Sibel Ekdi Koç | Ankara University (original) (raw)

Papers by Sibel Ekdi Koç

Öz Köktürk Alfabesiyle yazılan Irg Bitig, 9. yüzyıl Uygur Türkçesine ait bir öğreti kitabıdır. Ed... more Öz Köktürk Alfabesiyle yazılan Irg Bitig, 9. yüzyıl Uygur Türkçesine ait bir öğreti kitabıdır. Edebî bir biçeme sahiptir. Ancak, bu kitap, Maniheizm benzeri öğreti sistemlerine bütünleşik sayılmışsa da kadim Türk töresi ve evrensel erdemleri aktarmaktadır. Irg Bitig'in türünün ve öğretilerinin anlaşılamaması, kimi ırk'ların yanlış ya da yüzeysel çevrilmesine neden olmuştur. 38'inci ırk bunlardan biridir. 38'inci ırk'ta çok anlamlı teŋri sözcüğünün yalnızca bir anlamı üzerinde durulması, bu ırk'ı anlamayı zorlaştırmıştır. Bağlam odaklı çeviri ve tutarlı anlamlandırma ile bu ırk'ta bir kağanının eşinde bulunması gereken niteliklerin neler olması gerektiği üzerinde durulduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, söz konusu niteliklerin Türk töresi açısından ayrıntılı bir çözümlemesi yapılmıştır. Bu çalışma, daha büyük ölçekte, Irk Bitig'in yeniden anlamlandırılması, türüne ve amacına yönelik daha derin açıklamaların yapılabilmesi adına atılmış küçük adımlardan biri olma amacını taşımaktadır. Abstract Irg Bitig is a doctrinal book written in the Gokturk alphabet in the 9th century, a period of Uighur Turkish. Conveying its intended message in a rather entertaining and thought-provoking way, this doctrinal book also manifests itself as a literary text. Yet, much as the book seems to be integrated into the Manichean ans Shamanistic doctrines, it reflects the the principles of trans-religious virtues and the relatively earlier Turkish traditions. The fact that neither the conveyed messages nor the type of the book could be well-understood resulted in superficial translation, either due to misinterpretations or overlooking the scope. The most apparent example of this is the translation of the 38th Irk in Irg Bitig. The fact that the word tenri, which possesses multiple meanings, was translated taking only one meaning into account in the 38th ırk has narrowed the scope of the translation of this ırk or rendered the text meaningless. It has been understood that, via context-oriented interpretation and consistent reasoning, this ırk was centered around the traits that should be owned by the wife of the Khan. In this study, these qualities have been analyzed and appraised in a thorough sense in terms of the Turkish folklore. Irg Bitig is a book that will expose its cultural and linguistic diversity only if it is reviewed employing an in-depth interdisciplinary outlook. This study aims to take a step towards the goal of reinterpreting Irg Bitig and creating a more profound approach in defining the type and the scope of the book. Keywords: Irk Bitig, Old Uighur Turkish, Doctrine Book, 38th Irk, The Turkic Custom, The Traits of the Khan's Wife.

Öz Sözdizimsel düzlemde, yüklem ardına eklemlenen sözcük ya da öbeklerle oluşturulmuş tümceler, d... more Öz Sözdizimsel düzlemde, yüklem ardına eklemlenen sözcük ya da öbeklerle oluşturulmuş tümceler, devrik tümce şeklinde adlandırılmaktadır. Günümüz Tü-rkçesinde belirtisiz (unmarked) temel söz sırasının Özne-Nesne-Yüklem biçiminde olduğu kanıksanmış yaygın bir görüş olsa da bu görüşün daha çok yazı temelli olarak şekillendiği ve bu yüzden de tartışmaya oldukça açık olduğu söylenebilir. Nitekim, Seb-zecioğlu ve Ekdi'nin (2015) Türkçede devrik tümce ile ilişkili ortaya koydukları çalışma-da dil kullanıcılarının hem yazılı hem de sözlü dildeki sezgisel tepkileri ölçülmüş ve sanılanın aksine yüklem-art (devrik) yapıların kullanımında azımsanmayacak bir baskınlık olduğu gözlenmiştir. Bu çalışma, sözü edilen gözlemin Türkçenin artzamanlı görünümleriyle daha belirgin ve kanıtlanabilir olacağı düşüncesi üzerinden biçim-lenmiştir. Bir başka ifadeyle, bu çalışmada, Türkçenin tarihsel dönemlerindeki söz sırasının Özne-Nesne-Yüklem olmayabileceğine ya da sonradan bu tür bir sözcük sırasına evrilmiş olabileceğine ilişkin ipuçlarını bulmak üzere yola çıkılmıştır. Bu çalışmanın bütüncesini (corpus) oluşturan metinler Orhon Türkçesi dönemine aittir. Bu dönemin seçilmesinin nedeni, Türkçenin metinlerle takip edilebilen ilk evresi olması ve bundan kaynaklı olarak söz sırasının en erken görünümlerine erişebilmenin kolaylığıdır. Orhon Türkçesine ait bir özellik olarak kişi adıllarının henüz yükleme tam olarak eklem-lenmemiş olması (kel-teçi men gibi) bağımsız bir sözcük durumunun işlevsel açıdan ol-masa da tözsel olarak devam ettiğini göstermektedir. Bu çalışmaya özgü olarak bu tür yüklem-art dizilim içerisinde değerlendirilebilecek yapılar adılsıl devriklik (pronominal post-predicate) olarak adlandırılmıştır. Orhon Türkçesinde adılsıl devrik yapılarda kişi adılları yüklem çekiminin içerisinde kişi ve sayıları gösterirken ekleşme (dilbilg

Devrik tümce, sözdizimsel düzlemde, tümcedeki öğelerin yüklem-art konuma taşınması olarak tanımla... more Devrik tümce, sözdizimsel düzlemde, tümcedeki öğelerin yüklem-art konuma taşınması olarak tanımlanabilir. Ancak, bu tanımlama yalnızca biçimsel bir işlemi aktarmaktadır. Devrik tümceyi dilin bütün düzlemlerinde, yalnızca biçimsel olarak değil işlevsel olarak da açıklamak gerekmektedir. Sözgelimi, konuşucu hangi bağlamda neden devrik tümce kullanma ihtiyacı hissediyor, konuşucunun iletişimsel hedefleri açısından devrik tümcenin işlevleri nelerdir, gibi soruların yanıtını aramak gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın araştırma soruları şunlar olmuştur: (i) Devrik tümce, dil konuşucularının sezgisel dilbilgisinde bulunan temel tümce diziliminin neresindedir; yani, Türkçedeki belirtisiz (unmarked) sözcük sırası (word order) gerçekten Özne + Nesne + Yüklem biçiminde midir; (ii) devrik tümce ile kullanıcı, biçimsel veya anlamsal hangi işlevleri aktarmayı amaçlamaktadır; (iii) devrik tümce ile aktarılan önermelerde bilgi nasıl paketlenmektedir? Ancak, bu çalışmada temel amaç, bütün bu soruların genellenebilir bir yanıtını bulmaktan çok olası yanıtlar üzerinden örnek çözümleme yöntemlerine ulaşmak olacaktır. Devrik tümcenin işlevleriyle ilişkili psikolojik ve sezgisel arka plana ulaşmak için dilin dinleme, konuşma ve yazma düzlemlerine yönelik üç test uygulanmıştır. Ardından bu testlerin sonuçlarından oluşan veri üzerinde çözümlemeler yapılmış, ortaya çıkan bulgular hakkında çeşitli açıklamalarda bulunulmuştur.