Bekarys Nuriman - Academia.edu (original) (raw)

Uploads

Papers by Bekarys Nuriman

Keruen, Sep 15, 2021

Әлемдік фольклортанудағы «Фольклордың төрт функциясы» теориясы Аңдатпа. Филология ғылымы саласынд... more Әлемдік фольклортанудағы «Фольклордың төрт функциясы» теориясы Аңдатпа. Филология ғылымы саласындағы зерттеулер бірінші кезекте мәтінді танумен тығыз байланысты болып келеді. Осы бағыттағы ізденістер мен кешенді зерттеулер жаңа көзқарастар пен пайымдардың, теориялар мен зерттеу әдістерінің пайда болуына негіз болды. Солардың бірі, яғни халық ауыз әдебиетінің мәтіндерін саралауда туған көзқарас ретінде «Фольклордың төрт функциясы» (Four Functions of Folklore) теориясы айтылады. Оның тууына ХХ ғасырдың басында Б.К.Малиновский есімді ғалымның жасаған тұжырымы мен антрополог ғалымдардың пікірі себеп болады. Одан кейін араға 20-30 жыл салып ол тұжырым теорияға айналып, фольклор мәтінін зерттеудің тың әдісі ретінде ұсынылды. 1953-1954 жылы оны алғаш көтерген Американың фольклортанушы ғалымы-Уилиям Баском. Содан бері аталмыш тақырып «Америка фольклор қоғамына» мүше ғалымдар арасында қызу талқыланып, зерттеу нәтижелері «Америка фольклоры журналы» атты ғылыми басылымында жарияланып тұрды. Ғалым У.Баском халық ауыз әдебиеті мәтіндерін жинақтай келе, оның халық өміріндегі алатын орнын зерделейді. Нәтижесінде фольклорлық мәтіннің сейілдік, салт-дәстүрді қорғау, білім мен тәрбие беру және қалыптасқан көзқарас шеңберінен шығуды қолдау сынды негізгі төрт қызметін атап көрсетеді. Бұл теория ретінде қалыптасып, сол кездің өзінде ғылыми зерттеулер мен білім беру бағдарламаларында қолданыла бастады. Аталмыш тақырып 2000 жылдардан кейін түрік ғалымдары тарапынан да зерттеліп, білім беру мазмұнына енеді. «Фольклордың төрт функциясы» деп аталмаса да, мұндай көзқарастар ХХ ғасыр басынан бері қазақ ғалымдарының еңбегінде айтылып келеді. Алайда, Америка мен кеңес ғалымдарының арасында тығыз қарым-қатынастың болмауынан көптеген зерттеу еңбек назардан тыс қалып жатты. Сондықтан, бұл мақалада «Фольклордың төрт функциясы» теориясы, оны пайда болуы мен зерттелу тарихы қарастырылады. Ол үшін тақырыпқа қатысты алғаш пікір айтқан Б.К.Малиновский мен теорияны негіздеп берген У.Баском зерттеулері және басқа да ғалымдардың еңбегі негізге алынады. Аталмыш тақырыпқа қатысты мәселелер қазақ ғалымдарының пікірімен дәйектеліп отырады. Зерттеу нәтижесінде ғалым У.Баском айтқан фольклордың төрт қызметі жан жақты көрсетіліп, оның қазақ фольклорымен байланысы сараланады. Бұл өз кезегінде қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін жаңа гуманитарлық білім аясында және әлемдік ғылыми байланыс негізінде зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, сала мамандарын даярлау барысында қолдануға болады. Кілт сөздер: фольклор, фольклордың төрт функциясы, Уилиям Баском, теория, қызметі. Кіріспе. Филология ғылымы саласындағы зерттеулердің басты мәселесі мәтінді тану мен талдаудан туындайды. Бұл ретте әр ғалым өзінің көзқарасы мен зерттеу әдістерін ұсынып келеді. Әлемдік фольклортанудағы белгілі «Фольклордың төрт функциясы» (Four Functions of Folklore) теориясы да ауыз әдебиеті мәтіндерін зерделеуде пайда болған

DergiPark (Istanbul University), Dec 15, 2019

'in Yusuf Has Hacib tarafından yazılışının 950. yıl dönümü olan 2019 yılı UNESCO Anma ve Kutlama ... more 'in Yusuf Has Hacib tarafından yazılışının 950. yıl dönümü olan 2019 yılı UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri programına alınmıştır. İslamiyet dönemi Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan ve Türk kültür, siyaset ve edebiyat gibi birçok alanda bilgiler barındıran Kutadgu Bilig hakkında dünyanın farklı ülkelerinde araştırmalar yapılmaktadır. Günümüze kadar Kutadgu Bilig üzerinde on dört tane kronolojik kaynakça çalışması yayımlanmıştır. Diğerlerine göre Ramiz Asker'in 2016'da hazırladığı bibliyografik çalışmasında Kazakistan'daki Kutadgu Bilig araştırmalarının büyük kısmı yer almıştır. Fakat burada dikkate alınmamış başka önemli kaynaklar da mevcuttur. 2016'da Gülnisa Jamal ve Muhammet Savaç Kafkasyalı tarafından yayımlanmış Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi kitabında ise Kazakistan'daki Kutadgu Bilig çalışmalarının sadece bir parçasından bahsedilmiştir. Dolayısıyla Balasagunlu Yusuf ve onun Kutadgu Bilig adlı eseri hakkında Kazakistan'da yapılmış akademik çalışmaları ele almak son derece önemlidir. Bu makalede Kazakistan'da yapılmış Kutadgu Bilig çalışmaları kitap, yüksek lisans ve doktora tezi, makale ve bildiriler esas alınarak dört başlıkta incelenmiştir. Kitap ise; kitap bölümleri, aktarmalar ve incelemeler olarak üç alt başlık altında değerlendirilmiştir. Kazakistan'da Kutadgu Bilig hakkındaki ilk çalışmalar müstakil kitaplardan önce ders kitaplarının içinde bir bölüm olarak yer almıştır. Tez kısmında Yusuf Has Hacib ve onun Kutadgu Bilig adlı eserini değerlendiren edebiyat, dil bilim, eğitim ve felsefe alanında hazırlanmış yüksek lisans ve doktora çalışmaları tezleri ele alınmıştır. Makale kısmında Kazakistan'daki üniversite ve enstitülerin Belleten ve diğer araştırma dergilerinde yer alan çalışmalar gösterilmektedir. Ayrıca Kazakistan'da ülke genelinde ve Uluslararası düzeyde gerçekleştirilmiş bilimsel konferanslarda bildiri olarak sunulmuş Kutadgu Bilig çalışmaları da listelenmiştir. Neticede yirmi bir kitap, yirmi tez, kırk dokuz makale ve yüz yirmi sekiz bildiri metni tespit edilmiştir. Çalışmada Kiril alfabesiyle yazılan kaynaklar Latin harflerine aktarılarak verilmiştir. Kronolojik kaynakçada ilk yayımlar gösterilmiştir. Ayrıca içinde Kutadgu Bilig'in Kazakça aktarmalarından da örnekler olduğu antolojik eserlere, tekrar basılmış yayımlara ve gazete makalelerine yer verilmemiştir.

Milli Folklor, 2019

Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafindan yazilisinin 950. yil donumu olan 2019 yili UNESCO Anm... more Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafindan yazilisinin 950. yil donumu olan 2019 yili UNESCO Anma ve Kutlama Yil Donumleri programina alinmistir. Islamiyet donemi Turk edebiyatinin en onemli eserlerinden biri olan ve Turk kultur, siyaset ve edebiyat gibi bircok alanda bilgiler barindiran Kutadgu Bilig hakkinda dunyanin farkli ulkelerinde arastirmalar yapilmaktadir. Gunumuze kadar Kutadgu Bilig uzerinde on dort tane kronolojik kaynakca calismasi yayimlanmistir. Digerlerine gore Ramiz Asker’in 2016’da hazirladigi bibliyografik calismasinda Kazakistan’daki Kutadgu Bilig arastirmalarinin buyuk kismi yer almistir. Fakat burada dikkate alinmamis baska onemli kaynaklar da mevcuttur. 2016’da Gulnisa Jamal ve Muhammet Savac Kafkasyali tarafindan yayimlanmis Kutadgu Bilig Arastirmalari Tarihi kitabinda ise Kazakistan’daki Kutadgu Bilig calismalarinin sadece bir parcasindan bahsedilmistir. Dolayisiyla Balasagunlu Yusuf ve onun Kutadgu Bilig adli eseri hakkinda Kazakistan’da yapilmis ...

Keruen, 2021

Research in the field of philological science is primarily closely related to text recognition. T... more Research in the field of philological science is primarily closely related to text recognition. The search and comprehensive research in this direction marked the beginning of the emergence of new views and judgments, theories and research methods. One of them, that is, the theory of the “Four Functions of Folklore", as a native point of view on the differentiation of texts of oral folk art. His birth was caused by the conclusion of a scientist named B. K. Malinowski in the early twentieth century and the opinion of anthropologists. Then, 20-30 years later, his conclusion became a theory and was proposed as a new method of studying the folklore text. The first person who raised this topic was an American folklore scholar – William Bascom in 1953-1954. Since then, this topic has been actively discussed among scientists-members of the "Society of American Folklore" the results of the study were published in the scientific publication "Journal of American Folklore&q...

Turkic Studies Journal

Түркі халықтарының ислам дінін қабылдауы Қарахандар дәуірінің әдеби ескерткіштеріне кеңінен көрін... more Түркі халықтарының ислам дінін қабылдауы Қарахандар дәуірінің әдеби ескерткіштеріне кеңінен көрініс тапты. Исламның кейбір құндылығын айшықтайтын сондай ескерткіштердің бірі – Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білігі». Сол дәуірде әдебиетке арқау болған дін тақырыбы, оның әдеби үдеріспен байланысы түркі халықтарының әдебиеттану ғылымында өзекті әрі маңызды екенін Р.Р.Арат, С.М.Арсал, И.Кафесоглу, А.Инан, А.Ділашар, А.Б.Ержиласун, Р.Данкофф, Н.Келімбетов, А.Қыраубаева, А.Егеубаев, С.Екер, Х.Касапоглу, Г.Құрманғалиева, Г.Канашаева және т.б. ғалымдардың зерт-теулері дәлелдейді. Бұл мақалада Жүсіп Баласұнның «Құтадғу білік» шығармасындағы Жаратушы Тәңір бейнесі қарастырылады. Зерттеу нысаны ретінде ескерткіштің Ферғана нұсқасының факсимилесі мен оның Р.Р.Арат дайындаған транскрипциясы қолданылады. Зерттеу барысында 33 бәйітқарастырылса, оның он төрті үлгі ретінде беріледі. Діни сөздердің мағы-насы жан-жақты ашылып, Құран мәтінімен салыстырылады. Мақалада діни терминдердің қолданылу жиілігін а...

Keruen, Sep 15, 2021

Әлемдік фольклортанудағы «Фольклордың төрт функциясы» теориясы Аңдатпа. Филология ғылымы саласынд... more Әлемдік фольклортанудағы «Фольклордың төрт функциясы» теориясы Аңдатпа. Филология ғылымы саласындағы зерттеулер бірінші кезекте мәтінді танумен тығыз байланысты болып келеді. Осы бағыттағы ізденістер мен кешенді зерттеулер жаңа көзқарастар пен пайымдардың, теориялар мен зерттеу әдістерінің пайда болуына негіз болды. Солардың бірі, яғни халық ауыз әдебиетінің мәтіндерін саралауда туған көзқарас ретінде «Фольклордың төрт функциясы» (Four Functions of Folklore) теориясы айтылады. Оның тууына ХХ ғасырдың басында Б.К.Малиновский есімді ғалымның жасаған тұжырымы мен антрополог ғалымдардың пікірі себеп болады. Одан кейін араға 20-30 жыл салып ол тұжырым теорияға айналып, фольклор мәтінін зерттеудің тың әдісі ретінде ұсынылды. 1953-1954 жылы оны алғаш көтерген Американың фольклортанушы ғалымы-Уилиям Баском. Содан бері аталмыш тақырып «Америка фольклор қоғамына» мүше ғалымдар арасында қызу талқыланып, зерттеу нәтижелері «Америка фольклоры журналы» атты ғылыми басылымында жарияланып тұрды. Ғалым У.Баском халық ауыз әдебиеті мәтіндерін жинақтай келе, оның халық өміріндегі алатын орнын зерделейді. Нәтижесінде фольклорлық мәтіннің сейілдік, салт-дәстүрді қорғау, білім мен тәрбие беру және қалыптасқан көзқарас шеңберінен шығуды қолдау сынды негізгі төрт қызметін атап көрсетеді. Бұл теория ретінде қалыптасып, сол кездің өзінде ғылыми зерттеулер мен білім беру бағдарламаларында қолданыла бастады. Аталмыш тақырып 2000 жылдардан кейін түрік ғалымдары тарапынан да зерттеліп, білім беру мазмұнына енеді. «Фольклордың төрт функциясы» деп аталмаса да, мұндай көзқарастар ХХ ғасыр басынан бері қазақ ғалымдарының еңбегінде айтылып келеді. Алайда, Америка мен кеңес ғалымдарының арасында тығыз қарым-қатынастың болмауынан көптеген зерттеу еңбек назардан тыс қалып жатты. Сондықтан, бұл мақалада «Фольклордың төрт функциясы» теориясы, оны пайда болуы мен зерттелу тарихы қарастырылады. Ол үшін тақырыпқа қатысты алғаш пікір айтқан Б.К.Малиновский мен теорияны негіздеп берген У.Баском зерттеулері және басқа да ғалымдардың еңбегі негізге алынады. Аталмыш тақырыпқа қатысты мәселелер қазақ ғалымдарының пікірімен дәйектеліп отырады. Зерттеу нәтижесінде ғалым У.Баском айтқан фольклордың төрт қызметі жан жақты көрсетіліп, оның қазақ фольклорымен байланысы сараланады. Бұл өз кезегінде қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін жаңа гуманитарлық білім аясында және әлемдік ғылыми байланыс негізінде зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, сала мамандарын даярлау барысында қолдануға болады. Кілт сөздер: фольклор, фольклордың төрт функциясы, Уилиям Баском, теория, қызметі. Кіріспе. Филология ғылымы саласындағы зерттеулердің басты мәселесі мәтінді тану мен талдаудан туындайды. Бұл ретте әр ғалым өзінің көзқарасы мен зерттеу әдістерін ұсынып келеді. Әлемдік фольклортанудағы белгілі «Фольклордың төрт функциясы» (Four Functions of Folklore) теориясы да ауыз әдебиеті мәтіндерін зерделеуде пайда болған

DergiPark (Istanbul University), Dec 15, 2019

'in Yusuf Has Hacib tarafından yazılışının 950. yıl dönümü olan 2019 yılı UNESCO Anma ve Kutlama ... more 'in Yusuf Has Hacib tarafından yazılışının 950. yıl dönümü olan 2019 yılı UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri programına alınmıştır. İslamiyet dönemi Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan ve Türk kültür, siyaset ve edebiyat gibi birçok alanda bilgiler barındıran Kutadgu Bilig hakkında dünyanın farklı ülkelerinde araştırmalar yapılmaktadır. Günümüze kadar Kutadgu Bilig üzerinde on dört tane kronolojik kaynakça çalışması yayımlanmıştır. Diğerlerine göre Ramiz Asker'in 2016'da hazırladığı bibliyografik çalışmasında Kazakistan'daki Kutadgu Bilig araştırmalarının büyük kısmı yer almıştır. Fakat burada dikkate alınmamış başka önemli kaynaklar da mevcuttur. 2016'da Gülnisa Jamal ve Muhammet Savaç Kafkasyalı tarafından yayımlanmış Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi kitabında ise Kazakistan'daki Kutadgu Bilig çalışmalarının sadece bir parçasından bahsedilmiştir. Dolayısıyla Balasagunlu Yusuf ve onun Kutadgu Bilig adlı eseri hakkında Kazakistan'da yapılmış akademik çalışmaları ele almak son derece önemlidir. Bu makalede Kazakistan'da yapılmış Kutadgu Bilig çalışmaları kitap, yüksek lisans ve doktora tezi, makale ve bildiriler esas alınarak dört başlıkta incelenmiştir. Kitap ise; kitap bölümleri, aktarmalar ve incelemeler olarak üç alt başlık altında değerlendirilmiştir. Kazakistan'da Kutadgu Bilig hakkındaki ilk çalışmalar müstakil kitaplardan önce ders kitaplarının içinde bir bölüm olarak yer almıştır. Tez kısmında Yusuf Has Hacib ve onun Kutadgu Bilig adlı eserini değerlendiren edebiyat, dil bilim, eğitim ve felsefe alanında hazırlanmış yüksek lisans ve doktora çalışmaları tezleri ele alınmıştır. Makale kısmında Kazakistan'daki üniversite ve enstitülerin Belleten ve diğer araştırma dergilerinde yer alan çalışmalar gösterilmektedir. Ayrıca Kazakistan'da ülke genelinde ve Uluslararası düzeyde gerçekleştirilmiş bilimsel konferanslarda bildiri olarak sunulmuş Kutadgu Bilig çalışmaları da listelenmiştir. Neticede yirmi bir kitap, yirmi tez, kırk dokuz makale ve yüz yirmi sekiz bildiri metni tespit edilmiştir. Çalışmada Kiril alfabesiyle yazılan kaynaklar Latin harflerine aktarılarak verilmiştir. Kronolojik kaynakçada ilk yayımlar gösterilmiştir. Ayrıca içinde Kutadgu Bilig'in Kazakça aktarmalarından da örnekler olduğu antolojik eserlere, tekrar basılmış yayımlara ve gazete makalelerine yer verilmemiştir.

Milli Folklor, 2019

Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafindan yazilisinin 950. yil donumu olan 2019 yili UNESCO Anm... more Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafindan yazilisinin 950. yil donumu olan 2019 yili UNESCO Anma ve Kutlama Yil Donumleri programina alinmistir. Islamiyet donemi Turk edebiyatinin en onemli eserlerinden biri olan ve Turk kultur, siyaset ve edebiyat gibi bircok alanda bilgiler barindiran Kutadgu Bilig hakkinda dunyanin farkli ulkelerinde arastirmalar yapilmaktadir. Gunumuze kadar Kutadgu Bilig uzerinde on dort tane kronolojik kaynakca calismasi yayimlanmistir. Digerlerine gore Ramiz Asker’in 2016’da hazirladigi bibliyografik calismasinda Kazakistan’daki Kutadgu Bilig arastirmalarinin buyuk kismi yer almistir. Fakat burada dikkate alinmamis baska onemli kaynaklar da mevcuttur. 2016’da Gulnisa Jamal ve Muhammet Savac Kafkasyali tarafindan yayimlanmis Kutadgu Bilig Arastirmalari Tarihi kitabinda ise Kazakistan’daki Kutadgu Bilig calismalarinin sadece bir parcasindan bahsedilmistir. Dolayisiyla Balasagunlu Yusuf ve onun Kutadgu Bilig adli eseri hakkinda Kazakistan’da yapilmis ...

Keruen, 2021

Research in the field of philological science is primarily closely related to text recognition. T... more Research in the field of philological science is primarily closely related to text recognition. The search and comprehensive research in this direction marked the beginning of the emergence of new views and judgments, theories and research methods. One of them, that is, the theory of the “Four Functions of Folklore", as a native point of view on the differentiation of texts of oral folk art. His birth was caused by the conclusion of a scientist named B. K. Malinowski in the early twentieth century and the opinion of anthropologists. Then, 20-30 years later, his conclusion became a theory and was proposed as a new method of studying the folklore text. The first person who raised this topic was an American folklore scholar – William Bascom in 1953-1954. Since then, this topic has been actively discussed among scientists-members of the "Society of American Folklore" the results of the study were published in the scientific publication "Journal of American Folklore&q...

Turkic Studies Journal

Түркі халықтарының ислам дінін қабылдауы Қарахандар дәуірінің әдеби ескерткіштеріне кеңінен көрін... more Түркі халықтарының ислам дінін қабылдауы Қарахандар дәуірінің әдеби ескерткіштеріне кеңінен көрініс тапты. Исламның кейбір құндылығын айшықтайтын сондай ескерткіштердің бірі – Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білігі». Сол дәуірде әдебиетке арқау болған дін тақырыбы, оның әдеби үдеріспен байланысы түркі халықтарының әдебиеттану ғылымында өзекті әрі маңызды екенін Р.Р.Арат, С.М.Арсал, И.Кафесоглу, А.Инан, А.Ділашар, А.Б.Ержиласун, Р.Данкофф, Н.Келімбетов, А.Қыраубаева, А.Егеубаев, С.Екер, Х.Касапоглу, Г.Құрманғалиева, Г.Канашаева және т.б. ғалымдардың зерт-теулері дәлелдейді. Бұл мақалада Жүсіп Баласұнның «Құтадғу білік» шығармасындағы Жаратушы Тәңір бейнесі қарастырылады. Зерттеу нысаны ретінде ескерткіштің Ферғана нұсқасының факсимилесі мен оның Р.Р.Арат дайындаған транскрипциясы қолданылады. Зерттеу барысында 33 бәйітқарастырылса, оның он төрті үлгі ретінде беріледі. Діни сөздердің мағы-насы жан-жақты ашылып, Құран мәтінімен салыстырылады. Мақалада діни терминдердің қолданылу жиілігін а...