Yasin Karadeniz | Celal Bayar University (original) (raw)

Papers by Yasin Karadeniz

Özbek Türkçesinde Fiil İşletme Eklerinde Kalıplaşma, 2023

Her dilin kelime ve cümle üretiminde belirli kuralları olmakla birlikte bazen çeşitli sebeplerle ... more Her dilin kelime ve cümle üretiminde belirli kuralları olmakla birlikte bazen çeşitli sebeplerle kuraldışı kullanımlar olmaktadır. Mesela kelime oluşumunda eklerin belirli görevleri vardır. Türk dilinde kelime türetmek için isim ve fiil türünde yapım ekleri kullanılır. Yapım ekleri Türk dili için kelime türetmenin en temel birimidir. Ancak bazı durumlarda çekim ekleri de tıpkı yapım ekleri gibi yeni anlamlı kelimeler türetmede kullanılır. Burada dili kullanan toplumun ihtiyaçları ve dildeki en az çaba yasası etkili olmaktadır. Çalışmanın konusunu oluşturan fiil işletme eklerinden sıfat fiil, zarf fiil ve bazı haber kipleri Türk dilinin tarihi seyri içinde kelime oluşturulmasında kullanılmıştır. Bu ekler, bazı fiillerle birlikte kalıplaşarak sadece o kullanıma özgü yeni anlamlı kelimeler oluşturmaktadır. Fiil işletme eklerinde kalıplaşmalar Türk dilinin tarihi seyri içinde Köktürkçeden çağdaş Türk lehçelerine kadar her dönemde sıkça kullanılmıştır. Ayrıca günümüzde Karluk, Kıpçak, Oğuz grubu Türk lehçelerinde ihtiyaç hâlinde kelime yapımında başvurulan bir yoldur. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde fiil işletme eklerinde ek kalıplaşmaları ve cümlede kullanım biçimleri ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle kalıplaşma konusu hakkında bilgiler verilmiş, sonrasında bu konuda çeşitli araştırmacıların görüşleri verilmiş ve Özbek Türkçesinde hangi eklerde kalıplaşmaların olduğu Özbekçe sözlükler taranarak kalıplaşma örnekleri tespit edilmiş ve gösterilmiştir.

Özbekistan'da Yer Adlarının Tematik İncelemesi, 2023

Bir bölgedeki yer adlarını inceleyen toponimi, ad bilimin bir alt kolu olarak ortaya çıkmıştır. G... more Bir bölgedeki yer adlarını inceleyen toponimi, ad bilimin bir alt kolu olarak ortaya çıkmıştır. Günümüzde yapılan çalışmalarla yaygınlaşmış, neredeyse ayrı bir bilim dalı hâline gelmiştir. Ülkemizde dil alanında yapılan çalışmalarda "toponimi" yerine daha çok "yer adı bilimi" ifadesi kullanılmakta yapılan çalışmalar ise "yer adı çalışması" şeklinde ifade edilmektedir. Toplumun dil, tarih ve kültür hazinesinin geleceğe aktarılmasında önemli rolü olan yer adları, kültür hafızasının sürekli canlı kalmasına yardımcı olur. Şehir, ilçe, köy, dağ, tepe, nehir gibi yerlere verilen adlar o bölgede yaşayan halkın izini taşır. O bölgede yaşayan halk yok olsa ya da başka bir yere göç etse dahi yer adları kendini korumaktadır. Bu nedenle yer adlarını inceleyerek geçmişte o bölgede kimlerin yaşadığını, halkın dil, kültür yapısının nasıl olduğunu, geçim kaynaklarının neler olduğunu, hangi dillerin etkisine maruz kaldığını tespit etmek mümkündür. Ayrıca yer adlarına bakarak o bölgede yaşayan halkın etnik yapısının nasıl olduğunu, hangi boyların birleşiminden oluştuğunu belirlemek mümkündür. Bu çalışmada Özbekistan'da yayımlanmış yer adları sözlüklerinden yararlanılmıştır. Taranan sözlüklerde Özbekistan yer adları tematik inceleme yöntemine göre sınıflandırılmış, her başlık altında örnekler verilmiştir. Yapılan bu çalışmayla Özbek Türklerinin oluşumunda hangi boyların ve oymakların katkısının olduğu görülecektir. Ayrıca yaşanılan yerlere isim verilirken Özbeklerin tercihlerinin nasıl olduğu, geçmişten günümüze kadar yaşayış biçimlerinin nasıl olduğu, hangi dilleri kullandıkları ve hangi dillerin etkisinde kaldıkları tespit edilmiş olacaktır. Çalışmanın giriş bölümünde toponimi konusunda genel bilgiler, Türkiye'de ve Özbekistan'da yapılan çalışmalar hakkında bilgiler verilmiştir. Sonrasında inceleme kısmında Özbek yer adları tematik olarak sınıflandırılmış, yer adlarının oluşumuyla ilgili açıklamalar yapılmıştır.

Özbek Destanlarında Algı Fiilleri, 2023

Bu makale iThenticate programıyla taranmıştır. This article was checked by iThenticate.

Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Bu çalışmada iş hayatına meslek elemanı yetiştiren ve bu nedenle değişen dünyadan en çok etkilene... more Bu çalışmada iş hayatına meslek elemanı yetiştiren ve bu nedenle değişen dünyadan en çok etkilenen meslek yüksekokullarında öğrenim gören öğrencilerin mezuniyet sonrası beklentilerinin değerlendirilmesi esas alınmıştır. Bu kapsamda Ayvacık Meslek Yüksekokulu'nun farklı programlarında öğrenim gören öğrencilerin mezuniyet sonrası mesleki beklenti düzeylerini ölçmek amacıyla Tuncer tarafından geliştirilen 15 soruluk mesleki beklenti ölçeği 202 öğrenciye uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına göre Meslek yüksekokulu öğrencilerinin mezuniyet sonrası kariyer beklentileri okudukları sınıfa ve bölüme göre anlamlı farklılık göstermektedir. Buna göre 1. Sınıf da okuyan öğrencilerin 2. sınıf da okuyanlara kıyasla kariyer beklenti düzeylerinin daha yüksek olduğu ve Spor Yönetimi programı öğrencilerinin kariyer beklentilerinin Bankacılık ve Sigortacılık programı öğrencilerine göre daha yüksek olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.

Türk dünyası dil ve edebiyat dergisi, Mar 25, 2022

Türkçesinde eksiltme konusu; edebȋ eserlerden seçilen metinlerden hareketle ek, kelime, kelime gr... more Türkçesinde eksiltme konusu; edebȋ eserlerden seçilen metinlerden hareketle ek, kelime, kelime grubu ve cümle düzeyinde incelenmiştir. Böylelikle konu, bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Özbek Türkçesi, eksiltme, yazı dili, en az çaba yasası, konuşma dili.

Gaspıralı İsmail Bey'in "Dilde, fikirde, işte birlik!" sloganıyla öncülüğünü yaptığ... more Gaspıralı İsmail Bey'in "Dilde, fikirde, işte birlik!" sloganıyla öncülüğünü yaptığı ve Kırım?da hayata geçirdiği Cedit hareketi Türkistan?da da etkisini göstermiş ve Özbek münevverleri, Özbek Cedit edebiyatını kurarak halkın anlayabileceği sade bir dille yeni edebî türlerde eserler vermişlerdir. Bu dönemin öncülerinden olan Abdullah Kâdirî de yazdığı eserlerle Cedit edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur. Bu çalışmada Özbek Cedit edebiyatının önemli temsilcilerinden olan Abdullah Kâdirî?nin Mehrobdan Chayon (Mehrabdan Çayan) romanının muhteva bakımından incelemesi yapılmıştır. Bu çalışma Giriş, Yazarın Hayatı ve Eserleri, İnceleme, Sonuç ve Ekler başlıklarından oluşmaktadır. Giriş kısmında 19. ve 20. yüzyılda Türkistan coğrafyasının sosyal ve siyasi durumu ile Özbek edebiyatında roman sanatının doğuşu ve ilk eserleri hakkında bilgi verilmiştir. I. Bölümde Abdullah Kâdirî'nin hayatı, edebî düşüncesi ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. II. Bölümde Abdullah...

Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2021

Tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde edilgenlik yapısı için-l ve-n ekleri kullanılmaktadır. Dolayıs... more Tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde edilgenlik yapısı için-l ve-n ekleri kullanılmaktadır. Dolayısıyla Özbek Türkçesinde de edilgenlik-l ve-n ekleriyle sağlanmaktadır. Ancak tarihî Türk lehçelerinden günümüzdeki çağdaş Türk lehçelerine kadar bu ekler olmadan yani etken görünümde edilgen yapılar da kullanılmıştır. Bu yapılar Türk dilinde herhangi bir gramer anlamı veya kategorisi taşımamakla birlikte bazı durumlarda görülebilmektedir. Dildeki en az çaba kanunu ya da gereksiz ek tekrarlarından kaçınma gibi çeşitli sebeplerle gramer özelliklerinde eksiltmeye gidilebilmektedir. Bazı dilbilim kaynaklarında sıfır morfem olarak adlandırılan eksiz bu kullanım alanı, söz diziminde kullanılmaktadır. Bu tür kullanımlara edilgenlik eki olmayan sıfat fiilli yapılar örnek olabilir. Özbek Türkçesinde de bu kullanım alanının çeşitli örnekleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde edilgen yapıların nasıl kurulduğu belirtilecek, sonrasında edilgen yapıların kullanımı ekli ve eksiz olmak üzere iki kategoride incelenecektir. Ayrıca diğer Türk lehçelerinden çeşitli örneklerle karşılaştırma yapılamaya çalışılacaktır.

International Language, Literature and Folklore Researchers Journal, 2021

International Journal of Languages Education, 2021

Proverbs are short but concise phrases that emerge as a result of the long experiences of societi... more Proverbs are short but concise phrases that emerge as a result of the long experiences of societies and reflect the culture, beliefs and traditions of that society. Proverbs are the research area of folklore with their cultural features, as well as they are also an important source in grammar research because they are stereotyped language units. In this respect, it is among the important resources of linguistics. Proverbs of Uzbek Turks, which constitute an important branch of the Turkic World, also provide important information about the Uzbek language besides the Uzbek culture. Proverbs expressed by the Uzbek Turks wit h the term "maqol" are frequently used in everyday language as well as in literary products shuch as fairy tales, epics and folk ta les. Proverbs, one of the important sources of the Turkish language, have been and continue to be the subject of many grammatical studies of linguistics. In this study, the proverbs of Uzbek Turks, who have an important place in the Turkic World from past to present, will be examined in terms of usage patterns. Usage patterns are syntax elements that come together in the structure of the sentence, although they show similar features with word groups and syntax in the formation of the sentence. Usage pattern s that add harmony and expressiveness to proverbs can take place at the beginning, middle or end of the proverb. Usage patter ns, which are the products of common culture, are an important grammatical feature that shows the richness and flexibility of the language or language element in which it is used. In this study, the structural features of usage patterns in Uzbek proverbs will be dwelled on, usage patterns will be classified according to their formation styles, and these uses will be supported with sample proverbs.

Atasozleri bir milletin binlerce yillik tecrubelerin sonucunda ortaya cikmis soz varligidir. Bu s... more Atasozleri bir milletin binlerce yillik tecrubelerin sonucunda ortaya cikmis soz varligidir. Bu soz varliklarinda atalarin yasadiklari olaylar karsisinda derin dusunce ve duygularini gormek mumkundur. Bu yonuyle onemli kulturel hazineler olan atasozleri, binlerce yil oncesindeki sozlu dilin yaziya gecirilmesi ile essiz dil varligi hazinesi olarak varligini surdurmektedir. Ayni zamanda atasozleri, yabanci unsurlardan da en az etkilenen ve gunumuze kadar degismeden gelen hazinelerdir. Atasozleri sozlu edebiyatin onemli kaynaklari olmakla birlikte semantik, sentaktik ve morfo-sentaktik acidan incelenme imkâni veren onemli dil bilgisi kaynaklaridir. Cok genis bir cografyaya yayilmis ve uzun bir gecmise sahip olan Turk dili, bugun cagdas Turk lehceleri ile varligini surdurmektedir. Uygur Turkleri ve Yeni Uygur Turkcesi bu cografyanin guney dogusunda Turkluk tarihinin onemli merkezinde yer almaktadir. Bu nedenle Turk dilinin onemli kollarindan birisi olan Uygur Turkcesinin atasozleri ve b...

Journal of International Social Research

the Journal of Academic Social Sciences

Journal of Turkish Research Institute

Turk edebiyati tarihinde peygamber, mutasavvif, filozof, hukumdar gibi muhtelif sahsiyetlerin ozl... more Turk edebiyati tarihinde peygamber, mutasavvif, filozof, hukumdar gibi muhtelif sahsiyetlerin ozlu sozlerinin tercume ve serhi konusunda cesitli eserler meydana getirilmis-tir. Guzel sozlerin ceviri ve izahi mahiyetinde-ki bu metinlerin muhim bir kismini Hz. Ali vecizeleriyle alâkali eserler teskil eder. Unlu Arap yazari ve Mutezile kelâmcisi Câhiz, Hz. Ali’nin binleri bulan guzel sozleri arasindan yuzunu secerek “Mie Kelime” veya “Mi’at amsâl Ali bin Ebi Tâlib” adli bir kitapcik mey-dana getirmistir. Bu hikmetli sozler, Fars ve Turk edebiyatinda hayli ragbet gormus ve daha ziyade “Sad-Kelime-i Ali” (Hz. Ali’nin Yuz Sozu) adi altinda tercume ve serh edilmistir. Turk edebiyati tarihinde Sad-Kelime-i Ali’nin adlarini bildiren âlim, sair ve yazarlar eliyle yapilmis tercume ve serhleri bulundugu gibi, kimin tarafindan yapildigi belli olmayan cevirilerine de zaman zaman rastlanmaktadir. Tek yazma nushasi tespit edilen “Sad-Kelime-i Emiru’l-mu’minin Ali” isimli kitapcik da soz konusu eserlerin mutercimi belli olmayan orneklerinden biridir. Hangi asir edebi sahsi-yetlerinden oldugu bilinmeyen sair, Hz. Ali’nin yuz sozunu birer beyitle Bati Turkcesine (Azerbaycan Turkcesi) cevirmistir. Mukaye-seler, onun Âdil bin Ali bin Âdil Hâfiz’in H. 889 / M. 1484 yilinda tamam-ladigi Farsca Sad-Kelime-i Ali tercumesinden kismen faydalandigini gostermektedir. Bu ya-zida, Sad-Kelime-i Emiru’l-mu’minin Ali’nin, anilan mutercimi mechul tercumesi hakkinda bilgi verildikten sonra eserin yeni harflere ve gunumuz Turkcesine cevrilmis metni sunulmustur.

Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017

Kuman-Kipcaklarina ait eser olan Codex Cumanicus, Turk dili tarihinde Latin alfabesiyle yazilmis ... more Kuman-Kipcaklarina ait eser olan Codex Cumanicus, Turk dili tarihinde Latin alfabesiyle yazilmis ilk eserdir. Codex Cumanicus, Italyan tuccarlar ile Fransiskan papazlarinin, Kuman-Kipcaklarin yasadiklari bolgelerde ticaret adi altinda yaptiklari misyonerlik faaliyetlerinin sonucu ortaya cikmis bir eser olarak dusunulmektedir. Codex Cumanicus’ta insan hayatiyla ilgili zengin bir soz varligi hazinesi bulunmaktadir. Insan uzuvlari, hayvanlar, madencilik, din terimleri, tip, giyim-kusam, renk adlari, ticaret, savas aletleri, yemek adlari, takvim, hukuk gibi genis bir alani kapsayan bu sozvarligi hazinesi Kuman-Kipcaklarin yasam bicimlerine dair bilgiler vermektedir. Bu makalede Codex Cumanicus’taki bitki adlari tespit edilmis ve bu adlarin gecmisten bugune Turk dilindeki kullanimlari aciklanmaya calisilmistir. Bu calismada Codex Cumanicus’taki bitki adlarinin pek cogunun Eski Turkce doneminden gunumuz Turk lehcelerine kadar kullanildigi belirlenmistir. Bazi bitki adlari ise sadece Kipcak doneminde kullanilmistir. Ayrica o donemde Kuman-Kipcaklarinin kullandigi yabanci bitki adlarinin sayisinin fazla oldugu gorulmustur.

Journal of International Social Research, 2016

DÎVÂN-I HİKMET'TEKİ ESKİ TÜRKÇE UNSURLAR OLD TURKISH ELEMENTS IN DIVAN-I HIKMAT Yasin KARADENİZ *... more DÎVÂN-I HİKMET'TEKİ ESKİ TÜRKÇE UNSURLAR OLD TURKISH ELEMENTS IN DIVAN-I HIKMAT Yasin KARADENİZ * Öz Bir toplumun edebî sahasını oluşturan yazı dili, geniş bir coğrafya üzerinde yaşayan insanların kullandığı çeşitli şive ve ağızlar bütünüdür. Türk yazı dili, Orhun, Yenisey ve Talas bölgelerine dikilmiş yazıtlarından günümüze kadar kullanımdan düşmüş, ses veya şekil değişikliğine uğramış, anlamı genişlemiş ya da daralmış kelimeler hazinesidir. Bu hazinede önemli yere sahip olan Dîvân-ı Hikmet'teki Eski Türkçe kelimeler ya Harezm-Kıpçak, Çağatay Türkçesi dönemlerinde kullanım dışı olup arkaik hâle gelmiş ya da çeşitli değişimlerle bugün de kullanılmaktadır. Bu çalışmada Karahanlı Türkçesi döneminin önemli bir eseri olan Dîvân-ı Hikmet'teki Eski Türkçe kelimelerin, Türk dilinin tarihi gelişim seyri içerisinde nasıl bir yol izlediği gösterilirken eserde bulunan Eski Türkçe kelimelerin günümüz Türk lehçelerinde nasıl yaşatıldığı araştırılacaktır.

Araştırma Makelsi, 2021

Araştırma Makalesi, 2021

Atasözleri bir milletin binlerce yıllık tecrübelerin sonucunda ortaya çıkmış söz varlığıdır. Bu s... more Atasözleri bir milletin binlerce yıllık tecrübelerin sonucunda ortaya çıkmış söz varlığıdır. Bu söz varlıklarında ataların yaşadıkları olaylar karşısında derin düşünce ve duygularını görmek mümkündür. Bu yönüyle önemli kültürel hazineler olan atasözleri, binlerce yıl öncesindeki sözlü dilin yazıya geçirilmesi ile eşsiz dil varlığı hazinesi olarak varlığını sürdürmektedir. Aynı zamanda atasözleri, yabancı unsurlardan da en az etkilenen ve günümüze kadar değişmeden gelen hazinelerdir. Atasözleri sözlü edebiyatın önemli kaynakları olmakla birlikte semantik, sentaktik ve morfo-sentaktik açıdan incelenme imkânı veren önemli dil bilgisi kaynaklarıdır. Çok geniş bir coğrafyaya yayılmış ve uzun bir geçmişe sahip olan Türk dili, bugün çağdaş Türk lehçeleri ile varlığını sürdürmektedir. Uygur Türkleri ve Yeni Uygur Türkçesi bu coğrafyanın güney doğusunda Türklük tarihinin önemli merkezinde yer almaktadır. Bu nedenle Türk dilinin önemli kollarından birisi olan Uygur Türkçesinin atasözleri ve bu atasözlerindeki sözcük öbekleri inceleme konusu olarak seçildi. İki veya daha fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan sözcük öbekleri, Türk dilinin grameri üzerine yapılan çalışmalarda söz dizimi konusu içerisinde değerlendirilmektedir. Uygur atasözlerinde sözcük öbeklerinin kullanım şekillerinin incelendiği bu çalışmada öncelikle sözcük öbekleri gruplandırılacak, sonrasında her bir grupla ilgili örnek atasözleri gösterilecektir.

ÖZBEK TÜRKÇESİNDE TABU VE ÖRTMECE SÖZLER, 2020

Dillerin temelinde kelimler vardır. Kelimeler ilk kez kullanıma girdiklerinde tek bir anlamı ifad... more Dillerin temelinde kelimler vardır. Kelimeler ilk kez kullanıma girdiklerinde tek bir anlamı ifade ederken, zamanla anlamlarını yitirip kullanım dışı kalırlar ya da anlam değişimine uğrayarak kullanım alanını genişletirler. Dillerin çok boyutlu bu anlam genişlemesi ya da daralması, dilde yeni kavramların ve kelimelerin ortaya çıkmasına da neden olmaktadır. Kelimelerin oluşumunda etkili olan iç ve dış unsurlar, kelimelerin anlamının olumlu ya da olumsuza dönüşmesinde etkili olduğu gibi kelimelerin kullanım sıklığını da etkilemektedir. Bu nedenle dil, konuşulduğu toplumun maddi ve manevi kurallarıyla çevrelenmiştir. Dil, konuşulduğu toplumun gelenek-göreneklerinden bağımsız düşünülemez. Toplumun konuştuğu dilde tarihi tam olarak bilinmeyen dönemlerde ortaya çıkan tabular, dilde çeşitli anlatım tekniklerini ortaya çıkarmıştır. Örtmece biçiminde ortaya çıkan bu anlatım tekniği, dilin zenginliğinin ve canlılığının da bir göstergesidir. Bütün dünya dillerinde görülen tabuların örtmece sözlerle ifade edilmesi, Özbek Türkçesinde de oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Örtmece sözler toplumun yaşam tarzı, dini inançları, aile yaşantısı gibi birçok değer yargısıyla ilgili önemli bir kaynaktır. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde tabu ve örtmece söz varlığı derlenmiş, konularına göre tasnif edilerek incelenmiştir. Örnekler öncelikle Özbek Türkçesinde verilmiş, sonrasında ise Türkiye Türkçesine aktarılmıştır.