Dr. Gökçen Daş Darıcı | Sivas Cumhuriyet üniversitesi (original) (raw)

Papers by Dr. Gökçen Daş Darıcı

Klasik Divan Dil, Kültür ve Edebiyat Dergisi 1/2 (2024), 233-254., 2024

Başlıktaki ikilemin muhatabı olan Osmanlı sultanlarının, birinci tarafı seçecekleri, her ne kadar... more Başlıktaki ikilemin muhatabı olan Osmanlı sultanlarının, birinci tarafı seçecekleri, her ne kadar doğumlarıyla belirlenmiş olsa da hemen hepsi ikinci tarafa da meyletmişti. Üstelik bu ilgi yalnızca basit bir meşgale düzeyinde kalmamış, ustalık düzeyinde eserlerin ortaya çıkmasını sağlamıştı.Osmanlı hükümdarları, klasik tarih yazınında, savaşçı özellikleriyle ön plana çıkarıldığından onların sanatçı kimlikleri, savaşçı kimliklerinin gölgesinde kalmıştır. Bunda elbette, hükümdar karizmasının sahip olması gerektiğine inanılan özellikler arasında; şiir yazma, sanatsal faaliyetlerde bulunma, yüksek estetik algı gibi özelliklerin alt sıralarda yer alıyor olması etkilidir. Üstelik söz konusu bu algı ve anlayış hem yaşadıkları dönemde hem de dönemlerinin anlatıldığı tarihsel kayıtlarda, eserlerinin yeterince ilgi görmemesine ve iyi anlaşılmamasına yol açmıştır. Buradan hareketle çalışmanın, siyasi otoritenin temsilcisi konumunda bulunan zümrenin edebî yönüne odaklanacağı sonucuna ulaşılabilir. Bununla birlikte çalışmanın; ortaya konan külliyatın sanatsal değerinin bütün inceliklerine vakıf olmak, şekil ve içerik açısından bir uzman görüşü sunmak ve külliyatı neşreden kalemin, anlattığı ile kastettiği arasındaki ayrımı netleştirmek gibi bir iddiası bulunmamaktadır.Çalışma, tarih yazmış karakterlerin, şiir de yazmış olmalarındaki ikiliğin, nasıl tikelliğe indirgendiği sorusuna yanıt aramak, eserlerin içeriğindeki güzellik unsurlarını analiz etmek, mümkün olduğunca anlatımdaki derinliği anlayıp izah etmek, yazında kullanılan dilin zaman içerisindeki değişimine tanıklık etmek gibi amaçlar taşımaktadır. Ayrıca şair olarak divanı bulunan Osmanlı sultanları özelinden hareketle genel olarak Osmanlı hükümdarının siyasi ve edebî yönünün terkibine dair akademik bir çerçeve oluşturmak da çalışmanın amaçlarındandır. Çalışmada takip edilecek olan usul, on beşinci yüzyılın ilk çeyreğinden on altıncı yüzyılın başına kadar geçen, yaklaşık yüz yıllık süreçte şair sultanların, hükümdarlık süreleri boyunca yaşanan olayların, onların hâletiruhiyesinde ne tür izler bıraktığını ve bunları eserlerine yansıtıp yansıtmadığını araştırmak üzerine bina edilmiştir.

Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (SSAD), 2023

Bu çalışmada, Osmanlı istihbarat tarihi özelinde bilim çevresine kazandırılmış eserlerin bir... more Bu çalışmada, Osmanlı istihbarat tarihi özelinde bilim çevresine kazandırılmış eserlerin bir bibliyografyası çıkarılmış, ayrıca yayınlanan çalışmaların; bir yüzyıla, bir kişiye veya askeri, diplomatik yahut iç istihbarat gibi bir alana yoğunlaşıp yoğunlaşmadığına dair değerlendirme yapılmıştır. Osmanlı istihbaratına konu olan alanın; tarihsel süreç, diplomatik, askeri ve ticari ilişkiler içerisinde olunan devletlerle sürdürülmüş olan bağlantıların çokluğu, ülke içinde istihbarata konu olan meselelerin yoğunluğu gibi sebepler yüzünden geniş olması, çalışmayı, zamansal bir sınıflamayla tasnif etmeyi zorunlu hale getirmiştir. Osmanlı istihbarat faaliyetlerinin, kuruluşla başladığı ilk dönemden, yıkılışına kadar geçen süredeki seyrine etkisini, akademik argümanlarla, bilimsel etik ve tarih metodolojisine sadık kalarak, literatürün oluşması ve gelişmesine katkı sağlayan akademisyen ve araştırmacıların eserleri yayın yıllarına göre kronolojik bir incelemeye tabii tutulmuştur. Erişilmesi mümkün olan kaynakların gözden kaçırılmaması için azami bir dikkat ve titizlik gösterilmiştir.

II. Murad Devri (1421- 1451) İstihbarat Faaliyetleri Intelligence Activities during the II. Murad Era (1421-1451) , 2024

Erken dönem Osmanlı istihbarat tarihinin anlaşılması için sarf edilen çaba nispeten yeni, bu alan... more Erken dönem Osmanlı istihbarat tarihinin anlaşılması için sarf edilen çaba nispeten yeni, bu alanda ortaya konan akademik çalışmalar ise sayıca azdır. Dolayısıyla özellikle erken dönem Osmanlı istihbaratına dair bilinenlerin artması çalışmanın birincil amacıdır. Çünkü bir kurumun nüvesinin anlaşılması, o yapılanmanın sürecini takip etmeyi kolaylaştırır. Bu çalışmada, erken dönem Osmanlı tarihinde oldukça önemli olayların ve bazı açılardan Osmanlı tarihinde benzersiz gelişmelerin yaşandığı bir devir olan Sultan II. Murad devri, istihbarat kavramı çerçevesinde ele

OSMANLI YENİÇAĞININ İKİ ASIRLIK İSTİHBARAT SERÜVENİ (16. VE 17. YÜZYILLAR), 2024

Devlet anlayışıyla hemen hemen eş zamanlı olarak tarih sahnesine çıkan istihbarat, her devirde ön... more Devlet anlayışıyla hemen hemen eş zamanlı olarak tarih sahnesine çıkan istihbarat, her devirde önemini koruyan ve çağının gereklerine göre değişip gelişerek günümüze kadar ulaşan nadir kavramlardan biridir. İçinde barındırdığı temel dinamiklerden olan "gizlilik" insan doğasındaki merakı her daim celbetse de, doğduğu yüzyıldan günümüze kadar olan yolculuğuna eşlik etmek sanıldığı kadar kolay değildir. Yolcularından, sabır, dikkat, titizlik, özen gibi temel yetenekler bekleyen bu alan, yolculuğu tamamlayabilenlere "bilme"nin hazzını vadeder. Bu çalışma, bütün bir yolculuğa değil belki ama iki durak arasındaki mesafeye şahitlik etmek gibi iddialı bir girişimin öznesidir. Söz konusu iki durak, Osmanlı idaresinin yürütmüş olduğu istihbarî faaliyetler özelinde, 1520 yılından başlayıp 1695'te sonlanan, yaklaşık iki asırlık süreyi ifade etmektedir. Çalışmaya dayanak oluşturan kaynak grubunun başında Osmanlı arşivinden edinilen resmi evrak gelmektedir. Kronikler ve diğer telif eserlerden de istifade edilmiştir.

Vakanüvis, 2023

Is it harder to stay at the top than to get there? In the medieval state tradition, will the effo... more Is it harder to stay at the top than to get there? In the medieval state
tradition, will the efforts of a state that has seen the peak from every point of view give results, or will it result in a deterioration that has already lasted for half a century, a decline and then an inevitable collapse? Of course, it is easy to answer the above questions for people who have studied the Turkish history curriculum since the republic. But what happened on the unknown sides of known history? What did the bridge people aim at, how much did they achieve? What happened against the background of the success of the Köprüllüler Era, one of the rare issues that modern historians are allied on? As can be understood from the questions, the theme of the study is whether intelligence activities have had an impact on their management in the nearly half century following Köprülü Mehmed Pasha’s loyalty. At the beginning of the source group that forms the basis of the study are the official documents obtained from the Ottoman Archive and the Ottoman chronicles that hold the pulse of the era Jul. The domestic and foreign studies that

Osmanlı İstihbarat Ağında Hareketlilik: Köprülüler Devri, 2023

Zirvede kalmak, oraya çıkmaktan zor mudur? Ortaçağ devlet geleneğinde, her açıdan zirveyi görmüş ... more Zirvede kalmak, oraya çıkmaktan zor mudur? Ortaçağ devlet geleneğinde, her açıdan zirveyi görmüş bir devletin zirvede tutunma çabaları sonuç verecek mi, yoksa zaten yarım asırdır süren kötüye gidiş, gerileme ve akabinde kaçınılmaz bir çöküş ile mi sonuçlanacaktır? Elbette cumhuriyetten beri Türk tarih müfredatını okumuş olan kişiler için yukarıdaki soruları cevaplamak kolaydır. Fakat bilinen tarihin bilinmeyen taraflarında neler yaşanmıştı? Köprülüler neyi amaçlamış ne kadarını başarmıştı? Günümüz tarihçilerinin üzerinde ittifak ettiği ender konulardan olan Köprülüler Devri’nin başarısının arka planında neler yaşanmıştı? Sorulardan anlaşılacağı üzere çalışmanın teması, Köprülü Mehmed Paşa’nın sadaretini takip eden yaklaşık yarım asırda, onların yönetimlerine istihbarî faaliyetlerin etkisinin olup olmadığıdır. Çalışmaya dayanak oluşturan kaynak grubunun başında Osmanlı Arşivi’nden temin edilen resmi evrak ile devrin nabzını tutan Osmanlı kronikleri gelmektedir. Bunlardan istifade edilerek neşredilmiş olan yerli ve yabancı çalışmalardan da yararlanılmıştır.

Osmanlılarda İstihbarat Faaliyetleri (1300-1750), 2018

Çalışmaya karar verme süreci, çalışmaya ayrılan süreden daha uzun bir zaman aldı denilirse rivay... more Çalışmaya karar verme süreci, çalışmaya ayrılan süreden daha uzun bir
zaman aldı denilirse rivayetçi tarihçilik anlayışına nazire yapılmakla birlikte
mübalağa olmaz. Çalışmaya başlanıldığında elde iyi bir prototip ve kafada uçuşan
birkaç fikirden başka bir şey yoktu ve söz konusu argümanlar iyi bir tez yazmak için
yeterli değildi. Konunun çetrefilli olması bir yana, son zamanlarda gerek popüler
tarih dergilerinde gerekse akademik mecrada fazlaca ilgi uyandırması, söz konusu
kararsızlıkta etkili olmuştu. Üstelik alandaki boşluğu dolduran birkaç çalışmadan
birinin bu teze danışmanlık eden akademisyen tarafından akademik camiaya
kazandırılmış olması, avantajlarına ek bazı zorluklar getirmiyor değildi. Ancak
Osmanlı’nın klasik dönemine ışık tutan; müelliflerinin, okurken hayranlık uyandıran
üsluplarıyla yazmış oldukları kroniklerin satır araları, Osmanlı bürokrasisinin temel
taşı olan arşiv vesikalarının ışığı, yerli ve yabancı pek çok tarihçinin mürşitliği
çalışmanın nihayete erişmesine katkı sağladı. Elbette teze danışmanlık eden hocam
Doç Dr. Ahmet Yüksel’in yardımlarına sonsuz sabrı ve hoşgörüsüne müteşekkirim.
Ayrıca maddi ve manevi desteğini her zaman yanımda hissettiğim eşim, annem ve
babama teşekkür ederken, çalışıp onunla ilgilenemediğim zamanlarda aynı desteği ve
sabrı gösteren 5 yaşındaki oğlum Metehan’a da teşekkür etmeliyim.

Social Sciences Studies Journal

Osmanlı İstihbaratı Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi, 2023

Bu çalışmada, Osmanlı istihbarat tarihi özelinde bilim çevresine kazandırılmış eserlerin bir bibl... more Bu çalışmada, Osmanlı istihbarat tarihi özelinde bilim çevresine kazandırılmış eserlerin bir bibliyografyası çıkarılmış, bunun yanı sıra yayınlanan çalışmaların; bir yüzyıla, askeri, diplomatik yahut iç istihbarat gibi bir alana veya bir kişiye odaklanıp odaklanmadığına dair bir değerlendirme yapılmıştır. Osmanlı istihbaratı; tarihsel sürecin
uzunluğu, diplomatik, askeri ve ticari ilişkiler içerisinde olunan diğer devletlerle sürdürülmüş olan bağlantılar, ülke
içinde istihbarata konu olan meseleler yüzünden, inceleme sahası geniş olan bir konudur. Bu yüzden çalışmanın,
zamansal bir sınıflamayla tasnif edilmesi uygun görülmüş, yayınlanan eserler, Yeniçağ ve Yakınçağ tarihi özelinde değerlendirilmiştir. Yeniçağ veya erken dönem Osmanlı tarihi için, kuruluştan on sekizinci yüzyılın ilk yarısına (1300-1750), Yakınçağ veya geç dönem Osmanlı tarihi için, on yedinci yüzyılın ilk yarısından yirminci yüzyılın başına (1750-1900) kadar geçen süre kastedilmektedir. Devletin kuruluşuyla başladığı bilinen istihbarat faaliyetlerinin erken dönemden yıkılışa kadar geçen sürece etkisini, akademik argümanlarla, bilimsel etik ve tarih metodolojisine sadık kalarak inceleyen, literatürün oluşup-gelişmesine katkı sağlayan eserler, alfabetik olarak sıralanmıştır. Erişilmesi mümkün olan kaynakların gözden kaçırılmaması için azami bir dikkat ve titizlik gösterilmiştir.

International SOCIAL SCIENCES STUDIES Journal, 2023

Multidisipliner çalışmalar, her bir disiplinin kendi metodolojisini takip ederek ortaya koyduğu b... more Multidisipliner çalışmalar, her bir disiplinin kendi metodolojisini takip ederek ortaya koyduğu bilimsel veriler ışığında, araştırmacı ve akademisyenlere, aynı konu hakkında farklı bakış açıları sunmaları dolayısıyla oldukça değerlidir. Çünkü tema aynı olsa bile, her bilim dalının takip ettiği yöntembilim farklı olduğu için, elde edilen bulgular karşılaştırmalı olarak paydaşına sunulur ve böylece çok daha nesnel ve
bilimsel bir değerlendirme ortaya konmuş olur. Bu yüzden incelenmesi yapılan mektubun hem tarihi hem de edebi değeri göz önünde bulundurulduğundan, mektup metninin söz konusu alanlardan birer bakış açısıyla tahlil edilmesi uygun görülmüştür. Öncelikle mektubun yazılmış olduğu dönem olan, on altıncı yüzyılda Osmanlı tahtında bulunan Kanuni Sultan Süleyman ve Validesi Ayşe Hafsa Sultan hakkında kısa bir
tarihçeye verilmiştir. Böylece ana hatlarıyla dönem ve çalışmanın temasını oluşturan tarihi kişilikler hakkında genel bir tarihi çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca, bilhassa Ayşe Hafsa Sultan hakkındaki bazı tarihi yanılgı ve belirsizlikler, elde edilen yeni bulgular ışığında giderilmeye çalışılmıştır. Ardından mektup metni, transkripsiyon alfabesine uygun olarak Latin harflerine aktarılmış, daha sonra mektup günümüz Türkçesine çevrilip sadeleştirmiştir. Son olarak söz konusu mektubun içeriğinden hareketle edebi ve tarihi önemi hakkında bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

JOURNAL OF SOCIAL, HUMANITIES AND ADMINISTRATIVE SCIENCES (JOSHAS) , 2023

Balkanlar ve Orta Avrupa’nın kaderini derinden etkileyen ve Macaristan’ın Osmanlı’ya ilhakı ile ... more Balkanlar ve Orta Avrupa’nın kaderini derinden etkileyen ve Macaristan’ın Osmanlı’ya ilhakı ile
sonuçlanan Mohaç Savaşı, pek çok açıdan olduğu gibi Osmanlı askeri istihbaratı açısından da önemli
detaylara sahiptir. Osmanlı askeri istihbarat ağını besleyen bilgi kanallarının hemen hepsi ile ilgili
detaylar barındırması ve örnek bir olaydan, genel bir çerçeve oluşturulmasına olanak verecek
akademik veriyi sunması dolayısıyla söz konusu savaş tema olarak seçilmiştir. Öncelikle Osmanlı
askeri istihbaratının tarihçesine dair kısa bir girişin ardından Osmanlı askeri istihbarat ağını besleyen
bilgi kanalları örnek olaylarla birlikte tanıtılmış, ardından Osmanlı-Macar münasebetlerinin tarihçesi
askeri istihbarat noktasından ele alınmış, son olarak Mohaç savaşı örneğinden, söz konusu kanallarla
edinilen bilginin sahada uygulanışına dair genel bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışma
temel olarak Osmanlı arşivinden edinilen resmi evrak ve Osmanlı kroniklerine dayanmaktadır. Bu
kaynaklardan istifade ederek yayınlanmış bilimsel eserlerden de istifade edilmiştir.

SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL (SSSJournal), 2023

Biyografi çalışmaları, yalnızca, tarih biliminin kıymetlendirdiği figürlerin hayatlarının detayl... more Biyografi çalışmaları, yalnızca, tarih biliminin kıymetlendirdiği figürlerin hayatlarının
detaylarına odaklanmakla kalmaz aynı zamanda o karakterin yaşadığı dönemin; sosyo-kültürel,
siyasi, askeri, idari hatta diplomatik yapısı hakkında bir fikir edinilmesi noktasında önemli
ipuçları sunar. Bu anlamda, tarihte olumlu veya olumsuz iz bırakmış olan kişiler hakkında
yapılan akademik çalışmalar, muhatabına; spesifik bir örnek üzerinden, çalışılan konu hakkında
genel bir kanaate ulaştıracak yeterli veriyi sunması dolayısıyla oldukça değerlidir. Bu çalışma,
Vezirlik ve Kaptan Paşalık başta olmak üzere, erken dönem Osmanlı tarihinde kilit görevler
üstlenmiş olan bir Paşa’nın, bu vazifelere getirilişine ve görevlerini sürdürdüğü sırada meydana
gelen olayların perde arkasına, Osmanlı istihbaratı çerçevesinden akademik bir bakış açısı
sunmayı amaçlamaktadır.

Gönül Dergisi , 2020

İstihbarat kavramı nedir ve ne zaman ortaya çıkmıştır? Sizin de belirtiğiniz gibi istihbarat, giz... more İstihbarat kavramı nedir ve ne zaman ortaya çıkmıştır? Sizin de belirtiğiniz gibi istihbarat, gizlilik ilkesi üzerine kurulu ve istihbaratın belgesine ulaşabilme sorunu var. Osmanlı istihbaratı konusunu araştırırken bilgiye ulaşma konusunda zorluk yaşadınız mı, bu konuda neler söylemek istersiniz?

Kitabevi Yayınları, 2022

İnsan doğası gereği “bilmek” ister. Bu yüzdendir ki insanlığın neşet ettiği tarihle, bilmeye olan... more İnsan doğası gereği “bilmek” ister. Bu yüzdendir ki insanlığın neşet ettiği tarihle, bilmeye olan merakının doğduğu tarih hemen hemen aynı ana tekabül eder. İlk çağlardan itibaren bilgiyi tanımlamak ve muhtevasına göre türlere ayırmak tüm bilimlerin çıkış noktası olarak kabul edilen felsefenin inceleme sahası görünümündedir fakat tarihçi de bu alanda kendine yer edinir. Çünkü belki de en ilkel dürtülerimizden biri olan bilme merakı, yüzyıllardır devletlerin ve toplumların kaderini belirlemiş ve belirlemeye devam etmektedir. Hele de söz konusu bilgi, devletin bekası ile ilgiliyse bu “bilme”nin önemi daha da artmaktadır. Peki, tüm kurumları ve işleyişiyle adeta canlı bir organizma gibi varlığını devam ettirme gayesinde olan devletler için bu bilmenin tanımı nedir? Hangi bilgi kanallarıyla nasıl elde edilir? Nasıl kullanılır ve devletlerin varlığını devam ettirme sürecinde ne gibi roller üstlenir? Anlaşılacağı üzere bu sorular, istihbarat kavramının, çalışmanın temel konusu olduğuna işaret ediyor. Yeniçağ tarihçileri için çalışma sahası olan klasik dönem Osmanlı’nın bir on yıldır dikkatleri celp eden konusu olan istihbarat hakkında, siyasi otoritenin ve onun temsilcileri olan vazifelilerin sergilemiş olduğu görüntü çalışmanın temasıdır.

Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (SSAD), 2019

14. yüzyıl sonlarından itibaren Eflak’ı, 15. yüzyıl başlarından itibaren Boğdan’ı ve 16. yüzyıld... more 14. yüzyıl sonlarından itibaren Eflak’ı, 15. yüzyıl başlarından itibaren Boğdan’ı ve 16. yüzyıldan itibaren Erdel’i hâkimiyeti altına alan Osmanlı idaresi, bu tarihe kadar bölgede hüküm süren beyleri de itaat altına alıyor, böylelikle o havalideki beyler eski statülerini koruyarak Osmanlı’ya haraç ödeyen imtiyazlı beyler statüsü kazanıyorlardı. Voyvoda adı verilen ve yerli aristokrat aileler arasından seçilen bu beylerin siyasi, toplumsal ve dini yapısını muhafaza etmesine izin veren Osmanlı idaresi onlardan; askeri, ekonomik ve siyasi açıdan istifade ediyordu. Balkanlarda henüz tam bir hâkimiyet kurulmamışken bölge panoramasını anlamak ve anlamlandırmak adına sağlamış oldukları istihbarî bilgi akışı ise onları dış politikada aktif bir pozisyona çıkarıyordu. Dost ve müttefik bir vasal konumunda olan bu siyasi teşekküllerin temsilcisi olan voyvodaların Osmanlı idaresine olumlu katkıları yahut olumsuz birtakım etkileri olmuştur. Deyim yerindeyse Osmanlı’nın Avrupa ve Balkanlardaki gözü kulağı olan voyvodaların bazen bu istihbarî vazifelerini aksattığı hatta kötüye kullandığı görülmüştür. Konuya dair menfi misallerden biri olan Yuvan’ın isyan hadisesi esnasında Osmanlı arşivine yansıyan bazı kayıtlar 16. yüzyıl Osmanlı istihbarat faaliyetleri hakkında mühim ipuçları içermektedir.

Çalışma temel olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivinden temin edilen 3, 5, 6, 7, 12, 14/1, 16, 21, 24, 25, 26, 27, 32, 43, 64, 72, 82 numaralı Mühimme Defterlerindeki ilgili evraka dayanılarak hazırlanmıştır. Ayrıca konuya ilişkin araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir.