Nawojka Lobkowicz - Academia.edu (original) (raw)

Papers by Nawojka Lobkowicz

Kwartalnik Historii Żydów, 2011

Kwartalnik Historii Żydow, 2011

Zagłada Żydów, Dec 20, 2018

O wystawie "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie... more O wystawie "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie Czytelnikom "Zagłady Żydów" nie trzeba wyjaśniać wagi Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy dla dokumentowania zagłady Żydów w okupowanej Polsce i jego fundamentalnego znaczenia w badaniu losów warszawskiej dzielnicy zamkniętej. W 1999 r. Archiwum Ringelbluma (ARG), jak się je nazywa, znalazło się na liście UNESCO "Pamięć świata", obejmującej najcenniejsze zabytki światowego piśmiennictwa. Na odnalezione w pierwszych powojennych latach dwie ukryte na terenie getta części ARG składają się tysiące gettowych dokumentów urzędowych i życia społecznego, druki i pisma okolicznościowe, utwory literackie i plastyczne, dzienniki i prywatna korespondencja oraz opracowania tematyczne zlecone poszczególnym członkom ARG, a także wyniki prowadzonych przez nich ankiet badawczych. Depozytariuszem tej bezcennej spuścizny jest powstały w 1947 r. Żydowski Instytut Historyczny, od 2009 r. noszący imię Emanuela Ringelbluma (1900-1944), założyciela i spiritus movens ARG. Siedzibę ŻIH od chwili jego powstania stanowi wskrzeszony tuż po wojnie ze zniszczeń budynek przedwojennego Instytutu Nauk Judaistycznych i Głównej Biblioteki Judaistycznej przy ul. Tłomackie 3/5, który uległ wypaleniu podczas pożaru sąsiadującej z nim Wielkiej Synagogi, wysadzonej przez Niemców w powietrze w ostatnim dniu powstania w getcie, 16 maja 1943 r. Od jesieni 1940 do marca 1942 r. gmach znajdował się w obrębie getta. Mieściła się w nim siedziba działającej o icjalnie Żydowskiej Samopomocy Społecznej, której Sekcją Pracy Społecznej kierował Ringelblum i w której znaleźli zatrudnienie niektórzy współpracownicy utworzonego przezeń w 1940 r. archiwum. Jego konspiracyjna nazwa "Oneg Szabat" (Radość szabatu) wzięła się właśnie z odbywanych w tym gmachu w soboty zakamu lowanych zebrań członków ARG. W tym samym gmachu prawie osiemdziesiąt lat później, w listopadzie 2017 r., otwarto stałą wystawę poświęconą Archiwum Ringelbluma. Nosi ona przejmujący tytuł-cytat "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu".

Holocaust and Genocide Studies, 2019

A substantial number of Jewish art and antiques dealers operated in pre-World War II Warsaw. Part... more A substantial number of Jewish art and antiques dealers operated in pre-World War II Warsaw. Particularly respected were the salons of the brothers Bernard and Abe Gutnajer. Virtually everyone in their milieu perished in the Warsaw ghetto or Treblinka. Taking their place were new "Aryan" dealers and a clientele of "new" money. The Warsaw art market under the German occupation experienced a particular growth between the start of the Jewish ghetto's liquidation in mid-1942 and the outbreak of the Warsaw Uprising in August 1944, as "abandoned" property flooded the market. After decades of subsequent turbulent history, researchers can hardly hope to document the provenance of more than a fraction of tens of thousands of surviving works of art and valuable antiques.

Artibus et historiae: an art anthology, 2014

Restitution policy in Europe since 1945. Tensions between national constructions of memory and po... more Restitution policy in Europe since 1945. Tensions between national constructions of memory and politics. In the immediate aftermath of WWII, the Western Allies and the Soviet Union formulated divergent restitution policies for art and artefacts looted during the war. This first wave of restitutions, which lasted to the beginning of 1950, was dominated by the US policy based mainly on the 1907 Hague Convention of War. While the military governments in the western occupied zones of Germany and Austria mostly adhered to these regulations, the Soviet Union and its satellite states only chose to abide by them, when it was in their interest. Interestingly enough, Western European states in the case of the so-called inner restitution also selectively ignored these regulations. During the Cold War the successful restitution became increasingly rare. The few spectacular cases in which such restitution occurred were mostly politically motivated. The second wave of restitutions began soon after the fall of the Berlin wall and continues until today. It tends to be initiated at two different levels. On the one hand, it has occurred at the level of nation states and their respective governments. Based on the public international law, it (mostly) concerns the mutual return of looted and/or displaced artefacts. On the other hand, the second wave also concerns the restitution of art confiscated by the Nazi regime between 1933–1945 to their rightful owners and/or heirs. While there is usually no more enforceable legal claim to these restitutions – with some exceptions – many states have decided to honour these claims since 1998 as an ethical obligation (Washington Conference Principles on Nazi-Confiscated Art; 2009 reinforced in the Teresin Declaration). Drawing on selected examples an article examines how national and nationalistic constructions of memory have hampered transnational efforts at restitution. An author argues that the first wave already demonstrates the seemingly irreconcilable differences in how restitution was understood in national and international contexts, whereas the second wave illustrates the interaction of the official policy in different states and the opposing national narratives on World War II and the Holocaust.

Brill | Schöningh eBooks, Jul 6, 2023

Umgang mit dem sogenannten "postjüdischen"Kulturgut in Polenvon 1945 bis heute Zusammenfassung 90... more Umgang mit dem sogenannten "postjüdischen"Kulturgut in Polenvon 1945 bis heute Zusammenfassung 90 Prozentd er 3,5 Millionen zählenden Vo rkriegsbevölkerung der polnischen Juden wurde in der Shoa ermordet. Ihnen entzogenes Kulturgut wurde größtenteils zerstört oder vond er We hrmacht, der SS und der Polizei, Besatzungsämternund individuellen deutschen Plünderern ausd em Lande verschleppt. Ein Te il der Kunstwerkeu nd Büchera us jüdischem Besitz wurde jedoch auch vonP olena uf unterschiedlichen We gen übernommen. Die Autorin analysiert die politische und juristische Praxis des kommunistischen Polens (1945-1989), die zur Nationalisierungd es in öffentlichen Sammlungen und Bibliotheken angekommenen geraubten jüdischen Kulturguts und zu der damit verbundenen Missachtung dessenP rovenienz geführth atte. Nach dem Falld es Kommunismus wurde diese rechtliche und politische Einstellung offiziell nie in Frage gestellt;auch nicht nach der Washingtoner Konferenz von1 998 mit ihren "Principles on Nazi-Confiscated Art", die Polen unterzeichnet hat. Schlagwörter NS-Raubkunst der polnischen Juden, Nationalisierung des jüdischen Ve rmögens in Nachkriegspolen, Gesetzgebung der staatlichen Übernahme der jüdischen Kulturgüter in Nachkriegspolen, WashingtonP rincipleso nC onfiscatedA rt,P rovenienzforschung in

Zeitschrift Fur Bibliothekswesen Und Bibliographie, Oct 15, 2011

Zagłada Żydów, Dec 1, 2014

Habent sua fata libelli. Okupacyjny rynek sztuki w Warszawie a własność żydowska Wspólny fotogra ... more Habent sua fata libelli. Okupacyjny rynek sztuki w Warszawie a własność żydowska Wspólny fotogra iczny portret trzech mężczyzn 1. Ich podobieństwo izyczne nie budzi wątpliwości-to bracia. Elegancko ubrani, patrzą ze spokojem i godnością w obiektyw aparatu. Ten po lewej stronie, lekko już łysiejący, ale z imponującymi wąsami, przewiązany dwubarwną korporacyjną szarfą, jest najstarszy. Kilka lat młodszy po prawej stronie; w klapę garnituru wpiął jakąś odznakę, w lewej ręce trzyma ni to zwój, ni to wąską tubę, której górny koniec nie zmieścił się w kadrze. Między nimi siedzi wsparty na poręczy fotela najmłodszy z nich; powagi dodają mu ciemna broda i skupione spojrzenie. Tło sceny stanowi dyskretnie wzorzysta tkanina, zapewne znacznej wartości. Nie wiadomo, z jakiej okazji wykonano ten uroczysty wizerunek. Jego bohaterem wydaje się zajmujący centrum fotogra ii najmłodszy z braci, choć niewykluczone, że w ten sposób chciano jedynie okazać mu specjalny szacunek jako wiernemu nakazom religii żydowskiej. Tylko on bowiem zgodnie z nimi zachował ob ity zarost; dwaj pozostali są starannie ogoleni. Także datowanie zdjęcia jest nieznane, ale zapewne wykonano je pod koniec pierwszej wojny światowej lub tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Zagłada Żydów, Dec 6, 2017

The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899-1987) 1 On 22 May 1976 De Telegraaf, a popul... more The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899-1987) 1 On 22 May 1976 De Telegraaf, a popular Dutch daily, printed Wim van Geffen's favorable article about one of the wealthiest Dutchmen, owner of a private art collection, not accessible to the general public. This article announced the auction of 450 paintings and various objets d'art, scheduled for June that year at Sotheby's Mak van Waay in Amsterdam. 2 But the auction did not take place because Henriette Boas, a Dutch correspondent of Haaretz, an Israeli daily, immediately informed her colleague in Tel Aviv, Haviv Kanaan, about van Geffen's article. 3 That was the beginning of one of the most spectacular court cases in the history of the Netherlands connected with the Holocaust. The legal process, reported on by a number of Dutch and foreign media, was like a sensational 7 See the list of publications complied by the Commission for Looted Art in Europe, http:// www.lootedart.com/publications, access 15 March 2015. 8 Wherever facts from Menten's biography can be found in various sources and studies, I do not include footnotes. Based on such materials, Menten's short biography on German Wikipedia is regarded as exemplary.

Zagłada Żydów, Nov 30, 2016

W lipcu 2015 r. zakończył się w Lüneburgu proces przeciwko 94-letniemu Oskarowi Gröningowi, byłem... more W lipcu 2015 r. zakończył się w Lüneburgu proces przeciwko 94-letniemu Oskarowi Gröningowi, byłemu strażnikowi KL Auschwitz, winnemu pomocnictwa w zamordowaniu 300 tys. węgierskich Żydów. Rok później, w czerwcu 2016 r., Sąd Krajowy w Detmold uznał równolatka Gröninga i jak on niegdyś członka załogi SS-Totenkopf-Sturmbann Auschwitz Reinholda Hanninga za winnego pomocnictwa w zgładzeniu co najmniej 170 tys. osób w tej samej Ungarn-Aktion. Były to prawdopodobnie jedne z ostatnich w RFN procesów przeciwko sprawcom zbrodni hitlerowskich. Media informowały o ich przebiegu równolegle z materiałami poświęconymi siedemdziesięcioleciu oswobodzenia Europy i Niemiec spod panowania narodowego socjalizmu. Świadomość, że to zapewne ostatnia okrągła rocznica z udziałem byłych więźniów obozów koncentracyjnych, sprawiła, iż upamiętniające ją uroczystości miały podniosły charakter. Wspominano też przy okazji, jak poszczególne regiony i miasta niemieckie przechodziły w ręce aliantów, mówiono również o zbrodniczości, jaka w ostatnich tygodniach i dniach wojny cechowała nazistów wobec własnej ludności, którą zmuszano do beznadziejnego oporu kosztem licznych o iar. Przekonanie, że dla Niemców zakończenie wojny nie oznaczało klęski, lecz wyzwolenie, i to w znacznej mierze od siebie samych, sformułował prezydent Richard von Weizsäcker w historycznej mowie w Bundestagu 8 maja 1985 r. Wystąpił w niej także przeciw relatywizowaniu niemieckiej winy, podkreślając, że nie wolno roztrząsać zmiany granic, istnienia dwóch państw niemieckich i cierpień wypędzonych w oderwaniu od hitleryzmu, który do nich doprowadził. Opinia ta stała się po jego przemówieniu stopniowo podstawą polityki historycznej Bundesrepubliki. Dzisiaj stanowi nad Szprewą i Renem powszechnie obowiązujący konsensus. Rzeczywistą troskę tamtejszych elit politycznych i społecznych budzi natomiast kwestia, jak wśród obywateli RFN, których dzisiejsze najmłodsze roczniki należą do pokolenia prawnuków i praprawnuków sprawców, zachować żywą pamięć o cywilizacyjnej katastro ie dokonanej "przez Niemców w imię Niemiec" w latach istnienia Trzeciej Rzeszy.

Zagłada Żydów, Dec 6, 2017

Zagłada Żydów, Dec 3, 2017

Wystawę Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ) w Gdańsku oglądałam 30 i 31 marca 2017 r. Niecały tydzi... more Wystawę Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ) w Gdańsku oglądałam 30 i 31 marca 2017 r. Niecały tydzień wcześniej, 23 marca, została-bez uroczystego o icjalnego otwarcia-udostępniona publiczności. Jej twórcy pozostali gospodarzami instytucji jeszcze niespełna tydzień. 6 kwietnia minister kultury Piotr Gliński dokonał zaboru ekspozycji. Uczynił to, rozwiązując muzeum, które powstało po to, by tę ekspozycję stworzyć, i na jej podstawie rozwijać swoją misję edukacyjną i naukową. W trybie natychmiastowym Gliński zwolnił też dyrektora MIIWŚ prof. Pawła Machcewicza, spiritus movens koncepcji muzeum i współtwórcę wystawy, który od 2008 r. przewodził zespołowi autorów i realizatorów tego unikalnego i prestiżowego w skali europejskiej projektu. Za dyrekcji Machcewicza wzniesiono na terenie przekazanym placówce w darze przez władze miasta Gdańska monumentalny budynek MIIWŚ, zaprojektowany przez gdyńskie studio Kwadrat. Przyjęty w drodze konkursu do realizacji w 2011, ukończony został w 2016 r. Równolegle z pracami budowlanymi i organizacyjnymi przygotowywano koncepcję programową wystawy. Jej autorami, podobnie jak jej późniejszego scenariusza, jest czwórka historyków. Poza prof. Machcewiczem są nimi dr hab. Piotr M. Majewski, dr Janusz Marszalec i dr hab. Rafał Wnuk. Tezy konsultowali z wybitnymi polskimi i zagranicznymi znawcami dziejów najnowszych, których zaproszono do Kolegium Programowego MIIWŚ. Zasadnicze założenia programowe od koniec 2008 r. udostępniono opinii publicznej, zamieszczając je na stronie internetowej tworzonego muzeum oraz publikując w "Przeglądzie Politycznym" (nr 91/92). Odpowiednio wcześniej rozesłano je historykom i muzealnikom z myślą o merytorycznej dyskusji. Nie mniejszą uwagę poświęcono ekspozycyjnej formule wystawy, która powstała we współpracy z renomowanym belgijskim biurem projektowym Tempora po wygraniu przez nie ogłoszonego w 2009 r. konkursu na projekt aranżacji całości. W ramach akcji pozyskiwania oryginalnych obiektów organizatorom udało się zgromadzić kilkanaście tysięcy muzealiów. Są to w znacznym stopniu dary i depozyty osób prywatnych, które zdecydowały przekazać muzeum rodzinne pamiątki, nieraz przechowywane przez powojenne dziesięciolecia jak relikwie. Trudno o większy dowód zaufania dla powstającej placówki i tworzącego ją zespołu fachowców.

Zagłada Żydów, Dec 1, 2015

Żydowska Biblia pauperum "Ogromna, powalająca, zrobiona z wielkim rozmachem"-pisano zgodnie w kra... more Żydowska Biblia pauperum "Ogromna, powalająca, zrobiona z wielkim rozmachem"-pisano zgodnie w kraju i za granicą po otwarciu w październiku 2014 r. wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, zwanym krótko Polin. Dalej jej oceny już nie były tak jednomyślne. Niemniej wszyscy piszący chylili głowy przed monumentalną panoramą ponadsiedemsetletniej obecności Żydów na polskich ziemiach. Także większość pierwszych zwiedzających była pod jej wrażeniem. Muzeum zaś uczciło ją autotematyczną wystawą czasową. Podzielam szacunek dla imponującej historycznej bazy materiałowej, na której oparto osiem następujących w porządku chronologicznym galerii, składających się na liczącą ponad 4500 m kw. prezentowaną całość. Uwagi te nie dotyczą jednak zawartości treściowej i interpretacji zaproponowanych przez autorów poszczególnych galerii. Ich przedmiotem jest przyjęta przez organizatorów programowa formuła wystawiennicza i sposób, w jaki ją zrealizowano. Budzą one moje zasadnicze wątpliwości, które być może wydadzą się czytelnikom w świetle powszechnego podziwu towarzyszącego otwarciu wystawy przesadne. Pocieszam się, że bynajmniej nie trzeba się z nimi zgadzać; nadto najważniejszym celem tych uwag jest zaproszenie do wnikliwego zapoznania się z nią na miejscu. Niemal od początku, gdy znana była jedynie lokalizacja przyszłego muzeum na Muranowie, naprzeciw pomnika Bohaterów Getta, zdecydowano, że planowana ekspozycja ma być duża, mieć charakter multimedialnej narracji historycznej i nie kończyć się Zagładą. Wkrótce ukuto programowe hasło: "Muzeum życia". Jerzy Halbersztadt, jeden z głównych rzeczników tej koncepcji i dyrektor muzeum w trakcie jego tworzenia, podkreślał w 2001 r.-po otwarciu berlińskiego muzeum żydowskiego w spektakularnej architekturze Daniela Libeskinda-że w Warszawie inaczej niż w stolicy Niemiec budynek zaprojektuje się do gotowej koncepcyjnie wystawy, u której podstaw legło wyobrażenie "muzeum narracyjnego". Narzucił je twórca muzeum diaspory w Tel Awiwie i założeń ekspozycji United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie Jeshajahu Weinberg (1918-2000), który na zaproszenie Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny zainicjował prace nad wizją warszawskiej placówki. Na tej podstawie Stowarzyszenie ŻIH zleciło sporządzenie projektu wystawy brytyjskiej irmie Event Communications. Przygotowany w ścisłej współpracy z zespołem cenionych polskich, izraelskich i amerykańskich badaczy, był on w zasadniczym

Zagłada Żydów, Dec 30, 2010

Wstęp pamięci ludzi, którzy tworząc i zbierając księgi i biblioteki, przedmioty kultu, dzieła szt... more Wstęp pamięci ludzi, którzy tworząc i zbierając księgi i biblioteki, przedmioty kultu, dzieła sztuki i wyroby rzemiosła, współtworzyli kulturę Żydów w Polsce, kulturę polskich Żydów ilast but not least-kulturę polską. Od dawna jesteśmy im to winni.

Polen-Analysen, Mar 1, 2011

Das künstlerische Berlin war seit Aufbruch der Avantgarde des 20. Jahrhunderts bis zum Ende der W... more Das künstlerische Berlin war seit Aufbruch der Avantgarde des 20. Jahrhunderts bis zum Ende der Weimarer Republik für die modernen Künstler aus Osteuropa, u. a. auch für polnische, eine attraktive Alternative zu den eigenen, eher konservativen und in sich geschlossenen Kreisen. Mit der nationalsozialistischen Herrschaft nahm diese Tradition zwangsläufig ein jähes Ende und geriet nach Entstehen der zwei gegnerischen politischen Blöcke in Europa bis 1989 in Vergessenheit. 20 Jahre nach der deutschen Wiedervereinigung fragt die Autorin, welche kulturelle Position Berlin heute einnimmt. Waren der Optimismus und die hohen Erwartungen, die nach dem Mauerfall nicht zuletzt aus polnischer Perspektive aufkeimten, berechtigt oder aber zu übertrieben und ohne reellen Rückhalt? Die Antwort der Analyse lautet: Ja und nochmals ja: berechtigt, aber vieles liegt noch vor uns. Dafür steht unter anderen der polnische Künstler Artur Żmijewski, der zum Kurator der siebenten Berliner Biennale of Contemporary Art ernannt wurde, die 2012 stattfinden wird.

Kwartalnik Historii Żydów, 2011

Kwartalnik Historii Żydow, 2011

Zagłada Żydów, Dec 20, 2018

O wystawie "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie... more O wystawie "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie Czytelnikom "Zagłady Żydów" nie trzeba wyjaśniać wagi Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy dla dokumentowania zagłady Żydów w okupowanej Polsce i jego fundamentalnego znaczenia w badaniu losów warszawskiej dzielnicy zamkniętej. W 1999 r. Archiwum Ringelbluma (ARG), jak się je nazywa, znalazło się na liście UNESCO "Pamięć świata", obejmującej najcenniejsze zabytki światowego piśmiennictwa. Na odnalezione w pierwszych powojennych latach dwie ukryte na terenie getta części ARG składają się tysiące gettowych dokumentów urzędowych i życia społecznego, druki i pisma okolicznościowe, utwory literackie i plastyczne, dzienniki i prywatna korespondencja oraz opracowania tematyczne zlecone poszczególnym członkom ARG, a także wyniki prowadzonych przez nich ankiet badawczych. Depozytariuszem tej bezcennej spuścizny jest powstały w 1947 r. Żydowski Instytut Historyczny, od 2009 r. noszący imię Emanuela Ringelbluma (1900-1944), założyciela i spiritus movens ARG. Siedzibę ŻIH od chwili jego powstania stanowi wskrzeszony tuż po wojnie ze zniszczeń budynek przedwojennego Instytutu Nauk Judaistycznych i Głównej Biblioteki Judaistycznej przy ul. Tłomackie 3/5, który uległ wypaleniu podczas pożaru sąsiadującej z nim Wielkiej Synagogi, wysadzonej przez Niemców w powietrze w ostatnim dniu powstania w getcie, 16 maja 1943 r. Od jesieni 1940 do marca 1942 r. gmach znajdował się w obrębie getta. Mieściła się w nim siedziba działającej o icjalnie Żydowskiej Samopomocy Społecznej, której Sekcją Pracy Społecznej kierował Ringelblum i w której znaleźli zatrudnienie niektórzy współpracownicy utworzonego przezeń w 1940 r. archiwum. Jego konspiracyjna nazwa "Oneg Szabat" (Radość szabatu) wzięła się właśnie z odbywanych w tym gmachu w soboty zakamu lowanych zebrań członków ARG. W tym samym gmachu prawie osiemdziesiąt lat później, w listopadzie 2017 r., otwarto stałą wystawę poświęconą Archiwum Ringelbluma. Nosi ona przejmujący tytuł-cytat "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu".

Holocaust and Genocide Studies, 2019

A substantial number of Jewish art and antiques dealers operated in pre-World War II Warsaw. Part... more A substantial number of Jewish art and antiques dealers operated in pre-World War II Warsaw. Particularly respected were the salons of the brothers Bernard and Abe Gutnajer. Virtually everyone in their milieu perished in the Warsaw ghetto or Treblinka. Taking their place were new "Aryan" dealers and a clientele of "new" money. The Warsaw art market under the German occupation experienced a particular growth between the start of the Jewish ghetto's liquidation in mid-1942 and the outbreak of the Warsaw Uprising in August 1944, as "abandoned" property flooded the market. After decades of subsequent turbulent history, researchers can hardly hope to document the provenance of more than a fraction of tens of thousands of surviving works of art and valuable antiques.

Artibus et historiae: an art anthology, 2014

Restitution policy in Europe since 1945. Tensions between national constructions of memory and po... more Restitution policy in Europe since 1945. Tensions between national constructions of memory and politics. In the immediate aftermath of WWII, the Western Allies and the Soviet Union formulated divergent restitution policies for art and artefacts looted during the war. This first wave of restitutions, which lasted to the beginning of 1950, was dominated by the US policy based mainly on the 1907 Hague Convention of War. While the military governments in the western occupied zones of Germany and Austria mostly adhered to these regulations, the Soviet Union and its satellite states only chose to abide by them, when it was in their interest. Interestingly enough, Western European states in the case of the so-called inner restitution also selectively ignored these regulations. During the Cold War the successful restitution became increasingly rare. The few spectacular cases in which such restitution occurred were mostly politically motivated. The second wave of restitutions began soon after the fall of the Berlin wall and continues until today. It tends to be initiated at two different levels. On the one hand, it has occurred at the level of nation states and their respective governments. Based on the public international law, it (mostly) concerns the mutual return of looted and/or displaced artefacts. On the other hand, the second wave also concerns the restitution of art confiscated by the Nazi regime between 1933–1945 to their rightful owners and/or heirs. While there is usually no more enforceable legal claim to these restitutions – with some exceptions – many states have decided to honour these claims since 1998 as an ethical obligation (Washington Conference Principles on Nazi-Confiscated Art; 2009 reinforced in the Teresin Declaration). Drawing on selected examples an article examines how national and nationalistic constructions of memory have hampered transnational efforts at restitution. An author argues that the first wave already demonstrates the seemingly irreconcilable differences in how restitution was understood in national and international contexts, whereas the second wave illustrates the interaction of the official policy in different states and the opposing national narratives on World War II and the Holocaust.

Brill | Schöningh eBooks, Jul 6, 2023

Umgang mit dem sogenannten "postjüdischen"Kulturgut in Polenvon 1945 bis heute Zusammenfassung 90... more Umgang mit dem sogenannten "postjüdischen"Kulturgut in Polenvon 1945 bis heute Zusammenfassung 90 Prozentd er 3,5 Millionen zählenden Vo rkriegsbevölkerung der polnischen Juden wurde in der Shoa ermordet. Ihnen entzogenes Kulturgut wurde größtenteils zerstört oder vond er We hrmacht, der SS und der Polizei, Besatzungsämternund individuellen deutschen Plünderern ausd em Lande verschleppt. Ein Te il der Kunstwerkeu nd Büchera us jüdischem Besitz wurde jedoch auch vonP olena uf unterschiedlichen We gen übernommen. Die Autorin analysiert die politische und juristische Praxis des kommunistischen Polens (1945-1989), die zur Nationalisierungd es in öffentlichen Sammlungen und Bibliotheken angekommenen geraubten jüdischen Kulturguts und zu der damit verbundenen Missachtung dessenP rovenienz geführth atte. Nach dem Falld es Kommunismus wurde diese rechtliche und politische Einstellung offiziell nie in Frage gestellt;auch nicht nach der Washingtoner Konferenz von1 998 mit ihren "Principles on Nazi-Confiscated Art", die Polen unterzeichnet hat. Schlagwörter NS-Raubkunst der polnischen Juden, Nationalisierung des jüdischen Ve rmögens in Nachkriegspolen, Gesetzgebung der staatlichen Übernahme der jüdischen Kulturgüter in Nachkriegspolen, WashingtonP rincipleso nC onfiscatedA rt,P rovenienzforschung in

Zeitschrift Fur Bibliothekswesen Und Bibliographie, Oct 15, 2011

Zagłada Żydów, Dec 1, 2014

Habent sua fata libelli. Okupacyjny rynek sztuki w Warszawie a własność żydowska Wspólny fotogra ... more Habent sua fata libelli. Okupacyjny rynek sztuki w Warszawie a własność żydowska Wspólny fotogra iczny portret trzech mężczyzn 1. Ich podobieństwo izyczne nie budzi wątpliwości-to bracia. Elegancko ubrani, patrzą ze spokojem i godnością w obiektyw aparatu. Ten po lewej stronie, lekko już łysiejący, ale z imponującymi wąsami, przewiązany dwubarwną korporacyjną szarfą, jest najstarszy. Kilka lat młodszy po prawej stronie; w klapę garnituru wpiął jakąś odznakę, w lewej ręce trzyma ni to zwój, ni to wąską tubę, której górny koniec nie zmieścił się w kadrze. Między nimi siedzi wsparty na poręczy fotela najmłodszy z nich; powagi dodają mu ciemna broda i skupione spojrzenie. Tło sceny stanowi dyskretnie wzorzysta tkanina, zapewne znacznej wartości. Nie wiadomo, z jakiej okazji wykonano ten uroczysty wizerunek. Jego bohaterem wydaje się zajmujący centrum fotogra ii najmłodszy z braci, choć niewykluczone, że w ten sposób chciano jedynie okazać mu specjalny szacunek jako wiernemu nakazom religii żydowskiej. Tylko on bowiem zgodnie z nimi zachował ob ity zarost; dwaj pozostali są starannie ogoleni. Także datowanie zdjęcia jest nieznane, ale zapewne wykonano je pod koniec pierwszej wojny światowej lub tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Zagłada Żydów, Dec 6, 2017

The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899-1987) 1 On 22 May 1976 De Telegraaf, a popul... more The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899-1987) 1 On 22 May 1976 De Telegraaf, a popular Dutch daily, printed Wim van Geffen's favorable article about one of the wealthiest Dutchmen, owner of a private art collection, not accessible to the general public. This article announced the auction of 450 paintings and various objets d'art, scheduled for June that year at Sotheby's Mak van Waay in Amsterdam. 2 But the auction did not take place because Henriette Boas, a Dutch correspondent of Haaretz, an Israeli daily, immediately informed her colleague in Tel Aviv, Haviv Kanaan, about van Geffen's article. 3 That was the beginning of one of the most spectacular court cases in the history of the Netherlands connected with the Holocaust. The legal process, reported on by a number of Dutch and foreign media, was like a sensational 7 See the list of publications complied by the Commission for Looted Art in Europe, http:// www.lootedart.com/publications, access 15 March 2015. 8 Wherever facts from Menten's biography can be found in various sources and studies, I do not include footnotes. Based on such materials, Menten's short biography on German Wikipedia is regarded as exemplary.

Zagłada Żydów, Nov 30, 2016

W lipcu 2015 r. zakończył się w Lüneburgu proces przeciwko 94-letniemu Oskarowi Gröningowi, byłem... more W lipcu 2015 r. zakończył się w Lüneburgu proces przeciwko 94-letniemu Oskarowi Gröningowi, byłemu strażnikowi KL Auschwitz, winnemu pomocnictwa w zamordowaniu 300 tys. węgierskich Żydów. Rok później, w czerwcu 2016 r., Sąd Krajowy w Detmold uznał równolatka Gröninga i jak on niegdyś członka załogi SS-Totenkopf-Sturmbann Auschwitz Reinholda Hanninga za winnego pomocnictwa w zgładzeniu co najmniej 170 tys. osób w tej samej Ungarn-Aktion. Były to prawdopodobnie jedne z ostatnich w RFN procesów przeciwko sprawcom zbrodni hitlerowskich. Media informowały o ich przebiegu równolegle z materiałami poświęconymi siedemdziesięcioleciu oswobodzenia Europy i Niemiec spod panowania narodowego socjalizmu. Świadomość, że to zapewne ostatnia okrągła rocznica z udziałem byłych więźniów obozów koncentracyjnych, sprawiła, iż upamiętniające ją uroczystości miały podniosły charakter. Wspominano też przy okazji, jak poszczególne regiony i miasta niemieckie przechodziły w ręce aliantów, mówiono również o zbrodniczości, jaka w ostatnich tygodniach i dniach wojny cechowała nazistów wobec własnej ludności, którą zmuszano do beznadziejnego oporu kosztem licznych o iar. Przekonanie, że dla Niemców zakończenie wojny nie oznaczało klęski, lecz wyzwolenie, i to w znacznej mierze od siebie samych, sformułował prezydent Richard von Weizsäcker w historycznej mowie w Bundestagu 8 maja 1985 r. Wystąpił w niej także przeciw relatywizowaniu niemieckiej winy, podkreślając, że nie wolno roztrząsać zmiany granic, istnienia dwóch państw niemieckich i cierpień wypędzonych w oderwaniu od hitleryzmu, który do nich doprowadził. Opinia ta stała się po jego przemówieniu stopniowo podstawą polityki historycznej Bundesrepubliki. Dzisiaj stanowi nad Szprewą i Renem powszechnie obowiązujący konsensus. Rzeczywistą troskę tamtejszych elit politycznych i społecznych budzi natomiast kwestia, jak wśród obywateli RFN, których dzisiejsze najmłodsze roczniki należą do pokolenia prawnuków i praprawnuków sprawców, zachować żywą pamięć o cywilizacyjnej katastro ie dokonanej "przez Niemców w imię Niemiec" w latach istnienia Trzeciej Rzeszy.

Zagłada Żydów, Dec 6, 2017

Zagłada Żydów, Dec 3, 2017

Wystawę Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ) w Gdańsku oglądałam 30 i 31 marca 2017 r. Niecały tydzi... more Wystawę Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ) w Gdańsku oglądałam 30 i 31 marca 2017 r. Niecały tydzień wcześniej, 23 marca, została-bez uroczystego o icjalnego otwarcia-udostępniona publiczności. Jej twórcy pozostali gospodarzami instytucji jeszcze niespełna tydzień. 6 kwietnia minister kultury Piotr Gliński dokonał zaboru ekspozycji. Uczynił to, rozwiązując muzeum, które powstało po to, by tę ekspozycję stworzyć, i na jej podstawie rozwijać swoją misję edukacyjną i naukową. W trybie natychmiastowym Gliński zwolnił też dyrektora MIIWŚ prof. Pawła Machcewicza, spiritus movens koncepcji muzeum i współtwórcę wystawy, który od 2008 r. przewodził zespołowi autorów i realizatorów tego unikalnego i prestiżowego w skali europejskiej projektu. Za dyrekcji Machcewicza wzniesiono na terenie przekazanym placówce w darze przez władze miasta Gdańska monumentalny budynek MIIWŚ, zaprojektowany przez gdyńskie studio Kwadrat. Przyjęty w drodze konkursu do realizacji w 2011, ukończony został w 2016 r. Równolegle z pracami budowlanymi i organizacyjnymi przygotowywano koncepcję programową wystawy. Jej autorami, podobnie jak jej późniejszego scenariusza, jest czwórka historyków. Poza prof. Machcewiczem są nimi dr hab. Piotr M. Majewski, dr Janusz Marszalec i dr hab. Rafał Wnuk. Tezy konsultowali z wybitnymi polskimi i zagranicznymi znawcami dziejów najnowszych, których zaproszono do Kolegium Programowego MIIWŚ. Zasadnicze założenia programowe od koniec 2008 r. udostępniono opinii publicznej, zamieszczając je na stronie internetowej tworzonego muzeum oraz publikując w "Przeglądzie Politycznym" (nr 91/92). Odpowiednio wcześniej rozesłano je historykom i muzealnikom z myślą o merytorycznej dyskusji. Nie mniejszą uwagę poświęcono ekspozycyjnej formule wystawy, która powstała we współpracy z renomowanym belgijskim biurem projektowym Tempora po wygraniu przez nie ogłoszonego w 2009 r. konkursu na projekt aranżacji całości. W ramach akcji pozyskiwania oryginalnych obiektów organizatorom udało się zgromadzić kilkanaście tysięcy muzealiów. Są to w znacznym stopniu dary i depozyty osób prywatnych, które zdecydowały przekazać muzeum rodzinne pamiątki, nieraz przechowywane przez powojenne dziesięciolecia jak relikwie. Trudno o większy dowód zaufania dla powstającej placówki i tworzącego ją zespołu fachowców.

Zagłada Żydów, Dec 1, 2015

Żydowska Biblia pauperum "Ogromna, powalająca, zrobiona z wielkim rozmachem"-pisano zgodnie w kra... more Żydowska Biblia pauperum "Ogromna, powalająca, zrobiona z wielkim rozmachem"-pisano zgodnie w kraju i za granicą po otwarciu w październiku 2014 r. wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, zwanym krótko Polin. Dalej jej oceny już nie były tak jednomyślne. Niemniej wszyscy piszący chylili głowy przed monumentalną panoramą ponadsiedemsetletniej obecności Żydów na polskich ziemiach. Także większość pierwszych zwiedzających była pod jej wrażeniem. Muzeum zaś uczciło ją autotematyczną wystawą czasową. Podzielam szacunek dla imponującej historycznej bazy materiałowej, na której oparto osiem następujących w porządku chronologicznym galerii, składających się na liczącą ponad 4500 m kw. prezentowaną całość. Uwagi te nie dotyczą jednak zawartości treściowej i interpretacji zaproponowanych przez autorów poszczególnych galerii. Ich przedmiotem jest przyjęta przez organizatorów programowa formuła wystawiennicza i sposób, w jaki ją zrealizowano. Budzą one moje zasadnicze wątpliwości, które być może wydadzą się czytelnikom w świetle powszechnego podziwu towarzyszącego otwarciu wystawy przesadne. Pocieszam się, że bynajmniej nie trzeba się z nimi zgadzać; nadto najważniejszym celem tych uwag jest zaproszenie do wnikliwego zapoznania się z nią na miejscu. Niemal od początku, gdy znana była jedynie lokalizacja przyszłego muzeum na Muranowie, naprzeciw pomnika Bohaterów Getta, zdecydowano, że planowana ekspozycja ma być duża, mieć charakter multimedialnej narracji historycznej i nie kończyć się Zagładą. Wkrótce ukuto programowe hasło: "Muzeum życia". Jerzy Halbersztadt, jeden z głównych rzeczników tej koncepcji i dyrektor muzeum w trakcie jego tworzenia, podkreślał w 2001 r.-po otwarciu berlińskiego muzeum żydowskiego w spektakularnej architekturze Daniela Libeskinda-że w Warszawie inaczej niż w stolicy Niemiec budynek zaprojektuje się do gotowej koncepcyjnie wystawy, u której podstaw legło wyobrażenie "muzeum narracyjnego". Narzucił je twórca muzeum diaspory w Tel Awiwie i założeń ekspozycji United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie Jeshajahu Weinberg (1918-2000), który na zaproszenie Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny zainicjował prace nad wizją warszawskiej placówki. Na tej podstawie Stowarzyszenie ŻIH zleciło sporządzenie projektu wystawy brytyjskiej irmie Event Communications. Przygotowany w ścisłej współpracy z zespołem cenionych polskich, izraelskich i amerykańskich badaczy, był on w zasadniczym

Zagłada Żydów, Dec 30, 2010

Wstęp pamięci ludzi, którzy tworząc i zbierając księgi i biblioteki, przedmioty kultu, dzieła szt... more Wstęp pamięci ludzi, którzy tworząc i zbierając księgi i biblioteki, przedmioty kultu, dzieła sztuki i wyroby rzemiosła, współtworzyli kulturę Żydów w Polsce, kulturę polskich Żydów ilast but not least-kulturę polską. Od dawna jesteśmy im to winni.

Polen-Analysen, Mar 1, 2011

Das künstlerische Berlin war seit Aufbruch der Avantgarde des 20. Jahrhunderts bis zum Ende der W... more Das künstlerische Berlin war seit Aufbruch der Avantgarde des 20. Jahrhunderts bis zum Ende der Weimarer Republik für die modernen Künstler aus Osteuropa, u. a. auch für polnische, eine attraktive Alternative zu den eigenen, eher konservativen und in sich geschlossenen Kreisen. Mit der nationalsozialistischen Herrschaft nahm diese Tradition zwangsläufig ein jähes Ende und geriet nach Entstehen der zwei gegnerischen politischen Blöcke in Europa bis 1989 in Vergessenheit. 20 Jahre nach der deutschen Wiedervereinigung fragt die Autorin, welche kulturelle Position Berlin heute einnimmt. Waren der Optimismus und die hohen Erwartungen, die nach dem Mauerfall nicht zuletzt aus polnischer Perspektive aufkeimten, berechtigt oder aber zu übertrieben und ohne reellen Rückhalt? Die Antwort der Analyse lautet: Ja und nochmals ja: berechtigt, aber vieles liegt noch vor uns. Dafür steht unter anderen der polnische Künstler Artur Żmijewski, der zum Kurator der siebenten Berliner Biennale of Contemporary Art ernannt wurde, die 2012 stattfinden wird.