Efi Petkou | Aristotle University of Thessaloniki (original) (raw)

Books by Efi Petkou

Η Αλληλογραφία του Μ. Τριανταφυλλίδη, έργο που συμπληρώνει την έκδοση των Απάντων του, αποτελεί μ... more Η Αλληλογραφία του Μ. Τριανταφυλλίδη, έργο που συμπληρώνει την έκδοση των Απάντων του, αποτελεί μια επιλογή – ανθολόγηση επιστολών προς και από τον Μ. Τριανταφυλλίδη, με στόχο να αναδειχθεί ο δημόσιος ρόλος και η συνολική πνευματική προσπάθεια του κορυφαίου γλωσσολόγου αλλά και των ανθρώπων που του γράφουν ή απαντούν στα γραφόμενά του.
Στο σώμα των επιστολών που εκδίδονται στην Αλληλογραφία του Μ. Τριανταφυλλίδη (1883-1959) συγκαταλέγονται 650 επιλεγμένες επιστολές οι οποίες προέρχονται κυρίως από το αρχείο του Μ. Τριανταφυλλίδη (στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών), αλλά και από άλλα αρχεία (Α. Δελμούζου, Δ. Γληνού, Ο. & Μ. Merlier, Π. Σ. Δέλτα, Ν. Γ. Πολίτη κ.ά.). Οι επιστολές αυτές − επιλεγμένες με κριτήριο το βιογραφικό, γλωσσικό, πνευματικό, ιστορικό ή πολιτικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν − καλύπτουν πάνω από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα (1895-1959) και αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών τόσο για τον άνθρωπο, τον πνευματικό ηγέτη και τον γλωσσολόγο Μ. Τριανταφυλλίδη, όσο και για τις ιστορικές και πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις του τόπου μας και ειδικότερα για τις ιστορικές εξελίξεις της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής εκπαίδευσης. Με τον τρόπο αυτό η συγκεκριμένη έκδοση μπορεί να θεωρηθεί ότι συμπληρώνει τη σειρά ανάλογων επιστολικών δημοσιευμάτων που φωτίζουν την ιστορία του δημοτικισμού και τις προσπάθειες αναμόρφωσης της ελληνικής κοινωνίας (Γ. Ψυχάρη, Α. Εφταλιώτη, Α. Πάλλη, Φ. Φωτιάδη, Κ. Παλαμά, Δ. Ταγκόπουλου, Π. Σ. Δέλτα, Ε. Γιανίδη, Ι. Δραγούμη κ.ά.). Επιπλέον, στις επιστολές που δημοσιεύονται απεικονίζεται η γλωσσική ρευστότητα και η πολυτυπία μιας μεταβατικής περιόδου, στη διάρκεια της οποίας διαμορφώνεται σταδιακά ένα ορισμένο γλωσσικό και ορθογραφικό σύστημα κι επιβεβαιώνεται ο ρυθμιστικός και συντονιστικός ρόλος του Μ. Τριανταφυλλίδη.

Papers by Efi Petkou

Modern Greek Studies Online, 6 (2021-2022), 2022

The revival of a ritual code of communication characterizes the prose of G. Cheimonas. This essay... more The revival of a ritual code of communication characterizes the prose of G. Cheimonas. This essay explores the association of his ritual poetic with experimental theatrical writing, based on the performance of the moving human body and its origins in ancient Greek tragedy. Rituals of the symbolic passport (known as “passage ceremonies”), scattered in his prose and analogous with the so-called “social dramas”, are examined with the main theme of the limit of man and the end of human civilization. Furthermore, the essay investigates how and why his excessive, “voluminous speech” seeks its fulfilment in the mythological-ritual element. His emphasis on ritualized performance, monstrous imagery and depiction with the volume and the ceremony serves his narration of the declining mythology of man, suffering and striving to embrace the “other” and the world, which records the end of the old world and the dawn of a new one.

Η εργασία εστιάζει στις υπαινικτικές συνδηλώσεις συχνά με συμβολικές προεκτάσεις της ποιητικής γρ... more Η εργασία εστιάζει στις υπαινικτικές συνδηλώσεις συχνά με συμβολικές προεκτάσεις της ποιητικής γραφής του Ν. Καρούζου, ο οποίος, όπως και άλλοι μεταπολεμικοί ποιητές, συνδιαλέγεται με γνωστούς μύθους, εντάσσοντας στο ποιητικό του έργο στοιχεία τους και προσκαλώντας τον αναγνώστη να προβεί στη διακειμενική συσχέτιση για την απόδοση του νοήματος. Διερευνώνται οι διάσπαρτες μυθικές καταβολές των ποιημάτων του, που γίνονται συνήθως αντιληπτές μέσα από άμεσες η έμμεσες αναφορές μυθικών προσώπων ή άλλων μυθικών δεδομένων και υπαινικτικές καταγραφές μυθικών συμβάντων ή χαρακτηριστικών εικόνων.
Ο Καρούζος υιοθετεί κυρίως τη σεφερική εκδοχή της μυθικής μεθόδου, καθώς δεν αναπαράγει πιστά το νόημα των μυθολογικών στοιχείων, αλλά προτιμά την εφαρμογή της παρασημίας, προχωρώντας σε προσθαφαιρέσεις ή διαφοροποιήσεις σε θεματικά, ηθολογικά, σημασιολογικά, υφολογικά και ιδεολογικά σήματά τους, χωρίς να οδηγείται στην πλήρη αμφισβήτηση ή αντιστροφή του νοήματος του επιλεγμένου αρχαιοελληνικού προτύπου με την υιοθέτηση της αντιρρητικής ή ανατρεπτικής μεθόδου της ετεροσημίας. Μέσω της συμβολικής αναγωγής των μυθικών δεδομένων που αξιοποιεί με γόνιμο και ιδιότυπο τρόπο αναδεικνύεται ο αγώνας του για τον κοινωνικό μετασχηματισμό και διαφαίνεται η προσδοκία αναζωπύρωσης της αποστεωμένης ιδεολογίας. Η «επιλογή του χριστιανικού μυθικού αξιακού συστήματος ή του αρχαιοελληνικού μυθικού αξιακού συστήματος αποτελεί εστίαση σε πρώτο επίπεδο στην ηθική διάσταση του ιδεολογικού αντιστασιακού αγώνα ενάντια στην ιστορική κατασταλτική εξουσία και σε δεύτερο επίπεδο στην κοινωνική του διάσταση».

Στα όψιμα νεωτερικά αφηγήματα της Μ. Αξιώτη Το σπίτι μου (1965) και Η Κάδμω (1972) διακρίνεται μι... more Στα όψιμα νεωτερικά αφηγήματα της Μ. Αξιώτη Το σπίτι μου (1965) και Η Κάδμω (1972) διακρίνεται μια γραφή «μεταμυθοπλαστική». Η παρουσίαση της κειμενικής σύνθεσης ως μιας κατασκευής εν προόδω, που ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή της συγγραφέως και αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς της, πραγματοποιείται στο πλαίσιο μιας μονολογικής αφήγησης, βασισμένης στη μνημονική ανάκληση και στην επανάληψη.
Στην παρούσα εργασία διερευνάται η θεματοποίηση της συγγραφικής δημιουργίας που συντελείται στα αφηγήματα αυτά και σχολιάζεται η σχέση της με την απόπειρα ενδοσκόπησης που επιχειρείται από την πλευρά του μυθιστορηματοποιημένου συγγραφικού υποκειμένου για την ανασύσταση της διαμελισμένης συγγραφικής ταυτότητάς του και την αποκατάσταση της τραυματισμένης από τον εκπατρισμό γλωσσικής του έκφρασης. Εξετάζονται οι εστιάσεις του «αγώνα της λέξης» της Αξιώτη στο πλαίσιο μιας τεμαχισμένης αφήγησης, που αντικατοπτρίζει τη σύνθλιψη της ζωής και της ατομικότητας της, και αποκαλύπτεται η αυτοβιογραφική λειτουργία του, η οποία μαρτυρεί την ανάγκη της να ανασυγκροτήσει την υποκειμενικότητά της και την πεισματική αντίστασή της στη λήθη, στη φθορά, στο γήρας και στον θάνατο. Η συγγραφέας αναβιώνει το παρελθόν της, ενόσω γράφει σχολιάζοντας πώς και γιατί γράφει και με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζει τον εαυτό της και παραμένει ζωντανή.

Στη μελέτη διερευνάται η παρουσία της πραγματικότητας, της ουτοπίας και της μεταμυθοπλασίας στις ... more Στη μελέτη διερευνάται η παρουσία της πραγματικότητας, της ουτοπίας και της μεταμυθοπλασίας στις ιστορίες του Μάριου Χάκκα, οι οποίες αναφέρονται στη βιωμένη πραγματικότητα της εποχής του, δεδομένου ότι όσα αφηγείται συνδέονται άμεσα με τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα και διασταυρώνονται με τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της εποχής του. Ο συγγραφέας, που ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά, αντλεί το υλικό του από τη δεκαετία 1940-1950, η οποία στην Ελλάδα σημαδεύτηκε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, αλλά και από την παρατεταμένη ψυχροπολεμική περίοδο της δεκαετίας του ’50 και ’60.

Katerina Anghelaki-Rooke attempts in her poetry a pioneering revival of female mythological figur... more Katerina Anghelaki-Rooke attempts in her poetry a pioneering revival of female mythological figures, revising well-known myths. The paper examines how such a revision serves the structuring of a post-surrealist poetic discourse, experiential and body-centered, which liberates the female poetic subject from the dictates of patriarchal poetry, presents feminine perspective and redefines female identity as well as her stereotypical gender role. Such an approach also includes a comparison of her innovative use of female mythological figures with the way the same figures have been treated by other Modern Greek or European poets.
The paper explains how the subversive review of specific mythical symbols (Iphigeneia, Helen, Sphinx, Magdalene, Penelope) allows the expression of a multidimensional female psychosynthesis facing the issues of love, life and death, war and peace, poetical art and tradition, which constitute the main thematic axes of her poetry. Most of the selected mythical symbols function as poet’s alter ego in a meta-feminist era, driving her to attempt the reconstruction of herself. The re-evaluation of mythical elements in her poems reveals internal processes which respond to the need of projecting a subjective biotheory, reflecting poet’s personal struggle to balance opposing forces in her struggle to define and interpret the world.
Taking into account the elements which contemporary feminist theory identifies as constituents of écriture feminine, the investigation focuses mainly on analyzing within several of her poems the experimental attitude towards mythical context and meaning. It also reconsiders the response of specific features of myth to an ambiguous and timeless poetic speech and presents how Anghelaki Rooke re-writes mythology as a means of challenging dominant male discourses and redefines the mythical method in the context of post-surrealism.

Το Τρίτο στεφάνι του Κ. Ταχτσή κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1962 ως αυτοέκδοση του συγγραφέα και... more Το Τρίτο στεφάνι του Κ. Ταχτσή κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1962 ως αυτοέκδοση του συγγραφέα και θεωρήθηκε ένα ακόμη ρεαλιστικό μυθιστόρημα, στο οποίο μέσα από τις προσωπικές ιστορίες δύο γυναικών αποτυπώνεται η «χαμηλή» σκοπιά της καθημερινής ζωής στην Ελλάδα από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τον Εμφύλιο. Στην εργασία στοιχειοθετείται η αναγνώρισή του ως ενός καινοτόμου μυθιστορήματος της μεταπολεμικής μας λογοτεχνίας αρκετά χρόνια αργότερα. Παρά το ρεαλιστικό του υπόβαθρο, την απόπειρα μιας διαφορετικής ηθογραφικής αφηγηματικής προσέγγισης και την απουσία του φανταστικού ή του ονειρικού στοιχείου, των συμβόλων και της αλληγορίας, στις σελίδες του γίνεται αντιληπτή η υποκειμενική, μερική και αποσπασματική πρόσληψη της πραγματικότητας και η διερεύνηση της εσωτερικής ζωής των μυθιστορηματικών χαρακτήρων, που χαρακτηρίζουν τη μοντέρνα και τη μεταμοντέρνα πεζογραφία. Επιχειρείται η εστίαση στην αποσπασματικότητα μιας μεταμοντέρνας μυθοπλασίας χωρίς ενιαία πλοκή, δεδομένου ότι περιλαμβάνονται πολλαπλές μικροϊστορίες της καθημερινότητας,. Παράλληλα, επισημαίνονται οι ιδιοτυπίες μιας αυτοβιογραφικής αφήγησης,, η οποία παρά την εμφανή αναφορικότητα και τους διάσπαρτους χωροχρονικούς δείκτες, στερείται της γραμμικότητας μιας παραδοσιακής αφήγησης που σέβεται την χρονική και αιτιακή αλληλουχία των γεγονότων και δεν τηρεί τη θεμελιακή για το αυτοβιογραφικό είδος συνθήκη της ταυτότητας συγγραφέα, αφηγητή και πρωταγωνιστή. Μέσα από τις μεταμορφώσεις του τόσο στη ζωή όσο και στη γραφή του ο Ταχτσής με ειρωνική θεατρικότητα «ενδύεται και απεκδύεται φύλο και κοινωνικούς-ταξικούς ρόλους […] υποσκάπτει κοσμοθεωρίες και ιδεολογήματα φυλετικά και κοινωνικά», επιβεβαιώνοντας την άποψη του Roland Barthes ότι «η ζωή ενός συγγραφέα δεν είναι πια η πηγή των μύθων του, αλλά ένας μύθος που δρα παράλληλα προς το έργο του και το συναγωνίζεται».

Ο Α. Φραγκιάς στα όψιμα μυθιστορήματά του, στον Λοιμό (1972) και στο Πλήθος (1985-86) απομακρύνετ... more Ο Α. Φραγκιάς στα όψιμα μυθιστορήματά του, στον Λοιμό (1972) και στο Πλήθος (1985-86) απομακρύνεται συνειδητά από τον ρεαλισμό, γονιμοποιώντας επιρροές από τον συμβολισμό και τον εξπρεσιονισμό και αξιοποιώντας το φανταστικό στοιχείο και την αλληγορία. Στην εργασία αυτή ανιχνεύονται και σχολιάζονται χαρακτηριστικά της εξπρεσιονιστικής γραφής που υιοθετούνται στον Λοιμό, όπως είναι η αποτύπωση της εσωτερικής κατάστασης του ατόμου μέσω της συμβολικής και αφαιρετικής αναπαράστασης μιας διαστρεβλωμένης εξωτερικής πραγματικότητας, η αοριστία, η προσκόλληση στο αφηρημένο, στην υπερβολή, στην έντονη παρορμητική διάθεση, η έκδηλη συναισθηματική φόρτιση και η κυριαρχία τάσεων πρωτογονισμού, η αποτύπωση της υποκειμενικής εμπειρίας σ’ έναν σπαραγμένο κόσμο μέσω της σύζευξης της εσωτερικότητας με την εφιαλτική εξωτερική πραγματικότητα, η οποία αναπαρίσταται ακριβώς για τον λόγο αυτό παραμορφωμένη.

Ο μύθος των Λαβδακιδών είναι ένας λογοτεχνικός μύθος με πλούσια παράδοση και έχει δεχτεί πολλαπλέ... more Ο μύθος των Λαβδακιδών είναι ένας λογοτεχνικός μύθος με πλούσια παράδοση και έχει δεχτεί πολλαπλές αναθεωρήσεις.Στην εργασία εξετάζεται πώς ο μύθος των Λαβδακιδών αναβιώνει στη νεοελληνική ποίηση, δεδομένου ότι σε άφθονα ποιήματα, κυρίως νεωτερικά αξιοποιείται όχι μόνο «ως θεματική πηγή ή σαν ένας τρόπος παρομοίωσης του παρόντος με το παρελθόν, που δίνει περισσότερο την αίσθηση μιας αναβίωσης του παρελθόντος», αλλά ως «ένα είδος μεταφοράς, που δίνει την αίσθηση ενός καίριου συνταυτισμού του παρόντος με το παρελθόν» και «η παρουσία του είναι διακριτική, υπαινικτική, [...] συνδυάζεται συχνά, με αναχρονισμούς και με ιστορικά στοιχεία». Διερευνάται η αναβίωση κύριων προσώπων του συγκεκριμένου μύθου, όπως του Οιδίποδα, της Αντιγόνης, της Ισμήνης κ.ά., που ενέπνευσαν πλειάδα αρχαιόθεμων ή αρχαιόμυθων νεοελληνικών ποιημάτων, και επιχειρείται η ερμηνεία της στροφής νεοελλήνων σε αρχέγονα μυθικά σύμβολα. Ο μύθος των Λαβδακιδών συνιστά έναν μύθο με ανοιχτή δομή, που «αποτελείται απ’ όλες τις εκδοχές του, λογοτεχνικές ή μη λογοτεχνικές». Σε άφθονα δείγματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και ιδιαιτέρως της νεότερης ελληνικής ποίησης διακρίνονται τολμηρές συμβολικές προεκτάσεις στοιχείων αντλημένων από τον συγκεκριμένο μύθο, τα οποία κάθε ποιητής φροντίζει να εμπλουτίσει με στοιχεία από τη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα, συχνά προβαίνοντας στη ανασκευή των μυθικών στερεοτύπων για την αποτύπωση της σύγχρονης πολιτικοκοινωνικής κατάστασης, την έκφραση της προσωπικής του στάσης ή την άσκηση κριτικής.

Κύριο αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση στρατηγικών και ψηφιακών δεδομένων για την υ... more Κύριο αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση στρατηγικών και ψηφιακών δεδομένων για την υλοποίηση της ειδολογικής προσέγγισης στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, η οποία αποσκοπεί στην υποστήριξη της αναγνωστικής και ερμηνευτικής διαδικασίας. Στις πρώτες ενότητες επιχειρούνται βασικοί εννοιολογικοί προσδιορισμοί και παρουσιάζονται δεδομένα της θεωρίας των ειδών που σχετίζονται με την αξιοποίηση του είδους ως ερμηνευτικού πλαισίου. Επιπλέον, εξετάζεται ο αντίκτυπός τους στις προτάσεις των πρόσφατων προγραμμάτων σπουδών για το μάθημα της λογοτεχνίας. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μια συνοπτική θεώρηση των λογοτεχνικών ειδών που αξιοποιούνται στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και συστήνονται διαθέσιμοι ψηφιακοί πόροι, ενώ επισημαίνονται διδακτικές επιλογές και πρακτικές που εξυπηρετούν την εξοικείωση των μαθητών με τα ειδολογικά γνωρίσματα των λογοτεχνικών κειμένων, όπως και οι στόχοι στους οποίους ανταποκρίνονται.

Ο μύθος του Άδωνη είναι συνδεδεμένος με τον κύκλο των εποχών και την τελετουργία του κύκλου της β... more Ο μύθος του Άδωνη είναι συνδεδεμένος με τον κύκλο των εποχών και την τελετουργία του κύκλου της βλάστησης, η οποία προϋποθέτει τον θάνατο της φύσης και την αναγέννησή της. Στην παρούσα εργασία επισημαίνονται δάνεια μοτίβα από τις διάφορες παραλλαγές του μύθου αυτού που εντοπίζονται σε σε ποιητικά κείμενα νεοελλήνων ποιητών, παραδοσιακών και νεωτερικών και διερευνάται η ενσωμάτωση διαφορετικών μυθημάτων . Όπως διαπιστώνει ο Ν. Βαγενάς, στο έργο ποιητών ρομαντικών, παρνασσιστών και ορισμένων συμβολιστών ο μύθος «χρησιμεύει κυρίως ως θεματική πηγή ή σαν ένας τρόπος παρομοίωσης του παρόντος με το παρελθόν, που δίνει περισσότερο την αίσθηση μιας αναβίωσης του παρελθόντος ή μιας εξωτερικής εικονογράφησης του παρόντος», ενώ «στους νεότερους ποιητές ο μύθος είναι κυρίως ένα εκφραστικό μέσο, ένα είδος μεταφοράς, που δίνει την αίσθηση ενός καίριου συνταυτισμού του παρόντος με το παρελθόν» και παράλληλα «η παρουσία του είναι διακριτική, υπαινικτική, [...] συνδυάζεται συχνά, με αναχρονισμούς και με ιστορικά στοιχεία».

Στην εργασία διερευνώνται οι αποκλίσεις του πεζογραφικού έργου του Γ. Ιωάννου από την παραδοσιακή... more Στην εργασία διερευνώνται οι αποκλίσεις του πεζογραφικού έργου του Γ. Ιωάννου από την παραδοσιακή ρεαλιστική πεζογραφία, παρά το φαινομενικά ρεαλιστικό του υπόβαθρο. Πιο συγκεκριμένα, σχολιάζεται καταρχήν η εξάρθρωση της αφηγηματικής ύλης και η χρήση μιας «μονομερούς» ή «μονοεστιακής», συνειρμικής αφήγησης με διάσπαρτες παρεκβάσεις ή σχόλια, η οποία διακρίνεται για την εξομολογητική της διάσταση, την εσωστρέφεια και την αμεσότητα του λόγου. Εξετάζεται ακόμη, η επίδραση της ποίησης στη γραφή του, η οποία συνδέεται με το ενδιαφέρον των νεωτερικών συγγραφέων για την εκμετάλλευση των εκφραστικών δυνατοτήτων της γλώσσας πέρα από την απλή εξιστόρηση, αλλά και η εστίαση σε αποκεντρωμένα στιγμιότυπα, σε θέματα περιφερειακά, ιδιάζοντα και χαμηλά ή η ανάδειξη του αποσπασματικού, του απρόοπτου και του φευγαλέου στα πεζογραφήματά του, που αποτελούν ένα νέο, ιδιότυπο αφηγηματικό είδος. Στα νεωτερικά χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του συγκαταλέγονται ακόμη η παρουσία ανολοκλήρωτων ηρώων, συχνά χωρίς ονόματα και ορισμένων συγγραφικών ειδώλων, τα οποία λειτουργούν ως alter ego της συγγραφικής του ταυτότητας, ιδιαίτερες διακειμενικές αναφορές σε τραγούδια, κυρίως ρεμπέτικα, σε αναγνώσματα από τον τύπο ή σε κινηματογραφικές ταινίες, αλλά και δείγματα ενός αυτοαναφορικού σχολιασμού για τον τρόπο της γραφής του ή των συμβάσεων που διέπουν την αφηγηματική σύνθεση και απαντώνται κυρίως στην Καταπακτή και στην Πρωτεύουσα των προσφύγων.

Στην πεζογραφία του Ν. Μπακόλα η υποκειμενική εμπειρία και το συλλογικό βίωμα διασταυρώνονται και... more Στην πεζογραφία του Ν. Μπακόλα η υποκειμενική εμπειρία και το συλλογικό βίωμα διασταυρώνονται και με τον τρόπο αυτό διαγράφεται η διαλεκτική σχέση της ανθρώπινης συνείδησης με τον έξω κόσμο. Οι αφηγηματικοί ήρωες, συνήθως νέοι, βιώνουν τις ερωτικές τους ιστορίες και περιπέτειες παράλληλα με τις αλλαγές κι ανακατατάξεις της ιστορίας του τόπου όπου ζουν, οι οποίες συχνά καθορίζουν τις επιλογές τους, κατευθύνουν την ατομική τους δράση ή αναδεικνύουν την τραγικότητά τους. Υιοθετώντας την άποψη του Jan Assman ότι κάθε είδους ταυτότητα, ατομική ή συλλογική «συνδέεται με τη συνείδηση, τον αναστοχασμό δηλαδή επί μιας ασυνείδητης αυτοεικόνας», στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η ανίχνευση στο συνολικό πεζογραφικό έργο του Μπακόλα όψεων της συνείδησης αυτής, που διαπλάθεται και καθορίζεται από τη γλώσσα, τον κόσμο των ιδεών, τις αξίες και τους κανόνες ενός συγκεκριμένου κάθε φορά ιστορικοκοινωνικού πλαισίου. Επιπλέον, διερευνώνται οι ιδιαίτεροι τρόποι σύστασης κάθε ατομικής ταυτότητας μέσα από την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με τους «άλλους» και διαμόρφωσης κάθε συλλογικής ταυτότητας μέσω των κοινών γνωστικών ή βιωματικών εμπειριών, των περιπετειών και της ιστορίας μιας ομάδας ατόμων.

Parthenon is one of many family literary journals published in Greece during the 19th century. Tr... more Parthenon is one of many family literary journals published in Greece during the 19th century. Translated literary texts found in the magazine have been posted on an electronic database operated by the Centre of Modern Greek Language in Thessaloniki as part of a research project implemented by the Centre. The present paper focuses on exploring the physiognomy of the magazine in relation to the innovative character of the 1870s. To this end frequency of circulation and changes in the publication are monitored. A detailed presentation of Parthenon's literary translations is attempted, followed by an interpretative analysis of its translation choices and an exploration of the specific trends represented by these choices. As in most literary journals of this period, the dominance of translated prose fiction and mostly of short stories is present here too and it relates to the appeal of this literary genre to the public.

Ο Ε. Χ. Γονατάς συνέθεσε αλληγορικές διηγήσεις που αναφέρονται στην ουσία της κατακερματισμένης α... more Ο Ε. Χ. Γονατάς συνέθεσε αλληγορικές διηγήσεις που αναφέρονται στην ουσία της κατακερματισμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Στη συγκεκριμένη εργασία εξετάζεται καταρχήν η σύνδεσή τους με την λογοτεχνική παράδοση του φανταστικού ή την παραδοξογραφική παράδοση, την εξπρεσιονιστκή τεχνοτροπία ή οφειλές στον υπερρεαλισμό και επιχειρείται η ανίχνευση καταβολών τους από την πεζογραφία του Franz Kafka. Η αντίδραση των ειδολογικά απροσδιόριστων κειμένων του στη ρεαλιστική αναπαράσταση γίνεται αντιληπτή από τη ρευστότητα των προσώπων και των πραγμάτων, την απουσία οιασδήποτε εσωτερικής συνοχής, τη χρονική αοριστία, την έμφαση στα εξωλογικά στοιχεία της εξωτερικής πραγματικότητας, το διάχυτο ονειρικό υλικό, την αυτονόμηση των αλληγορικών μεταφορών, την αποτύπωση της εμπειρίας του ανθρώπινου υποκειμένου από έναν σπαραγμένο και παράλογο κόσμο, που προβάλλεται με έναν εφιαλτικό και αλλόκοτο τρόπο, την επιδίωξη συμφιλίωσης του αφηρημένου με το συγκεκριμένο, τη γλωσσική έκρηξη που φθάνει μέχρι την υπερβολή. Επιπλέον, διερευνώνται οι πολλαπλές όψεις της αλλοτρίωσης του ανθρώπινου υποκειμένου, που προβάλλονται στο έργο του Γονατά κυρίως μέσα από μια διαδικασία συνεχούς μεταμόρφωσης, ενώ μελετάται ο ιδιότυπος τρόπος αναθεώρησης της ανθρώπινης ταυτότητας και υπονόμευσης της υποκειμενικότητας, που προκύπτει από τη συγκρουσιακή σχέση της με τη ετερότητα και πραγματοποιείται με τη ζωοποίηση των προσώπων, τη χρήση ορισμένων σταθερών θεματικών μοτίβων ή μέσα από ζωικές εικόνες, στρεβλές και άλογες, καθώς και με ιδιότυπες παρομοιώσεις.

Στο συγκεκριμένο μελέτημα εξετάζεται η αμφισβήτηση του γραμμικού ιστορικού χρόνου ως οργανωτικής ... more Στο συγκεκριμένο μελέτημα εξετάζεται η αμφισβήτηση του γραμμικού ιστορικού χρόνου ως οργανωτικής αρχής της αφήγησης στη νεωτερική ποιητική του Κιβωτίου του Α. Αλεξάνδρου. Στο πλαίσιο ενός αχρονικού μοντέλου της νεωτερικής ποιητικής του Αλεξάνδρου αίρονται οι χωροχρονικές συντεταγμένες των ιστορικών συμφραζομένων, που αποκτούν εντέλει υπερεθνική και διαχρονική σημασία και εμβέλεια. Ο φακός της αφήγησης εστιάζει στα γεγονότα μιας χρονικής περιόδου περιορισμένης έκτασης (27.9-15.11.1949) και το ενδιαφέρον του αφηγητή επικεντρώνεται σε επιλεγμένες σκηνές της περιόδου αυτής, ενώ βασική οργανωτική αρχή της αφήγησης καθίσταται η παρακολούθηση της ταυτοχρονίας των γεγονότων και όχι της γραμμικής εξέλιξής τους. Στο Κιβώτιο η έννοια του ενιαίου γραμμικού ιστορικού χρόνου αντικαθίσταται από μια ατελείωτη σειρά παράλληλων ή ταυτόχρονων υποκειμενικών χρονικών στιγμών που συμπλέκονται μεταξύ τους και η αφήγηση εστιάζει στη διερεύνηση της μικροδομής και των διαφορών τους. Η ταυτοχρονία αυτή πολλαπλών υποκειμενικών χρονικών στιγμών δεν έχει ως αποτέλεσμα μόνο τον κατακερματισμό της πλοκής, αλλά συνδέεται και με την κρίση υποκειμενικότητας, που προβάλλεται επίσης στη νεωτερική ποιητική του Κιβωτίου. Κατά συνέπεια, εφόσον ο χρόνος διέπεται από ασυμμετρία και το μέλλον δεν είναι προβλέψιμο, αποκλείεται και η δυνατότητα ενός συμβατικού τέλους της αφήγησης.

Στο μελέτημα αυτό, που αποτελεί καρπό της συμμετοχής μου στο ερευνητικό πρόγραμμα του Κέντρου Ελ... more Στο μελέτημα αυτό, που αποτελεί καρπό της συμμετοχής μου στο ερευνητικό πρόγραμμα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας με τίτλο «Η υποδοχή της ξένης λογοτεχνίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα μέσα από τα περιοδικά (1831-1900)», ερευνώνται η διηγηματογραφία και η μεταφραστική δραστηριότητα του Κωνσταντίνου Ι. Πρασσά (1866-1941), ο οποίος συγκαταλέγεται στους πρώτους και συστηματικότερους μεταφραστές κειμένων του γνωστού αμερικανού λογοτέχνη E. Α. Poe και άλλων σημαντικών ξένων λογοτεχνών. Δεδομένου ότι η συγγραφική – μεταφραστική δραστηριότητά του ήταν μέχρι σήμερα αδιερεύνητη, επιχειρείται στην παρούσα εργασία η ανάδειξη του περιορισμένου συγγραφικού του έργου και κυρίως του πλούσιου και ιδιαίτερα αξιόλογου μεταφραστικού του έργου.
Ο Πρασσάς υπήρξε στενός συνεργάτης του γνωστού Κωνσταντινουπολίτη εκδότη Βλάσση Γαβριηλίδη (1848-1920), και δημοσίευσε αρκετά κείμενά του σε αθηναϊκά έντυπα που εξέδιδε ο τελευταίος. Τα περισσότερα διηγήματα του Πρασσά είναι μικρά σε έκταση και εντάσσονται σε ευρύτερες ενότητες, που παρουσιάζουν θεματική ποικιλία. Κυρίως, όμως ο Κ. Ι. Πρασσάς επιδόθηκε στη μετάφραση ξένων λογοτεχνικών κειμένων, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην γονιμοποίηση της λογοτεχνικής παραγωγής στην Ελλάδα και στην πρόκληση δημιουργικών ζυμώσεων στην εγχώρια πνευματική ζωή. Με το αξιόλογο μεταφραστικό του έργο συνεισέφερε σημαντικά στην πρόσληψη δύο διαφορετικών τάσεων της ευρωπαϊκής και αμερικάνικης πεζογραφίας του 19ου αιώνα, εφόσον μετέφρασε εξίσου τόσο ρεαλιστικά πεζογραφήματα με έκδηλες ηθογραφικές ή νατουραλιστικές αποχρώσεις, κυρίως γαλλικά όσο και αφηγήματα του φανταστικού των Poe και Hoffmann, που θεωρούνται από τους κύριους εισηγητές αυτού του είδους.

Στη μελέτη αυτή εξετάζεται η σημασία που έχουν στην πεντζικική ποιητική οι αισθήσεις και η ιδια... more Στη μελέτη αυτή εξετάζεται η σημασία που έχουν στην πεντζικική ποιητική οι αισθήσεις και η ιδιαίτερη λειτουργία των αισθητηριακών μνημονικών εικόνων. Δίνοντας το προβάδισμα στα αισθήματα, ο Ν. Γ. Πεντζίκης μοιάζει να επιχειρεί μία εκ νέου θεώρηση του κόσμου και των πραγμάτων. Στο πεζογραφικό έργο του τα αισθήματα αποθηκεύονται στα αρχεία της μνήμης και στη συνέχεια αναβιώνουν στο πλαίσιο αναμνηστικών πρακτικών, οι οποίες έχουν ως σημείο αναφοράς τους βιωματικές εμπειρίες του συγγραφέα. Γι’ αυτό και διαπιστώνεται ότι η συνειρμική αναβίωση των αισθητηριακών συγκινήσεων έχει τελικά ως αποτέλεσμα μια γραφή που διέπεται από μιαν αξιοσημείωτη εσωτερικότητα. Ωστόσο, στην πεντζικική ποιητική τα αισθήματα που αναβιώνουν με τη μορφή αναμνήσεων αποκτούν έναν πιο κοινωνικό χαρακτήρα, καθώς τα συναισθήματα που επιφέρουν τα αισθήματα οδηγούν σε διανοητικές διεργασίες ιστορικά φορτισμένες. Έτσι, σχολιάζεται ο τρόπος με τον οποίο το συγγραφικό υποκείμενο ανασυνθέτει αφηγηματικά τη σκηνοθεσία των καταστάσεων ή των γεγονότων που αποτελούν την «αντικειμενική συστοιχία» των συγκινήσεών του.

Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται η καταγραφή και η παρουσίαση των μεταφράσεων λογοτεχνικών κ... more Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται η καταγραφή και η παρουσίαση των μεταφράσεων λογοτεχνικών κειμένων που φιλοξενούνται στα 71 τεύχη του περιοδικού Ακρόπολις φιλολογική και στα 598 φύλλα της εφημερίδας Μη Χάνεσαι του γνωστού δημοσιογράφου κι εκδότη Βλάση Γαβριηλίδη (1848-1920), ο οποίος με την έκδοση πρωτοποριακών εντύπων επιτέλεσε έναν ρόλο αξιοσημείωτο στην ιστορία του ελληνικού τύπου και στην πολιτική ιστορία του νεοελληνικού έθνους και συνέβαλε ουσιαστικά στην ανανέωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το όλο εγχείρημα συνιστά μέρος του ερευνητικού προγράμματος του Τμήματος Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας: «Η υποδοχή της ξένης λογοτεχνίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα μέσα από τα περιοδικά (1831-1900)».
Διερευνάται, καταρχήν, ο βασικός σκοπός που υπηρετείται από τη σταθερή παρουσία μεταφράσεων περισσότερο στο φιλολογικό περιοδικό Ακρόπολις φιλολογική και λιγότερο στην «πολιτικοσατιρική» εφημερίδα Μη Χάνεσαι, λαμβάνοντας υπόψη τις ανανεωτικές τάσεις που υπαγορεύουν τις πολλαπλές μεταφραστικές απόπειρες σε διάφορα έντυπα ή σε αυτοτελείς εκδόσεις του 19ου αιώνα.

Στην παρούσα εργασία επιδιώκεται η σκιαγράφηση της σχέσης ανάμεσα στον ποιητή Κ. Π. Καβάφη και το... more Στην παρούσα εργασία επιδιώκεται η σκιαγράφηση της σχέσης ανάμεσα στον ποιητή Κ. Π. Καβάφη και το λογοτεχνικό περιοδικό της Αλεξάνδρειας «Αλεξανδρινή Τέχνη» (1926-1931), δεδομένου ότι στα τεύχη του δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην καβαφική ποίηση και στον κριτικό διάλογο που αναπτύσσεται κατά την πρόσληψη της. Επισημαίνονται τα καβαφικά ποιήματα που απαντούν στο περιοδικό και όσα από τα δημοσιευμένα στο περιοδικό μελετήματα αφορούν την καβαφική ποίηση. Επίσης, παρουσιάζονται αποσπασματικές αναδημοσιεύσεις και σχόλια ενημερωτικά ή κριτικά για τον αλεξανδρινό ποιητή και το έργο του, που απαντούν στη στήλη «Σημειώματα» του περιοδικού και εστιάζουν κυρίως στην παγκόσμια απήχηση και πρωτοτυπία της καβαφικής ποίησης, στον έκδηλο ερωτισμό της, στις επιδράσεις που άσκησε, αλλά και σε θέματα ειδικότερα, όπως είναι η αντιπαλότητα Καβάφη – Παλαμά, η καβαφική στιχουργική, η σχέση του Καβάφη με σύγχρονους αναγνωρισμένους Έλληνες λογοτέχνες ή ξένους διανοούμενους. Μέσα από τη διερεύνηση της στήλης «Σημειώματα» επιδιώκεται η συνοπτική παρουσίαση βασικών θεμάτων της καβαφικής ποίησης και της πρόσληψής της.

Modern Greek Studies Online, 6 (2021-2022), 2022

Στην εργασία αυτή διερευνώνται η σκοπιμότητα, η ποικιλομορφία και ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστι... more Στην εργασία αυτή διερευνώνται η σκοπιμότητα, η ποικιλομορφία και ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αφηγήσεων ταξιδιών που απαντούν στη νεοελληνική παιδική κι εφηβική λογοτεχνία. Σ’ ένα πρώτο εισαγωγικό μέρος επιχειρείται ο θεωρητικός προσδιορισμός της ‘ταξιδιωτικής αφήγησης’ ως σύνθετου είδους και καταγράφεται συνοπτικά η ιστορική εξέλιξή του είδους αυτού, με επισημάνσεις αντιπροσωπευτικών συγγραφέων της παγκόσμιας ταξιδιωτικής γραμματείας. Στη δεύτερη επιμέρους ενότητα ερμηνεύεται η παρουσία αφηγημένων ταξιδιών σε παιδικά – εφηβικά αναγνώσματα με ιδιαίτερη εστίαση στα κίνητρα της ανάγνωσης. Στο τρίτο κι εκτενέστερο μέρος της μελέτης καταγράφονται κείμενα της ταξιδιωτικής νεοελληνικής λογοτεχνίας που απευθύνονται κυρίως σ’ ένα νεανικό αναγνωστικό κοινό κι εξετάζονται οι μορφές και οι δομές αφηγήσεων αντικείμενο των οποίων αποτελούν ταξίδια πραγματικά ή φανταστικά. Επιπλέον, διακρίνονται οι συνηθέστεροι τόποι προορισμού, οι τύποι των αφηγητών καθώς και οι προσδοκίες των αναγνωστών. Τέλος, θίγεται ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας των αφηγημάτων αυτών και σχολιάζεται ο θετικός αντίκτυπός τους στους νεαρούς αναγνώστες, ενώ επισημαίνεται η διακειμενική διάστασή τους.

Ο Κ. Π. Καβάφης γίνεται θησαυριστής στιγμών ενός χρόνου χαμένου, επιδιώκοντας στην ποίησή του τη ... more Ο Κ. Π. Καβάφης γίνεται θησαυριστής στιγμών ενός χρόνου χαμένου, επιδιώκοντας στην ποίησή του τη σύζευξη των χρονικών διαστάσεων. Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται πώς πραγματοποιείται η διαστολή της καβαφικής χρονικότητας τόσο στα ιστορικά ποιήματά του με την αξιοποίηση της «αντικειμενικής συστοιχίας» και με τη χρήση της ειρωνείας ή της αλληγορίας όσο και στα ερωτικά ποιήματα του με την ενεργοποίηση της ατομικής μνήμης. Μελετάται ακόμη η καβαφική διαλεκτική μεταξύ γήρατος και νεότητας και διερευνάται η ενσωμάτωση στην ποιητική του μελλοντικών ενατενίσεων και σκόπιμα επιλεγμένων ή επαναλαμβανόμενων χρονικών σημάνσεων και δομών, που εξυπηρετούν ευφυείς σκηνοθετικές επιλογές ή τη δραματικότητα της γραφής του. Προάγοντας την αντίληψη του χρόνου ως ατομικού βιώματος, ο υποκειμενικός χρόνος του Καβάφη εύλογα μπορεί να συσχετιστεί με την έννοια της χρονικότητας των Ε. Husserl, H. Bergson και M. Heidegger, του Αγίου Αυγουστίνου και του T. S. Eliot.

Στην αντισυμβατική αυτοβιογραφία του με τίτλο Η Μνήμη Επιστρέφει με Λαστιχένια Πέδιλα ο Βασίλης Β... more Στην αντισυμβατική αυτοβιογραφία του με τίτλο Η Μνήμη Επιστρέφει με Λαστιχένια Πέδιλα ο Βασίλης Βασιλικός δεν επιχειρεί απλώς την «ανασύνθεση της κίνησης της ζωής ή μέρους μιας ζωής, στα πλαίσια των συνθηκών εντός των οποίων αυτή έχει βιωθεί». Όχι μόνο ερμηνεύει τη ζωή του από μία συγκεκριμένη σκοπιά, προβαίνοντας σε συγκεκριμένες επιλογές, όπως κάνει κάθε αυτοβιογραφούμενος, αλλά εκθέτει τους στοχασμούς του και ενσωματώνει αποσπάσματα γραμμένα με διαφορετικό ύφος και έκδηλα παρωδιακό τόνο από μια λογοτεχνική περσόνα, τον κ. Μαρουλή, που στην ουσία είναι alter ego του, συνδυάζοντας την ημερολογιακή γραφή με τη μυθοπλασία.
Στην παρούσα εργασία εξετάζεται καταρχήν αν δηλώνεται ρητά η κυρίαρχα αυτοαναπαραστατική πρόθεση, όπως συνήθως συμβαίνει στα κείμενα που ανήκουν στο αυτομιμητικό γένος και πώς πραγματοποιείται σε μια λογοτεχνικού τύπου αυτοβιογραφία η ανασυγκόλληση των θραυσμάτων της μνήμης με απώτερο σκοπό την ανασυγκρότηση ενός διασπασμένου εγώ. Σχολιάζεται ακόμη πώς συντελείται η καταγραφή της βιωματικής, συναισθηματικής και διανοητικής διάστασης του υποκειμένου ή η προσέγγιση θεμάτων που δεν αντλούνται αποκλειστικά από την προσωπική ζωή του συγγραφέα, παρακολουθώντας με ποιον τρόπο η αυτοβιογράφηση συμπλέκεται με την ετεροβιογράφηση, ενώ διερευνάται επίσης σε ποιο βαθμό τηρούνται οι συμβάσεις της ιστοριογραφικής αληθοφάνειας και ποια είναι η στάση του αυτοβιογράφου έναντι μορφολογικών και αφηγηματικών επιλογών του κατά τη συγγραφή του αυτοβιογραφικού κειμένου του και άλλων έργων του. Τέλος, μελετάται σε ποιο βαθμό η γλώσσα του κειμένου σημασιοδοτείται ως μια αυτοπαθής γλώσσα, ως πεδίο προβολής και εμφάνισης του αυτοαναπαριστώμενου υποκειμένου.

Στο μυθιστόρημα Ο ζητιάνος (1897) του Α. Καρκαβίτσα η κοινωνική παθογένεια παρουσιάζεται συνυφασμ... more Στο μυθιστόρημα Ο ζητιάνος (1897) του Α. Καρκαβίτσα η κοινωνική παθογένεια παρουσιάζεται συνυφασμένη με την αποκλίνουσα συμπεριφορά, που είναι αντίθετη με τους κυρίαρχους κανόνες της κοινωνίας. Δεδομένου ότι η συμπεριφορά αυτή προσεγγίζεται ποικιλοτρόπως από διάφορες θεωρίες στο πλαίσιο βιολογικών - γενετικών, ψυχολογικών ή κοινωνιολογικών ερμηνειών, στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η θεώρησή της υπό το πρίσμα κοινωνιολογικών προσεγγίσεων που προϋποθέτουν τη συμβολή της κοινωνικής οργάνωσης στην εκδήλωση της παραβατικής συμπεριφοράς και την ύπαρξη της σύγκρουσης συμφερόντων . Διερευνώνται, κατ’ επέκταση, στο πλαίσιο της αφήγησης του Καρκαβίτσα το προϋπάρχον ιδεολογικό υπόβαθρο, οι ταξικές και ευρύτερα κοινωνικοπολιτικές αιτίες και επιπτώσεις της υπαγωγής των ανθρώπινων καταστάσεων στις παραμέτρους ενός ιστορικά προσδιορισμένου καθεστώτος ανομίας. Μέσω της κοινωνικής κριτικής - σάτιρας του Καρκαβίτσα στο εν λόγω μυθιστόρημα αποκαλύπτονται τα βαθύτερα ηθικά ερωτήματα για ζητήματα δικαιοσύνης που το γραπτό και το άγραφο δίκαιο αφήνει αναπάντητα, ενώ αποκτούν φωνή οι αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες και αναδεικνύονται οι αντιφάσεις στον εσώτερο πυρήνα του κοινωνικού στερεώματος που απορρέουν από ένα άνισο status quo στη δύση του 19ου αι., εγείροντας τον σκεπτικισμό γύρω από τα όρια, τις ανεπάρκειες και τις αδυναμίες των θεσμών της δικαιοσύνης.

Dimitris Hatzis' novel, The Double Book (1976), a work of migrant literature, is an interweave of... more Dimitris Hatzis' novel, The Double Book (1976), a work of migrant literature, is an interweave of paradigmatic stories of Greeks who emigrate and reshape their identity, after leaving behind their life in their native land. The experience of foreignness is experienced both by characters in the book who consciously choose to uproot themselves from their homeland and struggle to adapt to the unfamiliar cultural environments of foreign lands, while battling against nostalgia, alienation and loneliness, and also by others who are forced to leave their provincial birthplace and end up feeling alien to themselves. The present study attempts to view these stories as the axes of a modern narrative about the ‘romeiko' and its lost generations, which presents different but equally painful experiences of expatriation and the aspects of the hard struggle for survival in an unwelcoming land. Taking into account postmodern theoretical approaches to migrant writing which describe it as 'writing between the two' ('écriture de l'entre-deux'), it examines both the nostalgic recollections of a fragmented individual and collective memory of the recent or distant past, linked to the longing to return, and the ideological and ontological problems created by experiencing 'déterritorialisation' and a sense of not belonging ('désappartenance'). The study also contemplates the marginal psychological states that arise during the process of acculturation, which are caused by difficulties in communication or by the subjective and national identity crisis of the immigrants. Nevertheless, hope of an interdependent multi-ethnic world emerges at the end of the novel, and gives rise to a humanist reflection on the need to form intercultural consciences and open 'rhizomatic identities' ('identités rhizomatiques') in contemporary multicultural communities.
Keywords: D. Hatzis, foreignness, migration, identity, modernity.

Ο διάλογος του Οδυσσέα Ελύτη με το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη εκπορεύεται από τον θαυμασμό ... more Ο διάλογος του Οδυσσέα Ελύτη με το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη εκπορεύεται από τον θαυμασμό του για την ποιητική του Σκιαθίτη πεζογράφου και από μια σχέση εκλεκτικής συγγένειας, η οποία διαφαίνεται στο δοκίμιό του Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1976). Στις σελίδες του διαγράφονται βασικοί άξονες που διέπουν την ελυτική πρόσληψη της παπαδιαμαντικής πεζογραφίας, καθώς επισημαίνονται δομικά χαρακτηριστικά της: η «τυπολογία της ελληνικής ζωής» που αποκρυσταλλώνεται με την ηθογραφική εμβάθυνση στον χώρο της ελληνικής παράδοσης και την προβολή του «μικρού ιδιωτικού κόσμου», ο ασκητισμός και ο ιδιαίτερος ψυχισμός που αντανακλώνται στην καθαρότητα των αισθήσεων και στην πνευματικότητα του φυσικού τοπίου, οι παιδικές μνήμες που αναδύουν πτυχές μιας αδιάφθορης εσωτερικότητας και αποκαλύπτουν «το άφθαστον» και το «ιδανικό υψηλό», η «ποιητική νοημοσύνη» της γραφής που οδηγεί «το ιστόρημα στην κατεύθυνση του απίθανου». Αντικείμενο της έρευνας στην παρούσα εργασία αποτελεί η ανίχνευση συγκλίσεων των αξόνων αυτών με βασικά γνωρίσματα της ποιητικής φυσιογνωμίας του Ελύτη. Διερευνάται καταρχήν η συσχέτιση της «διαφάνειας» και του εσωτερικού λυρισμού του ελυτικού ποιητικού λόγου με τη διακριτή στα παπαδιαμαντικά κείμενα, κατά τον Ελύτη, παρθένα οδό που επιτρέπει «να μπορεί ο καθένας να βλέπει διαρκές το ακαριαίο και ακαριαίο το διαρκές». Το «μοναδικό ειδύλλιο της ανθρώπινης ψυχής με τη φύση», το οποίο ζωντανεύει η πένα του Παπαδιαμάντη, σκιαγραφείται με μαεστρία και στο ελυτικό ποιητικό σύμπαν του Αιγαίου, υπηρετώντας την ανάδειξη της ελληνικής αρχετυπικότητας. Αλλά και η «αισθησιακή αγνότητα» ή ο ιδιότυπος ποιητικός ρεαλισμός της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη, που καθιστά δυνατές τις υπερβατικές αναγωγές, παραπέμπουν στην αναγκαία επιστροφή σ’ έναν κόσμο υπερπραγματικό, η οποία επιδιώκεται στην ποίηση του Ελύτη μέσω της λυρικής αισθησιαρχίας, της τολμηρής μεταφορικής εικονοποιΐας και των λεκτικών παιχνιδιών, με απώτερο στόχο την απελευθέρωση των συνειρμών και τη μεταμορφωτική αναβάπτιση.

Το συγκεκριμένο πόνημα αποτελεί αποκύημα της συμμετοχής μου στο ερευνητικό πρόγραμμα του Κέντρου ... more Το συγκεκριμένο πόνημα αποτελεί αποκύημα της συμμετοχής μου στο ερευνητικό πρόγραμμα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας με τίτλο «Συγκρότηση αρχείου κριτικών σημειωμάτων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο» , στο πλαίσιο του οποίου κατέγραψα το σύνολο των βιβλιοκρισιών και κριτικών σημειωμάτων που απαντούν στις σελίδες του μεσοπολεμικού περιοδικού Νεοελληνικά Γράμματα (1935-1941). Επιχειρείται η παρουσίαση και η κριτική αποτίμηση των βιβλιοκρισιών και βιβλιοκριτικών σημειωμάτων (συνολικά 214) που δημοσιεύει ο Γιώργος Μ. Μυλωνογιάννης στο εν λόγω περιοδικό, των συνεντεύξεών του με λογοτέχνες και διανοούμενους της εποχής του και των δημοσιευμάτων του με την υπογραφή "Γ. Περαστικός" στις σταθερές στήλες «Πορτραίτα συγγραφέων» και αργότερα «Οι νέοι συγγραφείς μας».

Οι θεωρίες της διαλογικότητας (Bakhtin) και της διακειμενικότητας (Kristeva, Barthes, Rifaterre, ... more Οι θεωρίες της διαλογικότητας (Bakhtin) και της διακειμενικότητας (Kristeva, Barthes, Rifaterre, Culler, Frow, Genette) επιτρέπουν πλέον τη θεώρηση κάθε λογοτεχνικού κειμένου ως διακειμένου ή ως «διαλόγου μεταξύ διαφόρων γραφών» και οι αναγνωστικές θεωρίες της λογοτεχνίας (Jauss, Iser) καθιστούν την αναγνωστική διαδικασία πράξη νοηματοδότησης και δυνάμει συγγραφικής αναδημιουργίας. Γι’ αυτό και στη σύγχρονη διδακτική της λογοτεχνίας, που προάγει τον ψηφιακό και κριτικό γραμματισμό των μαθητών-αναγνωστών και καλλιεργεί την φιλαναγνωσία, επιδιώκεται όχι μόνο η διερεύνηση των διακειμενικών διασυνδέσεων μεταξύ των λογοτεχνικών κειμένων αλλά και η άσκηση σε ενδοσχολικές πρακτικές δημιουργικής γραφής με την αξιοποίησή τους. Δεδομένου ότι η ανίχνευση των μυθικών διακειμένων είναι πλέον δυνατή με τη χρήση του διαδικτύου και συγκεκριμένων ψηφιακών εργαλείων («Ανεμόσκαλα», «Νόστος»), στην παρούσα εργασία διατυπώνονται προτάσεις για την αξιοποίηση ψηφιακών πόρων στον εντοπισμό και στη συνεξέταση των μυθικών διακειμένων, καθώς και στη διερεύνηση των θεματικών, τεχνοτροπικών ή εκφραστικών συγκλίσεων και αποκλίσεων τους. Η μετάβαση σε πρακτικές δημιουργικής γραφής είναι εφικτή μέσα από τη έκφραση των αναγνωστικών προτιμήσεων των μαθητών, συνειδητές επιλογές συγκεκριμένων στοιχείων από τα συνεξεταζόμενα μυθικά διακείμενα και δυναμικές απόπειρες εμπλουτισμού ή διεύρυνσής τους με γνώμονα την ιστορικότητα της αναγνωστικής πρόσληψης, αλλά και υποκειμενικά βιώματα ή προσωπικές ανησυχίες τους.

Υπερασπιζόμενος το ιδανικό μιας διαχρονικής πολιτισμικής επιβίωσης του ελληνισμού, ο Κ. Π. Καβάφη... more Υπερασπιζόμενος το ιδανικό μιας διαχρονικής πολιτισμικής επιβίωσης του ελληνισμού, ο Κ. Π. Καβάφης προβάλλει άμεσα ή έμμεσα στα ποιήματά του πολιτισμικές και ειδικότερα τελετουργικές εκδηλώσεις που προέρχονται από διάφορες εποχές, περιοχές ή παραδόσεις. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας τελετουργικής ποιητικής, η οποία προσδιορίζεται από την παρουσία στο καβαφικό σύμπαν τελετουργικών δρώμενων, εορτών, πανηγυριών, λειτουργιών ή ακολουθιών, σκιαγραφούνται όψεις μιας διαχρονικής πολιτισμικής ταυτότητας του ελληνισμού, καθώς αναδεικνύονται στοιχεία ενός παρηκμασμένου, αλλά ζωντανού και διασκορπισμένου από άποψη ιστορική και γεωγραφική ελληνικού πολιτισμού με επίκεντρο τη γενέτειρα του ποιητή, την Αλεξάνδρεια.
Οι τελετουργικές εκδηλώσεις, που απαντούν στην ποίηση του Καβάφη, διακρίνονται σε δημόσιες και ιδιωτικές, και σε αρκετές περιπτώσεις οι δημόσιες συνδέονται με συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα κι έχουν ως πρωταγωνιστές πρόσωπα που αποτελούν φορείς της εξουσίας, ενώ οι ιδιωτικές συνδέονται είτε με τον θάνατο είτε με την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση. Ξεχωριστή βέβαια παρουσία στην καβαφική ποιητική έχουν και οι θρησκευτικές τελετές, οι οποίες αποτελούν μέρος της χριστιανικής λατρείας ή της ειδωλολατρικής εθιμοτυπίας των εθνικών, καθώς και ορισμένες μυστικιστικές τελετές του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, όπως είναι οι διονυσιακές – βακχικές εορτές και οι τελετές μύησης στα αρχαία ελληνικά μυστήρια, που αποσκοπούσαν στη «μέθεξη με το θείο».
Κατά τη διερεύνηση των καβαφικών τελετουργιών, επιχειρείται η παρουσίαση των επιλεγμένων από τον ποιητή στοιχείων που συνθέτουν πτυχές της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας και δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στον ρόλο που επιτελεί ο κοινωνικός και πολιτιστικός περίγυρος κατά την πραγμάτωση του τελεστικού γεγονότος και στην επικοινωνιακή αλληλεπίδραση μεταξύ των πρωταγωνιστικών προσώπων και του κοινού. Ακόμη εξετάζεται η στάση του αλεξανδρινού ποιητή απέναντι στην πολιτισμική παράδοση από την οποία προέρχεται το τελετουργικό δρώμενο που συνιστά αντικείμενο της ποιητικής του αφήγησης καθώς και απέναντι στους μετέχοντες. Ερμηνεύονται επίσης οι σκηνοθετικές επιλογές του ποιητή, η ανατρεπτική παρουσίαση τελετουργικών συμβάσεων διαφορετικών χρονικών περιόδων ή η παρωδιακή ανακατασκευή ορισμένων στοιχείων τους από τον Καβάφη. Τέλος, διερευνώνται οι διασταυρώσεις που επιτελούνται ανάμεσα στις προβαλλόμενες τελετουργικές δομές, οι οποίες αφομοιώνονται από τις εκάστοτε κοινωνικές ομάδες και αντανακλώνται ακόμη και στους αισθητικούς τρόπους επικοινωνίας. Δεδομένου μάλιστα ότι οι τελετουργίες συνιστούν συχνά αντικείμενο της καλλιτεχνικής έκφρασης, κυρίως της ποιητικής, της δραματικής ή της εικαστικής, σχολιάζεται ακριβώς αυτή η διάδραση μεταξύ τέχνης και τελετουργίας που συντελείται στην καβαφική ποίηση ή προβάλλεται μέσω αυτής.

Στην ποίηση του Γ. Σεφέρη, όπως και στην ποίηση του T. S. Eliot, μπορεί κανείς εύκολα να εντοπίσε... more Στην ποίηση του Γ. Σεφέρη, όπως και στην ποίηση του T. S. Eliot, μπορεί κανείς εύκολα να εντοπίσει την ιδιαίτερη χρήση ζωικών εικόνων και μια κριτική ανάγνωσή τους φανερώνει ότι κάτω από το συμβολικό τους υπόστρωμα και τη μεταφορική λειτουργία τους λανθάνει η επιθυμία επιστροφής σε μια αρχετυπική πραγματικότητα και αναβίωσης ζωντανών πρωτόγονων μυθολογιών. Ο Ph. Sherrard, εξάλλου, εύλογα διαπιστώνει ότι ο Γ. Σεφέρης στα ποιήματά του «συνυφαίνει τα γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ζωής, με την ελληνική φύση σ’ ένα πλαίσιο μυστικής λατρείας». Γι’ αυτό και οι εικόνες του, που στηρίζονται στον φυσικό ελληνικό κόσμο και συνδέονται με τις πιο γνώριμες εμπειρίες της ανθρώπινης ζωής, έχουν βαθύτατη απήχηση.
Στην παρούσα εργασία επιλέγονται ενδεικτικά παραδείγματα ζωικών εικόνων της σεφερικής ποίησης και διερευνώνται οι συμβολισμοί και οι συνυποδηλώσεις τους. Παρουσιάζονται ακόμη ζωικά σύμβολα που απαντούν σε γνωστά σεφερικά ποιήματα κaι εξετάζεται η διαφορετική λειτουργία τους στη μοντερνιστική ποιητική του Γ. Σεφέρη, καθώς και η συσχέτισή τους με τη μυθική μέθοδο.

Ο Εξώστης (1964) του Ν. Καχτίτση έχει δικαιολογημένα χαρακτηριστεί ως «μυθιστόρημα της αποτυχίας ... more Ο Εξώστης (1964) του Ν. Καχτίτση έχει δικαιολογημένα χαρακτηριστεί ως «μυθιστόρημα της αποτυχίας του νοήματος». Στο πλαίσιο μιας εξομολογητικής αφήγησης - απολογίας από έναν αυτοαναλυόμενο αφηγητή, που παρουσιάζεται μόνο με τα αρχικά του (Σ.Π.) και περνάει από τον κατ' επίφαση ρεαλισμό στο όνειρο ή στη φαντασίωση με το αλλόκοτο και το δυνάμει λογικό να συγχρωτίζονται, επιχειρείται η αποσπασματική και συνειρμική καταγραφή πεπραγμένων της ζωής του και κυρίως η αντισυμβατική εξιστόρηση οδυνηρών αναμνήσεων ενός απροσδιόριστου πολέμου του παρελθόντος, που έχουν στοιχειώσει τη ζωή του. Στην παρούσα εργασία εξετάζεται βάσει μεταδομιστικών λογοτεχνικών θεωριών του τραύματος (Shoshana Felman, Cathy Caruth, Dori Laub, E. Ann Kaplan, Dominick La Capra) η δόμηση μιας τέτοιας νεωτερικής αφήγησης ως απόπειρας ανεπιτυχούς παρεμπόδισης της ψυχολογικής κατάρρευσης και θεραπευτικής αντιμετώπισης των τραυματικών βιωμάτων της εμπόλεμης περιόδου. Διερευνάται η σκληρή αυτοκριτική που ασκείται σε όλη την έκταση της αφήγησης από έναν αυτοτιμωρούμενο επιζώντα πολέμου ο οποίος αδυνατώντας να καταπολεμήσει τις τύψεις και την αγωνία του προχωρεί σε μια ανελέητη πολεμική κατά του εαυτού του, μη διστάζοντας να φτάσει μέχρι τον εξευτελισμό και τη γελοιοποίησή του. Παράλληλα, μελετώνται οι μηχανισμοί παρωδιακής αποδόμησης της λογοτεχνικής αφήγησης, καθώς ο αφηγητής εξαρτημένος από ένα πλέγμα εικασιών, βασανιστικών ερωτημάτων και ατέρμονων υποθέσεων αναιρεί διαρκώς τις όποιες βεβαιότητές του και εκφράζει ανοιχτά και κατ’ επανάληψη σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την αυθεντικότητα της εξιστόρησής του, ακυρώνοντας τις εναρκτήριες διαβεβαιώσεις του. Παρά την ιδιότυπη χρήση ορισμένων σχημάτων της παραδοσιακής ρητορικής, οι συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης υποσκάπτονται και πραγματοποιείται μια συγκαλυμμένη προβολή της ιστορικής αλήθειας, ενώ λόγω της συνεχούς αναβίωσης της απειλής του θανάτου πραγματώνεται η αποτύπωση αντικρουόμενων ή αινιγματικών μαρτυριών του πολέμου και αρθρώνεται εν τέλει ένας λόγος ακρωτηριασμένος.

The «death» of literature, which had already been announced since the1960s, and the consideration... more The «death» of literature, which had already been announced since the1960s, and the consideration of modern literature as a refusal of speech and a subversion of traditional narrative terms lead, according to Ihab Hassan, to the self-cancellation of literary narration. Aris Alexandrou’s novel Mission box, which was rightly considered as a subversive political allegory of the civil war in Greece, is a distinctive example of Greek postmodernist prose which cancels several codes of the traditional novel by adopting a nonrealistic delirium-writing with a sectional structure and multiple significations, referring to Proustian “hypermnesia” or Derrida’s “dissemination” of meanings. The aim of this paper is to demonstrate how experimentations attempted in a discontinuous self-referential narration, governed by discursive minuteness, silencing all the necessary logical information due to the fact of the absurd death and draining memory’s reserves from every experiential or vital essence abolish the initial plan for an organized layout of the data of a post-narration aimed at vindication and self-acquittal, disclose the lack of a consistent textual truth and impose metalinguistic annotations, but also open up new possibilities of meaning in a playful way, allowing the reconstruction of the identity, the release of semantic extensions and multiple readings. This study is focused on the articulation of a confessional “associative monologue” by an indicted narrator who realizes the gaps of his memory as he apologizes and analyses himself, thus articulates a lawless speech without communicative value. However, the allegorical connotations of narration’s events and narrator’s annotations make visible the ratio between experiences of different historical periods, contribute to the breaking down of the dividing boundaries of time and make Alexandrou’s writing timeless. As the signifier and the signified are
associated with multiple sutures, recurred situations or states of a varied circularity are displayed throughout the narration, truth and falsehood are confused and agony of remembrance is succeeded by the redemption of a conscious amnesia within a text where traces of the beginning and limits of the end are eventually eliminated.