Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ.) (original) (raw)

Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ.)

Έλληνας ή εξελληνισμένος Λυδός που έτρεφε βαθύ σεβασμό και θαυμασμό προς τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό. Περιηγητής και συγγραφέας περιηγητικών κειμένων, καταγόμενος από την περιοχή της Λυδίας* στη Μικρά Ασία. Το δεκάτομο έργο του Ελλάδος Περιήγησις,** το οποίο σώζεται ολόκληρο, αποτελεί πολύτιμη πηγή αρχαιογνωσίας, καθώς καταγράφει και διασώζει τα μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας στο σύνολό τους. Αγάλματα, πίνακες, τάφοι, ναοί, παραδόσεις, έθιμα και προϊόντα, όλα περνάνε από τη γραφή του, η οποία με εξαίρετο ύφος αποδίδει την πραγματικότητα του ελληνικού χώρου και μαρτυρά την ελληνική ζωή της κλασικής εποχής.

Παυσανίας, Pausaniae Graeciae descriptio, Βιβλίο 2, 3, Leipzig 1899.

Παυσανίας, Pausaniae Graeciae descriptio, Βιβλίο 2, 3, Leipzig 1899.

Ταξίδεψε σε όλο τον ελληνικό χώρο και ουσιαστικά συγκρότησε τη βάση της αρχαιολογικής γνώσης.*** Παράλληλα με την παρατήρηση, ο Παυσανίας επεκτείνεται και στο ζήτημα της συνείδησης, καθώς αναφέρεται τόσο στις λαϊκές παραδόσεις όσο και στα γράμματα, παραδίδοντας έτσι μια πολύτιμη σύνθεση για την κλασική ελληνική γραμματεία και τέχνη.

Το ύφος του είναι λιτό και ακριβές. Ταξίδεψε**** επίσης και στην Ιταλία, τη βόρεια Αφρική και τη Συρία. Στέκεται κριτικά απέναντι στην παρακμή της σύγχρονής του Ελλάδας και αποδίδει στους καταστροφικούς εμφυλίους πολέμους καθώς και στον Φίλιππο Β΄ την αιτία για την παρακμή του κλασικού ελληνικού κόσμου.

Ο Παυσανίας αποτελεί ουσιαστικά τη βασική πηγή και το σημείο αναφοράς του κλασικού ελληνικού πολιτισμού και εκεί πάνω στηρίχθηκε η αναβίωση του κλασικού ιδεώδους της σύγχρονης Δύσης. Ένας ξένος μελετητής του, ο Τζέιμς Φρέιζερ (Frazer), ο οποίος παρήγαγε μια από τις διάφορες αγγλικές μεταφράσεις του έργου, θεωρεί ότι τα ερείπια της Ελλάδας, χωρίς τον Παυσανία, θα ήταν ένας απρόσιτος λαβύρινθος και ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση.

Ελλάδος Περιήγησις

«Η Ελλάδος Περιήγησις», είναι ένα οδοιπορικό με το οποίο ο Παυσανίας ξεναγεί τον αναγνώστη στην Πελοπόννησο, Αττική, Βοιωτία και Φωκίδα. Μνημονεύονται όλα τα αξιοθέατα – αγάλματα, ζωγραφικοί πίνακες, τάφοι, ιερά και καταγράφονται παραδόσεις. Υπάρχουν επίσης μακροσκελείς ιστορικές παρεκβάσεις, γίνεται μνεία πόλεων, ποταμών και οδών, τις οποίες ακλούθησε ο Παυσανίας, και καταγράφονται ιδιότυπα έθιμα ή δεισιδαιμονίες.

Το έργο του χωρίζεται σε 10 βιβλία και σώζεται ακέραιο:

Βιβλίο 1: Αττικά

Βιβλίο 2: Κορινθιακά

Βιβλίο 3: Λακωνικά

Βιβλίο 4: Μεσσηνιακά

Βιβλίο 5: Hλιακών Α

Βιβλίο 6: Ηλιακών Β

Βιβλίο 7: Αχαϊκά

Βιβλίο 8: Αρκαδικά

Βιβλίο 9: Βοιωτικά

Βιβλίο 10: Φωκικά, Λοκρών Οζόλων

Η πρώτη έκδοση του Παυσανία «Ελλάδος Περιήγησις»

Μάρκος Μουσούρος

Μάρκος Μουσούρος

Η πρώτη έκδοση του μοναδικού έργου του Παυσανία, που έφτασε ως τις μέρες μας με τον τίτλο Ελλάδος Περιήγησις, κυκλοφόρησε από το τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου στην Βενετία το1516, δηλαδή δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Άλδου, μια εποχή που το εργαστήρι του είχε περάσει στα χέρια του πεθερού του Andrea d’ Asola. Την εκδοτική επιμέλεια είχε αναλάβει ο πιο σημαντικός συνεργάτης του Άλδου και σπουδαιότερος Έλληνας φιλόλογος της Αναγέννησης, ο Μάρκος Μουσούρος, κάτοχος της έδρας των ελληνικών στη Βενετία.

Η απήχηση της «_Περιήγησις_», 16ος – 17ος αιώνας

Ο 16ος και ο 17ος αιώνας είναι τα χρόνια της λαμπρής κυριαρχίας της Περιήγησις. Πολλαπλές εκδόσεις και επανεκδόσεις επιβάλλουν το έργο ως αυθεντικό πρότυπο αρχαιογνωστικής περιγραφής και οδηγούν, παράλληλα, σε ένα θεαματικό εύρος νέος αναγνωσμάτων. Ήδη στα 1517, ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία της editioprinceps ο Stefano Negri, μαθητής του Χαλκοκονδύλη και διάδοχός του στην έδρα των ελληνικών στο Μιλάνο, δημοσίευσε ένα είδος λατινικού reader’s digest της _Περιήγησης,_ως παράρτημα των Ηρωικών του Φιλόστρατου. Πρόκειται για ένα εκκεντρικό όσο και σχολαστικό διάλογο ανάμεσα στον συγγραφέα τον Χαλκοκονδύλη (+1511) και τρεις νεαρούς σπουδαστές των ελληνικών με αντικείμενο τους σπουδαστές του Παυσανία. Σκοπός του εκτενέστατου αυτού διδακτικού έργου (350 σελίδες σε 8o) είναι να αποδείξει ότι η Περιήγηση είναι ένα πολύτιμο εκπαιδευτικό βοήθημα και ταυτόχρονα ένας πανδέκτης αρχαίας λογιοσύνης. Η ανάγνωση της μπορεί να φωτίζει ποίκιλα σκοτεινά σημεία της ελληνικής μυθολογίας, ιστορίας και τοπογραφίας και να τα παρουσιάσει εύληπτα, υπό την μορφή εκπαιδευτικού ταξιδιού. Η έκδοση περιλαμβάνει και εκτενέστατο εισαγωγικό ευρετήριο, ένα πρώιμο πλοηγό στο σύνθετο κείμενο του Παυσανία.

Χρονολόγιο

110 μ.Χ. περ.

Γεννιέται ο Παυσανίας στην περιοχή της Μαγνησίας του Σιτύλου, που βρίσκεται βόρεια της Σμύρνης και νότια της Περγάμου.

140 -180

Περιηγείται πολλές περιοχές της Μεσογείου, πιο συγκεκριμένα τον ελλαδικό χώρο, τη Μικρά Ασία, τη Συρία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Ιταλία.

160 περ.

Επισκέπτεται την Αθήνα την εποχή του Ηρώδη του Αττικού. Ύστερα από λίγο χρόνο ολοκληρώνει και εκδίδει το έργο του «Αττικά», μια ταξιδιωτική περιγραφή της Αττικής.

173

Έχει ήδη ολοκληρώσει τα έργα του «Κορινθιακά», «Μεσσηνιακά» και «Λακωνικά». Παράλληλα έχει ξεκινήσει τη συγγραφή των «Ηλειακών».

174

Ξεκινά τη συγγραφή των «Αρκαδικών».

175-176

Ολοκληρώνει τα έργα του για τη Βοιωτία και τη Φωκίδα.

210 περ.

Ο Ρωμαίος Κλαύδιος Αιλιανός χρησιμοποιεί τη συνολική έκδοση των έργων του περιηγητή, γεγονός που φανερώνει ότι ήδη είχε πραγματοποιηθεί συνολική έκδοση του έργου.

6ος αι.

Ο Στέφανος Βυζάντιος χρησιμοποιεί τη συνολική έκδοση του έργου Ελλάδος Περιήγησις.

9ος – 1ος αι.

Το έργο αντιγράφεται από παλαιούς παπύρους σε περγαμηνές στην Κωνσταντινούπολη.

1453

Μετά την Άλωση της Βασιλεύουσας, Έλληνες λόγιοι μεταφέρουν αντίγραφα του έργου στη Δύση.

1516

Το έργο του Παυσανία τυπώνεται για πρώτη φορά στη Βενετία από τον Άλδο Μανούτιο και με τυπογραφική επιμέλεια του Μάρκου Μουσούρου.

17ος – 19ος αι.

Οι Δυτικοί περιηγητές που επισκέπτονται τον ελλαδικό χώρο αξιοποιούν το έργο του Παυσανία, αντλώντας σημαντικές πληροφορίες για τους αρχαιολογικούς χώρους.

1854

Ο Σούμπαρτ εκδίδει το συνολικό έργο του Παυσανία.

Υποσημειώσεις

* Καταγόταν από την περιοχή του όρους Σιπύλου της μικρασιατικής Μυσίας και συγκεκριμένα από την πόλη της Μαγνησίας, η οποία μετονομάστηκε σε Μανισά, βρίσκεται 32 χλμ. βορειανατολικά της Σμύρνης, όταν κατελήφθη από τους Τούρκους το 1313.

** Η πρώτη έκδοση του Παυσανία γίνηκε στη Βενετία το 1516 από τον Μάρκο Μουσούρο. Έκτοτε έγιναν επανειλημμένες εκδόσεις, που ήταν εξάλλου χρήσιμες στους πολύ νεότερους περιηγητές, και κυρίως στους λαθρανασκαφείς. Αυτοί με τον Παυσανία στο ένα χέρι και με την…αξίνα στο άλλο ρήμαξαν την Ελλάδα από τις αρχαιότητες.

*** Ο Ηρόδοτος, η πρώτη μεγάλη περιηγητική μορφή ως τον Παυσανία και τον Στράβωνα, ορίζει σκοπό της περιγραφής του «αυτά που έγιναν από τους ανθρώπους, να μη σβήσουν με τον καιρό, και μεγάλα και αξιοθαύμαστα επιτεύγματα (οικοδομήματα, ναοί κ.λπ.), εκτελεσμένα άλλα από Έλληνες άλλα από αλλόγλωσσους, να μη χάσουν τη φήμη τους». Στα ίχνη του Ηροδότου κινείται ο Παυσανίας. Ενδιαφέρεται για τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων που συναντά, όπως ο Ηρόδοτος. Θεωρεί (από αγάπη για τη γνώση) και περιγράφει τον τόπο, το τοπίο, τα μνημεία, τους ποταμούς, τη διαμόρφωση του εδάφους, τις καλλιέργειες, τα ήθη και τα έθιμα. Ενδεχομένως ο Παυσανίας να επηρεάστηκε και από άλλους περιηγητές, απ’ τον Διόδωρο τον Αθηναίο (έγραψε «Περί μνημάτων» και «Περί Αττικών Δήμων») και από τον Πολέμωνα (240; – 160; π.Χ.).

**** Τα ταξίδια όταν ζούσε ο Παυσανίας ήταν μάλλον ασφαλή από τους πειρατές. «Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που εκτείνονταν από τον Ατλαντικό ως τον Ευφράτη, και από τη Βόρεια θάλασσα ως τα σύνορα της Αιθιοπίας. Η Ρώμη, που είχε ανάγκη ταχύτατης επαφής με τις επαρχίες, οργάνωσε άριστο σύστημα επικοινωνιών για τη γοργή μεταφορά δυνάμεων και εφοδίων και για τη μετακίνηση των πολιτικών και στρατιωτικών διοικητών και των φοροεισπρακτόρων.

Πηγές