Norna-Gests þáttur (original) (raw)

1. Gestr kom til Óláfs konungs

SVÁ er sagt, at á einum tíma, þá er Óláfr konungr Tryggvason sat í Þrándheimi, bar svá til, at einn maðr kom til hans at áliðnum degi ok kvaddi hann sæmiliga. Konungr tók honum vel ok spurði, hverr hann væri, en hann sagðist Gestr heita.

Konungr svarar: "Gestr muntu hér vera, hversu sem þú heitir."

Gestr svarar: "Satt segi ek til nafns míns, herra, en gjarna vilda ek at yðr gisting þiggja, ef kostr væri."

Konungr sagði honum þat til reiðu vera. En með því at áliðinn var dagr, vildi konungr ekki tala við gestinn, því at hann gekk þá skjótt til aptansöngs ok síðan til borðs ok þá til svefns ok náða.

Ok á þeiri sömu nótt vakti Óláfr konungr Tryggvason í sæng sinni ok las bænir sínar, en aðrir menn allir sváfu í því herbergi. Þá þótti konungi einn álfr eða andi nokkurr koma inn í húsit ok þó at luktum dyrum öllum. Hann kom fyrir rekkju hvers manns, er þar svaf, ok at lyktum kom hann til sængr eins manns, er þar lá utarliga.

Þá mælti álfrinn ok nam staðar: "Furðu sterkr láss er hér fyrir tómu húsi, ok er konungr eigi jafnvíss um slíkt sem aðrir láta, er hann sé allra manna spakastr, er hann sefr nú svá fast."

Eptir þat hverfr sá á brott at luktum dyrum.

En snemma um morgininn eptir sendi konungr skósvein sinn at verða víss, hverr þessa sæng hafði byggt um nóttina; prófaðist svá, at þar hafði legit gestrinn. Konungr lét kalla hann fyrir sik ok spurði, hvers son hann væri.

En hann svarar: "Þórðr hét faðir minn ok var kallaðr þingbítr, danskr at kyni. Hann bjó á þeim bæ í Danmörk, er Græningr heitir."

"Þrifligr maðr ertu," segir konungr.

Gestr sjá var djarfr í orðum ok meiri en flestir menn aðrir, sterkligr ok nokkut hniginn í efra aldr. Hann biðr konung at dveljast þá lengr með hirðinni. Konungr spurði, ef hann væri kristinn. Gestr lézt vera prímsigndr, en eigi skírðr.

Konungr sagði honum heimilt at vera með hirðinni, -- "en skamma stund muntu með mér óskírðr."

En því hafði álfrinn svá til orðs tekit um lásinn, at Gestr signdi sik um kveldit sem aðrir menn, en var þó reyndar heiðinn.

Konungr mælti: "Ertu nokkurr íþróttamaðr?"

Hann kvaðst leika á hörpu eða segja sögur, svá at gaman þætti at

Konungr sagði þá: "Illa gerir Sveinn konungr þat, at hann lætr óskírða menn fara ór ríki sínu landa á meðal."

Gestr svarar: "Ekki er þat Dana konungi at kenna, því at miklu fyrr fór ek burt ór Danmörk en Ottó keisari lét brenna Danavirki ok kúgaði Harald konung Gormsson ok Hákon blótjarl at taka við kristni."

Margra hluta spyrr konungr Gest, en hann leysti flest vel ok vitrliga.

Svá segja menn, at Gestr þessi kæmi á þriðja ári ríkis Ólafs konungs til hans. Á því ári kómu ok til hans þeir menn, er Grímar hétu ok váru sendir af Guðmundi af Glasisvöllum. Þeir færðu konungi horn tvau er Guðmundr gaf honum. Þau kölluðu þeir ok Gríma. Þeir höfðu ok fleiri erendi til konungs, sem síðar mun sagt verða.

Nú er þat at segja, at Gestr dvaldist með konungi. Er honum skipat utar frá gestum. Hann var siðsamr maðr ok látaðr vel. Var hann ok þokkasamr af flestum mönnum ok virðist vel.

2. Veðjan Gests ok hirðmanna

Litlu fyrir jól kom Úlfr heim inn rauði ok sveit manna með honum. Hann hafði verit um sumarit í konungs erendum, því at hann var settr til landsgæzlu um haustit í Víkinni við áhlaupum Dana. Var hann jafnan vanr at vera með Óláfi konungi um hávetri.

Úlfr hafði at færa konungi marga góða gripi, er hann hafði aflat um sumarit, ok einn gullhring hafði hann aflat, er Hnituðr hét. Hann var hnitaðr saman í sjau stöðum, ok var með sínum lit hverr hlutrinn. Miklu var hann gullbetri en aðrir hringar. Þann hring hafði gefit Úlfi einn bóndi, er Loðmundr hét, en þenna hring hafði átt áðr Hálfr konungr, er Hálfsrekkar eru frá komnir ok við kenndir, er þeir höfðu kúgat fé af Hálfdani konungi í Ylfing. En Loðmundr beiddi Úlf í móti, at hann mundi halda bænum fyrir honum með fulltingi Óláfs konungs. Úlfr játaði honum því.

Heldr konungr nú jól sín ríkuliga ok sitr í Þrándheimi. En inn átta dag jóla gefr Úlfr inn rauði hringinn Hnituð Óláfi konungi. Konungr þakkar honum gjöfina ok alla sína trúlynda þjónustu, er hann hefði jafnan veitt honum. Ferr þessi hringr víða um herbergi, þar er menn drukku inni, því at þá váru eigi hallir smíðaðar í þann tíma í Noregi. Sýnir nú hverr öðrum, ok þykkjast menn eigi sét hafa jafngott gull sem í hringnum var. Ok at lyktum kemr hann á gestabekk ok svá fyrir Gest inn ókunna. Hann lítr á ok selr aptr hringinn yfir þvera höndina, þá er hann helt áðr á kerinu. Finnst honum fátt til ok talar ekki til þessa gripar, en hefir gamanræður sem áðr við sína félaga.

Einn herbergis sveinn skenkti utar á bekkinn gestanna. Hann spyrr: "Lízt yðr vel á hringinn?

"Allvel," sögðu þeir, "utan Gesti inum nýkomna. Honum finnst ekki til, ok þat hyggjum vér, at hann kunni ekki til at sjá, at hann anzar ekki um slíka hluti."

Herbergis sveinninn gengr innar fyrir konung ok segir honum þessi in sömu orð gestanna ok þessi inn komni gestr, hversu hann anzaði lítt til þessa gripar, er honum var sýnd slík gersimi.

Konungr sagði þá: "Gestr inn komni mun fleira vita en þér munuð ætla, ok skal hann koma til mín í morgin ok segja mér nokkura sögu."

Nú talast þeir við gestirnir utar á bekkinn. Þeir spyrja inn nýkomna gest, hvar hann hefir sét jafngóðan hring eða betra.

Gestr svarar: "Með því at yðr þykkir undarligt, at ek tala svá fátt til, þá hefi ek víst sét þat gull, at engum mun er verra, nema betra sýnist."

Nú hlæja konungsmenn mjök ok segja, at þar horfist til gamans mikils, -- "ok muntu vilja veðja við oss, at þú hafir sét jafngott gull sem þetta, svá at þú megir þat sanna. Skulum vér við setja fjórar merkr gangsilfrs, en þú kníf þinn ok belti, ok skal konungr um segja, hvárir sannara hafa."

Gestr sagði þá: "Eigi skal nú hvárttveggja gera, vera í kallsi með yðr, enda halda eigi ummæli þau, sem þér biðið, ok skal víst veðja hér um ok svá mikit við leggja sem þér hafið mælt, en konungr skal um segja, hvárir sannara hafa."

Hætta þeir nú sínu tali. Tekr Gestr hörpu sína ok slær vel ok lengi um kveldit, svá at öllum þykkir unað í á at heyra, ok slær þó Gunnarsslag bezt. Ok at lyktum slær hann Guðrúnarbrögð in fornu. Þau höfðu menn eigi fyrr heyrt. Ok eptir þat sváfu menn af um nóttina.

3. Gestr vann veðféit

Konungr stendr snemma upp um morguninn ok hlýðir tíðum. Ok er þeim er lokit, gengr konungr til borðs með hirð sinni. Ok er hann er kominn í hásæti, gengr gestasveitin innar fyrir konung ok Gestr með þeim ok segja honum sín ummæli öll ok veðjan þá, sem þeir höfðu haft áðr.

Konungr svarar: "Lítit er mér um veðjan yðra, þó at þér setið peninga yðra við. Get ek þess til, at yðr hafi drykkr í höfuð fengit, ok þykki mér ráð, at þér hafið at engu, allra helzt ef Gesti þykkir svá betr."

Gestr svarar: "Þat vil ek, at haldist öll ummæli vár."

Konungr mælti: "Svá lízt mér á þik, Gestr, at mínir menn muni hafa mælt sik í þaular um þetta mál meir en þú, en þó mun þat nú skjótt reynt verða."

Eptir þat gengu þeir í brott, ok fóru menn at drekka. Ok er drykkjuborð váru upp tekin, lætr konungr kalla Gest ok talar svá til hans: "Nú verðr þú skyldr til at bera fram gull nokkut, ef þú hefir til, svá at ek megi segja um veðjanina með yðr."

"Þat munu þér vilja, herra," sagði Gestr.

Hann þreifar þá til sjóðs eins, er hann hafði við sik, ok tók þar upp eitt knýti ok leysir til ok fær í hendr konungi. Konungr sér, at þetta er brotit af söðulhringju, ok sér, at þetta er allgott gull. Hann biðr þá taka hringinn Hnituð.

Ok er svá var gert, berr konungr saman gullit ok hringinn ok mælti síðan: "Víst lízt mér þetta betra gull, er Gestr hefir fram borit, ok svá mun lítast fleirum mönnum, þó at sjái."

Sönnuðu þetta þá margir menn með konungi. Síðan sagði hann Gesti veðféit. Þóttust gestirnir þá ósvinnir við orðnir um þetta mál.

Gestr mælti þá: "Takið fé yðvart sjálfir, því at ek þarf eigi at hafa, en veðið ekki optar við ókunna menn, því at eigi viti þér, hvern þér hittið þann fyrir, at bæði hefir fleira sét ok heyrt en þér. En þakka vil ek yðr, herra, órskurðinn."

Konungr mælti þá: "Nú vil ek, at þú segir, hvaðan þú fekkt gull þat, er þú ferr með."

Gestr svarar: "Trauðr em ek þess, því at þat mun flestum þykkja ótrúligt, er ek segi þar til."

"Þó viljum vér heyra," segir konungr, "með því at þú hefir oss áðr heitit sögu þinni."

Gestr svarar: "Ef ek segi yðr, hversu farit er um gullit, þá get ek, at þér vilið heyra aðra sögu hér með."

"Vera má þat," segir konungr, "at rétt getir þú þessa."

4. Gestr segir frá Völsungum

"Þá mun ek segja frá því, er ek fór suðr í Frakkland. Vilda ek forvitnast um konungs siðu ok mikit ágæti, er fór frá Sigurði Sigmundarsyni um vænleik hans ok þroska. Varð þá ekki til tíðenda, fyrr en ek kom til Frakklands ok til móts við Hjálprek konung. Hann hafði mikla hirð um sik. Þar var þá Sigurðr Sigmundarson, Völsungssonar, ok Hjördísar Eylimadóttur. Sigmundr fell í orrustu fyrir Hundings sonum, en Hjördís giftist Hálfi, syni Hjálpreks konunngs. Vex Sigurðr þar upp í barnæsku ok allir synir Sigmundar konungs. Váru þeir um fram alla menn um afl ok vöxt, Sinfjötli ok Helgi, er drap Hunding konung, ok því var hann Hundingsbani kallaðr. Þriði hét Hámundr. Sigurðr var þó allra þeira bræðra framast. Er mönnum þat ok kunnigt, at Sigurðr hefir verit göfgastr allra herkonunga ok bezt at sér í fornum sið.

Þá var ok kominn til Hjálpreks konungs Reginn, sonr Hreiðmars. Hann var hverjum manni hagari ok dvergr á vöxt, vitr maðr, grimmr ok fjölkunnigr. Reginn kenndi Sigurði marga hluti ok elskaði hann mjök. Hann sagði þá frá foreldrum sínum ok svá atburðum undarligum, er þar höfðu gerzt. Ok er ek hafða skamma stund þar verit, gerðumst ek þjónustumaðr Sigurðar sem margir aðrir. Allir elskuðu hann mjök, því at hann var bæði blíðr ok lítillátr ok mildr af fé við oss.

5. Frá Hundingssonum

Þat var einn dag, at vér kómum til húsa Regins, ok var Sigurði þá vel fagnat. Þá kvað Reginn vísu þessa:

"Kominn er hingat

konr Sigmundar,

seggr inn snarraði,

til sala várra,

megn hefir mikit,

en ek maðr gamall,

er mér fangs ván

af frekum úlfi."

Ok enn kvað hann:

"Ek mun fræða

fólkdjarfan gram.

Nú er Yngva konr

með oss kominn.

Sjá mun ræsir

ríkstr und sólu,

frægr um lönd öll

með lofi sínu."

Sigurðr var þá jafnan með Regin, ok hann sagði honum margt af Fáfni, er hann lá á Gnitaheiði í orms líki ok at hann var undarliga mikill vexti. Reginn gerði Sigurði sverð, er Gramr hét. Þat var svá snarpeggjat, at hann brá því í ána Rín ok lét reka ofan at ullarlagð fyrir strauminum, ok tók í sundr lagðinn. Síðan klauf Sigurðr steðja Regins með sverðinu. Eptir þat eggjaði Reginn Sigurð at drepa Fáfni, bróður sinn, ok kvað vísu þessa:

"Hátt munu hlæja

Hundings synir,

þeir er Eylima

aldrs vörnuðu,

ef mik tegar

meir at sækja

hringa rauða

en hefna föður."

Eptir þetta býr Sigurðr ferð sína ok ætlar at herja á Hundings sonu, ok fær Hjálprekr konungr honum margt lið ok nokkur herskip. Í þeiri ferð var með Sigurði Hámundr, bróðir hans, ok Reginn dvergr. Ek var ok þar, ok kölluðu þeir mik þá Norna-Gest. Var Hjálpreki konungi kunnleiki á mér, þá er hann var í Danmörk með Sigmundi Völsungssyni. Þá átti Sigmundr Borghildi, ok skildu þau svá, at Borghildr drap Sinfjötla, son Sigmundar, með eitri. Síðan fekk Sigmundr suðr í Frakklandi Hjördísar Eylima dóttur, er Hundings synir drápu, ok átti Sigurðr bæði at hefna föður síns ok móðurföður.

Helgi Sigmundarson, er Hundingsbani var kallaðr, var bróðir Sigurðar, er síðan var kallaðr Fáfnisbani. Helgi, bróðir Sigurðar, hafði drepit Hunding konung ok sonu hans þrjá, Eyjólf, Herröð, Hjörvarð. Lyngvi komst undan ok tveir bræðr hans, Álfr ok Hemingr. Váru þeir inir frægstu menn um alla atgervi, ok var Lyngvi fyrir þeim bræðrum. Þeir váru mjök fjölkunnigir. Þeir höfðu kúgat marga smákonunga ok marga kappa drepit ok margar borgir brennt ok gerðu it mesta hervirki í Spáníalandi ok Frakklandi. En þá var eigi keisararíki komit norðr hingað yfir fjallit. Hundings synir höfðu tekit undir sik þat ríki, er Sigurðr átti í Frakklandi, ok váru þeir þar mjök fjölmennir.

6. Sigurðr felldi Hundingssonu

Nú er at segja frá því, er Sigurðr bjóst til bardaga í mót Hundings sonum. Hann hafði mikit lið ok vel vápnat. Reginn hafði mjök ráðagerð fyrir liðinu. Hann hafði sverð þat, er Riðill hét, er hann hafði smíðat. Sigurðr bað Regin ljá sér sverðit. Hann gerði svá ok bað hann drepa Fáfni, þá er hann kæmi aptr ór þessi ferð. Sigurðr hét honum því.

Síðan sigldum vér suðr með landi. Þá fengum vér gerningaveðr stór, ok kenndu þat margir Hundings sonum. Síðan sigldum vér nokkuru landhallara. Þá sám vér mann einn á bjargsnös nokkurri, er gekk fram af sjóvarhömrum. Hann var í heklu grænni ok blám brókum ok kneppta skó á fótum uppháva ok spjót í hendi. Þessi maðr ljóðr á oss ok kvað:

"Hverir ríða hér

Rævils hestum

hávar unnir,

haf glymjanda?

Eru segl yður

sjóvi stokkin.

Mun-at vágmarar

vind of standask."

Reginn kvað í móti:

"Hér erum vér Sigurðr

á sjá komnir.

Er oss byrr gefinn

við bana sjálfan.

Fellr brattr breki

bröndum hæra.

Hlunnvigg hrapa.

Hverr spyrr at því?"

Heklumaðrinn kvað.:

"Hnikar hétu mik,

þá er hugin gladdi

Völsungr víða

ok vegit hafði.

Nú máttu kalla

karl á bjargi

Feng eða Fjölni.

Far vil ek þiggja."

Þá vikum vér at landi, ok lægði skjótt veðrit, ok bað Sigurðr karl ganga út á skipit. Hann gerði svá. Þá fell þegar veðrit, ok gerði inn bezta byr.

Karl settist niðr fyrir kné Sigurði ok var mjök makráðr. Hann spurði, ef Sigurðr vildi nokkut ráð af honum þiggja. Sigurðr kveðst vilja, sagðist þat ætla, at hann mundi verða ráðdrjúgr, ef hann vildi mönnum gagn gera. Sigurðr kvað til heklumanns:

"Segðu mér þat, Hnikarr,

alls þú hvárttveggja veizt,

goða heill ok guma:

Hverjar eru beztar,

ef berjast skal,

heillir at sverða svipan?"

Hnikarr kvað:

"Mörg eru góð

ef gumnar vitu

heill at sverða svipan.

Dyggva fylgju

hygg ek ins dökkva vera

af hrottameiði hrafns.

Þat er annat,

ef þú ert út of kominn

ok til brottferðar búinn:

Tvá þú lítr

á tái standa

hróðrfulla hali.

Þat er it þriðja,

ef þú þjóta heyrir

úlf und asklimum.

Heilla auðit

verðr þér af hjálmstöfum,

ef þú lítr þá fyrr fara.

Engi skal gumna

í gegn vega

síð skínandi

systur Mána.

Þeir sigr hafa,

er sjá kunnu,

hjörleiks hvatir,

eða hamalt fylkja.

Þat er fár mikit,

ef þú fæti drepr,

þá er at vígi vegr:

Tálar dísir

standa þér á tvær hliðar

Ok vilja þik sáran sjá.

Kembdr ok þveginn

skal kennast hverr

ok at morgni mettr,

því at óvíst er,

hvat at aptni kemr.

Illt er fyr heill at hrapa."

Ok eptir þat sigldum vér suðr fyrir Holsetuland ok fyrir austan Frísland ok þar at landi. Þegar fregna Hundings synir um ferð vára ok safna liði ok verða brátt fjölmennir. Ok er vér finnumst, tekst harðr bardagi. Var Lyngvi þeira bræðra fremstr í allri framgöngu. Sóttu þó allir fast fram. Sigurðr sækir i móti svá hart, allt hrökk fyrir honum, því at Sverðit Gramr verðr þeim skeinuhætt, en Sigurði þarf eigi hugar at frýja. Ok er þeir Lyngvi finnast, skiptust þeir mörgum höggum við ok berjast alldjarfliga. Verðr þá hvíld á bardaganum, því at menn horfa á þetta einvígi. Þat var langa hríð, at hvárrgi þeira kom sári á annan, svá váru þeir vígfimir. Síðan sækja bræðr Lyngva fast fram ok drepa margan mann, en sumir flýjsta. Þá snýr Hámundr, bróðir Sigurðar, í móti þeim ok ek með honum. Verðr þá nokkur móttaka. En svá lýkr með þeim Sigurði ok Lyngva, at Sigurðr gerir hann handtekinn, ok var hann settr í járn. En er Sigurðr kom til vár, þá verða skjót umskipti. Falla þá Hundings synir ok allt lið þeira, enda myrkvir þá af nótt.

Ok þá er lýsti um morgininn, var Hnikarr horfinn ok sást eigi síðan. Hyggja menn, at þat hafi Óðinn verit.

Var þá um þat talat, hvern dauða Lyngvi skyldi hafa. Reginn lagði þat til ráðs, at rísta skyldi blóðörn á baki honum. Tók Reginn þá við sverði sínu af mér ok reist með því bak Lyngva, svá at hann skar rifin frá hryggnum ok dró þar út lungun. Svá dó Lyngvi með mikilli hreysti. Þá kvað Reginn:

"Nú er blóðugr örn

breiðum hjörvi

bana Sigmundar

á baki ristinn.

Fár var fremri,

sá er fold rýðr,

hilmis nefi,

ok hugin gladdi."

Þar var allmikit herfang. Tóku liðsmenn Sigurðar þat allt, því at hann vildi ekki af hafa. Var þar mikit fé í klæðum ok vápnum. Síðan drap Sigurðr þá Fáfni ok Regin, því at hann vildi svíkja hann. Tók Sigurðr þá gull Fáfnis ok reið á burt með. Var hann síðan kallaðr Fáfnisbani. Eptir þat reið hann upp á Hindarheiði ok fann þar Brynhildi, ok fóru svá þeira skipti sem segir í sögu Sigurðar Fáfnisbana.

7. Frá Sigurði ok Starkaði Stórverkssyni

Síðan fær Sigurðr Guðrúnar Gjúkadóttur. Var hann þá um hríð með Gjúkungum, mágum sínum. Ek var með Sigurði norðr í Danmörk. Ek var ok með Sigurði, þá er Sigurðr konungr hringr sendi Gandálfs sonu, mága sína, til móts við Gjúkunga, Gunnar ok Högna, ok beiddi, at þeir mundi lúka honum skatt eða þola her ella, en þeir vildu verja land sitt. Þá hasla Gandálfs synir Gjúkungum völl við landamæri ok fara aptr síðan. En Gjúkungar biðja Sigurð Fáfnisbana fara til bardaga með sér. Hann sagði svá vera skyldu. Ek var þá enn með Sigurði. Sigldum vér þá enn norðr til Holtsetulands ok lendum þar, sem Járnamóðir heitir. En skammt frá höfninni váru settar upp heslistengr, þar sem orrostan skyldi vera.

Sjám vér þá mörg skip sigla norðan. Váru Gandálfs synir fyrir þeim. Sækja þá hvárirtveggja. Sigurðr hringr var eigi þar, því at hann varð at verja land sitt, Svíþjóð, því at Kúrir ok Kvænir herjuðu þangat. Sigurðr var þá gamall mjök. Síðan lýstr saman liðinu, ok verðr þar mikil orrosta ok mannskæð. Gandálfs synir gengu fast fram, því at þeir váru bæði meiri ok sterkari en aðrir menn.

Í þeira liði sást einn maðr, mikill ok sterkr. Drap þessi maðr menn ok hesta, svá at ekki stóð við, því at hann var líkari jötnum en mönnum. Gunnarr bað Sigurð sækja í móti mannskelmi þessum, því at hann kvað eigi svá mundu duga. Sigurðr réðst nú í móti þeim mikla manni ok nokkurir menn með honum, ok váru þá flestir þess ófúsir. "Finnum vér þá skjótt inn mikla mann," segir Gestr, "ok frétti Sigurðr hann at nafni ok hvaðan hann væri. Hann kveðst Starkaðr heita Stórverksson norðan af Fenhring ór Noregi.

Sigurðr kveðst hans heyrt hafa getit ok optast at illu. "Eru slíkir menn eigi sparandi til ófagnaðar."

Starkaðr mælti: "Hverr er þessi maðr, er mik lýtir svá mjök í orðum?"

Sigurðr sagði til sín.

Starkaðr mælti: "Ertu kallaðr Fáfnisbani?"

"Svá er," segir Sigurðr.

Starkaðr vill þá undan leita, en Sigurðr snýr eptir ok færir á lopt sverðit Gram ok lamdi hann með hjöltunum jaxlgarðinn, svá at hrutu ór honum tveir jaxlar. Var þat meiðsla högg. Sigurðr bað þá mannhundinn brott dragast þaðan. Starkaðr snarast þá í brott þaðan. En ek tók annan jaxlinn ok hefi ek með mér. Er sá nú hafðr í klukkustreng í Danmörk ok vegr sjau aura. Þykkir mönnum forvitni at sjá hann þar.

Eptir flótta Starkaðar flýja Gandálfs synir. Tókum vér þá mikit herfang, ok fóru síðan konungar heim í ríki sitt ok setjast þar um hríð.

8. Hversu Gestr eignaðist gullit

Litlu síðar heyrðum vér getit níðingsvígs Starkaðar, er hann hafði drepit Ála konung í laugu.

Var þat einn dag, at Sigurðr Fáfnisbani reið til einhverrar stefnu, þá reið hann í einhverja veisu, en hestrinn Grani hljóp upp svá hart, at í sundr stökk brjóstgjörðin ok fell niðr hringjan. En er ek sá, hvar at hún glóaði í leirinum, tók ek upp ok færða ek Sigurði, en hann gaf mér. Hafi þér nú fyrir litlu sét þetta sama gull. Þá stökk Sigurðr af baki, en ek strauk hest hans, ok þó ek leir af honum, ok tók ek einn lepp ór tagli hans til sýnis vaxtar hans."

Sýndi Gestr þá leppinn, ok var hann sjau álna hár.

Óláfr konungr mælti: "Gaman mikit þykki mér at sögum þínum."

Lofuðu nú allir frásagnir hans ok frækleik. Vildi konungr, at hann segði miklu fleira um atburði frænda sinna. Segir Gestr þeim marga gamansamliga hluti allt til aptans. Fóru menn þá at sofa.

En um morgininn eptir lét konungr kalla Gest ok vill enn fleira tala við Gest. Konungr mælti: "Eigi fæ ek skilit til fulls um aldr þinn, hver líkendi þat má vera, at þú sér maðr svá gamall, at værir við staddr þessi tíðendi. Verðr þú at segja sögu aðra, svá at vér verðim sannfróðari um slíka atburði."

Gestr svarar: "Vita þóttumst ek þat fyrir, at þér mundið heyra vilja aðra sögu mína, ef ek segða um gullit, hversu farit væri."

Konungr mælti: "Segja skaltu víst."

9. Frá Brynhildi ok Loðbrókarsonum

"Þá er nú enn at segja," segir Gestr, "at ek fór norðr til Danmerkr, ok settumst ek þar at föðurleifð minni, því at hann andaðist skjótt. Ok litlu síðar frétta ek dauða Sigurðar ok svá Gjúkunga, ok þótti mér þat mikil tíðendi."

Konungr mælti: "Hvat varð Sigurði at bana?"

Gestr svarar: "Sú er flestra manna sögn, at Guttormr Gjúkason legði hann sverði í gegnum sofanda í sæng Guðrúnar. En þýðverskir menn segja Sigurð drepinn hafa verit úti á skógi. En igðurnar sögðu svá, at Sigurðr ok Gjúka synir hefði riðit til þings nokkurs ok þá dræpi þeir hann. En þat er alsagt, at þeir vágu at honum liggjanda ok óvörum ok sviku hann í tryggð."

En hirðmaðr einn spyrr: "Hversu fór Brynhildr þá með?"

Gestr svarar: "Þá drap Brynhildr sjau þræla sína ok fimm ambáttir, en lagði sik sverði í gegnum ok bað sik aka með þessa menn til báls ok brenna sik dauða. Ok svá var gert, at henni var gert annat bál, en Sigurði annat, ok var hann fyrri brenndr en Brynhildr. Henni var ekit í reið einni, ok var tjaldat um guðvef ok purpura, ok glóaði allt við gull, ok svá var hún brennd."

Þá spurðu menn Gest, hvárt Brynhildr hefði nokkut kveðit dauð. Hann kvað þat satt vera. Þeir báðu hann kveða, ef hann kynni.

Þá mælti Gestr: "Þá er Brynhildi var ekit til brennunnar á helveg, ok var farit með hana nær hömrum nokkurum. Þar bjó ein gýgr. Hún var úti fyrir hellis dyrum ok var í skinnkyrtli ok svört yfirlits.

Hún hefir í hendi sér skógarvönd langan ok mælti: "Þessu vil ek beina til brennu þinnar, Brynhildr, ok væri betr, at þú værir lifandi brennd fyrir ódáðir þínar þær, at þú lézt drepa Sigurð Fáfnisbana, svá ágætan mann, ok opt var ek honum sinnuð, ok fyrir þat skal ek ljóða á þik með hefndarorðum þeim, at öllum sér þú at leiðari, er slíkt heyra frá þér sagt."

Eptir þetta ljóðast þær á, Brynhildr ok gýgr. Gýgr kvað:

"Skaltu í gegnum

ganga eigi

grjóti studda

garða mína.

Betr sæmdi þér

borða at rekja

heldr en at vitja

várra ranna.

Hvat skaltu vitja

af Vallandi,

hverflynt höfuð,

húsa minna?

Þú hefir vörgum,

ef þín vitja,

mörgum til matar

manns blóð gefit."

Þá kvað Brynhildr:

"Bregðu mér eigi,

brúðr ór steini,

þótt væra ek fyrr

í víkingu.

Ek mun okkar

æðri þykkja,

hvars eðli menn

okkart kunnu."

Gýgr kvað:

Þú ert, Brynhildr

Buðladóttir,

heilli verstu

í heim borin.

Þú hefir Gjúka

of glatat börnum

ok búi þeira

brugðit góðu."

Brynhildr kvað:

"Ek mun segja þér

sanna ræðu,

vélgjarnt höfuð,

ef þik vita lystir,

hvé gerðu mik

Gjúka arfar

ástalausa

ok eiðrofa.

Lét mik af harmi

hugfullr konungr,

átta systur

undir eik búa.

Var ek vetra tólf,

ef þik vita lystir,

þá er ek ungum gram

eiða svarðak.

Ek lét gamlan

gýgjar bróður,

Hjálmgunnar, næst

heljar ganga.

Gaf ek ungum sigr

Auða bróður.

Þar var mér Óðinn

ofgreypr fyrir.

Lauk hann mik skjöldum

í Skatalundi

rauðum ok hvítum.

Randir snurtust.

Þann bað hann slíta

svefni mínum,

er hvergi lands

hræðask kynni.

Lét hann um sal minn

sunnanverðan

hávan brenna

hrotgarm viðar.

Þar bað hann þegar einn

yfir um ríða,

þann er færði mér

Fáfnis dýnu.

Reið góðr Grana

gullmiðlandi,

þar er fóstri minn

fletjum stýrði.

Einn þótti hann þar

öllum betri

víkingr Dana

í verðungu.

Sváfum vit ok undum

í sæng einni,

sem hann bróðir minn

of borinn væri.

Hvárki mátti

hönd yfir annat

átta nóttum

okkart leggja.

Því brá mér Guðrún

Gjúkadóttir,

at ek Sigurði

svæfi í armi.

Þá varð ek þess vís,

at ek vilda eigi,

at þau véltu mik

í verfangi.

Munu við ofstríð

alls til lengi

konur ok karlar

kvikvir fæðask.

Vit skulum okkrum

aldri slíta,

Sigurðr, saman.

Sökkstu nú, gýgr."

Þá æpti gýgr ógurligri röddu ok hljóp inn í bjargit.

Þá sögðu hirðmenn konungs: "Gaman er þetta, ok segðu enn fleira."

Konungr mælti: "Eigi er nauðsyn at segja fleira frá þvílíkum hlutum."

Konungr mælti: "Vartu nokkut með Loðbrókar sonum?"

Gestr svarar: "Skamma stund var ek með þeim. Ek kom til þeira, þá er þeir herjuðu suðr at Mundíafjalli ok brutu Vífilsborg. Þá var allt við þá hrætt, því at þeir höfðu sigr, hvar sem þeir kómu, ok þá ætluðu þeir at fara til Rómaborgar.

Þat var einn dag, at maðr nokkurr kom fyrir Björn konung járnsíðu ok heilsar honum. Konungr tekr honum vel ok spurði, hvaðan hann væri at kominn. Hann sagðist kominn sunnan frá Rómaborg.

Konungr spurði: "Hvé langt er þangat?"

Hann svaraði: "Hér máttu sjá, konungr, skó, er ek hefi á fótum."

Tekr hann þá járnskó af fótum sér, ok váru allþykkir ofan, en mjök slitnir neðan. "Svá er löng leið heðan til Rómaborgar sem þér meguð nú sjá á skóm mínum, hversu hart at þeir hafa þolat."

Konungr mælti: "Furðu löng leið er þetta at fara, ok munum vér aptr snúa ok herja eigi á Rómaríki."

Ok svá gera þeir, at þeir fara eigi lengra, ok þótti hernum þetta undarligt, at snúa svá skjótt sínu skapi við eins manns orð, er þeir höfðu áðr allt ráðs fyrir gert. Fóru Loðbrókar synir við þetta aptr ok heim norðr ok herjuðu eigi lengra suðr."

Konungr sagði: "Auðsýnt var þat, at helgir menn í Róma vildu eigi yfirgang þeira þangat, ok mun sá andi af guði sendr verit hafa, at svá skiptist skjótt þeira fyrirætlan at gera ekki spellvirki inum helgasta stað Jesú Kristí í Rómaborg."

10. Hvar Gesti þótti bezt hirðvist

Enn spurði konungr Gest: "Hvar hefir þú þess komit til konunga, er þér hefir bezt þótt?"

Gestr segir: "Mest gleði þótti mér með Sigurði ok Gjúkungum. En þeir Loðbrókar synir váru menn sjálfráðastir at lifa sem menn vildu. En með Eireki at Uppsölum var sæla mest. En Haraldr konungr hárfagri var vandastr at hirðsiðum allra fyrrnefndra konunga. Ek var ok með Hlöðvé konungi á Saxlandi, ok þar var ek prímsigndr því at ek mátti eigi þar vera elligar, því at þar var kristni vel haldin, ok þar þótti mér at öllu bezt."

Konungr mælti: "Mörg tíðendi muntu segja kunna, ef vér viljum spyrja."

Konungr fréttir nú margs Gest. En Gestr segir þat allt greiniliga, ok um síðir talar hann svá: "Nú má ek segja yðr, hví at ek em Norna-Gestr kallaðr."

Konungr sagðist þat heyra vilja.

11. Nornir spáðu Gesti

"Þar var, þá er ek var fæddr upp með föður mínum í þeim stað, er Græningr heitir. Faðir minn var ríkr at peningum ok helt ríkuliga herbergi sín. Þar fóru þá um landit völur, er kallaðar váru spákonur ok spáðu mönnum aldr. Því buðu menn þeim ok gerðu þeim veizlur ok gáfu þeim gjafir at skilnaði. Faðir minn gerði ok svá, ok kómu þær til hans með sveit manna, ok skyldu þær spá mér örlög. Lá ek þá í vöggu, er þær skyldu tala um mitt mál. Þá brunnu yfir mér tvau kertisljós. Þær mæltu þá til mín ok sögðu mik mikinn auðnumann verða mundu ok meira en aðra mína foreldra eða höfðingja syni þar í landi ok sögðu allt svá skyldu fara um mitt ráð. In yngsta nornin þóttist of lítils metin hjá hinum tveimr, er þær spurðu hana eigi eptir slíkum spám, er svá váru mikils verðar. Var þar ok mikil ribbalda sveit, er henni hratt ór sæti sínu, ok fell hún til jarðar.

Af þessu varð hún ákafa stygg. Kallar hún þá hátt ok reiðiliga ok bað hinar hætta svá góðum ummælum við mik, --"því at ek skapa honum þat, at hann skal eigi lifa lengr en kerti þat brennr, er upp er tendrat hjá sveininum."

Eptir þetta tók in ellri völvan kertit ok slökkti ok biðr móður mína varðveita ok kveykja eigi fyrr en á síðasta degi lífs míns. Eptir þetta fóru spákonur í burt ok bundu ina ungu norn ok hafa hana svá í burt, ok gaf faðir minn þeim góðar gjafir at skilnaði. Þá er ek em roskinn maðr, fær móðir mín mér kerti þetta til varðveizlu. Hefi ek þat nú með mér."

Konungr mælti: "Hví fórtu nú hingað til vár?"

Gestr svarar: "Þessu sveif mé í skap. Ætlaða ek mik af þér nokkura auðnu hljóta mundu, því at þér hafið fyrir mér verit mjök lofaðr af góðum mönnum ok virtum."

Konungr sagði: "Viltu nú taka helga skírn?"

Gestr svarar: "Þar vil ek gera at yðru ráði."

Var nú svá gert, ok tók konungr hann í kærleika við sik ok gerði hann hirðmann sinn. Gestr varð trúmaðr mikill ok fylgdi vel konungs siðum. Var hann ok vinsæll af mönnum.

12. Dauði Gests

Þat var einn dag, at konungr spurði Gest: "Hversu lengi vildir þú nú lifa, ef þú réðir?"

Gestr svarar: "Skamma stund heðan af, ef guð vildi þat."

Konungr mælti: "Hvat mun líða, ef þú tekr nú kerti þitt?"

Gestr tók nú kerti sitt ór hörpustokki sínum. Konungr bað þá kveykja, ok svá var gert. Ok er kertit var tendrat, brann þat skjótt.

Konungr spurði Gest: "Hversu gamall maðr ertu?"

Gestr svarar: "Nú hefi ek þrjú hundruð vetra."

"Allgamall ertu," sagði konungr.

Gestr lagðist þá niðr. Hann bað þá ólea sik. Þat lét konungr gera. Ok er þat var gert, var lítit óbrunnit af kertinu. Þat fundu menn þá, at leið at Gesti. Var þat ok jafnskjótt, at brunnit var kertit ok Gestr andaðist, ok þótti öllum merkiligt hans andlát. Þótti konungi ok mikit mark at sögum hans, ok þótti sannast um lífdaga hans, sem hann sagði.