Çiğdem Özbay | Ankara University (original) (raw)

Uploads

Sayı 8 (Yıl: 4, 2015-2) by Çiğdem Özbay

Öz Charles Darwin'in 1859 yılında uzun gözlemler ve çalışmalar sonucu yayım-ladığı Origin of Spec... more Öz Charles Darwin'in 1859 yılında uzun gözlemler ve çalışmalar sonucu yayım-ladığı Origin of Species (Türlerin Kökeni) adlı eserinde öne sürdüğü Evrim Teorisi, herkesin ilgisini çekmiş ve bu alanda çalışmalar yapılmaya başlamıştır. Dönemin dü-şünce yapısının değişiminde de rol oynayan bu teori, XX. yüzyıla yaklaşırken Osmanlı aydınlarının da dikkatini çekmiş özellikle teorinin toplumsal alana uygulanabilirliği üzerinde durulmuştur. Bu amaçla Batı'da Darwinci düşüncenin önde gelen savunucu-ları olan Ludwig Louis Büchner'in (1824-1899) ve Ernst Haeckel'in (1834-1919) önemli eserleri Osmanlı literatürüne kazandırılmış ve Darwin'in teorisi aktarılmaya ve anlatılmaya çalışılmıştır.Bu makalenin amacı da, Mustafa Satı Bey'in 1908-1909 yılları arasında Mülkiye Mektebi'nde verdiği etnografya dersinin notlarından oluşan Etnografya: İlm-i Akvâm adlı eserinde yer verdiği " ırk " ve " tür " meselesinde izlediği Darwinci yolu göstermek ve Darwin ve Evrim Teorisi'ne ilişkin eserler arasındaki yeri ve değerini ortaya koymaktır.

Papers by Çiğdem Özbay

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi

XIX. yüzyılda akademik bir disiplin olarak dünya bilim sahnesine giriş yapan antropolojiye Osmanl... more XIX. yüzyılda akademik bir disiplin olarak dünya bilim sahnesine giriş yapan antropolojiye Osmanlı aydınlarının ilgisi yüzyılın son çeyreğinde gün yüzüne çıkmıştır. Başlangıçta evrim kuramının muazzam etkisiyle ortaya çıkan bu ilgi, cumhuriyet sonrası dönemde bilimsel bir uğraş halini almış ve tarihin dinsel olmayan bir bakış açısıyla ele alınması ve Türklere karsı olan önyargının kırılması işlevini görmüştür. Antropoloji aynı zamanda, dil, tarih, coğrafya, arkeoloji, jeoloji, biyoloji, etnoloji bilimlerinin çağı yakalama sürecinde de başı çekmiştir. Antropolojinin, yeni yeni ilgi gördüğü zamanlarda etnoloji ve etnografya bilgisi ile iç içe olması, bu bilimlerin odaklandıkları konuların kapsamı ve sınırı hususunda farklı yorumlamalara sebep olmuştur. Halil Hâlid Bey (1869-1931) de, 1926 tarihli Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası’nda yayımlanan “Akvâm-ı İslâmiyye Etnografyası Tedkîkâtına Medhal” başlıklı makalesinde bu üç bilimi analiz etmiştir. Bu makalesi Müslüman kavimleri tet...

Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi

XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden olan Herbert Spencer’ın (1820-1903) Osmanlı aydınları üzerin... more XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden olan Herbert Spencer’ın (1820-1903) Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafında şekillendirdiği organizmacı toplum görüşü sıklıkla tartışılmıştır. Sosyolojinin kurucu fikirleri arasında yer alan ve diğer sosyal bilimlerin de bakış açılarını önemli ölçüde etkileyen “terakki/ilerleme” anlayışı da Osmanlı aydınlarının hareket noktasını teşkil etmiştir. Bu anlayışın etkileyici bir anlatımını bulduğumuz Spencer’ın “Progress: Its Law and Cause” başlıklı makalesi de 1335 yılında İbrahim Aşkî [Tanık] tarafından Türkçeye kazandırılmıştır.Bu makalesinde Spencer, yeryüzünün, yeryüzü üzerindeki hayatın, toplumun, devletin, sanayinin, ticaretin, dilin, müziğin, edebiyatın, güzel sanatların, bilimlerin gelişmesinde basitten karmaşığa birbirini takip eden farklılaşmaların yattığını savunmuştur. İlerleme, ona göre, heterojen olanın homojen olandan türeyip gelişmesidir ve bu farklılaşma süreci, bütün organiz...

Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 2019

İnsan bilincinin gelişimini açıklamak amacında olan bilim tarihi, dünyada akademik bir disiplin o... more İnsan bilincinin gelişimini açıklamak amacında olan bilim tarihi, dünyada akademik bir disiplin olarak gittikçe etki alanını güçlendirmektedir. Bu disiplinin kurucusu olan George Sarton da doğanın, bilimin ve insanın birliği ve bütünlüğünün aynı bilginin farklı görünümleri olduğunu düşünmektedir. Ona göre insanı hümanizme götüren bu bilgi, bilim tarihini de özel bir konuma yerleştirir. Bilim tarihi, medeniyet tarihinin bel kemiğidir. 1 Bilim tarihi yazıcılığı da geçmiş çalışmaların nitelik ve niceliğini ortaya koyup gelecek çalışmalara yön vermek açısından önem arz etmektedir. Ahmet Macit (1871-1946) ve Ahmet Edip (1868-1932) Beylerin 1889 yılında yayımlanan Tarihçe-i Beşer başlıklı risalesi de bilim tarihi yazıcılığımızda yerini alması gerektiğini düşündüğümüz popüler bir yaklaşımla yazılmış küçük bir eserdir. Aşağıda Türkiye'de bilim tarihi yazıcılığının geçmişi ve bu alanda üretilen eserlerin bir sınıflandırması olarak üçlü ayrım kısaca verilecek ve söz konusu risalenin transliterasyonu sunulacaktır.

Dört Öge, Jun 30, 2021

tarihli bu kitabın, iki önemli sosyoloğun sosyolojide araştırma yöntem ve tekniklerinden bahseden... more tarihli bu kitabın, iki önemli sosyoloğun sosyolojide araştırma yöntem ve tekniklerinden bahseden eserlerinden bazı bölümlerin tercümesi olması sosyoloji tarihimiz açısından önem arz etmektedir. 64 sayfa ve tamamlanmamış olsa da E. Durkheim'ın Les Règles de la Méthode Sociologique (1895) ve R. Worms'un Philosophie des sciences sociales: Méthode des sciences sociales (1904) eserlerinden kısımlar içeren bu ders notları ilgi çekicidir. Zira Durkheim'ın eserinin tam çevirisi ilk kez 1943 yılında yapılmıştır ve Worms'un eserinin çevirisi bulunmamaktadır. Bu sebeple uzviyetçi toplum görüşleriyle Osmanlı aydınları arasında tanınan Worms'un Sosyolojide Yöntem kitabından kesitlerin transkripsiyonunu sunmanın faydalı olacağını düşünmekteyiz.

Son donem Osmanli dusunurlerinden ve bilginlerinden biri de buyuk tarihcimiz ve hukukcumuz Ahmed ... more Son donem Osmanli dusunurlerinden ve bilginlerinden biri de buyuk tarihcimiz ve hukukcumuz Ahmed Cevdet Pasa’nin oglu Ali Sedad Bey’dir. Daha ziyade Mizânu’l-’Ukul fi’l-Mantik ve’l-Usul (Mantik ve Yontembilimde Akillarin Olcutu, 1885) adli mantik calismasiyla taninan Ali Sedad Bey, mantigin yani sira matematik, fizik1 ve filolojiyle de ilgilenmis ve bu alanlarda da muhim risaleler kaleme almistir.Ikmâl-i Temyiz adli kucuk risalesi ise, felsefe ve kelâmla ilgilidir ve onun farkli bir yonunun aydinlanmasina yardimci olmaktadir.Bu calismada, soz konusu bu eserin cevrimyazi ve yalinlastirilmis metinleri verilecek ve dusunce tarihimiz acisindan onemi gosterilecektir

Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2021

Bir Osmanlı aydını olan Kemalpaşazâde Said Bey, entelektüel kişiliğini hukuk, sosyoloji, dil ve e... more Bir Osmanlı aydını olan Kemalpaşazâde Said Bey, entelektüel kişiliğini hukuk, sosyoloji, dil ve edebiyat alanlarında ustaca sergilemiş, çeşitli insan topluluklarına olan ilgi ve merakını da yabancı dillere ve basına olan hâkimiyeti vesilesiyle birkaç risalesinde ortaya koymuştur. Bunlardan biri de Usûl-i Maişet-i İnsân adlı risalesidir ve bu risale, antropoloji ve etnografya bilgisi içermesinin yanı sıra insan topluluklarının sanat, müzik, dans ve resim alanlarındaki kültürel ürünlerinin ve geleneklerinin sanat felsefesi bağlamında ortaya konuluşunu da kapsamaktadır. Amacımız, oldukça ilginç bilgiler içeren söz konusu risalenin çevriyazısını da paylaşarak etnografya alanındaki yazına katkıda bulunmak ve Kemalpaşazâde Said Bey'in bu alandaki yerini göstermektir.

Bati’da XIX. yuzyilda akademik bir disiplin halini alan antropolojibilimi, Osmanli Aydinlarinin c... more Bati’da XIX. yuzyilda akademik bir disiplin halini alan antropolojibilimi, Osmanli Aydinlarinin calismalarina da bu yuzyilin son ceyreginde konuolmaya baslamistir. Cok genis ve dinamik bir alana sahip olan bu bilim, Osmanliegitim dunyasinda da kendine yer bulmustur. Calismamizda 1908-1909 egitimogretimdoneminde Mulkiye Mektebi’nde etnografya dersini veren Mustafa SatiBey’in Etnografya: Ilm-i Akvâm adli ders kitabi incelenmistir. Bu eserin antropolojialaninda yazilmis diger eserlerden farki ortaya konmustur. Antropoloji ve biyolojitarihindeki yerini gostermek ve onemini degerlendirmek amaciyla da antropolojininve Evrim Kurami’nin tarihsel gelisim surecleri gosterilmeye calisilmistir.AbstractScience of anthropology that turned into an academic discipline in the19th century has become the subject of the Ottoman intellectuals since the lastquarter of that century. This science which has a very wide and dinamic field alsofound a place in the world of education of the Ottoman. In our diss...

40 TALİD by Çiğdem Özbay

TALİD, 2022

Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafın... more Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafında şekillendirdiği organizmacı toplum görüşü sıklıkla tartışılmıştır. Sosyolojinin kurucu fikirleri arasında yer alan ve diğer sosyal bilimlerin de bakış açılarını önemli ölçüde etkileyen "terakki/ilerleme" anlayışı da Osmanlı aydınlarının hareket noktasını teşkil etmiştir. Bu anlayışın etkileyici bir anlatımını bulduğumuz Spencer'ın "Progress: Its Law and Cause" başlıklı makalesi de 1335 yılında İbrahim Aşkî [Tanık] tarafından Türkçeye kazandırılmıştır..

Öz Charles Darwin'in 1859 yılında uzun gözlemler ve çalışmalar sonucu yayım-ladığı Origin of Spec... more Öz Charles Darwin'in 1859 yılında uzun gözlemler ve çalışmalar sonucu yayım-ladığı Origin of Species (Türlerin Kökeni) adlı eserinde öne sürdüğü Evrim Teorisi, herkesin ilgisini çekmiş ve bu alanda çalışmalar yapılmaya başlamıştır. Dönemin dü-şünce yapısının değişiminde de rol oynayan bu teori, XX. yüzyıla yaklaşırken Osmanlı aydınlarının da dikkatini çekmiş özellikle teorinin toplumsal alana uygulanabilirliği üzerinde durulmuştur. Bu amaçla Batı'da Darwinci düşüncenin önde gelen savunucu-ları olan Ludwig Louis Büchner'in (1824-1899) ve Ernst Haeckel'in (1834-1919) önemli eserleri Osmanlı literatürüne kazandırılmış ve Darwin'in teorisi aktarılmaya ve anlatılmaya çalışılmıştır.Bu makalenin amacı da, Mustafa Satı Bey'in 1908-1909 yılları arasında Mülkiye Mektebi'nde verdiği etnografya dersinin notlarından oluşan Etnografya: İlm-i Akvâm adlı eserinde yer verdiği " ırk " ve " tür " meselesinde izlediği Darwinci yolu göstermek ve Darwin ve Evrim Teorisi'ne ilişkin eserler arasındaki yeri ve değerini ortaya koymaktır.

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi

XIX. yüzyılda akademik bir disiplin olarak dünya bilim sahnesine giriş yapan antropolojiye Osmanl... more XIX. yüzyılda akademik bir disiplin olarak dünya bilim sahnesine giriş yapan antropolojiye Osmanlı aydınlarının ilgisi yüzyılın son çeyreğinde gün yüzüne çıkmıştır. Başlangıçta evrim kuramının muazzam etkisiyle ortaya çıkan bu ilgi, cumhuriyet sonrası dönemde bilimsel bir uğraş halini almış ve tarihin dinsel olmayan bir bakış açısıyla ele alınması ve Türklere karsı olan önyargının kırılması işlevini görmüştür. Antropoloji aynı zamanda, dil, tarih, coğrafya, arkeoloji, jeoloji, biyoloji, etnoloji bilimlerinin çağı yakalama sürecinde de başı çekmiştir. Antropolojinin, yeni yeni ilgi gördüğü zamanlarda etnoloji ve etnografya bilgisi ile iç içe olması, bu bilimlerin odaklandıkları konuların kapsamı ve sınırı hususunda farklı yorumlamalara sebep olmuştur. Halil Hâlid Bey (1869-1931) de, 1926 tarihli Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası’nda yayımlanan “Akvâm-ı İslâmiyye Etnografyası Tedkîkâtına Medhal” başlıklı makalesinde bu üç bilimi analiz etmiştir. Bu makalesi Müslüman kavimleri tet...

Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi

XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden olan Herbert Spencer’ın (1820-1903) Osmanlı aydınları üzerin... more XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden olan Herbert Spencer’ın (1820-1903) Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafında şekillendirdiği organizmacı toplum görüşü sıklıkla tartışılmıştır. Sosyolojinin kurucu fikirleri arasında yer alan ve diğer sosyal bilimlerin de bakış açılarını önemli ölçüde etkileyen “terakki/ilerleme” anlayışı da Osmanlı aydınlarının hareket noktasını teşkil etmiştir. Bu anlayışın etkileyici bir anlatımını bulduğumuz Spencer’ın “Progress: Its Law and Cause” başlıklı makalesi de 1335 yılında İbrahim Aşkî [Tanık] tarafından Türkçeye kazandırılmıştır.Bu makalesinde Spencer, yeryüzünün, yeryüzü üzerindeki hayatın, toplumun, devletin, sanayinin, ticaretin, dilin, müziğin, edebiyatın, güzel sanatların, bilimlerin gelişmesinde basitten karmaşığa birbirini takip eden farklılaşmaların yattığını savunmuştur. İlerleme, ona göre, heterojen olanın homojen olandan türeyip gelişmesidir ve bu farklılaşma süreci, bütün organiz...

Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 2019

İnsan bilincinin gelişimini açıklamak amacında olan bilim tarihi, dünyada akademik bir disiplin o... more İnsan bilincinin gelişimini açıklamak amacında olan bilim tarihi, dünyada akademik bir disiplin olarak gittikçe etki alanını güçlendirmektedir. Bu disiplinin kurucusu olan George Sarton da doğanın, bilimin ve insanın birliği ve bütünlüğünün aynı bilginin farklı görünümleri olduğunu düşünmektedir. Ona göre insanı hümanizme götüren bu bilgi, bilim tarihini de özel bir konuma yerleştirir. Bilim tarihi, medeniyet tarihinin bel kemiğidir. 1 Bilim tarihi yazıcılığı da geçmiş çalışmaların nitelik ve niceliğini ortaya koyup gelecek çalışmalara yön vermek açısından önem arz etmektedir. Ahmet Macit (1871-1946) ve Ahmet Edip (1868-1932) Beylerin 1889 yılında yayımlanan Tarihçe-i Beşer başlıklı risalesi de bilim tarihi yazıcılığımızda yerini alması gerektiğini düşündüğümüz popüler bir yaklaşımla yazılmış küçük bir eserdir. Aşağıda Türkiye'de bilim tarihi yazıcılığının geçmişi ve bu alanda üretilen eserlerin bir sınıflandırması olarak üçlü ayrım kısaca verilecek ve söz konusu risalenin transliterasyonu sunulacaktır.

Dört Öge, Jun 30, 2021

tarihli bu kitabın, iki önemli sosyoloğun sosyolojide araştırma yöntem ve tekniklerinden bahseden... more tarihli bu kitabın, iki önemli sosyoloğun sosyolojide araştırma yöntem ve tekniklerinden bahseden eserlerinden bazı bölümlerin tercümesi olması sosyoloji tarihimiz açısından önem arz etmektedir. 64 sayfa ve tamamlanmamış olsa da E. Durkheim'ın Les Règles de la Méthode Sociologique (1895) ve R. Worms'un Philosophie des sciences sociales: Méthode des sciences sociales (1904) eserlerinden kısımlar içeren bu ders notları ilgi çekicidir. Zira Durkheim'ın eserinin tam çevirisi ilk kez 1943 yılında yapılmıştır ve Worms'un eserinin çevirisi bulunmamaktadır. Bu sebeple uzviyetçi toplum görüşleriyle Osmanlı aydınları arasında tanınan Worms'un Sosyolojide Yöntem kitabından kesitlerin transkripsiyonunu sunmanın faydalı olacağını düşünmekteyiz.

Son donem Osmanli dusunurlerinden ve bilginlerinden biri de buyuk tarihcimiz ve hukukcumuz Ahmed ... more Son donem Osmanli dusunurlerinden ve bilginlerinden biri de buyuk tarihcimiz ve hukukcumuz Ahmed Cevdet Pasa’nin oglu Ali Sedad Bey’dir. Daha ziyade Mizânu’l-’Ukul fi’l-Mantik ve’l-Usul (Mantik ve Yontembilimde Akillarin Olcutu, 1885) adli mantik calismasiyla taninan Ali Sedad Bey, mantigin yani sira matematik, fizik1 ve filolojiyle de ilgilenmis ve bu alanlarda da muhim risaleler kaleme almistir.Ikmâl-i Temyiz adli kucuk risalesi ise, felsefe ve kelâmla ilgilidir ve onun farkli bir yonunun aydinlanmasina yardimci olmaktadir.Bu calismada, soz konusu bu eserin cevrimyazi ve yalinlastirilmis metinleri verilecek ve dusunce tarihimiz acisindan onemi gosterilecektir

Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2021

Bir Osmanlı aydını olan Kemalpaşazâde Said Bey, entelektüel kişiliğini hukuk, sosyoloji, dil ve e... more Bir Osmanlı aydını olan Kemalpaşazâde Said Bey, entelektüel kişiliğini hukuk, sosyoloji, dil ve edebiyat alanlarında ustaca sergilemiş, çeşitli insan topluluklarına olan ilgi ve merakını da yabancı dillere ve basına olan hâkimiyeti vesilesiyle birkaç risalesinde ortaya koymuştur. Bunlardan biri de Usûl-i Maişet-i İnsân adlı risalesidir ve bu risale, antropoloji ve etnografya bilgisi içermesinin yanı sıra insan topluluklarının sanat, müzik, dans ve resim alanlarındaki kültürel ürünlerinin ve geleneklerinin sanat felsefesi bağlamında ortaya konuluşunu da kapsamaktadır. Amacımız, oldukça ilginç bilgiler içeren söz konusu risalenin çevriyazısını da paylaşarak etnografya alanındaki yazına katkıda bulunmak ve Kemalpaşazâde Said Bey'in bu alandaki yerini göstermektir.

Bati’da XIX. yuzyilda akademik bir disiplin halini alan antropolojibilimi, Osmanli Aydinlarinin c... more Bati’da XIX. yuzyilda akademik bir disiplin halini alan antropolojibilimi, Osmanli Aydinlarinin calismalarina da bu yuzyilin son ceyreginde konuolmaya baslamistir. Cok genis ve dinamik bir alana sahip olan bu bilim, Osmanliegitim dunyasinda da kendine yer bulmustur. Calismamizda 1908-1909 egitimogretimdoneminde Mulkiye Mektebi’nde etnografya dersini veren Mustafa SatiBey’in Etnografya: Ilm-i Akvâm adli ders kitabi incelenmistir. Bu eserin antropolojialaninda yazilmis diger eserlerden farki ortaya konmustur. Antropoloji ve biyolojitarihindeki yerini gostermek ve onemini degerlendirmek amaciyla da antropolojininve Evrim Kurami’nin tarihsel gelisim surecleri gosterilmeye calisilmistir.AbstractScience of anthropology that turned into an academic discipline in the19th century has become the subject of the Ottoman intellectuals since the lastquarter of that century. This science which has a very wide and dinamic field alsofound a place in the world of education of the Ottoman. In our diss...

TALİD, 2022

Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafın... more Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafında şekillendirdiği organizmacı toplum görüşü sıklıkla tartışılmıştır. Sosyolojinin kurucu fikirleri arasında yer alan ve diğer sosyal bilimlerin de bakış açılarını önemli ölçüde etkileyen "terakki/ilerleme" anlayışı da Osmanlı aydınlarının hareket noktasını teşkil etmiştir. Bu anlayışın etkileyici bir anlatımını bulduğumuz Spencer'ın "Progress: Its Law and Cause" başlıklı makalesi de 1335 yılında İbrahim Aşkî [Tanık] tarafından Türkçeye kazandırılmıştır..