Ayhan Çelikbay - Academia.edu (original) (raw)

Papers by Ayhan Çelikbay

Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Oct 1, 2010

Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde yat-ve tur-tasvir fiillerinin bildirme kiplerine etkisi konu ... more Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde yat-ve tur-tasvir fiillerinin bildirme kiplerine etkisi konu edilmektedir. yat-ve tur-tasvir fiilleri, bildirme kipi ekleri olan-Di /-DU,-i (<-A) /-y,-(i/U)p,-ĠAn /-An,-r ve-Ar ekleri ile birleştiklerinde hem fonetik hem de semantik açıdan farklı birleşik ekler meydana getirirler. Bu tür kaynaşarak birleşmiş kip ekleri Yeni Uygur Türkçesinde yaygın olarak kullanılır. Özbek Türkçesinde de yaygın olan yatve tur-tasvir fiillerinin ekleşmesi hadisesine Çağatay Türkçesinde rastlanmaz. Makalede, Yeni Uygur Türkçesindeki yat-ve tur-tasvir fiillerinin nasıl bir fonetik değişikliğe uğrayarak kip eklerinin birer ögesi durumuna geldikleri ve bildirme kiplerinin anlamlarını ne biçimde etkiledikleri üzerine fikir yürütülmektedir. Söz konusu tasvir fiilleri yer yer Özbek Türkçesi ile de karşılaştırılmaktadır.

Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, May 1, 2006

Özet Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinin fonetik özellikleri Çağatay Türkçesi ve Eski Türkçe ile ... more Özet Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinin fonetik özellikleri Çağatay Türkçesi ve Eski Türkçe ile karşılaştırılmakta, ortak ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Yeni Uygur Türkçesi, Çağatay Türkçesinin devamı olmakla birlikte bu lehçenin Çağatay Türkçesinden ayrıldığı hususlar da göze çarpmaktadır. Bu ayrılıkların bir kısmının dilin doğal gelişim süreci içinde Çağatay Türkçesinde meydana gelen bazı ses değişmelerinin Yeni Uygur Türkçesinde daha ileri aşamaya varmasından, bir kısmının ise Çağatay Türkçesinden bağımsız olarak Eski Türkçe dönemi ses hadiselerinin devam etmesinden kaynaklandığını düşünmekteyiz. Her ne olursa olsun, bu kanıtlar Yeni Uygur Türkçesinin Çağatay Türkçesinden bağımsız gelişen bir Türk lehçesi olduğunu iddia etmek için yeterli değildir.

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2018

Rus Turkologu N. Veselovskiy tarafindan derlenen Kirgiz Anlatmalarinda Ruslarin Turkistan Ulkesin... more Rus Turkologu N. Veselovskiy tarafindan derlenen Kirgiz Anlatmalarinda Ruslarin Turkistan Ulkesindeki Fetihleri adli eser, bunyesinde dort elyazmasini barindirir. Bu elyazmalari sunlardir: 1. Orus Leskerinin gTurkistan’da Tārīḫ 1269-1272 Senelerde Ḳilġan Futūḥātlari; 2. Ḫudāyār Ḫannin gOlen gi; 3. Orusnin gKelgeni; 4. Can gḲoca Bātirdin g Tolġavi. Calismada, eserin Turkoloji cevrelerine tanitilmasi ve metinlerin temel dil ozelliklerine deginilmesi amaclanmistir.

This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use i... more This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use in the modern Turkic dialects, the identifications of the allamorphs and phonomorphems emerging from sound interactions that occur on the suffix and the semantic features added to the verb base by the suffix -GILA-/-KILA.. -GILA-/-KILA- is a frequantative verb derivational suffix and adds different shades of meaning to the verb. Although the ways the base of the verb allows or rejects the suffix considerably changes among the dialects, the use of the suffix -GILA-/-KILA- is found in many of the Turkic dilaects. Based on the examples of verbs selected from different Turkic dialects, this study aims to distinguish this suffix from the other suffixes with similar morphological features and functions.

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2016

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2011

Journal of Turkish Studies, 2013

ze enklitik edatı Yeni Uygur Türkçesi imlâsında bitişik yazıldığı için bir ek görüntüsü verir anc... more ze enklitik edatı Yeni Uygur Türkçesi imlâsında bitişik yazıldığı için bir ek görüntüsü verir ancak ünlü uyumuna da uymaz. Bu özelliğiyle, ayrı bir leksik birim, bir enklitik edatı biçiminde olan bu yapı bazı Uygur ağızlarında ise kalınlık-incelik uyumuna uyan bir ek-edat durumundadır. ze enklitik edatı, i-ek-fiili + şart kipi eki kuruluşundan gelişmiştir. Yeni Uygur Türkçesi edebî dilinde, ayrı bir leksik birim olarak yer alan ze enklitik edatının Yeni Uygur Türkçesine özgü olduğu ve diğer Türk lehçelerinde bulunmadığı görüşü bazı araştırmacılar tarafından dile getirilir ancak bu enklitik yapısına şekil ve anlam bakımından yakın veya eşdeğer enklitiklere bazı Türk lehçelerinde kalıplaşmış birer morfolojik yapı veya leksik birim şeklinde, şu veya bu düzeyde, değişik fonetik varyantlarıyla birlikte rastlanır. ze enklitik edatı hemen hemen her kelime türü ile bütün cümle ögeleri ve cümle dışı unsurlara kelime ve kelime grubunun bir unsuru düzeyinde ulanabilir. Ulandığı cümle ögesini vurgulayarak konuşana mantıkî bir ara verme veya esas bir tavır alma imkânı sağlar. Edat, tavır almada dikkat çekilen duruma karşı konuşanın duygusunu ve öznel değerlendirmesini bildirmesini, kınama, vurgulama, sitem etme, olumsuz görüş bildirme veya tavır alma, küçümseme gibi değişik anlam nüansları katarak sağlayan bir leksik araç olarak görev yapar. Çalışmada, Yeni Uygur Türkçesindeki ze enklitik edatının şekil, anlam ve kullanım özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Bu makalede, çağdaş Türk lehçelerinde belirli bir kullanım sıklığına sahip olan -GILA-/-KILA- eki... more Bu makalede, çağdaş Türk lehçelerinde belirli bir kullanım sıklığına sahip olan -GILA-/-KILA- ekinin kökeni, ek üzerinde meydana gelen ses hadiseleri sonucu ortaya çıkan allamorflar ve fonomorfemlerin belirlenmesi ve ekin fiil tabanlarına kattığı anlam özellikleri meselesi incelendi. -GILA-/-KILA-eki, tekrar fiili türeten bir ektir ve fiile değişik anlam incelikleri katar. Fiil tabanlarının eki kabul etme veya reddetme düzeyi lehçeler arasında farklılıklar göstermekle birlikte -GILA-/-KILA- ekine hemen hemen bütün Türk lehçelerinde rastlanır. Bu çalışmada, belirli lehçe gruplarındaki fiil yapılarından seçilen örneklere dayanarak ekin benzer morfolojik şekil ve işleve sahip diğer eklerden ayırt edilmesi amaçlanmaktadır.This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use in the modern Turkic dialects, the identifications of the allamorphs and phonomorphems emerging from sound interactions that occur on the suffix and the semantic features ad...

Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Oct 1, 2010

Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde yat-ve tur-tasvir fiillerinin bildirme kiplerine etkisi konu ... more Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde yat-ve tur-tasvir fiillerinin bildirme kiplerine etkisi konu edilmektedir. yat-ve tur-tasvir fiilleri, bildirme kipi ekleri olan-Di /-DU,-i (<-A) /-y,-(i/U)p,-ĠAn /-An,-r ve-Ar ekleri ile birleştiklerinde hem fonetik hem de semantik açıdan farklı birleşik ekler meydana getirirler. Bu tür kaynaşarak birleşmiş kip ekleri Yeni Uygur Türkçesinde yaygın olarak kullanılır. Özbek Türkçesinde de yaygın olan yatve tur-tasvir fiillerinin ekleşmesi hadisesine Çağatay Türkçesinde rastlanmaz. Makalede, Yeni Uygur Türkçesindeki yat-ve tur-tasvir fiillerinin nasıl bir fonetik değişikliğe uğrayarak kip eklerinin birer ögesi durumuna geldikleri ve bildirme kiplerinin anlamlarını ne biçimde etkiledikleri üzerine fikir yürütülmektedir. Söz konusu tasvir fiilleri yer yer Özbek Türkçesi ile de karşılaştırılmaktadır.

Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, May 1, 2006

Özet Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinin fonetik özellikleri Çağatay Türkçesi ve Eski Türkçe ile ... more Özet Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinin fonetik özellikleri Çağatay Türkçesi ve Eski Türkçe ile karşılaştırılmakta, ortak ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Yeni Uygur Türkçesi, Çağatay Türkçesinin devamı olmakla birlikte bu lehçenin Çağatay Türkçesinden ayrıldığı hususlar da göze çarpmaktadır. Bu ayrılıkların bir kısmının dilin doğal gelişim süreci içinde Çağatay Türkçesinde meydana gelen bazı ses değişmelerinin Yeni Uygur Türkçesinde daha ileri aşamaya varmasından, bir kısmının ise Çağatay Türkçesinden bağımsız olarak Eski Türkçe dönemi ses hadiselerinin devam etmesinden kaynaklandığını düşünmekteyiz. Her ne olursa olsun, bu kanıtlar Yeni Uygur Türkçesinin Çağatay Türkçesinden bağımsız gelişen bir Türk lehçesi olduğunu iddia etmek için yeterli değildir.

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2018

Rus Turkologu N. Veselovskiy tarafindan derlenen Kirgiz Anlatmalarinda Ruslarin Turkistan Ulkesin... more Rus Turkologu N. Veselovskiy tarafindan derlenen Kirgiz Anlatmalarinda Ruslarin Turkistan Ulkesindeki Fetihleri adli eser, bunyesinde dort elyazmasini barindirir. Bu elyazmalari sunlardir: 1. Orus Leskerinin gTurkistan’da Tārīḫ 1269-1272 Senelerde Ḳilġan Futūḥātlari; 2. Ḫudāyār Ḫannin gOlen gi; 3. Orusnin gKelgeni; 4. Can gḲoca Bātirdin g Tolġavi. Calismada, eserin Turkoloji cevrelerine tanitilmasi ve metinlerin temel dil ozelliklerine deginilmesi amaclanmistir.

This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use i... more This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use in the modern Turkic dialects, the identifications of the allamorphs and phonomorphems emerging from sound interactions that occur on the suffix and the semantic features added to the verb base by the suffix -GILA-/-KILA.. -GILA-/-KILA- is a frequantative verb derivational suffix and adds different shades of meaning to the verb. Although the ways the base of the verb allows or rejects the suffix considerably changes among the dialects, the use of the suffix -GILA-/-KILA- is found in many of the Turkic dilaects. Based on the examples of verbs selected from different Turkic dialects, this study aims to distinguish this suffix from the other suffixes with similar morphological features and functions.

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2016

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2011

Journal of Turkish Studies, 2013

ze enklitik edatı Yeni Uygur Türkçesi imlâsında bitişik yazıldığı için bir ek görüntüsü verir anc... more ze enklitik edatı Yeni Uygur Türkçesi imlâsında bitişik yazıldığı için bir ek görüntüsü verir ancak ünlü uyumuna da uymaz. Bu özelliğiyle, ayrı bir leksik birim, bir enklitik edatı biçiminde olan bu yapı bazı Uygur ağızlarında ise kalınlık-incelik uyumuna uyan bir ek-edat durumundadır. ze enklitik edatı, i-ek-fiili + şart kipi eki kuruluşundan gelişmiştir. Yeni Uygur Türkçesi edebî dilinde, ayrı bir leksik birim olarak yer alan ze enklitik edatının Yeni Uygur Türkçesine özgü olduğu ve diğer Türk lehçelerinde bulunmadığı görüşü bazı araştırmacılar tarafından dile getirilir ancak bu enklitik yapısına şekil ve anlam bakımından yakın veya eşdeğer enklitiklere bazı Türk lehçelerinde kalıplaşmış birer morfolojik yapı veya leksik birim şeklinde, şu veya bu düzeyde, değişik fonetik varyantlarıyla birlikte rastlanır. ze enklitik edatı hemen hemen her kelime türü ile bütün cümle ögeleri ve cümle dışı unsurlara kelime ve kelime grubunun bir unsuru düzeyinde ulanabilir. Ulandığı cümle ögesini vurgulayarak konuşana mantıkî bir ara verme veya esas bir tavır alma imkânı sağlar. Edat, tavır almada dikkat çekilen duruma karşı konuşanın duygusunu ve öznel değerlendirmesini bildirmesini, kınama, vurgulama, sitem etme, olumsuz görüş bildirme veya tavır alma, küçümseme gibi değişik anlam nüansları katarak sağlayan bir leksik araç olarak görev yapar. Çalışmada, Yeni Uygur Türkçesindeki ze enklitik edatının şekil, anlam ve kullanım özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Bu makalede, çağdaş Türk lehçelerinde belirli bir kullanım sıklığına sahip olan -GILA-/-KILA- eki... more Bu makalede, çağdaş Türk lehçelerinde belirli bir kullanım sıklığına sahip olan -GILA-/-KILA- ekinin kökeni, ek üzerinde meydana gelen ses hadiseleri sonucu ortaya çıkan allamorflar ve fonomorfemlerin belirlenmesi ve ekin fiil tabanlarına kattığı anlam özellikleri meselesi incelendi. -GILA-/-KILA-eki, tekrar fiili türeten bir ektir ve fiile değişik anlam incelikleri katar. Fiil tabanlarının eki kabul etme veya reddetme düzeyi lehçeler arasında farklılıklar göstermekle birlikte -GILA-/-KILA- ekine hemen hemen bütün Türk lehçelerinde rastlanır. Bu çalışmada, belirli lehçe gruplarındaki fiil yapılarından seçilen örneklere dayanarak ekin benzer morfolojik şekil ve işleve sahip diğer eklerden ayırt edilmesi amaçlanmaktadır.This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use in the modern Turkic dialects, the identifications of the allamorphs and phonomorphems emerging from sound interactions that occur on the suffix and the semantic features ad...