Małgorzata Praczyk | Adam Mickiewicz University in Poznań (original) (raw)

BOOKS by Małgorzata Praczyk

Reading Monuments. A Comparative Study of Monuments in Poznań and Strasbourg from the Nineteenth and Twentieth Centuries, 2020

Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na "Ziemiach Odzyskanych", 2018

Materia pomnika. Studium porównawcze na przykładzie monumentów w Poznaniu i Strasburgu w XIX i XX wieku, 2015

Co czuli mieszkańcy Strasburga, gdy w nocy z 20 na 21 listopada 1918 roku z ich miasta znikały pr... more Co czuli mieszkańcy Strasburga, gdy w nocy z 20 na 21 listopada 1918 roku z ich miasta znikały pruskie pomniki? Co czuli poznaniacy, gdy w nocy z 3 na 4 kwietnia 1919 roku ciągnęli na plac Wilhelmowski strącone z cokołów niemieckie monumenty? Może była to złość i gniew, a może wręcz przeciwnieradość i satysfakcja? a może raczej zarówno jedno, jak i drugie… te pytania skłaniają do postawienia tezy, że pomniki nie są neutralnymi ani pasywnymi aktorami przestrzeni publicznej. W wyjątkowych, granicznych momentach historii wywołują i kanalizują silne ludzkie emocje włączając się w główny nurt wydarzeń. Warto jednak pamiętać, że pomniki aktywnie uczestniczą w życiu miast i ich mieszkańców także na co dzień, gdy, pozornie niezauważane, dopełniają przestrzeń, która nas otacza. Przy nich umawiamy spotkania, z nimi robimy sobie zdjęcia, niekiedy wdrapujemy się na nie, a innym razem przyodziewamy je w koszulki naszych ulubionych drużyn sportowych. Wygląda na to, że są one towarzyszami naszego codziennego życia, choć wydawałoby się, że pamiętamy o nich tylko przy okazji wydarzeń czy postaci, którym są one poświęcone. W niniejszej książce staram się opowiedzieć o pomnikach w perspektywie relacji, jakie zachodzą między nimi, ludźmi oraz przestrzenią, w której są one usytuowane. Za przykład służą tu dwa miasta: Poznań i Strasburg, którym przyglądam się w toku XIX i XX wieku. osią zawartych w książce rozważań są trzy główne płaszczyzny interpretacyjne monumentów, które odnoszą się po pierwsze, do ich kształtu, po drugie, do polityki oraz do afektu. Uważam je za kluczowe dla zrozumienia skomplikowanej materii pomnika. Używając sformułowania "materia pomnika", chcę zwrócić uwagę na złożoną problematykę dotyczącą zjawiska, jakim jest monument. Użycie w tytule właśnie tej metafory nie jest przypadkowe. Stanowi bowiem świadome wskazanie na materialną sferę istnienia pomników, którą uważam za niezwykle istotną w kontekście omawianego tematu. Na potrzeby niniejszych rozważań pomnik definiuję jako obiekt, który funkcjonuje aktywnie w publicznej przestrzeni i który komunikuje znaczenia zarówno na poziomie swojej materialności, jak i na poziomie przypisanych Wstęp * * * Prezentowane rozważania mają charakter interdyscyplinarny, wymagają zatem sięgnięcia po metodologię wywodzącą się z różnych dziedzin humanistyki. Najogólniej rzecz biorąc, praca sytuuje się w nurcie badań kulturowych. Za

EDITED BOOKS by Małgorzata Praczyk

"Ziemie Odzyskane". W poszukiwaniu nowych narracji, 2018

Pomniki w epoce antropocenu, 2017

The book Memorials in the Age of the Anthropocene (Pomniki w epoce antropocenu) involves monument... more The book Memorials in the Age of the Anthropocene (Pomniki w epoce antropocenu) involves monuments and memorials from the point of view of critical discourses of new humanism, posthumanism etc. It distances itself from the realm of memory studies, which are still one of the main fields of research concerning that kind of objects. The book offers a new interpretative frame both for memorials that are being created in our age as well as for those created in the past. Anthropocenic perspective helps to see memorials not only as identity creators and political tools, but also as artifacts which help to found communities, to pose questions concerning present issues, to invigorate social groups in their search for a better future, and to establish a space for individual experience, not necessarily related to the days gone by. Then, this perspective enables to interpret ephemeral, sensorial or environmental memorials which are hardly to be named as such, but still are classified this way. In those cases memory doesn’t have to be the most important category of analysis. On the other hand, the book undertakes the question of traditional and non-traditional memorials, counter-memorials etc. discussing the pursuit of the commemoration which is perceived as an anthropocentric act.
The book consist of articles written by academics representing many different fields of humanities (such as anthropology, literary studies, cultural studies, history, art history, art criticism, musicology, ecocriticism) and articles and a manifest of famous contemporary artists. The first part of the book focuses mainly on the problem of war commemoration and on the presence of animal memorials dedicated to animals who took part in military conflicts. Next part of the book pertains to the question of commemoration of genocide, using the example of Rwanda genocide, Roma and Sinti genocide and Shoa. Last part of the book scrutinize non-traditional contemporary commemorations, such as sonic memorials, ephermal objects and other contemporary practices of remembrance.

PAPERS by Małgorzata Praczyk

La Revue de la BNU, Nov 1, 2017

Teksty Drugie

Małgorzata praczyk-prof. UAM, dr hab., historyczka zatrudniona na Wydziale Historii Uniwersytetu ... more Małgorzata praczyk-prof. UAM, dr hab., historyczka zatrudniona na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się badaniami z zakresu historii środowiskowej, studiów nad pamięcią oraz studiów postkolonialnych. Autorka książek Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na "Ziemiach Odzyskanych" (2018), która zwyciężyła w konkursie na najlepszą monografię poświęconą problematyce pamięci w Polsce (2019) oraz Reading Monuments A Comparative Study of Monuments, in Poznań and Strasbourg from the Nineteenth and Twentieth Centuries (2020).

HAL (Le Centre pour la Communication Scientifique Directe), 2022

Risk, systems and decisions, 2022

The article deals with the environmental dimension of migrations. It takes as a case study the mi... more The article deals with the environmental dimension of migrations. It takes as a case study the migration of Poles after 1945 that took place due to the postwar redrawing of political borders in Central Europe. Massive displacement of the populations, who were forced to leave towns and villages that they had inhabited for generations, resulted in disruptions of bonds with the natural environment and the domesticated landscape. The ways of dealing with this rupture and the ways of domesticating the new landscapes and natural environments are key problems discussed here. This analysis helps to better appreciate the environmental dimension of the 21st migrations we increasingly observe today. Keywords Migration • Poland • World war II • Nature Migrations are a complex phenomenon that has accompanied humanity since its dawn. As Klaus Bade notes, "they are just as much a part of the human condition as birth, reproduction, illness and death" (Bade 2003: ix). The environmental dimension of migration is, in turn, one of its most salient and immanent components. The increase in global migration in the nineteenth and twentieth centuries, including those motivated by armed conflicts, also affected their scale and importance when it comes to the role of the natural environment. Whilst trying to understand the contemporary, environmental implications of migration caused by natural disasters or wars, it is worth looking at examples from the recent past, which can help us to better prepare for the challenges faced by host societies and migrants moving between different socio-natural systems (Izdebski 2018: 14-15). In doing so, we should not lose sight of the fact that these mass population movements consist of the experiences of individuals who perceive the changes taking place on a personal level, and we must remain mindful of similar issues that make up their migration experience. In this article, I look at the migrations that took place after the Second World War due to the redrawing of political borders in Central Europe. I am particularly interested in the situation of Poland, which before World War II occupied areas of

Annales. Histoire, Sciences Sociales

Horyzont geograficzny i chronologiczny Zasadniczym obszarem geograficznym, którego dotyczy niniej... more Horyzont geograficzny i chronologiczny Zasadniczym obszarem geograficznym, którego dotyczy niniejsza praca, są poszczególne regiony "Ziem Odzyskanych": Warmia i Mazury, część Pomorza Gdańskiego, Żuławy, Pomorze Zachodnie, Ziemia Lubuska, Dolny Śląsk i Śląsk Opolski oraz niewielka część Górnego Śląska 56. Na kartach tej książki obecne są pośrednio także te tereny, do których osadnicy powracali pamięcią, a zatem miejsca, z których przybyli, oraz miejsca, które obserwowali w drodze. Obszary utracone to przede wszystkim poszczególne regiony terenów wschodnich II RP, czyli przedwojennych województw: wileńskiego, nowogródzkiego, poleskiego, wołyńskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego oraz część lwowskiego i białostockiego. 54 Krótkie fragmenty rozważań na temat pamięci komunikacyjnej i środowiska przyrodniczego w odniesieniu do koncepcji J. Assmanna zaczerpnęłam z opublikowanego wcześniej przez siebie artykułu: M.

Instytut Historii UAM, 2018

Jak pisze Andrzej Sakson, problem powrotu do macierzy, czyli na ziemie utracone, a więc odzyskiwa... more Jak pisze Andrzej Sakson, problem powrotu do macierzy, czyli na ziemie utracone, a więc odzyskiwane, bynajmniej nie jest charakterystyczny tylko dla przeszłości polskiej i niemieckiej. Również sposób argumentacji [.. . ] litewskich, duńskich, francuskich czy rosyjskich władz wobec byłych terenów należących do Niemiec, a po 1945 r. zaliczanych do "Ziem Odzyskanych", był zbliżony do postępowania Niemców w latach 1939-1944 19. Co za tym idzie, "ziemie utracone" miały, by tak rzec, znacznie większą produktywność: Pojęcie "Ziem Utraconych" zadomowiło się w świadomości społecznej zarówno w społeczeństwie francuskim w latach 1870-1918, w stosunku do Alzacji i Lotaryngii, wśród Niemców w okresie międzywojennym, jak również wśród Polaków i Niemców po 1945 r. Jedni mówili o utraconych "Kresach Wschodnich", a drudzy o utraconym "Niemieckim Wschodzie". Obie strony przedstawiały zbliżoną argumentację historyczną, kulturalną, demograficzną 20. Badaczka, która wystąpiła tu też w roli interlokutorki, komentuje wypowiedź starszego mężczyzny w następujący sposób: Zdaniem pana K. J. to polska mentalność powoduje, że ludzie nie dbają o fasady swoich domów i ich otoczenie. Musiałaby nastąpić "re-37 J. Bernig, Niemandszeit, Stuttgart-München 2002. 38 E. Opiłowska, Gegenwart und Erinnerung, s. 11. 39 Tamże. "Tylko ta nędzna Brandenburgia w spotęgowanej postaci" 42 Kiedy znany ze swego modelu pieszej prozy niemiecki dziennikarz Wolfgang Büscher, idąc z Berlina do Moskwy, znalazł się już po drugiej stronie Odry, zauważył: "Polski Zachód to były ciągnące się bez końca, typowe dla Brandenburgii lasy sosnowe, z małym dodatkiem rosyjskich brzóz" 43. Tę monotonię krajobrazu, jaką ludzie Zachodu 40 Tamże.

Reading Monuments. A Comparative Study of Monuments in Poznań and Strasbourg from the Nineteenth and Twentieth Centuries, 2020

Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na "Ziemiach Odzyskanych", 2018

Materia pomnika. Studium porównawcze na przykładzie monumentów w Poznaniu i Strasburgu w XIX i XX wieku, 2015

"Ziemie Odzyskane". W poszukiwaniu nowych narracji, 2018

Pomniki w epoce antropocenu, 2017

La Revue de la BNU, Nov 1, 2017

Teksty Drugie

HAL (Le Centre pour la Communication Scientifique Directe), 2022

Risk, systems and decisions, 2022

Annales. Histoire, Sciences Sociales

Instytut Historii UAM, 2018

Historyka Studia Metodologiczne, 2016

The article discusses the history of the fortress Kostrzyn after its devastation in 1945 and the ... more The article discusses the history of the fortress Kostrzyn after its devastation in 1945 and the new demarcation of the border on the river Oder after II world war. In consequence of those events the terrain of the fortress Kostrzyn has been overtaken by the lush vegetation and animals. Natural succession in this area has nonetheless taken place with the inseparable relation to the architectural remains and has effected in creation of specifi c space which has to be defi ned beyond the distinction on culture and nature. To describe this process I used the term 'econquesta' which combine historical and natural perspective. K e y w o r d s: Econquesta, fortress Kostrzyn, " naturecultures " , ruination, site S ł o w a k l u c z o w e: Econquesta, twierdza Kostrzyn, " naturakultura " , rujnacja, miejsce

This volume is the first of two issues of Porównania/Comparisons on environmental humanities. In ... more This volume is the first of two issues of Porównania/Comparisons on environmental humanities. In recent years we have seen a growing interest in this topic. The reasons for this popularity go beyond the established research traditions of the humanities, which have always been somewhat embroiled in the natural sciences. They also include the deepening global ecological crisis and the shift away from anthropocentric approaches, coupled with increased sensitivity to non-human subjects. The political discussion about the global consequences of human presence on Earth, which has been ongoing since at least the 1960s and is centred mainly around climate change, the broadening ecological consciousness, the debate around the Anthropocene, and the global pandemic we have been witness to for over a year now-all contribute to the increasing preoccupation with relations within the environment. There is nothing to suggest that this is going to change. On the contrary, the awareness of the interlocking human-nonhuman worlds continues to bring new questions. Thus, in recent decades, humanistic thought has seen a shift from the human-centred perspective towards a totality of nature and culture. This movement reveals the multidimensionality of the natural world and the intricate connections between its elements, of which humans may or may not be a part. Consequently, researchers turn their attention to various research problems of environmental humanities, posthumanities, or environmental history, which

Recenzja książki A.A. Konczal, Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków ... more Recenzja książki A.A. Konczal, Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce, Poznań - Warszawa 2017.

This book tells the story of monuments in two cities that share a parallel and turbulent history:... more This book tells the story of monuments in two cities that share a parallel and turbulent history: Strasbourg and Poznan. With the Franco-Prussian War begins the well-known story of the destruction and erection of memorials. This book not only explains the mechanisms related to how memorials have functioned in the past, but also contributes to our understanding of current modes of their perception. It analyzes their material shape, the problem of affect, and their meaning, not only in relation to the political context and the work of memory. This book shows how the form of monuments reflects the social understanding of such basic questions as the perception of nature, gender issues and the image of those who are in power, and how, and in which aspects, those kind of objects actually change the city space we live in.

Porównania, 2018

Polityczna decyzja o zmianie granicy pociąga za sobą lawinę konsekwencji, spośród których przesie... more Polityczna decyzja o zmianie granicy pociąga za sobą lawinę konsekwencji, spośród których przesiedlenie ludności (jeśli wówczas następuje) jest najbardziej dramatyczne. Konieczność wytworzenia poczucia wspólnoty narodowej na nowozamieszkałym terytorium wymusza wiele różnorakich działań w sferze zarówno politycznej, jak i społecznej. Pojawienie się Polaków na tzw. Ziemiach Odzyskanych po II wojnie światowej wiązało się z nadaniem temu obszarowi znaczeń potwierdzających jego polskość. Pisma historyków, geografów, językoznawców, ekonomistów czy wreszcie przyrodników publikowane bezpośrednio po wojnie pokazują, w jaki sposób włączano fizyczną, geograficzną przestrzeń i przyrodę w sferę wyobrażoną polskiego narodu. Dekonstrukcja opisów natury tzw. Ziem Odzyskanych ze szczególnym uwzględnieniem granicy polsko-niemieckiej na Odrze pozwala przeanalizować nierozerwalność argumentów przyrodniczych i historycznych jako takich, które warunkują konstytuowanie się narodowej tożsamości Polaków po ...

Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia, 2017

Strategies of the Familiarization of Things in Polish Regained Territories with the Special Atten... more Strategies of the Familiarization of Things in Polish Regained Territories with the Special Attention to the Private Space This article discusses the presence of things and their modes of functioning in the private and, to some extent, also public spaces of the Recovered Territories in Poland after the Second World War. In this article, things are perceived as active agents, crucial for developing many different social relations that have to be created anew in the unknown cultural and material environment. New things that people come across are also treated here as objects that can reveal traumatic tensions caused by the necessity of the existence in the unfamiliar space that was left behind by the war enemies. This new private space that the Polish people have to live in needs to be domesticated and treated as a part of the everyday life. Strategies that are used to familiarize the former German cultural heritage are the main focus of this article.Cтратегии освaивания вещей на восс...

Wstęp 1. Materialność 19 Wokół pomnika 20 Pomnik jako rzecz 35 Formalna przestrzeń pomnika 42 Kob... more Wstęp 1. Materialność 19 Wokół pomnika 20 Pomnik jako rzecz 35 Formalna przestrzeń pomnika 42 Kobiety, mężczyźni i pomniki 62 Pomniki i idee przyrody. Próba bio-grafii 86 2. Polityka Pomnik jako narzędzie polityki historycznej Pomniki, polityka i tożsamość narodowa 3. Emocje Pomniki i emocje Emocje negatywne Emocje pozytywne Emocjonalne suplementy pomników Zakończenie Bibliografia Spis ilustracji * * * Analizę wybranych pomników zawęziłam do dwóch miast: Poznania oraz Strasburga. Oba te miasta wydają mi się godne zestawienia ze względu na ich paralelną historię 2. Począwszy od zwycięstwa Prus w wojnie francusko-pruskiej (1870-1871) oba miasta wchodzą w skład Cesarstwa Niemieckiego, stając się aż do zakończenia I wojny światowej ośrodkami pogranicznymi. Następnie, po 1918-1919 roku weszły one w skład osobnych państw: Francji i Polski, ale już w czasie II wojny światowej ponownie znalazły się w obrębie państwa niemieckiego, stając się częścią III Rzeszy. Po roku 1945 na powrót włączono je w obręb dwóch odrębnych organizmów państwowych, ale tym razem ich wspólna historia rozeszła się na dłużej i miasta te przez ponad czterdzieści lat znajdowały się po przeciwległych stronach zimnowojennej barykady. Sytuacja ta zmieniła się jednak po roku 1989, kiedy Poznań wraz z całą Polską wkroczył w demokratyczną rzeczywistość Europy. Następnym wydarzeniem, które scaliło oba miasta powodując, iż stały się one elementami jednego większego politycznego organizmu była akcesja Polski do Unii Europejskiej. Oba miasta mają charakter prowincjonalny, każde na swój sposób jest także miastem pogranicza, każde też w swej burzliwej historii musiało zmagać się z wyznaczonym przez pogranicze problemem przynależności narodowej oraz narodowej tożsamości. Zestawienie Strasburga i Poznania w perspektywie znajdujących się w ich przestrzeni pomników wydaje mi się zatem niezwykle ciekawe. Właśnie w pomnikach bowiem często ogniskują się problemy, które scalają przeszłość z przyszłością, wytwarzając nową jakość. Historia, która immanentnie wpisana jest 2 Na temat historii Strasburga i Poznania zob. m.in.:

Przestrzenie Teorii, 2015

The article places the environmental history on the map of historical research. It contains a pro... more The article places the environmental history on the map of historical research. It contains a problematised definition of environmental history, outlines its key determinants, describes its research issues and methodology, and analyses the question of the historical sources that are used by environmental historians. The article also reflects on the relationship between environmental history research and theoretical reflection, primarily from the field of post-human studies and postcolonial studies. It also considers the interdisciplinary potential of these in relation to the humanities as well as natural and earth sciences. The article also contains a review of the state of research on environmental history in the Polish historiography of the last five years. K e y w o r d s: environmental history, social-natural system, anthropocentrism, anthropocene, animal studies S ł o w a k l u c z o w e: historia środowiskowa, system społeczno-przyrodniczy, antropocentryzm, antropocen, studia nad zwierzętami

Les marques du voisinage. L’Alsace et la Poznanie dans l’ombr des influences germanique, 2019

Poznań - Strasbourg. Cross-relations in Space and Time / Powinowactwa w czasie i przestrzeni, 2022

"Ziemie Odzyskane". W poszukiwaniu nowcyh narracji, 2018

"Ziemie Odzyskane". W poszukiwaniu nowych narracji, 2018

Pomnik w epoce antropocenu

Pomniki i Ziemia Umieszczenie pomników w ramie interpretacyjnej antropocenu może zastanawiać czyt... more Pomniki i Ziemia Umieszczenie pomników w ramie interpretacyjnej antropocenu może zastanawiać czytelnika zainteresowanego monumentami. Dlaczego łączyć refleksję nad globalnymi procesami geologicznymi z dyskusją nad pomnikami, które przecież trudno jest posądzić o sprawczość w wymiarze geologicznym? A jednak dyskusja nad nową epoką w historii Ziemi dotyczy nie tylko zmian zachodzących na naszym globie w bezpośrednim związku z działalnością ludzi (choć i tu pomniki mają swój udział). Perspektywa doby antropocenu dotyczy również przemian dokonujących się w szeroko rozumianej refleksji nad miejscem i rolą człowieka w świecie, którą na nowe tory skierowały rozważania geologów. Do tej pory analiz monumentów dokonywano przede wszystkim w obrębie badań nad rzeźbą pomnikową prowadzonych głównie w łonie historii sztuki, a także w ramach studiów nad pamięcią, rzadziej studiów nad emocjami, czy wreszcie studiów nad materialnością. Zaproponowana w niniejszej książce perspektywa badawcza pozwala natomiast zdystansować się od wcześniejszych ujęć pomnikologicznych. Z jednej strony trafniej tłumaczy ona wiele powstających współcześnie realizacji pomnikowych, wymykających się klasycznym definicjom, z drugiej strony pozwala inaczej spojrzeć na te spośród nich, które owe klasyczne definicje wypełniają. Ogłoszona przez Paula Crutzena i Eugene'a Stroermera teza 1 , że ludzkość do takiego stopnia naznaczyła Ziemię, że o człowieku należy mówić jako o aktywnym sprawcy jej geologicznych dziejów, i do życia powołać nową epokę geologiczną-antropocenwpisała się znacząco w dyskusję, która przynajmniej od czasów oświecenia w szczególny sposób poddaje refleksji skalę możliwości oddziaływania ludzkiego rozumu na rzeczywistość. Dyskurs antropocenu w oczywisty sposób przenosi nas więc w rozważania nad nową kondycją ludzką i próbą nowego usytuowania działań ludzkich we współczesnym świecie. Uderzająca jest adekwatność spostrzeżeń geologów, dotyczących globalnej

L’université en mouvement: Europe occidental et centrale

Poznań w działaniu. Społeczne inicjatywy dawniej i dziś, 2017

Człowiek, naród, państwo wobec wyzwań XX wieku, 2016

Ekologi czny wymiar opu szczonych pruestrzeni p o stin dustri alnych (na przykład zie dw ch nazis... more Ekologi czny wymiar opu szczonych pruestrzeni p o stin dustri alnych (na przykład zie dw ch nazistowskich fabryk) p|oruec drugej wojny światowej przyni sł nie tylko ogrornne I\zmiany w obszarze politycznym, społecznym czy kulturalnym. oznaczał także ważny przełom w kwestiach ekologicznydu a w Europie Srodkowo-Wschodniej stanowił w tej dziedzirlte rueczywisty punkt zwrobry. Stało się tak z dw clr powod w: po pierwsze z powod w polltycz-yĄ po drugie z powodu zaniedbari wynikająrydr z licznydr niedomagari kraju w sferze materialnej.

Edukacja - migracja. Edukacja międzykulturowa w kontekście kryzysu migracyjnego z perspektywy krajów V4 , 2016

Zadanie, przed którym staję -syntetycznego wyłożenia historii migracji europejskich -stanowi trud... more Zadanie, przed którym staję -syntetycznego wyłożenia historii migracji europejskich -stanowi trudne wyzwanie.

Storytellin in der Romania. Die narrative produktion von identität nach dem ende der groβe erzählungen, 2014

Wie Denkmźiler erzflhlen Im folgenden Artikel soll es um die Frage gehen, welche Rolle Denkmżiler... more Wie Denkmźiler erzflhlen Im folgenden Artikel soll es um die Frage gehen, welche Rolle Denkmżiler fiir die historische ErzŻihlung von der Geschichte spielenoder genauer: Wie diese Monumente selbst Stories erzżihlen. DenkmŻiler erziłhlen vemittels ihrer Visualitat, und sie erzóhlen auf zwei verschiedenen Ebenen: Zum einen ist die von ihnen vermittelte Erzżilrlrrng Ausdruck der Werte und Absichten jener, die sie aufstellten. Auf dieser Ebene ist daher der visuelle Gehalt der Erzźihlung besonders wichtig. Zum andem kann aber die anhand des Monuments erzźihlbare Geschichte die Intentionen seiner Griinder auch unterlaufen und mithin unabhóngig von ihrer Er-zŻihlabsicht neu und anders erzahlt werden. Die Rezipienten oder Nutzer des Denkmals entziffern die Geschichte dann unter Berticksichtigung des Monuments in seiner Ganzę.

Jeux et sports de la renaissance a nos jours, 2013

Les Arisocraties en Europe. Du Moyen âge à aujourd’hui, 2011

Homo sum: Humani nil a me alienum puto. Życie codzienne wczoraj i dziś, 2011

Krzysztof Wodiczko, Globalne ocieplenie i broń nuklearna, w: Pomniki w epoce antropocenu, red. M. Praczyk, 2017

Bogumił Jewsiewicki, Budowanie społecznego siebie: post-piśmienna twórczość w miejskim Kongo, w: Praca pamięci i historii. Studia z antropologii historycznej pamięci, 2016