Yusuf Ulusoy | Ankara University (original) (raw)

Papers by Yusuf Ulusoy

Çocuk edebiyatı, çocukların eğitilmesi, iyi davranışlar kazanması ve onların kişisel gelişimine f... more Çocuk edebiyatı, çocukların eğitilmesi, iyi davranışlar kazanması ve onların kişisel gelişimine fayda sağlamak için yazılan edebî yaratmalardan meydana gelir. Bu edebî yaratmalar şiir, hikâye, roman vb. gibi yaratmalardır. Çocukların duygu dünyası, zihin dünyası ve dil becerileri kendileri için üretilen bu edebî eserler sayesinde gelişecektir. Yetişkin bireyler olduklarında dürüstlük, doğruluk, saygı, sevgi, adillik gibi etik ve estetik değerler kazanmış olacaklardır. Çağdaş Uygur edebiyatının temsilcisi olan bazı yazarlar, çocuklara iyi bir gelecek inşa edebilmek için çocuk edebiyatı türünde eserler üretmiştir. Yazılı edebiyat ve sözlü edebiyatın oldukça zengin olduğu Doğu Türkistan’da çocuklar için edebî yaratmalar meydana getirilmiştir. Bu edebî eserlerden bazıları da Ablikim Rozi tarafından yazılmıştır. Uygur şair Ablikim Rozi, çocuk şiirleri türünde eserler veren üretken bir şairdir. Ablikim Rozi, şiir türünün dışında çocuk hikâyeleri de yazmıştır. Yazar, 1962 yılında gazete ve dergilerde yayımlanan çocuk şiirleriyle ilk defa okuyucuyla buluşmuştur. Rozi, çocuk edebiyatı sahasında verdiği eserleriyle çocukları eğitmeyi ve onları yetiştirmeyi amaçlamıştır. Uygur çocuklarının yaşamlarında birer bilgi hazinesi olacak eserler meydana getirmiştir.
Çalışmamızda Ablikim Rozi’nin; “Qarliġaç” (Kırlangıç), “Ümid Ġunçiliri” (Ümit Goncaları),
“Kimniñ Toġra?” (Kim Haklı?) şiir kitaplarında yer alan yüz elli yedi şiir incelenerek içerik analizi yapılmıştır. İncelenen şiirler üzerinden şairin çocuk şiirlerinde işlediği temalar tespit edilmiştir.

Yeni Uygur Türkçesi ve Özbek Türkçesi, Türk diyalektleri arasında Güney-Doğu (Türkistan/Uygur) gr... more Yeni Uygur Türkçesi ve Özbek Türkçesi, Türk diyalektleri arasında Güney-Doğu (Türkistan/Uygur) grubu içerisinde yer alır. Çağatay Türkçesinin devamı olarak kabul edilen bu diyalektler daha sonra kendi yazı dillerini oluşturur. Dilde kullanılan kelimelerin bütünü söz varlığıdır. Bir dilin söz varlığı, o toplum hakkında önemli bilgiler verir. Bir toplum, başka bir toplumla çeşitli etkileşimler kurarak oradan kendi söz varlığına kelime alabilir. 1924 yılında Türkistan'da millî sınırlar çizilir. Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Başkurt vb. sözde ayrı ayrı milletler meydana getirilir. Türk kültürü üzerine bir Rus kültürü inşa edilmeye çalışılır. Bu bütünleşik ve iç içe hâl sonucunda Rusça kelimelerin Türk diyalektlerine nüfuz ettiği görülür. Bu diyalektler arasında bulunan Yeni Uygur Türkçesi ve Özbek Türkçesine de Rusça kelimeler etki eder yani söz varlığında Rusça etkisi görülür. Çalışmamızda, işgalci güçlerin etkisiyle Çinceden ve özellikle Rusçadan Yeni Uygur Türkçesinin ve Özbek Türkçesinin söz varlığına giren kelimeler incelenmiştir. Bu kelimeler tespit edilirken Kaynakça'da verilen; Uyġur Tiliniñ İzahliq Lüġiti, Özbekçe-Türkçe Sözlük ve Uzbek-English Dictionary sözlüklerden faydalanılmıştır. Alan başlıkları, gündelik hayatta en sık kullanılan kelimeler seçilerek belirlenmiştir.

Metafor, eski dönemlerden itibaren araştırılan bir söz sanatıdır. Aristo ile temelleri atıldığı k... more Metafor, eski dönemlerden itibaren araştırılan bir söz sanatıdır. Aristo ile temelleri atıldığı kabul edilir. Metafor, günümüze kadar pek çok araştırmacı tarafından araştırılmıştır. Metaforlar düşüncelerimizin sınırları kadar şekillenir. Metafor, konuşma biçiminden ziyade bir düşünme biçimidir. Hayat tecrübelerimiz ve hayal gücümüz metafor üretmemize yardımcı olur. Gündelik hayatta kullandığımız kelimelerin yanında eylemlerimizde ve düşüncelerimizde metaforlardan yararlanırız. Metaforlar, klasik ve çağdaş yaklaşımlar olarak ikiye ayrılır. Çağdaş metaforun temelleri 1980 yılında G. Lakoff ve M. Johnson tarafından ortaya atılır. Çalışmamızın konusunu oluşturan yönelim metaforları, uzay/mekân istikameti ile ilişkili olan metafor türüdür. Yönelim metaforları, yukarı-aşağı, içeri-dışarı, ön-arka, beri-öte, merkez-çevre ekseninde kurulur. Yönelim metaforları arasında bir sistem vardır. Yukarı yönelim iyi durumu verirken aşağı yönelim kötü durumu verir. Çağdaş Uygur Türkçesinde bazı deyimler metafor yoluyla yapılır. Deyimlerin bazıları, herhangi bir edat kullanılmadan "yön" kavramının metaforik olarak kullanılmasıyla oluşur. Deyim, Çağdaş Uygur Türkçesinde "turaqliq ibare" ya da "idiyom" kelimeleri ile karşılanır. Edebî eserlerde, günlük konuşmalarda metafor yoluyla kurulmuş deyimler kullanılır. Yönelim metaforu ile kurulan Çağdaş Uygur deyimlerini incelemek çalışmamızın amacıdır.

Çok dillilik, toplum dilbilimin alt alanıdır. İki veya daha fazla dili kullanan bireyler çok dill... more Çok dillilik, toplum dilbilimin alt alanıdır. İki veya daha fazla dili kullanan bireyler çok dilli bireylerdir. Günümüzde, her ülkede çok dilli bireylerle karşılaşmak mümkündür. Çok dillilik, günümüzde toplum dilbilim araştırmacıları tarafından araştırılan bir konudur. 11. yüzyılda da çok dilli bireyler yaşamıştır. Dîvânu Lûgati't-Türk, çok dilli bireyleri ve toplumları günümüze taşıyan önemli bir sözlüktür. Kâşgarlı Mahmud, Türk boylarından derlediği bilgiler ışığında çok dilli bireylerin yaşadığını eserinde işler. 11. yüzyılda, birden çok dili bilen ve kullanan Türk boyları çalışmamızın konusudur. Çalışmamızda, Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu tarafından hazırlanan Dîvânu Lûgati't-Türk incelenerek çok dilli boy ve uruklar araştırılmıştır. Boy ve uruklar, yaşadıkları coğrafya, ekonomik faaliyetleri, dinleri ve etkilenebilecekleri komşuları da göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Araştırmamız, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniğiyle yapılmıştır.