hörðu handakasti, en Hrólfr lá ofan á honum, þar til hann er dauðr. Helt Hrólfi þá mjök við ómegi af umfangi því, er hann hafði haft við Grím ægi.

Sá inn mikli grímumaðr sneri aftr til valsins, þegar hann hafði litla stund rekit flóttann. Kom hann þar at, er þeir Stefnir ok Brynjólfr lágu, svá sem fyrr var frá sagt. Vill hann þá duga Stefni ok leysti hendr Brynjólfs af honum, en þat fekk hann eigi gert, fyrr en hann braut af honum sérhvern fingrinn. Lömdu þeir hann síðan með keppum í hel. Var Stefnir svá stirðr orðinn af hans handagangi, at varla mátti hann einnsaman ganga með öðrum mönnum.

Var þessi nú in mikla orrosta enduð, ok hafði þar orðit svá mikit mannfall, at menn vissu varla þvílíkt, ok lágu dauðir mannabúkar um alla völlu svá þykkt, at eigi mátti um jörðina ganga fyrir því mikla valfalli. Hafði þó fleira fallit af Eireki konungi. Hrólfr ok Stefnir höfðu látit allt lið sitt fyrir utan átta hundruð manna, er eftir lifðu, ok var þat flest sárt. Skorti þar nú ekki vápn né væna gripi, er dauðir menn höfðu átt. Gekk Hrólfr ok Stefnir nú til herbúða sinna, ok batt Möndull dvergr sár manna, ok lofuðu allir hans kunnáttu ok dugnað. Sagði Möndull, at þat hefði verit hans bani, ef Grímr hefði nát honum, þá hann steypti sér niðr í jörðina. "Naut ek þá þess," segir hann, "at fleiri váru mínir vinir en hans þar fyrir."

Grímumaðr fór til skipa sinna um kveldit með sínu liði, ok tjölduðu þeir sér herbúðir. Tóku nú hvárirtveggju á sik náðir, ok þótti flestum mál hvíldar. Lið þat, er undan komst ok Eireki konungi hafði fylgt, flýðu til borgarinnar ok heldu sik þar.

34. Frá athöfnum Hrólfs

Um nóttina, er menn váru sofnaðir, gengu þeir Hrólfr ok Stefnir til herbúða skipamanna ok sváfu þeir allir með herklæðum sínum. Tók Hrólfr ok beltit, þat er Hreggviðr gaf honum, ok batt við spjótskaft grímumanns ok mælti: "Þenna grip gef ek formánni liðs þessa, ok þar með þakka ek honum sína drengiliga þjónustu ok liðveislu. Þykkist ek skyldugr at gera honum allan þann góða, sem ek má veita honum ok hann vill af mér þiggja."

Engi svaraði þeim. Gengu þeir nú til búða sinna ok sváfu af nóttina.

Um morgun árla gekk Hrólfr til borgarinnar með lið sitt. Kom þar ok grímumaðr með sitt lið. Þingaði Hrólfr þá við borgarmenn ok játaði þeim griðum, ef þeir vildi borgina upp gefa. Taka þeir nú þann kost. Gengu þeir Hrólfr í borgina með öllu liði sínu ok skutu á húsþingi, ok kvað Hrólfr upp á þinginu, at þeir váru þar komnir af hendi Ingigerðar konungsdóttur at vinna hennar ríki aftr af hennar óvinum ok hún væri nú í Danmörk heil ok vel til reiða. Urðu landsmenn við þessi tíðendi mjök glaðir ok þóttust undir hennar vald þjóna vildu.

Gengu þeir Hrólfr nú til halla ok settust til drykkju með mikilli gleði. Tók inn ókunni maðr þá af sé grímuna. Kenndi Hrólfr ok Stefnir þá, at þar var kominn Hrafn, er fyrr var í Jótlandi ok Hrólfr gaf klæðin. Segir hann þeim tíðendi þau, er gerst höfðu í Danmörk, fall Þorgnýs jarls ok þat, at hann hefði þar at borit. Urðu þeir Hrólfr ok Stefnir hljóðir við þessi tíðendi ok þökkuðu honum mikilliga fyrir sína liðveislu.

Hrafn segist hafa ætlat, at þeir mundi hafa orðit seinir til þeira inn fyrra dag, - "váru þér góðs frá mér makligir fyrir lífgjöfina ok klæðin endr fyrir löngu, er þit gáfuð mér, en Krákr, bróðir minn, fell í gær fyrir Grími ægi, ok þykki mér þat inn mesti skaði, þótt ek verði svá búit at hafa."

Skildu þeir nú talit. Váru þeir þar þá nótt í góðum fagnaði.

Um morgun eftir létu þeir Hrólfr hreinsa völlu ok skiptu herfangi með sínum mönnum. Váru þar reistir þrír haugar mjök stórir. Setti Hrólfr Sturlaug, föður sinn, í einn ok Krák, bróður Hrafns, ok alla þá vildustu kappa, er fallit höfðu af þeira liði. Var í þann haug borit gull ok silfr ok góð vápn ok vel um búit. Í annan haug var settr Eirekr konungr, Brynjólfr ok Þórðr ok þeira vildarmenn. I þriðja var settr Grímr ægir við sjó fram, þar síst þótti ván, at skip mundi koma at, en almúgi var þar dysjaðr, er fallit hafði.

Setti Hrólfr nú stjórnarmenn yfir allt ríkit, til þess er konungsdóttir kæmi til, en dvergr tók orlof af Hrólfi, ok þakkaði hann honum sína fylgd ok gaf honum þá hluti, er hann vildi hafa. Gyða, systir Eireks konungs, hvarf burt ór Garðaríki, ok var þat geta sumra manna, at Möndull mundi hafa haft hana burt með sér.

Eftir þat bjuggust þeir Hrólfr til heimferðar ok heldu burt ór Garðaríki ok léttu eigi fyrr en þeir kómu til Danmerkr í Árós. Þann stað hafði Þorgnýr mest eflt. Gekk Björn móti þeim með miklum fagnaði ok allr landslýðr. Jungfrúrnar urðu fegnar þeira aftrkvámu. Þakkaði Ingigerðr þeim sína framgöngu. Björn hafði geymt þær í einu jarðhúsi, síðan jarlinn fell.

Sagði Ingigerðr nú einarðliga, at hún vildi engan mann eiga nema Hrólf Sturlaugsson, því at hann hefði mestu um kostat föður síns at hefna, - "hefir hann nú misst föður sinn ok bróður ok aðra vini ok frændr, en komit sjálfr í mestan háska."

Mæltu þessu engir í móti. Gerði Björn þeim nú sæmiliga veislu, ok drukku erfi Þorgnýs jarls.

35 Frásögn Hrafns

Einn dag at veislunni stóð Hrafn upp ok beiddi sér hljóðs ok mælti: "Þakkir vil ek gera yðr, Hrólfr ok Stefnir, fyrir þann heiðr ok velgerning, er þit hafið til mín gert bæði nú ok fyrr, er ek var hér. Vil ek nú kunngera yðr mitt nafn ok ætterni: Konungr einn hét Játgeirr ok réð fyrir einu konungsríki í Englandi ok hafði atsetu í borg þeirri, er Víncestr heitir. Hann tvá sonu ok eina dóttur. Hét inn ellri sonr hans Haraldr, en annarr Sigurðr. Álfhildr hét dóttir hans. Ek er sá sami Haraldr, en Sigurðr, bróðir min, fell í Garðaríki, sem þér vissuð, ok er móðurkyn okkart hér í Danmörk. En þá er ek var fimmtán ára, en bróðir minn þrettán, var faðir minn svikinn af frænda sínum, er Heinrekr hét, ok er hann mikill kappi ok óeirumaðr. Lét hann síðan taka sik til konungs ok heldr síðan ríkinu, en vit bræðr kómumst með nauðum undan ok fengum komit Álfhildi til geymslu í borg þá, er Brandifurða heitir, ok hefir hún þar verit síðan, en vit bræðr höfum farit huldu höfði um ýmsi lönd ok nefnt okkr Krák ok Hrafn. Höfum vit fengit lið þetta ok skip hjá ýmsum höfðingjum með styrk frænda okkarra. Hefir Heinrekr mikinn styrk af Skotlandi, því at hann á dóttur Melans jarls ór Móraði ok mikill vin höfuðkonungsins, er Dungall heitir. Við hann er kennt Dungalsbær, því at hann hefir þann stað byggja látit. Nú vil ek þess biðja yðr, Hrólfr ok Stefnir, at þér veitið mér lið ok styrk, at ek mætti föður míns hefna ok mína föðurleifð aftr vinna."

Hrólfr sagði:"Allan þann styrk ok fylgi skal ek þér veita, er ek má, ok eigi fyrr við skilja en þú hefir þitt ríki aftr unnit ok þína harma rekit, eða at öðrum kosti skal ek láta lífit"

Stefnir talaði ok slíkt it sama. Haraldr þakkaði þeim orð ok góðvilja.

Þegar eftir veisluna bjuggust þeir til ferðar ok völdu með sér allt it fræknasta lið, er fá kunni. Þeir settu Björn ráðgjafa eftir til landsgæslu ok fleiri ríkismenn með honum, en áðr þeir fóru, hafði Haraldr upp orð sín ok bað Þóru, systur Stefnis. Var Hrólfr þetta flytjandi ok fleiri tígnarmenn aðrir. Fór þat fram, at Haraldr fekk hennar, ok skyldi hún í festum sitja, til þess þeir kæmi aftr. Eftir þat sigldu þeir af Jótlandi ok höfðu þrjá tigi skipa ok öll vel búin. Þeir léttu sinni ferð eigi fyrr en þeir kómu vestr til Englands við ey þá, er Lindisey heitir. Þar lögðu þeir í lægi ok lágu þar nokkura daga ok biðu byrjar, því at þeir vildu eigi þar herja.

36. Orrustan við Ástún

Svá er sagt, at með Heinreki konungi var sá maðr, er Annis hét. Hann var gamall at aldri, en nýr ok forn at illsku ok fjölkynngi. Hann hafði fóstrat Heinrek ok verit jafnan hans ráðuneyti. Annis hafði sagt konungi fyrir mánuði, at Haraldr ok Hrólfr mundi þar koma með mikit lið ok hvat þeir ætluðust fyrir.

Sagði Annis þá kappa mikla Hrólf ok Stefni ok nú mundi raða við þurfa, - "er þat mitt ráð at senda til Skotlands til Melans jarls, mágs þíns, ok hann komi til liðs við þik. Þú skalt ok gera boð til Dungals konungs, at hann sendi þér lið, ok þegar Hrólfr kemr við land, skaltu senda þeim mann at hasla þeim völl ok bjóða þeim til orrostu. Mega þeir þá eigi herja at réttum víkingalögum. Orrostustaðinn skal setja við Ásatún norðr frá Kanaskógum. Þar er landsleg mest ok verst flótta við at koma, en í skóginum skaltu vera láta helming liðs várs, til þess at þeir veiti þeim bakslettur, ok koma þeim í opna skjöldu. Skulum vér þá kringja um þá ok láta engan með lífi burt komast."

Sýndist konungi þetta gott ráð ok lét svá með fara sem Annis sagði fyrir. Kom Melans jarl af Skotlandi með mikit lið. Var þat ok frítt lið, er Dungall konungr hafði sent Heinreki konungi. Váru þar fyrir liði berserkir tveir. Hét einn Ámon, en annarr Hjálmarr. Váru þeir miklir fyrir sér at afli ok harðfengi. Hafði Heinrekr nú óflýjanda her. Kómu nú sendimenn hans til Lindiseyjar ok sögðu þeim Hrólfi, at þeim var haslaðr völlr ok til orrostu búit við Ásatún. Sýndist þat sumum óráðligt at fara með jafnlítit lið upp í megin landsins, svá sein þar var mikit fjölmenni fyrir. Heldu þeir til þess staðar, er í Skorsteini heitir, ok létu þar eftir skip sín ok bjuggu sik þa til landgöngu ok léttu eigi fyrr en þeir kómu við Ásatún. Var Heinrekr konungr þar fyrir ok Melans jarl með óflýjanda her, en í skóginum váru þeir Ámon ok Hjálmarr með mikit lið, ok vissu þeir Hrólfr ekki til þess.

Váru nú skipaðar fylkingar: Heinrekr konungr setti þrjár fylkingar. Var hann sjálfr í miðri fylkingu, en Melans jarl í annarri. Í þriðju fylking var greifi sá, er Engilbert hét ok var inn mesti kappi. Með honum var sá maðr, er Rauðam hét ok var bæði mikill ok sterkr ok fullhugi inn mesti. Váru merki borin fyrir þeim öllum. Ánnis var ekki í orrostu. Haraldr vildi fylkja í móti Heinreki konungi, en Stefnir mót Melans jarli. Hrólfr fylkti mót Rauðam ok Engilbert.

Var eftir þat í lúðra blásit, ok knúðust hvárirtveggju til framgöngu með ópi ok eggjan. Tókst þar fyrst skothríð, en síðan in harðasta höggorrosta, ok gegnu hvárirtveggju vel fram. Skotar ok Englismenn váru fyrst mjök ákafir, en Danir tóku vel við ok snarpliga. Þeir Engilbert ok Rauðam mættu Hrólfi þegar í fyrstu, þá orrostan festist, ok sóttu at honum báðir senn, en hann varðist vel ok drengiliga. Var hann í herklæðum sínum ok utan yfir í Véfreyjunaut. Þeir váru báðir fimir ok sterkir, Rauðam ok Engilbert, ok kom Hrólfr aldri staðhöggi á þá, en klauf hann af þeim allar hlífar. Varð Hrólfr mjök móðr, en ekki festi vápn á honum fyrir hlífar sakir. Hann var nú ákafliga reiðr. Honum varð þat fyrir, at hann kastaði sverðinu, en rann undir Engilbert greifa með svá miklu skjótræði, at hann hóf greifann upp yfir höfuð sér ok færði han á höfðinu niðr, svá at hálsbeinit gekk í sundr.

Í því hjó Rauðam báðum höndum á hrygg Hrólfi, svá at sverðit gekk sundr undir hjöltunum. Vildi hann þá hafa gripit Hreggviðarnaut. Hrólfr hljóp á hann ok lét hann kenna afls munar ok hneppti hann undir sik ok setti kné fyrir brjóst honum svá hart, at inn gengu bringspalirnar. Létu Kauðam ok Engilbert svá líf sitt, ok þóttu þeir verit hafa inir mestu hreystimenn.

Hrólfr tekr nú Hreggviðarnaut ok höggr til beggja handa. Þótti þeim Skotum hann mjök sárbeittr ok hopuðu heldr undan. Hrólfr mat eigi muninn eftir þeim at fara ok drap hvern, er fyrir honum varð. Danir urðu þess brátt varir, at þeim bitu eigi vápnin, þótt þeir hjuggu þrátt til, sem eigi váru hlífar fyrir, ok var líka sem þeir berði með lurkum, utan Hreggviðarnautr beit sem í vatn brygði. Hafði þat ok engi deyft getað utan Grímr ægir, svá at menn vissi til þess dæmi. Fellu nú meir Danir en Englismenn.

Þessu næst heyrðu þeir lúðrablástr ok heróp. Hlupu þá berserkirnir fram ór skóginum með miklu liði ok kómu þeim Hrólfi í opna skjöldu. Gerðu þeir harða atgöngu, ok fellu nú Danir undvörpum. Hrólfr bað sína menn snúast á móti ok horfast at bökum. Fór hann ok með merki sínu í móti berserkjunum. Varð nú allhörð orrosta. Stefnir átti vápnaskipti við Melans jarl, ok var þat harðr samgangr, því at hann var mikill kappi, en sverð Stefnis beit ekki. Þeir Ámon ok Hjálmarr kómu nú í móti Hrólfi. Þeir hjuggu til hans báðir, en hann hafði fyrir sér skjöldinn ok bar af sér drengiliga. Hrólfr sveipaði sverðinu til Hjálmars ok kom á lærit fyrir ofan mjöðmina ok þar undan fótinn ok dó hann eftir lítinn tíma.

Annis kom þá fram. Hann hafði skjöld fyrir ser stóran sem hurð, en lítit sax í annarri hendi. Hann lagði saxinu á miðjum merkismanni Hrólfs, svá at þegar gekk í gegnum. Fell þá merkit á jörð. Dönum bitu nú vápnin þegar Annis var fram kominn. Dugði nú hverr sem mátti. Fell nú margt af hvárumtveggjum, en þó fleira af Dönum.

Hrólfr vildi nú hefna merkismanns síns ok hjó til Annis. Höggit kom á miðjan skjöldinn, ok klofnaði hann niðr at mundriða. Stóð þá sverðit fast, en Annis helt svá sterkliga, at hvergi bifaðist skjöldrinn, en Hrólfr vildi þá sleppa sverðinu. Var þess eigi kostr, því at báðar hans hendr váru fastar við meðalkaflann.

Annis bað þá Skotana at skrifta Hrólfi, - "því at nú hefir vargrinn í stilli gengit."

Gerðu þeir nú svá, at þeir þyrptust at Hrólfi mjök margir. Áðrir hjuggu eða börðu hann. Bæði var hann grjóti grýttr ok öxum höggvinn ok kylfum lamdr. Grettist Hrólfr nú ekki hagliga ok braust um fast með hörðum fótaspyrningum. Varð hann þó eigi lauss.

Nú er frá Stefni at segja, at hann barðist við Melans jarl. Tók nú at bíta sverðit. Hann hjó til jarlsins af öllu afli ofan í hjálminn. Þat högg varð svá mikit, at hann klauf hjálminn ok höfuðit ok búkinn allan brynjaðan niðr í gegnum, svá at í jörðu nam staðar. Höfðu þeir nú lengi barist.

Stefnir undraðist nú, at hann sér ekki merki Hrólfs né sjálfan hann ok leitar eftir honum, þar til hann sá, hversu hann var staddr, at þeir sóttu at höggva undan honum fætrna. Skundar hann nú at duga honum ok kemr at Annis óvörum ok höggr með sverðinu framan á hjálmbarðit ok þat í sundr ok þar með alla ásjónuna ok báðar hendrnar í ölnbogabótunum. Sníddi Ánnis nú ófimliga. Varð Hrólfr nú lauss, ok var eigi gott fyrir honum at verða, ok sneri þá at Ámon ok hjó til hans með báðum höndum. Sverðit kom í skjöldinn ok tók í sundr, en blóðrefillinn reist brjóstit ok kviðinn, svá at út fellu iðrin, ok fell Ámon dauðr til jarðar. Hrólfr var þá svo reiðr, at hann eirði engu. Hann hjó ákafliga sem hendrnar fengu tíðast reitt sverðit, en þrír eða fjórir fellu fyrir hverju hans höggi. Því var líkast til at jafna um mannfallit, sem þá er ákafligast hrýtr kurfl af stofni, er menn gera til kola. Stefnir gerði ok slíkt it sama. Fellu nú svá skjótt Englismenn, at mörgum hundruðum gegndi.

Þeir Heinrekr konungr ok Haraldr höfðu fundist öndverðliga í orrostunni ok höfðu barist allan daginn. Váru þeir bæði sárir ok móðir, en Haraldr þó meir. Hrólfr sér nú þeira viðreign. Hann hafði þá fjórum sinnum gengit aftr ok fram í gegnum fylkingar Heinreks konungs. Hann veðr þá at konungi ok höggr á hrygg honum, svá at hann fell í tvá hluti dauðr til jarðar.

En er Skotar ok Englismenn sjá konung sinn fallinn, flýði hverr, sem fætr hafði ok því kom við, en hinir ráku flóttann ok drápu hvern, er þeir náðu ok eigi gekk til griða. Hrólfr rak langt flóttann. Þurfti sá engi griða, er hann náði sverði til, ok fell mikill fjöldi í flóttanum. Sneru Danir þá aftr ok flettu valinn ok tóku þar mikit herfang. Annis var fangaðr í orrostunni, ok lét Hrólfr eykr spretta honum í sundr, ok lauk svá hans ævi. Hrólfr var sárr mikit, bæði á höndum ok fótum, en víða um búkinn bláar ok lerkaðr af stórum höggum, þótt eigi hefði bitit.

Fóru þeir Haraldr nú til Víncestuborgar, ok var hún upp gefin fyrir þeim, ok gekk allt landsfólk glaðliga til handa Haraldi. Var hann nú til konungs tekinn yfir allt þat ríki, sem faðir hans hafði átt. Þakkaði hann þeim Hrólfi ok Stefni, sem vert var, sína fylgd ok framgöngu. Skotar þeir, er undan kómust, fóru á fund Dungals ok sögðu honum sínar ófarir ok mannskaða ok at Hrólfr var líkari tröllum en mönnum fyrir afls sakir ok vaxtar. Líkaði Dungal mjök illa mannskaði sá, er hann hafði fengit, ok varð þó svá búit at hafa.

37. Frá brullaupi ok landaskipan

Þeir Hrólfr ok Stefnir sátu nú um kyrrt með Haraldi, þat er eftir var vetrarins. Lét Haraldr sækja Álfhildi, systur sína, til Brandfurðaborgar, ok fór hún með góðu föruneyti ok sæmiligri fylgd. Varð Haraldr feginn systur sinni ok svá hvart þeira öðru. Var hún in fríðasta jungfrú ok vel at atburðum, sem konungsbarni byrjaði. Stefni rann skjótt ástarhugr til hennar ok gekk á tal við hana, ok virtist hún honum bæði vitr ok hæversklig. Hafði Stefnir þá uppi bónorð til hennar, en hún svarar því vel ok veik því mjök til bróður síns, Var það auðsótt við Harald, því at honum var Stefnir kunnigr at góðum drengskap ok mikilli hreysti. Fór það fram, at Stefnir fastnaði Álfhildi, ok greiddi Haraldr út mund hennar í gulli ok góðum gripum.

Bjuggust þeir nú allir, þegar váraði, aftr til Danmerkr ok hlóðu skipin með malt, mjöð ok vín ok dýrum klæðum ok öllum þeim varningi, er dýrmætastr var í Danmörk ok fá kunni í Englandi, heldu síðan aftr til Danmerkr, ok var Álfhildr með þeim. Varð allt fólk í Jótlandi fegit þeira aftrkvámu. Tóku jungfrúrnar vel við þeim ok Björn ráðgjafi. Fór Álfhildr til þeira Ingigerðar ok Þóru, ok var nú mikill fagnaðr með þeim öllum saman.

Létu þeir nú ryðja skip sín ok efna til ágætrar veislu með öllum sínum bestum tilföngum, er í Danmörk mátti fá eða nálægum löndum. Var þar engi hlutr til sparaðr um hallir ok húsbúning ok alla hluti, þá er mátti þá á Norðrlöndum. Váru til þessarar veislu boðnir burgeisar ok hirðmenn, greifar ok jarlar með hertugum ok konungum ok öllum öðrum mikiks háttar mönnum. Váru flestir tígnarmenn at þessi veislu, er í váru Danmörk. Ok at öllum samanskipuðum ok þangat komnum var mönnum í sæti skipat, ok þéntu þar kurteisir junkerar ok hæverskir hofmenn. Þar váru fram bornir alls konar réttir með inum dýrustu jurtum, allra handa dýra hold ok fugla, af hreinum ok hjörtum ok vænum villisvínum, gæss ok rjúpur með pipruðum páfuglum. Eigi vantaði þar inn dýrasta drykk, ál ok enskan mjöð með vildasta víni, píment ok klaret. Ok at brullaupinu settu ok veislunni svá skipaðri mátti heyra alls konar strengleika, hörpur ok gígjur, símphón ok salteríum. Þar váru bumbur barðar ok pípur blásnar með alls kyns lystiligum leikum, er líkaminn mátti við gleðjast. Eftir þat váru jungfrúrnar inn leiddar með sínum skrautligum skara ok skemmtiligum kvenna fjölda. Leiddu tveir tígnarmenn hverja þeira, er brúðgumarnir áttu að eiga. V ar yfir þeim borið á steindum stöngum klæði, hvat er skyggja skyldi þeira bjarta búnað ok fögru ferð, til þess er þær váru í sæti komnar. Var þá klæðit burt tekit. Bar þá eigi lit af lit, hörund ok hár skínanda ok gull glóanda með gimsteinum beranda. Sýndust þá öllum Álfhildr ok Þóra fölvar á lit hjá Ingigerði. Var nú veisla in virðuligasta, ok at þessari veislu gekk Hrólfr at eiga Ingigerði, en Stefnir Álfhildi, Haraldr Þóru. Þessi veisla var sjau nætr standandi með sama sett ok skipan verandi sem ek er nú greinandi, með heiðr ok prís endandi, brúðgumar með góðum gjöfum alla tígnarmenn reifandi ok þeim sína þar kvámu þakkandi, en hverr til sinna heimkynna farandi, þeira ráð sem ok mikilmennsku lofandi ok allir með vináttu skiljandi. Tókust nú með þeim góðar ástir.

Var Haraldr konungr ekki lengi í Danmörk, áðr hann bjóst heim til Englands. Skildi hann við Stefni, mág sinn, ok Hrólf með vináttu ok fór síðan í ríki sitt. Var Þóra drottning með honum, ok settust um kyrrt. Áttu þau börn saman, þótt þau sé eigi nefnd.

England er kallat gagnauðigast land af Vestrlöndum, því at þar er blásinn allr málmr, ok þar fellr hveiti ok vín, ok alls konar sæði má þar hafa. Eru þar ok klæði gerð ok margháttaðir vefir meir en í öðrum stöðum. Lundúnaborg er þar höfuðstaðr ok Kantaraborg. Þar er Skarðaborg ok Helsingjaborg, Víncestr ok margir aðrir staðir ok borgir, er hér eru eigi nefndir.

Stefni var gefit jarlsnafn yfir allt Jótlánd, ok sat hann oftast í Rípum. Danmörk er mjök sundrlaus, ok er þar Jótland mestr hluti ríkis. Þat liggr it syðra með hafinu. Jótlandssíða er kölluð vestan frá hafinu, Vandilskaga ok suðrr til Rípa. Í Jótlandi eru margir höfuðstaðir, syðst í Heiðabæ, annarr í Rípum, þriði í Árósi, fjórði í Vébjörgum; þar taka Danir konung sinn. Limafjörðr er á Jótlandi. Hann gengr af norðri til suðrs, en í innanverðum firðinum gengr Haraldseið vestr til hafsins. Þar lét Haraldr konungr Sigurðarson draga yfir skip sín, þá hann fór undan ófriði Sveins konungs. Fyrir vestan Limafjörð liggr Vandilskagi. Honum víkr til norðrættar. Í Jörungi er þar höfuðstaðr. Milli Jótlands ok Fjóna gengr inn Álfasund. Á Fjóni er höfuðstaðr í Óðinsey. Milli Fjóna ok Sjálands gengr Beltissund. Í Sjálandi er höfuðstaðr í Róiskeldu. Fyrir norðan Sjáland gengr inn Eyrarsund ok þar fyrir norðan Skáney. Þar er höfuðstaðr í Lundum. Milli Jótlands ok Skáneyjar liggja mörg stór eylönd. Þar er Sámsey, Álsey, Láland, Langaland. Borgundarhólmr liggr austr í hafit. Höfðu Skjöldungar í þenna tíma þetta ríki, en þó höfðu aðrir konungar ok jarlar ekki minna ríki at ráða en þeir í Danmörk þótt Skjöldungar bæri hæri tígn fyrir sakir nafns ok ættar.

38. Ríkisstjórn Hrólfs ok sögulok

Svá er hér sagt, at Stefnir jarl muni ekki langlífr verit hafa ok ætti ekki barn, svá at ór barnæsku kæmist. Þeir Hrólfr ok Stefnir skildust með mikilli vináttu ok heldu sínum félagsskap, meðan þeir lifðu báðir. Ekki er þess getit, at Hrólfr kæmi til Hringaríkis síðan. En þat er sagt, at þat sumar fór Haraldr vestr til Englands. Sigldi Hrólfr af Danmörk austr til Hólmgarða með tíu skipum ok Ingigerðr með honum. Var Hrólfr þar til konungs tekinn yfir allt Garðaríki með ráði konungsdóttur ok annarra ríkismanna. Þriðjungr Garðaríkis er kallaðr Kænugarðar. Þat liggr með fjallgarði þeim, er skilr Jötunheima ok Hólmgarðaríki. Þar er ok Ermland ok fleiri önnur smáríki. Hrólfr stýrði nú ríki sínu með mikilli virðing. Var hann bæði vitr ok stjórnsamr. Þorðu engir höfðingjar á hann at herja sakir hans frægðar ok hreysti. Unnust þau mikit Hrólfr ok Ingigerðr, ok áttu þau mörg börn. Hreggviðr hét sonr þeira ok var mikill fyrir sér. Hann fór í hernað í Austrveg ok ekki aftr síðan. Þat er fróðra manna sögn, at annarr sonr Hrólfs hafi verið Óláfr konungr í Danmörk, er Helgi inn frækni herjaði á, en Hrómundr Gripsson veitti Óláfi, sem segir í sögu hans, ok drap Helga, ok þær Dagnýa ok Dagbjört væru dætr Hrólfs, er græddu Hrómund. En þat er eigi ritat, hvárt þær váru börn Ingigerðar eða eigi. Þriði sonr Hrólfs hét Hörðr, faðir Kára, föður Hörða-Knúts. Þat er sagt, at Hrólfr yrði gamall maðr, en eigi er þat greint, hvárt hann var sóttdauðr eða með vápnum veginn.

Nú þótt þessi saga þykki eigi samhljóða verða öðrum sögum, þeim er at ganga þessu máli, um mannanöfn ok atburði, hvat er hverr vann eða gerði með frægð eða visku, fjölkynngi eða svikum eða hvar höfðingjarnir ríktu, þá er þat líkligast, at þeir, er skrifat hafa ok samsett þessi tíðendi, muni eitthvert hafa fyrir sér haft, annathvárt forn kvæði eða fróðra manna sögn. Munu þær ok fár eða engar fornra manna sögur, at menn vili með eiðum sanna, at svá hafi verit sem sagðar eru, því at flestar verða orðum auknar, verða ok eigi öll orð ok atvik greind í sumum stöðum, því at flest er seinna en segir. Stendr því best at lasta eigi eða kalla lygð fróðra manna sagnir, nema hann kunni. með meirum líkendum at segja eða orðfæriligar fram at bera. Hafa ok forn kvæði ok frásagnir meir verit fram sett til stundligrar gleði en ævinligs átrúnaðar. Verðr ok fátt svá ólíkliga sagt, at eigi finnist sönn dæmi til, at annat hafi svá orðit. Þat er ok sannliga ritat, at guð hefir lánat heiðnum mönnum einn veg sem kristnum vit ok skilning um jarðliga hluti, þar með frábæriligan fræknleik, auðæfi ok ágæta skapan.

Nú verðr hér endir á þessu máli frá Hrólfi Sturlaugssyni ok hans afreksverkum. Hafi hverr þökk, er hlýðir ok sér gerir skemmtan af, en hinir ógleði, er angrast við ok ekki verðr at gamni. Amen.