Janusz Kruk - Academia.edu (original) (raw)
Papers by Janusz Kruk
According to the Secondary Products Revolution model, archaeological evidence for wool and textil... more According to the Secondary Products Revolution model, archaeological evidence for wool and textile production should only appear in central Europe at the beginning of the Eneolithic (c. 3100 BCE) (Sherratt 1983: 93). owever, archaeological evidence from later Neolithic sites in southeastern Poland suggests that wool and textile production began earlier in central Europe. Neolithic faunal assemblages in central Europe are typically dominated by cattle and to a lesser degree by pig remains. In contrast, archaeological data from southeastern Poland dating to the later Neolithic (c. 3650 BCE) suggests that there is a change in the overall regional economy that preceded the Eneolithic. Fibre and textile production artefacts become increasingly common, and sheep become more frequent than pigs, and adult sheep begin to dominate faunal assemblages. The synchronic appearance of these two sources of independent data suggests that wool production starts to become an important economic product ...
Urania (Krakow), Mar 1, 1997
Sprawozdania Archeologiczne, 1981
PRÓBA SZCZEGÓŁOWEJ CHARAKTERYSTYKI NIEKTÓRYCH ASPEKTÓW NEOLITYCZNEJ HODOWLI ZWIERZĄT (Na podstawi... more PRÓBA SZCZEGÓŁOWEJ CHARAKTERYSTYKI NIEKTÓRYCH ASPEKTÓW NEOLITYCZNEJ HODOWLI ZWIERZĄT (Na podstawie materiału kostnego z osady kultury pucharów lejkowatych w Ćmielowie, woj. tarnobrzeskie) W dotychczasowych badaniach nad hodowlą pradziejową uwaga archeologów i zoologów skupiała się przede wszystkim na odtwarzaniu składu utrzymywanych stad i stosunków ilościowych pomiędzy gatunkami zwierząt oraz na zagadnieniach zróżnicowania ich wieku, płci i ras (odmian). Mniej uwagi poświęcano natomiast problemom produkcji mięsnej, rozpatrując je niejako pośrednio poprzez rozważania nad wspomnianymi kwestiami podstawowymi. Tymczasem wydobywane z nawarstwień stanowisk archeologicznych zwierzęce szczątki kostne są w przeważającej mierze resztkami konsumpcyjnymi. W związku z tym-przynajmniej teoretycznie-powinny one dawać spore możliwości wnioskowania o składzie i wielkości pożywienia mięsnego. Niewątpliwie materiał źródłowy do tego rodzaju rozważań jest z różnych względów szczątkowy. Wynikające stąd ograniczenia wnioskowania są jednak mniej więcej takie same przy powszechnie wykonywanych analizach składu gatunkowego stad, jak i przy rzadko podejmowanych studiach nad strukturą konsumpcji. Jest rzeczą oczywistą, że we wszelkiego rodzaju usiłowaniach zmierzających do charakteryzowania pod względem ilościowym i jakościowym inwentarzy domowych (także populacji odławianych) powstawać muszą pytania o rozmiar dostarczanego przez nie pożywienia mięsnego, a w dalszej konsekwencji między innymi o rzeczywistą ich wielkość. Kwestie te pozostają niemal z reguły bez odpowiedzi. Stąd też celowe wydaje się podejmowanie prób wyrównywania tych podstawowych braków. Wiąże się to jednak z koniecznością opracowania odpowiedniej procedury analitycznej. Przedsięwzięcie takie jest celem niniejszego artykułu. Dla jego zrealizowania posłużymy się przykładem czterech neolitycznych osad z lessów Wyżyny Małopolskiej, należących do kultury pucharów lejkowatych-KPL (Ćmielów i Kamień Łukawski w woj. tarnobrzeskim, Zawarża w woj. kieleckim, Niedźwiedź w woj. krakowskim). Każde z tych stanowisk jest w zasadzie nieźle rozpoznane archeologicznie. Pochodzą z nich duże, dokładnie opracowane zespoły zwierzęcych szczątków kostnych 1. Podstawowym materiałem w proponowanej dalej procedurze analitycznej będą dla nas szczątki kostne z Ćmielowa. Zbiorami z pozostałych stanowisk posłużymy się natomiast jako materiałem porównawczym. Przedstawiona w artykule procedura badawcza składa się z kilku etapów. Każdy z nich jest w pewnym sensie analityczną całością. Stąd też tekst opracowania podzieliliśmy na podrozdziały, w których omawiamy metodę postępowania i przeprowadzamy krytykę poczynań. Osiągnięte rezultaty i sposób ich uzyskania muszą być traktowane jako propozycja, która po odpowiednim przedyskutowaniu i weryfikacji może stać się podstawą szerszych, systematycznych prac badawczych.
Sprawozdania Archeologiczne, 2004
Informator Archeologiczny : badania, 1977
CRC Press eBooks, May 2, 2023
Informator Archeologiczny : badania, 1974
The genomic landscape of Stone Age Europe was shaped by multiple migratory waves and population r... more The genomic landscape of Stone Age Europe was shaped by multiple migratory waves and population replacements, but different regions do not all show the same patterns. To refine our understanding of the population dynamics before and after the dawn of the Neolithic, we generated and analyzed genomic sequence data from human remains of 56 individuals from the Mesolithic, Neolithic and Eneolithic across Central and Eastern Europe. We found that Mesolithic European populations formed a geographically widespread isolation-by-distance zone ranging from Central Europe to Siberia, which was already established 10 000 years ago. We also found contrasting patterns of population continuity during the Neolithic transition: people around the lower Dnipro Valley region, Ukraine, showed continuity over 4 000 years, from the Mesolithic to the end of Neolithic, in contrast to almost all other parts of Europe where population turnover drove this cultural change, including vast areas of Central Europe...
Sprawozdania Archeologiczne, 2011
The Funnel Beaker or Trichterbecher (TRB) occupation at Bronocice, southeastern Poland (Malopolsk... more The Funnel Beaker or Trichterbecher (TRB) occupation at Bronocice, southeastern Poland (Malopolska) was based on a mixed farming economy, the cultivation of cereals and the keeping of domesticated animals. A zooarchaeological analysis and interpretation of the faunal assemblage from three phases of Funnel Beaker occupation (3800–3100 BC) revealed significant trends and patterns in animal husbandry practices reflective of increasing social complexity and specialization. In comparison with other sites in southeastern Poland the faunal data from Bronocice stands out as unique among Funnel Beaker sites with the exception of Zawarza
Na wyżynach lessowych lewobrzeża górnej Wisły 1 znajduje się kilka wybitnych mikroregionów geogra... more Na wyżynach lessowych lewobrzeża górnej Wisły 1 znajduje się kilka wybitnych mikroregionów geograficznych, wypełnionych bogatymi śladami osadnictwa eneolitycznego. Szczególne miejsce zajmuje wśród nich otoczenie doliny Szreniawy, w okolicach ujścia jej największego, lewobrzeżnego dopływu-Ścieklca. W różnych punktach ciekawego, zróżnicowanego morfologicznie terenu, rejestrowane są liczne pozostałości osad kultury pucharów lejkowatych, charakterystyczne kurhany, przynajmniej częściowo wiążące się ze starszym, "ogólnoeuropejskim" horyzontem ceramiki sznurowej oraz nieco późniejsze groby płaskie. Obok nich-często dosłownie-występują ślady dużych osiedli z ceramiką promienistą. Rejon ujścia Ścieklca jest od kilku lat przedmiotem zainteresowania zespołu badawczego Zakładu Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie. Plany naukowe tej instytucji przewidują objęcie wspomnianego terenu szczegółowymi pracami. Wprowadzeniem do nich były osadnicze poszukiwania powierzchniowe, przeprowadzone nad Szreniawą w latach 1968-1970 2. W 1971 roku udało się systematycznie zbadać interesujący zespół grobowy kultury ceramiki sznurowej, przypadkowo odsłonięty w Koniuszy, pow. Proszowice 3. Miejscowość ta, położona na prawobrzeżu doliny Szreniawy, zajmuje stoki wybitnego wzniesienia, kulminującego w całym środkowym i dolnym biegu tej rzeki. Stanowisko archeologiczne znajduje się około 50 m nad terasą zalewową, na charakterystycznym wypłaszczeniu wierzchowiny, nieco poniżej i na zachód od szczytu wzniesienia (ryc. 1). Okolica jest słabo uwodniona, w sposób zresztą typowy dla wysoczyznowej strefy działu wodnego. Pokrywa ją gruby płaszcz lessu wyłożony czarnoziemem, miejscami silnie zerodowanym i częściowo wtórnie przeformowanym w glebę brunatną.
Sprawozdania Archeologiczne, 2006
Głos w dyskusji na poszerzonym zebraniu redakcji "Sprawozdań Archeologicznych" w dniu 8 X 1980 Ni... more Głos w dyskusji na poszerzonym zebraniu redakcji "Sprawozdań Archeologicznych" w dniu 8 X 1980 Nie jest moim zamiarem polemizować z głównymi tezami referatu J. Rydlewskiego i P. Valde-Nowaka. Zasadniczy zamysł wywodu, jak też sposób ujęcia kilku mniej ważnych kwestii, całkowicie odpowiada moim poglądom. O niektórych sprawach-zwłaszcza odnoszących się do badań na terenach górskich-niewiele wiem, toteż mogę się tylko uczyć od autorów. Uważam jednak za potrzebne wyjaśnienie pewnych odmienności pomiędzy moim oraz J. Rydlewskiego i P. Valde-Nowaka poglądem na znaczenie i uzasadnienie terminu "archeologiczne zdjęcie terenu". Wprowadzenie tego określenia do specjalistycznego słownictwa i jego względne upowszechnienie związało się ściśle z rozwojem badań nad geografią osadnictwa pradziejowego, czasem niezbyt zręcznie nazywanych studiami osadniczymi (od niem. siedlungsarchäologische Forschungen). Termin "archeologiczne zdjęcie terenu" stosowano w związku z takimi pracami prowadzonymi w latach sześćdziesiątych w środowisku poznańskim, wcześniej zaś używany był (archäologische Landesaufnahme) przez badaczy skupionych wokół znakomitego czasopisma "Archaeologia Geographica". Teoretyczne uzasadnienie tego pojęcia i wyjaśnienie określonej nim praktyki badawczej, stało się jednak dopiero udziałem piszącego 1. Nieco tylko później, lecz znacznie szerzej i zapewne lepiej, zrobili to również H. Jankuhn i K. Raddatz 2. Wszystkie wymienione ujęcia są w zasadniczy sposób zbieżne. W każdym z nich chodzi o definicję i przepis czynności dla takiej praktyki terenowej, dzięki której można najpełniej-przy obecnym stanie metod obserwacji archeologicznej-ale również zgodnie z podstawowymi regułami optymalizacji badań, gromadzić duże zbiory faktów z zakresu geografii osadnictwa pradziejowego. Zasadniczym sposobem postępowania muszą być przy tym poszukiwania powierzchniowe. Powstające w ich wyniku zasoby źródeł są uzupełniane weryfikacjami dawniejszych odkryć oraz rezultatami systematycznych prac wykopaliskowych i specjalnie zaplanowanych akcji sondażowych. Jednym z podstawowych wymogów wyraźnie określających specyfikę archeologicznego zdjęcia terenu jest drobiazgowość poszukiwań. Wynika ona między innymi z założenia, że dostępne powierzchniowej obserwacji ślady pradziejowych grup ludzkich nie dzielą się na ważne i mniej istotne, lecz są ze swej natury formalnie zróżnicowane, co w dużym stopniu decyduje o ich wartości poznawczej. Głównym zagadnieniem planowania archeologicznego zdjęcia terenu jest natomiast wybór
Kraków : Centre for Mountains and Uplands Archaeology, Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, 2016
L'evolution du systeme economique neolithique au nord des Carpathes a connu 3 phases : 1) jus... more L'evolution du systeme economique neolithique au nord des Carpathes a connu 3 phases : 1) jusqu'a 3 200 BC on observe une agriculture de jardinage primitif, 2) entre 3 200 et 2 400, l'activite economique, reflet de la densification des implantations, est basee sur la culture sur brulis, 3) de 2 400 a 1 800 on assiste a une grave crise de production nourriciere et a une predominance du nomadisme et du semi-nomadisme engendre par l'elevage. Le passage au Bonze est marque par un retour a l'agriculture
Between History and Archaeology: Papers in honour of Jacek Lech
Informator Archeologiczny : badania, 1975
According to the Secondary Products Revolution model, archaeological evidence for wool and textil... more According to the Secondary Products Revolution model, archaeological evidence for wool and textile production should only appear in central Europe at the beginning of the Eneolithic (c. 3100 BCE) (Sherratt 1983: 93). owever, archaeological evidence from later Neolithic sites in southeastern Poland suggests that wool and textile production began earlier in central Europe. Neolithic faunal assemblages in central Europe are typically dominated by cattle and to a lesser degree by pig remains. In contrast, archaeological data from southeastern Poland dating to the later Neolithic (c. 3650 BCE) suggests that there is a change in the overall regional economy that preceded the Eneolithic. Fibre and textile production artefacts become increasingly common, and sheep become more frequent than pigs, and adult sheep begin to dominate faunal assemblages. The synchronic appearance of these two sources of independent data suggests that wool production starts to become an important economic product ...
Urania (Krakow), Mar 1, 1997
Sprawozdania Archeologiczne, 1981
PRÓBA SZCZEGÓŁOWEJ CHARAKTERYSTYKI NIEKTÓRYCH ASPEKTÓW NEOLITYCZNEJ HODOWLI ZWIERZĄT (Na podstawi... more PRÓBA SZCZEGÓŁOWEJ CHARAKTERYSTYKI NIEKTÓRYCH ASPEKTÓW NEOLITYCZNEJ HODOWLI ZWIERZĄT (Na podstawie materiału kostnego z osady kultury pucharów lejkowatych w Ćmielowie, woj. tarnobrzeskie) W dotychczasowych badaniach nad hodowlą pradziejową uwaga archeologów i zoologów skupiała się przede wszystkim na odtwarzaniu składu utrzymywanych stad i stosunków ilościowych pomiędzy gatunkami zwierząt oraz na zagadnieniach zróżnicowania ich wieku, płci i ras (odmian). Mniej uwagi poświęcano natomiast problemom produkcji mięsnej, rozpatrując je niejako pośrednio poprzez rozważania nad wspomnianymi kwestiami podstawowymi. Tymczasem wydobywane z nawarstwień stanowisk archeologicznych zwierzęce szczątki kostne są w przeważającej mierze resztkami konsumpcyjnymi. W związku z tym-przynajmniej teoretycznie-powinny one dawać spore możliwości wnioskowania o składzie i wielkości pożywienia mięsnego. Niewątpliwie materiał źródłowy do tego rodzaju rozważań jest z różnych względów szczątkowy. Wynikające stąd ograniczenia wnioskowania są jednak mniej więcej takie same przy powszechnie wykonywanych analizach składu gatunkowego stad, jak i przy rzadko podejmowanych studiach nad strukturą konsumpcji. Jest rzeczą oczywistą, że we wszelkiego rodzaju usiłowaniach zmierzających do charakteryzowania pod względem ilościowym i jakościowym inwentarzy domowych (także populacji odławianych) powstawać muszą pytania o rozmiar dostarczanego przez nie pożywienia mięsnego, a w dalszej konsekwencji między innymi o rzeczywistą ich wielkość. Kwestie te pozostają niemal z reguły bez odpowiedzi. Stąd też celowe wydaje się podejmowanie prób wyrównywania tych podstawowych braków. Wiąże się to jednak z koniecznością opracowania odpowiedniej procedury analitycznej. Przedsięwzięcie takie jest celem niniejszego artykułu. Dla jego zrealizowania posłużymy się przykładem czterech neolitycznych osad z lessów Wyżyny Małopolskiej, należących do kultury pucharów lejkowatych-KPL (Ćmielów i Kamień Łukawski w woj. tarnobrzeskim, Zawarża w woj. kieleckim, Niedźwiedź w woj. krakowskim). Każde z tych stanowisk jest w zasadzie nieźle rozpoznane archeologicznie. Pochodzą z nich duże, dokładnie opracowane zespoły zwierzęcych szczątków kostnych 1. Podstawowym materiałem w proponowanej dalej procedurze analitycznej będą dla nas szczątki kostne z Ćmielowa. Zbiorami z pozostałych stanowisk posłużymy się natomiast jako materiałem porównawczym. Przedstawiona w artykule procedura badawcza składa się z kilku etapów. Każdy z nich jest w pewnym sensie analityczną całością. Stąd też tekst opracowania podzieliliśmy na podrozdziały, w których omawiamy metodę postępowania i przeprowadzamy krytykę poczynań. Osiągnięte rezultaty i sposób ich uzyskania muszą być traktowane jako propozycja, która po odpowiednim przedyskutowaniu i weryfikacji może stać się podstawą szerszych, systematycznych prac badawczych.
Sprawozdania Archeologiczne, 2004
Informator Archeologiczny : badania, 1977
CRC Press eBooks, May 2, 2023
Informator Archeologiczny : badania, 1974
The genomic landscape of Stone Age Europe was shaped by multiple migratory waves and population r... more The genomic landscape of Stone Age Europe was shaped by multiple migratory waves and population replacements, but different regions do not all show the same patterns. To refine our understanding of the population dynamics before and after the dawn of the Neolithic, we generated and analyzed genomic sequence data from human remains of 56 individuals from the Mesolithic, Neolithic and Eneolithic across Central and Eastern Europe. We found that Mesolithic European populations formed a geographically widespread isolation-by-distance zone ranging from Central Europe to Siberia, which was already established 10 000 years ago. We also found contrasting patterns of population continuity during the Neolithic transition: people around the lower Dnipro Valley region, Ukraine, showed continuity over 4 000 years, from the Mesolithic to the end of Neolithic, in contrast to almost all other parts of Europe where population turnover drove this cultural change, including vast areas of Central Europe...
Sprawozdania Archeologiczne, 2011
The Funnel Beaker or Trichterbecher (TRB) occupation at Bronocice, southeastern Poland (Malopolsk... more The Funnel Beaker or Trichterbecher (TRB) occupation at Bronocice, southeastern Poland (Malopolska) was based on a mixed farming economy, the cultivation of cereals and the keeping of domesticated animals. A zooarchaeological analysis and interpretation of the faunal assemblage from three phases of Funnel Beaker occupation (3800–3100 BC) revealed significant trends and patterns in animal husbandry practices reflective of increasing social complexity and specialization. In comparison with other sites in southeastern Poland the faunal data from Bronocice stands out as unique among Funnel Beaker sites with the exception of Zawarza
Na wyżynach lessowych lewobrzeża górnej Wisły 1 znajduje się kilka wybitnych mikroregionów geogra... more Na wyżynach lessowych lewobrzeża górnej Wisły 1 znajduje się kilka wybitnych mikroregionów geograficznych, wypełnionych bogatymi śladami osadnictwa eneolitycznego. Szczególne miejsce zajmuje wśród nich otoczenie doliny Szreniawy, w okolicach ujścia jej największego, lewobrzeżnego dopływu-Ścieklca. W różnych punktach ciekawego, zróżnicowanego morfologicznie terenu, rejestrowane są liczne pozostałości osad kultury pucharów lejkowatych, charakterystyczne kurhany, przynajmniej częściowo wiążące się ze starszym, "ogólnoeuropejskim" horyzontem ceramiki sznurowej oraz nieco późniejsze groby płaskie. Obok nich-często dosłownie-występują ślady dużych osiedli z ceramiką promienistą. Rejon ujścia Ścieklca jest od kilku lat przedmiotem zainteresowania zespołu badawczego Zakładu Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie. Plany naukowe tej instytucji przewidują objęcie wspomnianego terenu szczegółowymi pracami. Wprowadzeniem do nich były osadnicze poszukiwania powierzchniowe, przeprowadzone nad Szreniawą w latach 1968-1970 2. W 1971 roku udało się systematycznie zbadać interesujący zespół grobowy kultury ceramiki sznurowej, przypadkowo odsłonięty w Koniuszy, pow. Proszowice 3. Miejscowość ta, położona na prawobrzeżu doliny Szreniawy, zajmuje stoki wybitnego wzniesienia, kulminującego w całym środkowym i dolnym biegu tej rzeki. Stanowisko archeologiczne znajduje się około 50 m nad terasą zalewową, na charakterystycznym wypłaszczeniu wierzchowiny, nieco poniżej i na zachód od szczytu wzniesienia (ryc. 1). Okolica jest słabo uwodniona, w sposób zresztą typowy dla wysoczyznowej strefy działu wodnego. Pokrywa ją gruby płaszcz lessu wyłożony czarnoziemem, miejscami silnie zerodowanym i częściowo wtórnie przeformowanym w glebę brunatną.
Sprawozdania Archeologiczne, 2006
Głos w dyskusji na poszerzonym zebraniu redakcji "Sprawozdań Archeologicznych" w dniu 8 X 1980 Ni... more Głos w dyskusji na poszerzonym zebraniu redakcji "Sprawozdań Archeologicznych" w dniu 8 X 1980 Nie jest moim zamiarem polemizować z głównymi tezami referatu J. Rydlewskiego i P. Valde-Nowaka. Zasadniczy zamysł wywodu, jak też sposób ujęcia kilku mniej ważnych kwestii, całkowicie odpowiada moim poglądom. O niektórych sprawach-zwłaszcza odnoszących się do badań na terenach górskich-niewiele wiem, toteż mogę się tylko uczyć od autorów. Uważam jednak za potrzebne wyjaśnienie pewnych odmienności pomiędzy moim oraz J. Rydlewskiego i P. Valde-Nowaka poglądem na znaczenie i uzasadnienie terminu "archeologiczne zdjęcie terenu". Wprowadzenie tego określenia do specjalistycznego słownictwa i jego względne upowszechnienie związało się ściśle z rozwojem badań nad geografią osadnictwa pradziejowego, czasem niezbyt zręcznie nazywanych studiami osadniczymi (od niem. siedlungsarchäologische Forschungen). Termin "archeologiczne zdjęcie terenu" stosowano w związku z takimi pracami prowadzonymi w latach sześćdziesiątych w środowisku poznańskim, wcześniej zaś używany był (archäologische Landesaufnahme) przez badaczy skupionych wokół znakomitego czasopisma "Archaeologia Geographica". Teoretyczne uzasadnienie tego pojęcia i wyjaśnienie określonej nim praktyki badawczej, stało się jednak dopiero udziałem piszącego 1. Nieco tylko później, lecz znacznie szerzej i zapewne lepiej, zrobili to również H. Jankuhn i K. Raddatz 2. Wszystkie wymienione ujęcia są w zasadniczy sposób zbieżne. W każdym z nich chodzi o definicję i przepis czynności dla takiej praktyki terenowej, dzięki której można najpełniej-przy obecnym stanie metod obserwacji archeologicznej-ale również zgodnie z podstawowymi regułami optymalizacji badań, gromadzić duże zbiory faktów z zakresu geografii osadnictwa pradziejowego. Zasadniczym sposobem postępowania muszą być przy tym poszukiwania powierzchniowe. Powstające w ich wyniku zasoby źródeł są uzupełniane weryfikacjami dawniejszych odkryć oraz rezultatami systematycznych prac wykopaliskowych i specjalnie zaplanowanych akcji sondażowych. Jednym z podstawowych wymogów wyraźnie określających specyfikę archeologicznego zdjęcia terenu jest drobiazgowość poszukiwań. Wynika ona między innymi z założenia, że dostępne powierzchniowej obserwacji ślady pradziejowych grup ludzkich nie dzielą się na ważne i mniej istotne, lecz są ze swej natury formalnie zróżnicowane, co w dużym stopniu decyduje o ich wartości poznawczej. Głównym zagadnieniem planowania archeologicznego zdjęcia terenu jest natomiast wybór
Kraków : Centre for Mountains and Uplands Archaeology, Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, 2016
L'evolution du systeme economique neolithique au nord des Carpathes a connu 3 phases : 1) jus... more L'evolution du systeme economique neolithique au nord des Carpathes a connu 3 phases : 1) jusqu'a 3 200 BC on observe une agriculture de jardinage primitif, 2) entre 3 200 et 2 400, l'activite economique, reflet de la densification des implantations, est basee sur la culture sur brulis, 3) de 2 400 a 1 800 on assiste a une grave crise de production nourriciere et a une predominance du nomadisme et du semi-nomadisme engendre par l'elevage. Le passage au Bonze est marque par un retour a l'agriculture
Between History and Archaeology: Papers in honour of Jacek Lech
Informator Archeologiczny : badania, 1975