Kemper (original) (raw)

Kemper
Iliz-Veur Sant-Kaourintin Kemper gwelet eus an Oded.
Anv gallek (ofisiel)	Quimper
Bro istorel	Kernev
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Kemper
Kanton	Pennlec'h 2 ganton: Kemper-1 ha Kemper-2
Kod kumun	29232
Kod post	29000
MaerAmzer gefridi	Isabelle Assih2020-2026
Etrekumuniezh	Kemper Breizh ar C'hornôg
Bro velestradurel	Bro Gerne
Lec'hienn Web	(br) kemper.bzh(fr) quimper.bzh
Poblañsouriezh
Poblañs	63 473 ann. (2020)[1]
Stankter	752 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	47° 59′ 48″ Norzh 4° 05′ 47″ Kornôg / 47.996667, -4.096389
Uhelderioù	kreiz-kêr : 6 mbihanañ - 5 m — brasañ 151 m
Gorread	84,45 km²
Kemper
kemmañ

Kemper a zo ur gêr e mervent Breizh war ribl an Oded, kêr-benn gozh Kerne ha prefeti departamant Penn-ar-Bed. Kemperiz e vez graet eus he annezidi, ha 63 513 a oa anezho e 2014. 100 187 annezad a oa e Kemper Breizh Izel, ar gumuniezh tolpad-kêrioù, ar pempvet brasañ e Breizh.

Birvidik eo sevenadur hengounel Breizh-Izel e Kemper, heñvel ouzh he bagadoù ha Gouelioù-Meur Kerne hag a zo e-touez ar festivalioù hañv brasañ eus ar vro.

• Ar Stêr Deir, an Oded, ar Froud hag ar Jed a gember e Kemper. Al lanv a sav a-hed traoñienn an Oded betek kêr. Kemper a zo evel ur porzh e foñs an aber, ur saviad armerzhel eus ar re bennañ. Setu perak eo ur c'hroashent kozh-tre.

Koshañ anv a gaver eo hini Aquilonia e 1022 (Sanctae Mariae in Aquiloniae civitate), met dizemglev zo diwar-benn pelec'h resis edo ar gêr-se. P'emañ aquilo anv latin an avel Norzh e soñj lod e oa an anv-se hini ur c'harter e Norzh ar gêr galian-ha-roman, houmañ war riblenn Su an Oded.

E 1085 e kaver roud eus Quimpercorentin ken eo staget kreñv ouzh ar gêr-eskopti memor e eskob kentañ sant Kaourintin.

E "Quimper-Corentin" en doa ijinet Yann ar Feunteun e c'hellfe erruout gwalldro ar charretour stanket el lagenn.

• Erwan Vallerie ː Kemper Cor. , 1038; Kemper Courentini, 1084; Kemper sancti Courentini, 1116; Kimper, 1160; Confluentia, 1166; Quemper, 1218; Kemper C., 1222; Quimper C., 1236; Campercorantin, 1302; Camper Corantin, Kempercorantin, Kempercorentin, 1304; Kimper Corentin, 1328; Quimpercorentin, Kemper Corentin, 1365; Kampercorantin, 1364; Kemper Corintin, 1367, 1375; Quinpercorentin, 1384; Quimpercorentin, 1423; Kemper Corentin, 1451, 1516; Kimpercorentin, 1533; Kimper Corentin, 1541; Kempercorentin, 1543, 1594; Quimpèr, 1709[2]

E-lec'h ma kej doureier ar Stêr Deir, an Oded hag ar Jed, emañ kêr hag e-se ur c'hember (eus ken + ber e teu an anv), orin an anv. Cymer e kembraeg a zo dezhañ ur ster nes: kej hag en iwerzhoneg eo bet goveliet comhar evit kenlabour.

	« En glazur e dourc'h tremenant en argant, kernielet ha krabanet en aour ; e gab en erminoù[3] » Roll d'Hozier, 19 a viz Gouhere 1697 Sturienn: Unanet e vimp kreñv[4]

• Un hent roman a gase eus Darioritum (Gwened bremañ) da Lokmaria-Kemper[5].
• Gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer 1790 e voe lakaet Kemper da benn ur bann[6].
• Krouet e voe kumunioù Kemper, Kerfeunteun, an Erge-Vihan ha Penharz e 1790. Rannet e voe parrez Lokmaria e miz Meurzh 1790 etre kumun Kemper ha kumun an Erge-Vihan.
• Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Le Coz, Ollitraut, Serandour ha Le Gac, "oc'h ober skol er c'hloerdi", ha gant Guillaume, Saozanet, Poyer, Le Bour ha Feillat, "oc'h ober skol er c'helenndi"; nac'het e voe gant Le Gac, "rejent (adrener) er c'helenndi"[7].
• 1863: Degouezhout a ra an hent-houarn e Kemper e miz Gwengolo (Linenn Landerne Savenneg).
• Mervel a reas 556 gwaz ag ar gumun, da lâret eo 2,87% ag he foblañs e 1911,abalamour d'ar brezel[8].
• Mervel a reas 281 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel[9].
• Kouezhout a reas un nijerez Henschel Hs 126 (marilhet WNr 3170) eus an aerlu alaman (Luftwaffe) d'an 9 a viz Genver 1941 e Keraien, tost distrujet razh e voe; un nijerez alaman Junkers Ju 87 B-2 (marilhet WNr 5603) a gouezhas er gumun d'ar 21 a viz Meurzh 1941, mervel a reas an daou nijour, douaret int e bered alaman Huisnes-sur-Mer (Bro-C'hall)[10].
• Dieubet e voe Kemper gant ar Rezistañs d'an 8 a viz Eost 1944[11].
• E 1960 e voe bodet kumunioù Kemper, Kerfeunteun, an Erge-Vihan ha Penharz da vont d'ober ur gumun vras hepken, Kemper.
• 
  An iliz-veur XIIIvet, XIVvet ha XIXvet kantved
• 
  Ar straed Kereon
• 
  C'hoariva Kerne
• [](/wiki/Restr:KprLeQuartier.jpg "Le Quartier, kreizenn an arzoù a-vremañ[12]")
  Le Quartier, kreizenn an arzoù a-vremañ[12]
• 
  An Ursulined, ar savadur m'emañ mediaoueg Kemper
• 
  Ar prefeti, war ribl an Oded
• 
  C'hoarilec'h Max Jacob

Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Kemper a zo bet ur ramparzh maen en-dro dezhi adalek an XIIvet kantved. Ar voger-dro, dezhi 1500 metr hirder, a oa toullet gant pevar forzh-meur, unan anezho gant ur pont-gwint. Ar fozioù a veze douret gant ar stêrioù.

Ed an tourioù war ar c'hostezioù Su ha Reter, e-lech e c'hellfe lañset an argadoù en un doare aesoc'h.

Er XIVvet kantved e voe ouzhpennet belegoù-tarzhell e krec'h ar ramparzh evit an difenn a-serzh.

Un nebeud kempennadurioù a voe graet da heul donedigezh ar c'hanolierezh er XVvet kantved: savadurioù e maen-ben evit lakaat ar bannadelloù da zazlammat, tarzhelloù, toulloù bukañ, ur beg-moger en Norzh.

En XVIIIvet kantved e voe dilezet tamm-ha-tamm ar ramparzh d'ar berc'henned tost ha distrujet ar pozhioù evit aesaat an tremenerezh.

• 
• Monumant, Brezel 1870-1871 ha Brezel gall-ha-sinaat, 1909.
• Monumant ar re varv, (1914-1918) hag Eil Brezel-bed, luc’hskeudenn[13]. Dioueliet e voe d’ar 25 a viz Mae 1928[14].
• Monumant ar re varv, Aljeria-Maroko-Tunizia,1952-1962 ha TOE[15].
• 
• Ar porzh-houarn.

E Kemper e kaver meur a vagad, tri outo o kemer perzh er rummad kentañ : Bagad Kemper bet kampion Breizh, Bagad Ar Meilhoù Glaz ha Bagad Penhars. Kavet e vez ivez Bagad Kerne, Bagad an Erge Vras, Bagad Ar Re Gozh ha Bagad Sant Padrig.

Kelc'hioù keltiek a zo ivez. Kelc'h Keltiek Eostiged ar Stangala e-touesk ar re anavezetañ. Kampion Breizh kengevredigezh Kendalc'h e oa ar c'helc'h e 2006. Ar c'helc'hioù all a zo Dañserien Kemper eus kengevredigezh War 'l Leur ha Keltiad Kemper.

An eil kêr pobletañ e Penn-ar-Bed eo Kemper war-lerc'h Brest, hag an hini gentañ eus Bro-Gerne. An niver annezidi nevesañ hervez Wikdata zo 63 642 (1 Genver 2021)

Emdroadur ar boblañs

• 1934-1936: ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol[16].

• D’ar 6 a viz C’hwevrer 2008 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun ha roet d'ar gumun war-un-dro al label Ya d'ar brezhoneg live 1.

• D’ar 16 a viz Mae 2012 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.

• Da-heul roidigezh al label Ya d’ar brezhoneg a live 2 e 2012 e oa bet votet d’an 9 a viz Du 2017 gant Kuzul-kêr Kemper un divizadeg all gant oberoù nevez da gas da benn evit tapout al label a live 3.

• Teir skol Diwan a zo eno, e Kerfeunteun (1977), Penharz ha Krec'h-Gwenn (An Erge-Vihan).

• Ur skolaj Diwan dediet da Jakez Riou, zo ivez e Penharz.

• Klasoù divyezhek ivez e Skol Jacques Prevert e Kerfeunteun hag e skolaj Brizeux.

• E Kemper emañ Kelenn, an aozadur stummañ skolaerien ha kelennerien skolaj ha lise kaset en-dro gant Diwan.

• E distro-skol 2023 e oa enskrivet er skolioù Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 443 skoliad (8,9 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez). https://www.brezhoneg.bzh/98-kelenn.htm

• Bannoù-Heol.

• Mouladurioù Hor Yezh.

• Al Lanv.

• e-tro 1450 : Michel Marion, paramantour

• 1718 : Élie Fréron, kazetenner hag enebour da Voltaire

• 1738 : Reun Madeg, merdeer

• 1781 : Laenneg, medisin

• 1807 : Joseph Bigot, savour

• 1823 : Anna Mezmeur, leanez, istorourez ha skrivagnerez vrezhonek

• 1865 : Pierre-Alexis Ronarc'h, amiral

• 1874 : Leon ar Berr, kelaouenner ha barzh

• 1876 : Max Jacob, skrivagner gallek

• 1883 : Charles Chassé, arzvarnour, buhezskriver ha skrivagner

• 1886 : Gab Morvan, beleg ha skrivagner brezhonek

• 1890 : Pierre de Belay, livour

• 1895 : Lionel Floch, arzour

• 1923 : Charles Hernu, politikour

• 1923 : Pêr Toulhoat, orfebour-bravigour

• 1926 : Jacques Villeglé, arzour

• 1937 : Nicolas Genka, romantour

• 1940 : Jean Failler, skrivagner, krouet tudenn Mary Lester gantañ

• 1942 : Anna ar Beg, emsaverez vrezhonek

• 1946 : Hervé Jaouen, skrivagner gallek

• 1946 : Christian Menard, politikour

• 1949 : Dan ar Braz, sonour

• 1955 : Laurence Lavrand, skrivagnerez c'hallek

• 1958 : Marie Seznec Martinez, stilourez

• 1959 : Jean Le Cam, merdeer (sport)

• 1959 : Jil Penneg, aktour ha skrivagner brezhonek

• 1961 : Tepot Gwilhmod, embanner brezhonek

• : Anne Quéméré, sportourez

• 1964 : Roland Jourdain, merdeer (sport)

• 1976 : Yves Cotten, treser ha skrivagner

• 1988 : Moran Dipode, skrivagner brezhonek

• 1349 : Sant Yann Diarc'hen (Santig Du)

• 1493 ː Alain le Maout, eskob Leon eus 1482 da 184, hag eskob Kemper eus 1484 da 1493. Kadoriad kentañ Kambr ar C'hontoù Breizh e oa bet eus 1486 da 1492

• 1755 : Marion ar Faoued, laerez hag harozez-pobl

• 1800 : Yves Marie Audrein, eskob

• 1805 : François Valentin, livour

• 1876 : Pierre-Paul de la Grandière, amiral

• 1894 : Joseph Bigot, savour

• 1895 : Fañch an Uhel, gwerinoniour ha barzh brezhonek

• 1903 : Arsène de Kerangal, mouler ha troour.

• 1905 : Jean-Marie Déguignet, skrivagner

• 1907 : Alfred Beau, arzour

• 1926 : Frédéric Le Guyader, skrivagner gallek

• 1947 : Emma Herland, livourez

• 1958 : Victor Lucas, kroc'haner

• 1971 : Pêr Yann Nedeleg, beleg ha skrivagner brezhonek

• 1984 : Reun Menez Keldreg, skrivagner.

• 1995 : Pêr-Jakez Helias, skrivagner, barzh ha den a radio

• 2000 : Bernard de Parades, folklorour

• 2007 : Bernard Le Brun, ardamezour ha bannielour

• 2007 : Loeiz Roparz, renevezer ar festoù-noz

• 2009 : Yann Brekilien, skrivagner breizhek

• 2015 : René Vautier, filmaozour

• 2016 : Martial Ménard, brezhoneger

• 2020 : Jean-Yves Lagadeg, geriadurour ha yezhoniour brezhonek.

• Alan Kainhart, kont Kerne

• Alan Fergant, dug Breizh

• Hoel II, dug Breizh

• Joseph-François Dupleix

• Yves Marie Audrein

• Jacques Cambry

• Kervarker

• Anatol ar Braz

• Ernest Ponthier de Chamaillard

• Jef ar Penven

• Julien Gracq

	Jacques Aymer, genidig eus bro Boatev, marc'heg Sant-Yann Jeruzalem,rener Kemper e 1527	En argant e dreustell kenframmek etre abel ha gul a beder pezh
	le Baron ur c'huzulier ouzh prezidial Kemper e 1660	En argant e dreustell heuliet gant teir melionenn, an holl en geot
	le Barzic aotrounez Keranstivel, e Lokmaria	En glazur e gebrenn en argant, heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant
	Hervé le Bastard de Kerguiffinec,maer Kemper ha kannad ouzh ar Breujoù e 1738.Nicolas le Bastard de Kerguiffinec,mab Hervé, alvokad ar Roue ouzh Prezidial Kemper 1755	En argant e deir dreustell en gul leinet gant teir brizhenn erminig
	? Le Baud Senesal Kemper e 1590	En argant e fempdiliaouenn en gul
	? de Carné gouarnour Kemper er bloaz ... ?	En aour e ziv dreustell en gul
	J.M.G du Haffont ː bet ganet e Kemper an 8 Kerzu 1745 (= 50 bloaz); kabiten troadegiezh; marc'heg Sant-Loeiz; eil-major en Rohan; divroad; barnet ar 15 thermidor e Kiberen	En gul e gudon en argant pigoset hag iziliet en aour.
	de Kerloaguen Aotrounez Krec'heuzen, e parrez Sant-Vazhe	En argant e erez dispak iziliek ha pigosek en gul. Sturienn ː Sans effroy
	Mathieu Lohéac, prokulor ar Roue ouzh prezidial Kemper e 1590	En argant e vailhenn en sabel
	Jean du Quélenec de Saint-Quérec, gouarnour Kemper e 1592	En erminoù, e gab en gul karget gant teir flourdilizenn en aour
	Sébastien Ninon, kuzulier ouzh prezidial Kemper e 1700	En glazur e seizh steredenn en argant

• 
  Eured e Kemper gant Eugène Boudin, 1857, er mirdi
• 
  Porzh Kemper gant Eugène Boudin, 1858, er mirdi
• Mirdi an Arzoù-Kaer (Kemper).

Bro	Kêr	Abaoe
Alamagn	Remscheid	1971
Iwerzhon	Luimneach	1981
Galiza	Ourense	2006
Sina	Yantai	2005
Italia	Foggia	2011
Gres	Lavrio	2009

Bro	Kêr	Abaoe
Roumania	Sântămăria-Orlea	2007

• 4 a viz Gouere 1958 : 9vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Nazer; trec'h eo André Darrigade (Frañs).
• 30 a viz Mezheven 1962 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Nazer; trec'h eo Huub Zilverberg (Izelvroioù).
• 27 a viz Mezheven 1965 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper hag ar Baol-Skoubleg; trec'h eo Guido Reybrouck (Belgia).
• 15 a viz Gouere 1991 : 10vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Roazhon ha Kemper; trec'h eo Phil Anderson (Aostralia).
• 16 a viz Gouere 1991 : 11vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Ervlan; trec'h eo Charly Mottet (Frañs).
• 11 a viz Gouere 2004 : 8vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Lambal ha Kemper; trec'h eo Thor Hushovd (Norvegia).

Commons

• (br) Lec'hienn ofisiel kêr Gemper e brezhoneg hag e galleg
• (br) Kemper war lec'hienn Geobreizh

1. ↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
2. ↑ Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995
3. ↑ Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
4. ↑ Froger & Pressensé, Armorial des communes du Finistère, 2001; golo 4 (tresadenn gant Bernard Le Brun).
5. ↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, 1939, (e galleg), pajenn 16.
6. ↑ J. B. Duverger, Collection complète des lois, décrets, ordonnances, règlemens avis du Conseil d'Etat, Levrenn gentañ, Eil embannadur, Pariz, 1834, p.105
7. ↑ Kristof Jezegoù, Hor Bro e-pad ar Revolusion, Ti-moullañ Ar Bobl, Karaez, 1915, pajennoù 50 ha 51.
8. ↑ Memorial Genweb
9. ↑ Memorial Genweb
10. ↑ Pertes Luftwaffe Finistère
11. ↑ Michel Guéguen ha Louis-Pierre Le Maître, L' Aigle sur la mer - Concarneau 1939 - 1945, levrenn III, 1988, pajenn 65
12. ↑ Serret e miz Eost 2016 diwar urzh ar maer Ludovic Jolivet (UMP).
13. ↑ Memorial Genweb
14. ↑ Université de Lille
15. ↑ Memorial Genweb
16. ↑ Marsel Guieysse, La langue bretonne : ce qu'elle fut, ce qu'elle est, ce qui se fait pour elle et contre elle, pajenn 265, Kemper, Nouvelles Éditions Bretonnes, 1936