seda kavallı - Academia.edu (original) (raw)
Papers by seda kavallı
International SOCIAL SCIENCES STUDIES Journal , 2022
Kuzey-batı Kıpçak lehçeleri grubuna ait Kumuk Türkçesi’nin zengin dil malzemesi ve söz varlığına ... more Kuzey-batı Kıpçak lehçeleri grubuna ait Kumuk Türkçesi’nin zengin dil malzemesi ve söz varlığına sahip olması Kumuk Türkçesi’ne olan ilgiyi artırmıştır. Bu alanda Türkiye ve Türkiye dışında birçok önemli çalışma yapılmıştır. Kumuk Türkçesinin dil özellikleri, ağız yapıları, söz varlığı ve Kumuk edebiyatının seçkin şahısları ile eserleri farklı yönlerden çalışılmıştır. Bu çalışmalar farklı yerlerde ve farklı dillerde yayımlandığı için araştırmacılar yeni çalışmaları için derli toplu bir bilgi kaynağına ihtiyaç duymuşlardır. Bibliyografyalar bu noktada araştırmacılar için kolaylık sağlamış ve önemli bir başvuru kaynağı haline gelmiştir. Ancak literatürde Kumuk Türkçesi hakkında doğrudan bir bibliyografya çalışması tespit edilememiştir. Bu sebeple hazırlanan bu çalışma ile daha sonra yapılacak olan Kumuk Türkçesi çalışmalarına kaynaklık etmek ve yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bibliyografyadaki kaynaklar “Türkiye Dışındaki Kumuk Türkçesi Çalışmaları” ve “Türkiye’deki Kumuk Türkçesi Çalışmaları” şeklinde iki ayrı ana başlık altında gösterilmiştir. Bu çalışmalar türlerine göre “Kitaplar, Makaleler, Bildiriler, Ansiklopedi Maddeleri ve Tezler” olarak ayrı başlıklarda gösterilmiştir. Ayrıca dolaylı olarak Kumuk Türkçesinden bahseden kaynaklar da ayrı bir başlıkta listelenmiştir.
Having a rich linguistic material and vocabulary in Kumyk Turkish, which belongs to the group of north-western Kipchak dialects, has increased the interest on it. Many important studies have been carried out in this field in Turkey and outside of Turkey. The language features of Kumyk Turkish, dialect structures, vocabulary and distinguished people of Kumyk literature and their works have been studied from different aspects. Since publishing of these studies in different places and different languages, researchers needed a compact source of information for their new studies. At this point, bibliographies have provided convenience for researchers and have become an important reference source. However, a direct bibliography study about Kumyk Turkish could not be found in the literature. For this reason, with this study, it is aimed to be a source and help for the Kumyk Turkish studies that will be done later. The sources in the bibliography are discussed under two main titles as “Kumyk Turkish Studies Outside of Turkey” and “Kumyk Turkish Studies in Turkey”. These studies are shown under separate titles as “Books, Articles, Papers, Encyclopedia Articles and Theses” according to their types. In addition, sources that indirectly mention Kumyk Turkish are also listed under a separate title.
Filoloji Alanında Teori ve Araştırmalar II-Gece Kitaplığı, 2020
International Academic Social Resources Journal, 2021
Kafkasya sahası tarih boyunca birçok boy ve kavime ev sahipliği yapmıştır. Bu bölgedeki boylardan... more Kafkasya sahası tarih boyunca birçok boy ve kavime ev sahipliği yapmıştır. Bu bölgedeki boylardan biri de Kumuk Türkleridir. Kumukların etnik kökeni hakkında birçok farklı görüş olsa da en yaygın görüş Oğuz ve Kıpçak karışımı bir boy olduklarıdır. Dağıstan bölgesinde Avarcadan sonra en yaygın olarak konuşulan dil, bu bölgede yaşayan Kumukların dili olan Kumuk Türkçesidir (Kurtuluş, 2002). Kumuk Türkçesi, dilin konuşulduğu bölgedeki koşullardan dolayı zamanla farklı etmenlerden etkilenmiştir. İslamiyet'in etkisiyle Arapça ve Farsça unsurlar, Kumuklar üzerindeki Rus baskısı sebebiyle de Rusça unsurlar zamanla Kıpçak lehçesinin özelliklerini taşıyan Kumuk Türkçesinde yer edinmiştir. Dağıstan'ın güneyinde yer alan Azerbaycan'ın etkisiyle de Oğuzca unsurlar da Kumuk Türkçesinde görülmektedir. Bu bölgenin tarih boyunca Türklerin doğudan batıya olan göçlerinde bir geçiş noktası olması nedeniyle Kumuk Türkçesi, tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin özelliklerini de taşımaktadır. Kumuk Türkçesinin tarihi Türk lehçeleriyle olan ilişkisi dikkate alınarak hazırlanan bu çalışmada, Kumuk Türkçesindeki fonetik ve biçim bilgisi bakımından arkaik unsurlar ile arkaik sözvarlığı incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmada, tespit edilen arkaik unsurların tarihi Türk lehçelerindeki durumları da gösterilerek örneklenmiştir.
The Caucasus region has hosted many tribes and clans throughout history. One of the tribes in this region is Kumyk Turks. Even though there are many different opinions about the ethnicity of the Kumyks, the most common opinion is that they are a mixture of Oghuz and Kipchak tribes. The most widely spoken language after Avar Language in the Dagestan region is Kumuk Turkish which is the language of the Kumyks living in this region. Kumyk Turkish has been affected by many factors over time due to the conditions in the region where the language is spoken. Arabic and Persian elements with the influence of Islam, and Russian elements due to the Russian pressure on Kumyks have been taken place in Kumyk Turkish, which has the characteristics of the Kipchak dialect. With the influence of Azerbaijan which located in the south of Dagestan, Oghuz elements are also seen in Kumyk Turkish. Since this region has been a transition point in the migration of Turks from east to west throughout history, Kumyk Turkish also carries the characteristics of historical and contemporary Turkish dialects. In this study, which is prepared by considering the relationship of Kumyk Turkish with historical Turkish dialects, archaic elements in terms of phonetics and morphology, and archaic vocabulary in Kumyk Turkish were examined. In addition, the status of the detected archaic elements in historical Turkish dialects is also shown and exemplified in this study.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL, HUMANITIES AND ADMINISTRATIVE SCIENCES, 2021
ÖZET Bu çalışmada "savçı" sözcüğünün anlam ve kavram alanı incelenmiştir. Savçı, Eski Türkçe döne... more ÖZET Bu çalışmada "savçı" sözcüğünün anlam ve kavram alanı incelenmiştir. Savçı, Eski Türkçe döneminde (8. ve 11. yüzyıllar) "söz; haber, bilgi; mesaj" anlamlarını taşıyan sav < sab sözcüğü ile isimden isim yapma eki +çı/+çi'den türetilmiştir. Eski Türkçenin Köktürkçe (8. yy.) dönemine ait Türkçenin en eski yazılı metinleri olan Orhon Yazıtlarında yalnızca sab biçiminde geçen sav sözcüğü, Eski Uygur Türkçesi dönemine ait metinlerde ise sab~sav biçimlerinde görülmüştür. Eski Türkçe döneminde "sözcü; haberci" anlamını taşıyan savçı sözcüğü Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Kıpçak Türkçesi dönemlerinde genellikle "sözcü, haberci; elçi; peygamber" anlamlarında kullanılmıştır. Bu sözcük tarihî Türk lehçelerindeki anlamını kaybetmesine rağmen Türkiye Türkçesinde hala varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada sa-fiili ile sav ve savçı sözcükleri arasındaki ilişki açıklanmaya çalışılmış, sab~sav, sabçı~savçı sözcüklerinin tarihsel gelişimi etimolojik ve fonetik bakımdan incelenerek, savçı sözcüğünün anlam ve kavram alanı tespit edilmiştir. Daha sonra ise sav ve savçı sözcüklerinin tarihî Türk lehçelerindeki kullanımı, tespit edilen örnekler ile gösterilerek "sa-: 1. saymak; 2. düşünmek" fiilinden türediğini düşündüğümüz ve genellikle kök sözcük olarak değerlendirilen sab~sav sözcüğünün nasıl geliştiği üzerinde durulmuştur.
ABSTRACT In this study, the meaning and concept of the word "savçı" were examined. In the Old Turkic (8th and 11th centuries) the savçı is derived from the word sav < sab which has the meaning of 'word; news, information; message' and the suffix +çı/+çi. In the Orhon Inscriptions, which are the oldest written texts of the Turkish period of the Kokturk period (8th century) of the Old Turkic period, the word 'sav' is used only in the form of 'Sab' and is also seen in the form of 'sab~sav' in the texts of the Old Turkic period of Uighur. The word "savçı," which means "spokesman; messenger" in the Old Turkic, is generally used as "spokesman, messenger; envoy; prophet" in the Karakhanid, Khorezm, Chagatai and Kipchak Turkic periods. Although this word has lost its meaning in Turkish historical dialects, it still retains its Turkish presence in Turkey. In this study, the relationship between the verb sa-and the words sav and savçı was explained, the historical development of the words was etymologically and phonetically examined, and the meaning and concept of the word savçı was determined. And use of the words sav and savçı in historical Turkish dialects was then shown by the detected examples, and it was emphasized how the word sab~sav, which we suggest is derived from the verb sa-: 1. to count; 2. to consider, and which is generally considered to be the root word, was developed.
ÖZET Evrenin varoluşundan bugüne kadar bir insan ya da herhangi bir canlı için ölüm, yaşamın kaçı... more ÖZET Evrenin varoluşundan bugüne kadar bir insan ya da herhangi bir canlı için ölüm, yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmuştur. Tarih boyunca insanoğlu ölüm olgusunu algılamaya ve anlamlandırmaya çalışmıştır. İçinde bulunulan toplumun sosyo-kültürel yapısına bağlı olarak ölümün gerçekleşme şekilleri farklı olabildiği gibi, toplum tarafından ölümün algılanış ve ifade ediliş biçimleri de farklılıklar göstermiştir. Kimi inanışlara göre "ölüm" canın bedenden ayrılmasını, yaşamsal faaliyetlerin bitmesini ve mutlak sonu ifade ederken, kimi inanışlara göre ise gerçek ve sonsuz bir yaşamın başlangıcını ifade etmiştir. Antik çağlardan beri bir gün mutlaka öleceği gerçeğinden kaçamayan insan, bu durumu kabullenmek ve günlük yaşantısına devam edebilmek için ölümden sonra yaşam olduğu inancına tutunmuştur. Bu inanç zaman içerisinde farklı kültürlerde ve Budizm, Hristiyanlık, Musevilik ve İslamiyet gibi farklı dinlerde değişerek varlığını sürdürmüştür. 19. yüzyılda Muhammed Yusuf Beyânî (1840-1923) tarafından yazılan Orta Asya Türk tarih yazıcılığının en önemli örneklerinden biri olan Şecere-i Harezmşâhî'de Harezm Hanlığının kuruluşu ve sonrasında yaşanan askerî, siyasi, kültürel, toplumsal olaylar, hanların taht mücadeleleri, seferleri, savaşları ve hayatları anlatılmıştır. Şecere-i Harezmşâhî Harezm'de 17. yüzyılın sonları ile 20. yüzyıl başlarına kadar gerçekleşen tarihî olayları tüm ayrıntıları ile anlatması bakımından önemli bir hükümdar soyağacı ve tarih kitabı olmuştur. Bu çalışmada Şecere-i Harezmşâhî'nin ortaya çıktığı Hive (Harezm) Hanlığı hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha sonra ise çalışmamızın temelini oluşturan Şecere-i Harezmşâhî metnindeki "ölüm" kavramı üzerinden ölümün gerçekleşme şekilleri ve "ölüm" için kullanılan ifadeler açıklanmaya çalışılmıştır. ABSTRACT The death has been an inevitable part of life for a person or any living being from the existence of the universe to present. Throughout the history, human beings have tried to understand and to interpreted the consept of death. As the ways of death may be different depending on the socio-culturel structure of the society, the perception and expression of death by the society has indicated differences. According to some beliefs, the death has expressed leaving of the soul from the body, end of the vital activities, absolute end, for some beliefs it has expressed the beginning of a real and eternal life. From the ancient times, the person who can not escape from the fact that he will die one day has beleived living after death to accept the stuation and to be able to continue daily life. This belief has survived by changing in different cultures and in different religions such as Buddhism, Christianity, Judaism and Islam. The foundation of the Khwarezm Khanate and historical events such as military, political, cultural, social events happened thereafter, throne struggles, military expeditions, wars were told in Secere-i Harezmsahi, which is written by Muhammed Yusuf Beyani (1840-1923) in the 19th century, one of the most important examples of Central Asian Turkish historiography. Secere-i Harezmsahi has been an important emperor pedigree and chronical in term of describing the historical events that took place in the Khwarezm from the end of the 17th to the beginnig of the 20th century with all its details. In this study, brief information is given about Khiva (Khwarezm) Khanate where Secere-i Harezmsahi emerged. Afterwards, the ways of death and expressions used for the consept of death are explained in the text of Secere-i Harezmsahi, which forms are basis of our work.
Öz Varlık ve varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin birbirinden farklı özellikleri vardır. Varlıkla... more Öz Varlık ve varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin birbirinden farklı özellikleri vardır. Varlıkların renk, hacim, doku, koku gibi temel özellikleri bulunurken, varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin yer, yön, tarz, neden, azlık çokluk ve zaman gibi temel özellikleri bulunur. Bu çalışmanın temelini Çağatay nesrinin en önemli örneklerinden biri olarak gösterilen ve 12 yaşında Fergana tahtına geçen Gazi Zahirüddin Muhammed Babur'un, adı sebebiyle Babur-nâme olarak tanınan Vekayi adlı hatırât eseri oluşturmaktadır. Çalışmada Babur-nâme metninde geçen zaman ifadeleri ile ilgili terimler taranarak tespit edilip, bu terimlerin metindeki kullanımları, metinde ifade ettiği anlamlar örnekleriyle beraber verilmiştir. Türkçe kökenli ve Arapça ile Farsça kökenli zaman ifadeleri ayrı başlıklar altında gösterilmiştir. Ayrıca bu terimlerin Türk yazı dilindeki tarihsel gelişim aşamaları da fonetik, morfolojik ve etimolojik bakımdan art zamanlı olarak ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Zaman, zaman ifadeleri, sözvarlığı, Baburname, Çağatay Türkçesi TIME EXPRESSIONS IN THE BABUR-NAMA Abstract The entity and the actions performed by the entity have different characteristics. While the entity has basic features such as color, volume, tissue and smell, the actions performed by the entity have basic features such as place, direction, manner, reason, quantity and tense.
Öz Tarih boyunca insanoğlu günlük hayatta kullandığı nesnelerin uzunluğunu, ağırlığını ya da meka... more Öz Tarih boyunca insanoğlu günlük hayatta kullandığı nesnelerin uzunluğunu, ağırlığını ya da mekanlar, şehirler arasındaki mesafeleri kıyaslamak için ölçme gereği duymuştur. Bu ölçme işlemini de dilin sunduğu imkanlarla farklı biçimlerde ifade etmiştir. İnsanoğlu bazen günlük hayatında kullandığı ya da doğada yer alan bir nesneyi temel alarak, bazen de vücudun bazı organlarıyla kıyaslamalar yaparak ölçme işlemini gerçekleştirmiştir. Her milletin kendine özgü bir ölçü sistemi vardır. Bugünkü ortak metrik sistemin kabulüne kadar ölçü adlarında farklı terimler kullanılmıştır. Türk dili, bu terimleri kullanırken ya kendi kelime türetme yolları ile yeni kelimeler türetmiş ya da yabancı dillerden yeni terimler alıntılamıştır. Bu makalede Gazi Zahirüddin Muhammed Babur'un Babur-nâme (Vekayi) adlı eserinin Fergana, Kabil ve Hindistan bölümlerinde geçen 'mesafe ve uzunluk' birimleri ile ilgili terimler üzerinde durulmuştur. Babur-nâme'nin Haydarâbâd nüshası esas alınarak metinde geçen mesafe ve uzunluk birimleri ile ilgili terimler taranmış, bu terimlerin metinde ifade ettiği anlamlar örnekleriyle verilmiştir. Ayrıca bu terimler etimolojik bakımdan ele alınmıştır.
Anahtar kelimeler: Çağatay Türkçesi, Babur-nâme, ölçü terimleri, ölçü, uzunluk, mesafe
DISTANCE AND LENGHT MEASUREMENT UNITS IN THE BABUR-NAME Abstract Through the history, human beings have needed to measure and weight of the casual objects or the distances between the cities and places in order to make a comprasion. The measurements have been described in a variety of forms with the possibilities of language. Sometimes human beings have made these by measurements based on an object used in daily life or existing in the nature and sometimes comparing with the body organs.
International SOCIAL SCIENCES STUDIES Journal , 2022
Kuzey-batı Kıpçak lehçeleri grubuna ait Kumuk Türkçesi’nin zengin dil malzemesi ve söz varlığına ... more Kuzey-batı Kıpçak lehçeleri grubuna ait Kumuk Türkçesi’nin zengin dil malzemesi ve söz varlığına sahip olması Kumuk Türkçesi’ne olan ilgiyi artırmıştır. Bu alanda Türkiye ve Türkiye dışında birçok önemli çalışma yapılmıştır. Kumuk Türkçesinin dil özellikleri, ağız yapıları, söz varlığı ve Kumuk edebiyatının seçkin şahısları ile eserleri farklı yönlerden çalışılmıştır. Bu çalışmalar farklı yerlerde ve farklı dillerde yayımlandığı için araştırmacılar yeni çalışmaları için derli toplu bir bilgi kaynağına ihtiyaç duymuşlardır. Bibliyografyalar bu noktada araştırmacılar için kolaylık sağlamış ve önemli bir başvuru kaynağı haline gelmiştir. Ancak literatürde Kumuk Türkçesi hakkında doğrudan bir bibliyografya çalışması tespit edilememiştir. Bu sebeple hazırlanan bu çalışma ile daha sonra yapılacak olan Kumuk Türkçesi çalışmalarına kaynaklık etmek ve yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bibliyografyadaki kaynaklar “Türkiye Dışındaki Kumuk Türkçesi Çalışmaları” ve “Türkiye’deki Kumuk Türkçesi Çalışmaları” şeklinde iki ayrı ana başlık altında gösterilmiştir. Bu çalışmalar türlerine göre “Kitaplar, Makaleler, Bildiriler, Ansiklopedi Maddeleri ve Tezler” olarak ayrı başlıklarda gösterilmiştir. Ayrıca dolaylı olarak Kumuk Türkçesinden bahseden kaynaklar da ayrı bir başlıkta listelenmiştir.
Having a rich linguistic material and vocabulary in Kumyk Turkish, which belongs to the group of north-western Kipchak dialects, has increased the interest on it. Many important studies have been carried out in this field in Turkey and outside of Turkey. The language features of Kumyk Turkish, dialect structures, vocabulary and distinguished people of Kumyk literature and their works have been studied from different aspects. Since publishing of these studies in different places and different languages, researchers needed a compact source of information for their new studies. At this point, bibliographies have provided convenience for researchers and have become an important reference source. However, a direct bibliography study about Kumyk Turkish could not be found in the literature. For this reason, with this study, it is aimed to be a source and help for the Kumyk Turkish studies that will be done later. The sources in the bibliography are discussed under two main titles as “Kumyk Turkish Studies Outside of Turkey” and “Kumyk Turkish Studies in Turkey”. These studies are shown under separate titles as “Books, Articles, Papers, Encyclopedia Articles and Theses” according to their types. In addition, sources that indirectly mention Kumyk Turkish are also listed under a separate title.
Filoloji Alanında Teori ve Araştırmalar II-Gece Kitaplığı, 2020
International Academic Social Resources Journal, 2021
Kafkasya sahası tarih boyunca birçok boy ve kavime ev sahipliği yapmıştır. Bu bölgedeki boylardan... more Kafkasya sahası tarih boyunca birçok boy ve kavime ev sahipliği yapmıştır. Bu bölgedeki boylardan biri de Kumuk Türkleridir. Kumukların etnik kökeni hakkında birçok farklı görüş olsa da en yaygın görüş Oğuz ve Kıpçak karışımı bir boy olduklarıdır. Dağıstan bölgesinde Avarcadan sonra en yaygın olarak konuşulan dil, bu bölgede yaşayan Kumukların dili olan Kumuk Türkçesidir (Kurtuluş, 2002). Kumuk Türkçesi, dilin konuşulduğu bölgedeki koşullardan dolayı zamanla farklı etmenlerden etkilenmiştir. İslamiyet'in etkisiyle Arapça ve Farsça unsurlar, Kumuklar üzerindeki Rus baskısı sebebiyle de Rusça unsurlar zamanla Kıpçak lehçesinin özelliklerini taşıyan Kumuk Türkçesinde yer edinmiştir. Dağıstan'ın güneyinde yer alan Azerbaycan'ın etkisiyle de Oğuzca unsurlar da Kumuk Türkçesinde görülmektedir. Bu bölgenin tarih boyunca Türklerin doğudan batıya olan göçlerinde bir geçiş noktası olması nedeniyle Kumuk Türkçesi, tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin özelliklerini de taşımaktadır. Kumuk Türkçesinin tarihi Türk lehçeleriyle olan ilişkisi dikkate alınarak hazırlanan bu çalışmada, Kumuk Türkçesindeki fonetik ve biçim bilgisi bakımından arkaik unsurlar ile arkaik sözvarlığı incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmada, tespit edilen arkaik unsurların tarihi Türk lehçelerindeki durumları da gösterilerek örneklenmiştir.
The Caucasus region has hosted many tribes and clans throughout history. One of the tribes in this region is Kumyk Turks. Even though there are many different opinions about the ethnicity of the Kumyks, the most common opinion is that they are a mixture of Oghuz and Kipchak tribes. The most widely spoken language after Avar Language in the Dagestan region is Kumuk Turkish which is the language of the Kumyks living in this region. Kumyk Turkish has been affected by many factors over time due to the conditions in the region where the language is spoken. Arabic and Persian elements with the influence of Islam, and Russian elements due to the Russian pressure on Kumyks have been taken place in Kumyk Turkish, which has the characteristics of the Kipchak dialect. With the influence of Azerbaijan which located in the south of Dagestan, Oghuz elements are also seen in Kumyk Turkish. Since this region has been a transition point in the migration of Turks from east to west throughout history, Kumyk Turkish also carries the characteristics of historical and contemporary Turkish dialects. In this study, which is prepared by considering the relationship of Kumyk Turkish with historical Turkish dialects, archaic elements in terms of phonetics and morphology, and archaic vocabulary in Kumyk Turkish were examined. In addition, the status of the detected archaic elements in historical Turkish dialects is also shown and exemplified in this study.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL, HUMANITIES AND ADMINISTRATIVE SCIENCES, 2021
ÖZET Bu çalışmada "savçı" sözcüğünün anlam ve kavram alanı incelenmiştir. Savçı, Eski Türkçe döne... more ÖZET Bu çalışmada "savçı" sözcüğünün anlam ve kavram alanı incelenmiştir. Savçı, Eski Türkçe döneminde (8. ve 11. yüzyıllar) "söz; haber, bilgi; mesaj" anlamlarını taşıyan sav < sab sözcüğü ile isimden isim yapma eki +çı/+çi'den türetilmiştir. Eski Türkçenin Köktürkçe (8. yy.) dönemine ait Türkçenin en eski yazılı metinleri olan Orhon Yazıtlarında yalnızca sab biçiminde geçen sav sözcüğü, Eski Uygur Türkçesi dönemine ait metinlerde ise sab~sav biçimlerinde görülmüştür. Eski Türkçe döneminde "sözcü; haberci" anlamını taşıyan savçı sözcüğü Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Kıpçak Türkçesi dönemlerinde genellikle "sözcü, haberci; elçi; peygamber" anlamlarında kullanılmıştır. Bu sözcük tarihî Türk lehçelerindeki anlamını kaybetmesine rağmen Türkiye Türkçesinde hala varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada sa-fiili ile sav ve savçı sözcükleri arasındaki ilişki açıklanmaya çalışılmış, sab~sav, sabçı~savçı sözcüklerinin tarihsel gelişimi etimolojik ve fonetik bakımdan incelenerek, savçı sözcüğünün anlam ve kavram alanı tespit edilmiştir. Daha sonra ise sav ve savçı sözcüklerinin tarihî Türk lehçelerindeki kullanımı, tespit edilen örnekler ile gösterilerek "sa-: 1. saymak; 2. düşünmek" fiilinden türediğini düşündüğümüz ve genellikle kök sözcük olarak değerlendirilen sab~sav sözcüğünün nasıl geliştiği üzerinde durulmuştur.
ABSTRACT In this study, the meaning and concept of the word "savçı" were examined. In the Old Turkic (8th and 11th centuries) the savçı is derived from the word sav < sab which has the meaning of 'word; news, information; message' and the suffix +çı/+çi. In the Orhon Inscriptions, which are the oldest written texts of the Turkish period of the Kokturk period (8th century) of the Old Turkic period, the word 'sav' is used only in the form of 'Sab' and is also seen in the form of 'sab~sav' in the texts of the Old Turkic period of Uighur. The word "savçı," which means "spokesman; messenger" in the Old Turkic, is generally used as "spokesman, messenger; envoy; prophet" in the Karakhanid, Khorezm, Chagatai and Kipchak Turkic periods. Although this word has lost its meaning in Turkish historical dialects, it still retains its Turkish presence in Turkey. In this study, the relationship between the verb sa-and the words sav and savçı was explained, the historical development of the words was etymologically and phonetically examined, and the meaning and concept of the word savçı was determined. And use of the words sav and savçı in historical Turkish dialects was then shown by the detected examples, and it was emphasized how the word sab~sav, which we suggest is derived from the verb sa-: 1. to count; 2. to consider, and which is generally considered to be the root word, was developed.
ÖZET Evrenin varoluşundan bugüne kadar bir insan ya da herhangi bir canlı için ölüm, yaşamın kaçı... more ÖZET Evrenin varoluşundan bugüne kadar bir insan ya da herhangi bir canlı için ölüm, yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmuştur. Tarih boyunca insanoğlu ölüm olgusunu algılamaya ve anlamlandırmaya çalışmıştır. İçinde bulunulan toplumun sosyo-kültürel yapısına bağlı olarak ölümün gerçekleşme şekilleri farklı olabildiği gibi, toplum tarafından ölümün algılanış ve ifade ediliş biçimleri de farklılıklar göstermiştir. Kimi inanışlara göre "ölüm" canın bedenden ayrılmasını, yaşamsal faaliyetlerin bitmesini ve mutlak sonu ifade ederken, kimi inanışlara göre ise gerçek ve sonsuz bir yaşamın başlangıcını ifade etmiştir. Antik çağlardan beri bir gün mutlaka öleceği gerçeğinden kaçamayan insan, bu durumu kabullenmek ve günlük yaşantısına devam edebilmek için ölümden sonra yaşam olduğu inancına tutunmuştur. Bu inanç zaman içerisinde farklı kültürlerde ve Budizm, Hristiyanlık, Musevilik ve İslamiyet gibi farklı dinlerde değişerek varlığını sürdürmüştür. 19. yüzyılda Muhammed Yusuf Beyânî (1840-1923) tarafından yazılan Orta Asya Türk tarih yazıcılığının en önemli örneklerinden biri olan Şecere-i Harezmşâhî'de Harezm Hanlığının kuruluşu ve sonrasında yaşanan askerî, siyasi, kültürel, toplumsal olaylar, hanların taht mücadeleleri, seferleri, savaşları ve hayatları anlatılmıştır. Şecere-i Harezmşâhî Harezm'de 17. yüzyılın sonları ile 20. yüzyıl başlarına kadar gerçekleşen tarihî olayları tüm ayrıntıları ile anlatması bakımından önemli bir hükümdar soyağacı ve tarih kitabı olmuştur. Bu çalışmada Şecere-i Harezmşâhî'nin ortaya çıktığı Hive (Harezm) Hanlığı hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha sonra ise çalışmamızın temelini oluşturan Şecere-i Harezmşâhî metnindeki "ölüm" kavramı üzerinden ölümün gerçekleşme şekilleri ve "ölüm" için kullanılan ifadeler açıklanmaya çalışılmıştır. ABSTRACT The death has been an inevitable part of life for a person or any living being from the existence of the universe to present. Throughout the history, human beings have tried to understand and to interpreted the consept of death. As the ways of death may be different depending on the socio-culturel structure of the society, the perception and expression of death by the society has indicated differences. According to some beliefs, the death has expressed leaving of the soul from the body, end of the vital activities, absolute end, for some beliefs it has expressed the beginning of a real and eternal life. From the ancient times, the person who can not escape from the fact that he will die one day has beleived living after death to accept the stuation and to be able to continue daily life. This belief has survived by changing in different cultures and in different religions such as Buddhism, Christianity, Judaism and Islam. The foundation of the Khwarezm Khanate and historical events such as military, political, cultural, social events happened thereafter, throne struggles, military expeditions, wars were told in Secere-i Harezmsahi, which is written by Muhammed Yusuf Beyani (1840-1923) in the 19th century, one of the most important examples of Central Asian Turkish historiography. Secere-i Harezmsahi has been an important emperor pedigree and chronical in term of describing the historical events that took place in the Khwarezm from the end of the 17th to the beginnig of the 20th century with all its details. In this study, brief information is given about Khiva (Khwarezm) Khanate where Secere-i Harezmsahi emerged. Afterwards, the ways of death and expressions used for the consept of death are explained in the text of Secere-i Harezmsahi, which forms are basis of our work.
Öz Varlık ve varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin birbirinden farklı özellikleri vardır. Varlıkla... more Öz Varlık ve varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin birbirinden farklı özellikleri vardır. Varlıkların renk, hacim, doku, koku gibi temel özellikleri bulunurken, varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin yer, yön, tarz, neden, azlık çokluk ve zaman gibi temel özellikleri bulunur. Bu çalışmanın temelini Çağatay nesrinin en önemli örneklerinden biri olarak gösterilen ve 12 yaşında Fergana tahtına geçen Gazi Zahirüddin Muhammed Babur'un, adı sebebiyle Babur-nâme olarak tanınan Vekayi adlı hatırât eseri oluşturmaktadır. Çalışmada Babur-nâme metninde geçen zaman ifadeleri ile ilgili terimler taranarak tespit edilip, bu terimlerin metindeki kullanımları, metinde ifade ettiği anlamlar örnekleriyle beraber verilmiştir. Türkçe kökenli ve Arapça ile Farsça kökenli zaman ifadeleri ayrı başlıklar altında gösterilmiştir. Ayrıca bu terimlerin Türk yazı dilindeki tarihsel gelişim aşamaları da fonetik, morfolojik ve etimolojik bakımdan art zamanlı olarak ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Zaman, zaman ifadeleri, sözvarlığı, Baburname, Çağatay Türkçesi TIME EXPRESSIONS IN THE BABUR-NAMA Abstract The entity and the actions performed by the entity have different characteristics. While the entity has basic features such as color, volume, tissue and smell, the actions performed by the entity have basic features such as place, direction, manner, reason, quantity and tense.
Öz Tarih boyunca insanoğlu günlük hayatta kullandığı nesnelerin uzunluğunu, ağırlığını ya da meka... more Öz Tarih boyunca insanoğlu günlük hayatta kullandığı nesnelerin uzunluğunu, ağırlığını ya da mekanlar, şehirler arasındaki mesafeleri kıyaslamak için ölçme gereği duymuştur. Bu ölçme işlemini de dilin sunduğu imkanlarla farklı biçimlerde ifade etmiştir. İnsanoğlu bazen günlük hayatında kullandığı ya da doğada yer alan bir nesneyi temel alarak, bazen de vücudun bazı organlarıyla kıyaslamalar yaparak ölçme işlemini gerçekleştirmiştir. Her milletin kendine özgü bir ölçü sistemi vardır. Bugünkü ortak metrik sistemin kabulüne kadar ölçü adlarında farklı terimler kullanılmıştır. Türk dili, bu terimleri kullanırken ya kendi kelime türetme yolları ile yeni kelimeler türetmiş ya da yabancı dillerden yeni terimler alıntılamıştır. Bu makalede Gazi Zahirüddin Muhammed Babur'un Babur-nâme (Vekayi) adlı eserinin Fergana, Kabil ve Hindistan bölümlerinde geçen 'mesafe ve uzunluk' birimleri ile ilgili terimler üzerinde durulmuştur. Babur-nâme'nin Haydarâbâd nüshası esas alınarak metinde geçen mesafe ve uzunluk birimleri ile ilgili terimler taranmış, bu terimlerin metinde ifade ettiği anlamlar örnekleriyle verilmiştir. Ayrıca bu terimler etimolojik bakımdan ele alınmıştır.
Anahtar kelimeler: Çağatay Türkçesi, Babur-nâme, ölçü terimleri, ölçü, uzunluk, mesafe
DISTANCE AND LENGHT MEASUREMENT UNITS IN THE BABUR-NAME Abstract Through the history, human beings have needed to measure and weight of the casual objects or the distances between the cities and places in order to make a comprasion. The measurements have been described in a variety of forms with the possibilities of language. Sometimes human beings have made these by measurements based on an object used in daily life or existing in the nature and sometimes comparing with the body organs.