Illuga saga Gríðarfóstra (original) (raw)

1. Frá Sigurði ok Illuga

Sá konungr hefir ráðit fyrir Danmörku, er Hringr hét. Hann var Skjaldarson, Dagssonar. Þessi Skjöldr barðist við Hermann, sem segir í sögu þeira. Hringr konungr var vitr maðr ok vinsæll ok mildr af fé ok inn mesti bardagamaðr. Hann átti drottningu, er Sigríðr hét. Hún var dóttir Vilhjálms konungs ór Vallandi. Við henni átti hann þann son, er Sigurðr hét. Hann var allra manna fríðastr ok at íþróttum bezt búinn. Hann var blíðr við vini sína, örr af fé, en grimmr sínum óvinum.

Sviði hefir karl nefndr verit. Hann átti eitt garðshorn, harðla skammt frá konungshöllunni. Hann átti kerlingu, er hét Hildr. Við henni átti hann einn son, er Illugi hét. Hann var mikill vexti ok sterkr at afli, fimr var hann á alla leika. Faðir hans var kallaðr Sviði inn sókndjarfi.

Sigurðr konungsson ok Illugi lögðu leika með sér. Átti Sigurðr marga leiksveina, ok bar hann langt af þeim, hvat sem þeir skyldu reyna, en Illugi vann hann í öllu. Ok svá kom, at þeir sórust í stallbræðralag ok skyldi hvárr annars hefna, ef þeir væri með vápnum vegnir. Var nú allkært þeira á milli.

2. Illugi banaði kveldriðu

Björn hét maðr. Hann var ráðgjafi konungs. Honum var allt illa gefit, er honum var sjálfrátt. Hann var lyginn ok lymskr at öllu, en þó eigi at síðr var hann inn mesti kappi ok varði land konungs fyrir víkingum, ok því mat konungr hann mikils.

Björn öfundaði þat mjök, at Illugi var svá kærr Sigurði konungssyni, ok svá kom, at hann rægði hann við þá feðga ok sagði Illuga vera ótrúan konungssyni. Konungr hlýddi á þetta, en Sigurðr trúði því ekki. Ferr nú svá fram um nokkura tíma, at Sigurðr konungsson er heima hjá föður sínum í mikilli sæmd ok virðingu. Einn tíma bað Sigurðr föður sinn at fá sér skip ok menn ok segist vilja ór landi at afla sér fjár ok frægðar.

Konungr sagði, at þat skyldi á mánaðarfresti búit vera, --"ok Björn skal fara með þér," segir konungr, "en Illugi vil ek heima sé."

Sigurðr svarar: "At vísu vil ek, at Illugi fari."

En konungr sagði Björn skyldi fylgja honum, --"því at hann er hverjum kappa meiri ok bilar aldri í stríði. Hann mun þér vera hollr ok trúr, sem hann hefir mér verit," sagði konungr, ok skilja þeir nú tal sitt.

Eptir þetta gengr konungsson til Sviða ok segir Hildi tal þeira feðga. Hún segir son sinn ungan vera ok eigi í hernað fara mega. "Er hann ok ekki reyndr," segir hún, "vilda ek ok ekki heldr, at Björn brygði honum því, at hann þyrði ekki at berjast með þér í orrostu."

Lýkr Hildr svá máli, en konungsson ferr heim til hallar ok er mjök óglaðr.

Ambátt sú var hjá Hildi, er Sunnlöð hét. Hún var fjölkunnug ok in mesta kvöldriða. Hún hafði margan mann illa leikit. Hildr kemr at máli við Illuga ok biðr hann sækja pál í sel, er Sviði lét eptir. Hann játar því. Þat var síð dags, er Illugi gekk heiman. Hann fór hart ok kom til seljanna ok fann þar pálinn. Þá var myrkt af nótt, ok ferr þó frá selinu, ok er hann var skammt kominn, var hlaupit á bak honum svá hart, at hælarnir kómu framan á bringuna. Þetta kvikendi hafði vönd í hendi ok barði Illuga með. Hér var komin Sunnlöð.

Illugi gengr ekki at síðr ok bar flagð þetta langa leið, þar til hann kemr at einum stórum steini. Hann keyrir flagðit niðr við steininn svá hart, at hryggrinn brotnar, ok lét hún svá líf sitt. Létti hann eigi sinni ferð fyrr en hann kemr heim. Hildr, móðir hans, var úti, er hann kom heim. Illugi var þá ófrýnn.

Hildr var þá blíð. "Hafa nokkur nýtíðendi gerzt í þinni ferð, sonr minn?" sagði hún. "Fannstu pálinn, sem ek vísaði þér á?"

"Já," segir Illugi.

Hún mælti: "Fannstu nokkut stúlku mína, er ek sendi at afla mér eldiviðar?"

Illugi sagði: "Varla ætla ek verri stúlka finnist, því at hún reið mér, en ek banaða henni með þeim hætti, at ek braut í henni hrygginn við stein."

Hildr kvað hann mega vera í sendiferðum, "ok vil ek," segir hún, "at þú þjónir Sigurði konungssyni ok fylgir honum í víkingu."

Illugi játar því blíðliga ok gladdist við þetta ok gengr inn með móður sinni ok sefr af nótt. At morgni býst Illugi at fara til konungshallar, kveðr áðr föður sinn ok móður, gengr síðan til hallarinnar ok kemr þar, þá konungr er yfir dagdrykkju. Hann gengr fyrir konung ok kveðr hann vel. Konungr tekr honum vel. En er Sigurðr konungsson sér Illuga, fagnar hann honum forkunnar vel ok biðr hann sitja hjá sér. Illugi gerir nú svá. Ferr svá fram nokkura daga, at Sigurðr er heima með föður sínum ok Illugi.

3. Frá hernaði ok sjóhrakningi

Nú kemr sá tími, er skip Sigurðar váru búin, halda þeir frá landi. Var þat þá ráðit, at Björn ok Illugi skyldi báðir fara. Tekr konungsson nú orlof af feðr sínum, sigla nú fyrst til Orkneyja ok Skotlands ok gera hvárttveggja, margar upprásir ok vinna mikinn sigr á Skotum, fá nú of fjár. Leggja þeir hvergi þar til, at eigi hafi þeir sigr. Var allt fólk við þá hrætt.

At hausti vill Sigurðr heim halda, ok þá rekr á storm mikinn. Tók þá skipit at ganga of mikit, rekr þá norðr í haf. Herti seglit, svá at helt við rif. Tekr nú hvert band at slitna. Þeir sjá hvergi landa til. Sjórinn tekr nú at ókyrrast, ok gerði svá stóran storm, at inn rann á bæði borð, en svá váru þeir allir hraustir, sem á þessu skipi váru, at engi talaði æðruorð. Skipit tekr nú mjök at leka, ok standa allir í austri átta dægr. Skip rekr langt norðr í haf í vík þá, er Gandvík hét. Þeir herða þá seglit með sterku bandi ok fá nú stór áföll, svá at búit var við at brjóta skipit. Flestir váru þá móðir.

Því næst sjá þeir land. Þat var björgum lukt. Síðan rekr upp skipit í eina vík. Heldu þeir heilu skipi ok mönnum. Konungsson segir, at þeir skuli þar bíða byrjar. Flestir hans menn váru at þrotum komnir af erfiði. Þeim var ok svá kalt, at þeim þótti dauðinn sýnn ok vera fyrir hendi, því at þeir höfðu engan eld. Sigurðr konungsson bar sik furðu vel, en allir vildu gjarna ná eldi ok fengu þó eigi.

Björn tók þá mjök at kala ok mælti svá: "Þú, Illugi," segir hann, "skalt róa yfir fjörð þenna ok leita at eldi, ok ef þú finnr hann eigi, þá skal ek ráða fyrir höfði þínu, en ef þú náir eldinum, þá skaltu eiga hring þenna, er ek held á."

Illugi svarar: "Víst eigi vil ek veðja höfði mínu við þik, Björn, en gjarna skal ek at eldi leita, ef várum mönnum má gagn at verða."

Rær hann nú einn saman burt frá sínum mönnum.

4. Frá tiltekjum Gríðar

Hellir nokkurr stóð öðrum megin fjarðar þessa, er réð fyrir tröllkona sú, er Gríðr hét. Hún var in mesta tröllkona. Illugi kemr nú at landi ok festir bát sinn ok gengr á land upp ok kemr í hellinn. Þá var komit kveld. Hann heyrir þá, at hart er stigit til jarðar, ok kemr Gríðr heim. Hún frétti hann at heiti. Hann segist Illugi heita, en honum þótti sem hríð eða hregg stæði ór nösum hennar. Horrinn hekk ofan fyrir munninn. Hún hafði skegg ok sköllótt um höfuðit. Hendr hennar váru sem arnarklær, en ermar báðar brenndar, en sá stakkr, er hún var í, tók henni eigi lengra en á lendar á bakit, en allt á tær í fyrir. Augu hennar váru græn, en ennit bratt, eyrun fellu víða. Engi mátti hana kalla fríða. Illugi segist vilja eld sækja til hennar.

Gríðr svarar: "Engan eld fær þú af mér, nema þú mælir þrjú sannyrði, ok ef þú gerir þetta skjótt, þá skaltu liggja hjá dóttur minni, en ef þú vilt eigi þenna kost, þá hirði ek eigi, þó at Björn kali til dauðs."

Illugi segist þetta vilja.

Eptir þetta gengr fram ein kona. Hún er svá fríð, at Illugi þóttist enga fríðari sét hafa. Ok þegar er hann sá hana, felldi hann mikla ást til hennar. Hún var hljóð ok fáræðin.

Illugi tók þá til máls: "Mér mun mál," segir hann, "at fá sannyrðin: Hellir þínn er hár ok breiðr, at ek hefi eigi sét hús meira né sterkara. Svá er ok nefit á þér mikit, at ek hefi eigi sét meira skrípi en þú ert, ok svá svört, at fagrt er gólfit hjá þér, ok enga hefi ek ámátligri sét en þik, ok víst er dóttir þín fegri, ok ykkar hefi ek sét mestan mun, ok svá munu allir segja, er ykkr sjá."

Gríðr mælti þá: "Víst er þat," segir hún, "at hvárki viltu lofa mik né hæla mér, ok ekki lízt þér svá illa á mik sem þú lætr, en þat þykki mér nú ráð, at þú farir í hvílu með dóttur minni, ok leik allt þat, er þik lystir, því at þér lízt betr á dóttur mína en á mik. Nú mun skjótt at öllu farit," segir Gríðr, "ok þarf ekki lengi lýsingar."

Illugi segir svá vera skyldu. Gengr hann at hvílunni ok kastar klæðum, en kerling þjónar dóttur sinni, ok kómu þau í eina hvílu bæði. Illugi snýst at henni ok gerir sik blíðan, en hún gerir enga gleði af sér. Þrífr Gríðr þá í hár Illuga ok kippir honun fram á stokkinn, en annarri hendi brá hún björtu saxi ok mjök bitrligu ok reiddi at höfði honum, en Illugi lá kyrr ok hrærði hvergi á sér.

Gríðr mælti þá mjök reiðuliga: "Heyr þú, vándr herjansson, hví hugðir þú ek munda þola, at þú blygðaðir dóttur mína? Nei," segir hún, "þú skalt fá dauðann í stað."

Illugi mælti þá: "Mitt hjarta hefir aldri hrætt orðit, ok því kom ek í helli þinn, at örlögin hafa svá fyrir ætlat. Þó deyr engi optar en um sinn, ok því hræðumst ek ekki þínar ógnir."

Við þessi hans orð kastar Gríðr honum aptr. Hann snerist þá at brúði sinni ok var þá allglaðr. Ok er hann var sem blíðastr við hana, vefr Gríðr hár hans um hönd sér ok kippir honum á stokkinn fram ok reiðir saxit allt at höfði honum: "Djarfr ertu, ok nú í stað skaltu dauðann fá."

En Illugi sagðist eigi hræðast dauða sinn.

Hún mælti þá hlæjandi: "Engan hefi ek slíkan hitt, at eigi hafi hræðzt dauða sinn, nema þik. Far þú nú til svefns ok sof vel!"

Ferr Illugi nú ok snýst at konu sinni ok er nú allra blíðastr við hana. Gríðr hleypr þá enn at sænginni ok kippir honum fram á stokkinn. Hún reiðir nú saxit, ok mjök er hún ófrýnlig at sjá, en allt fór sem fyrr, at Illugi kvaðst eigi hræðast.

Gríðr mælti þá: "Eigi ertu sem aðrir menn, þínar æðar skelfast hvergi, ok þú hræðist ekki. Nú skaltu þiggja líf af mér, ok þar með gef ek þér dóttur mína, er Hildr heitir, ok fæ ek þó aldri launat þinn velgerning, því at þú hefir komit mér ór miklum álögum, því at með slíkum hætti hefi ek margan myrt ok drepit, ok hafa allir hræðzt mitt it ógurliga sax. Sextán vaska menn hefi ek drepit með þessu saxi, ok væri slíkt þó eigi kvenna verk. Nú mun ek segja þér ævisögu mína, en þú hlýða:

5. Saga Gríðar

"Konungr sá réð fyrir Álfheimum, er Áli hét. Hann átti sér drottningu, er Álfrún hét. Þau áttu dóttur eina, sú hét Signý. Hún var at öllu vel at sér. Þegar Signý hafði aldr til, var hún gift þeim konungi, er Eirekr hét. Hann fell í vestrvíking. Dóttur áttu þau saman, þá er Hildr hét, ok var hún meyja fríðust. Fór Signý þá til föður síns ok var með honum. Drottning fekk sótt, þá hana leiddi til bana, en konungr barst lítt af, en Signý var í skemmu ok hafði sorg mikla eptir konung sinn ok móður. Konungr fekk þá drottningu, er Grímhildr hét. Hún var fögr at sjá, en innan var hún it mesta flagð. Konungr unni henni mikit. Þau gátu at eiga sjau dætr, ok brá þeim öllum til móður sinnar ok urðu inar mestu flagðkonur.

Þat bar til í ríkinu við kvámu Grímhildar, at maðr hvarf hverja nótt, ok ætluðu allir, at Grímhildr mundi því valda. Konungr tók nú at eldast, ok þótti drottningu minna verða af hjáhvílum en hún vildi. Hugsar hún nú at svíkja konung ok fá sér annan ungan. Gefr hún honum nú eitr at drekka, ok fær hann þegar bana af, ok var hann heygðr hjá drottningu sinni. Grímhildr illskaðist nú svá, at hún eyddi allt ríkit bæði af fé ok mönnum.

Eptir þessi verk Grímhildar gekk hún til skemmu þeirar, er Signý sat ok dóttir hennar, en er hún kemr þar, mælti hún svá: "Þú, Signý," segir hún, "hefir lengi í sæmd mikilli ok sælu setit, en ek skal þat allt af þér taka, ok þat legg ek á þik, at þú hverfir í burt ok byggir í helli ok verðir in mesta tröllkona. Þú skalt Gríðr nefnast. Dóttir þín skal fara með þér, ok hverr maðr, sem hana lítr, skal fella til hennar mikla ást. Þú skalt hvern myrða, er þú sér í hennar sæng. Þú hefir átt þér sjau systr. Þær skulu hverja nótt eiga við þik bardaga. Þær skulu alla vega þik sundra, höggva ok meiða, en aldri at heldr skaltu deyja, ok aldri skaltu fyrr frelsast af þessum álögum en þú hittir þann mann, er eigi hræðist þitt it ógurliga sax, þá er þú reiðir þat, en með því at þeim mun þat ógurligt sýnast, mun sá ekki finnast."

Signý mátti ekki mæla fyrir harmi ok gráti.

Hildr mælti þá: "Vilda ek, Grímhildr, at ek launaði þér þín álög, ok þat mæli ek um, at öðrum fæti standir þú á skemmu þessari, en öðrum heima á konungshöll. Þrælar skulu þar kynda bál mitt í milli fóta þér. Þat bál skal standa bæði nætr ok daga, ok öll skaltu neðan af eldi brenna, en ofan frjósa, at aldri fáir þú þína ró. En ef vit mæðgur komumst ór þessum álögum, þá skaltu deyja ok detta ofan í bálit."

Grímhildr tók þá til máls: "Mjök heimskligt er okkart tal, ok vil ek, at þetta haldist hvárki."

Hildr sagði, at þat yrði at standa. Hurfu þær mæðgur þá burt í helli þenna, ok er ek sú in sama Signý, ok er hér Hildr, dóttir min, ok vil ek nú gifta þér hana ok launa þér svá, at þú hefir mér ór álögum komit."

Ok at endaðri þessari sögu koma í hellinn sjau skessur með bitrligum skálmum ok hlaupa at Gríði ok höggva til hennar bæði hart ok tíðum. Hildr var nú ákafliga hrædd. Illugi veitir Gríði dugnað ok höggr til þeira bæði ótt ok tíðum, ok eigi léttir hann fyrr en þau hafa drepit þær allar, ok brennir þær allar á báli.

Gríðr mælti þá: "Nú hefir þú, Illugi, frelst okkr bæði af þessum skessum, ok hefi ek við þær átt ellifu vetr."

Illugi segir þat nógu lengi verit hafa.

6. Sigurðr fekk Signýjar

Eptir þetta fylgir Gríðr þeim til báts Illuga, ok gaf hún þeim gull ok marga dýra gripi, ok hafði hann nú með sér eldinn, ok skildist hún þar við þau. Illugi rær aptr til sinna manna. Þeir urðu við þat glaðir ok létu sér hitna. Mánuð lá konungsson þar, ok gaf honum aldri byr. Björn kenndi þat Hildi ok kvað Illuga hana hafa sótta í hella, ok segir Björn, at hún sé in mesta tröllkona. Sigurðr bað Björn þegja, ok ekki vildi hann því trúa, er Björn sagði.

Eina nótt var þat, er menn konungssonar sváfu á skipi, en er þeir vakna, sjá þeir, at Björn er horfinn, ok leituðu ok sjá um síðir, at hann hangir upp við siglurá. Þeir vissu ekki, hverju þetta gegndi um líflát Bjarnar, en Gríðr hafði hengt Björn á þeiri nótt fyrir þat hann kallaði Hildi tröllkonu.

Eptir þat siglir Sigurðr frá Finnmörk, ok gaf honum þá vel byr ok kom heim til Danmerkr ok hafði fengt of fjár ok gaf gull á tvær hendr. Er hann nú heima með föður sínum. Illugi var löngum með Sigurði, en þó átti hann stóran búgarð næri konungshöllinni.

Litlu síðar tók Hringr konungr sótt þá, er hann leiddi til bana. Sigurðr lætr þegar erfi drekka eptir föður sinn ok lætr til bjóða öllum beztu mönnum í landinu, ok var Sigurðr þá til konungs tekinn yfir þat ríki, er faðir hans hafði átt. Hringr konungr hafði verit fylkiskonungr í Danmörku, ok hafði hann ráðit fyrir Skán.

Signý kemr nú til Danmerkr, ok tók Illugi vel við henni ok þau Hildr. Illugi segir þá öll deili á henni. Sigurðr konungr bað hennar sér til handa. Signý segir, at Illugi skuli vera hennar giftingarmaðr. Sigurðr talar þá þetta mál við hann, ok með samþykki hennar giftir Illugi honum Signýju. Váru þeira samfarir góðar, ok áttu þau mörg börn, ok urðu öll mikils háttar menn.

Sigurðr konungr ok Signý drottning lifðu mjök lengi, en Illugi lifði lengr, en ekki hefir verit getit barna þeira Hildar. Þessi Illugi varð síðan fóstbróðir Gnoðar-Ásmundar.

Ok lúkum vér þessi sögu.