muhsin uygun - Academia.edu (original) (raw)
Papers by muhsin uygun
![Research paper thumbnail of ÇAĞATAYCA RĀḤATÜ'L-ḲULŪB [LUND KÜTÜPHANESİ NÜSHASI] GİRİŞ-METİN-DİZİN-EKLER DİZİNİ-TIPKIBASIM](https://attachments.academia-assets.com/106856944/thumbnails/1.jpg)
](
Çağatayca Sözlüklerde Yer Alan Meslekler ve Bu Mesleklerle İlgili Ünvanlar, 2023
Bu makale iThenticate programıyla taranmıştır. This article was checked by iThenticate. Bu çalışm... more Bu makale iThenticate programıyla taranmıştır. This article was checked by iThenticate. Bu çalışma CC BY-NC-ND 4.0 açık erişim lisansı ile lisanslanmıştır. This work is licensed under CC BY-NC-ND 4.0
Arapçadan Türkçeye Hazırlanmış Bir Sözlük: Müntehabü'l-Lüga veya Çulluk Kapan Lügati, 2021
Sözlükler tüm diller için olduğu gibi Türk dili için de temel başvuru kaynaklarındandır. Dîvânü L... more Sözlükler tüm diller için olduğu gibi Türk dili için de temel başvuru kaynaklarındandır. Dîvânü Lügâti't-Türk'ün yazıldığı 11. yüzyıldan bugüne kadar Türkçenin konuşulup yazıldığı farklı saha ve coğrafyalarda birçok Türkçe sözlük kaleme alınmıştır. Bu sözlüklerden biri de en eski nüshası 14.
Ferheng-i Şuʿûrî'de Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -Fiiller-, 2023
Ferheng-i Şuʿūrî; 17. yüzyılda, Osmanlı sahasında, Şuʿûrî Hasan Efendi tarafından Farsça-Türkçe s... more Ferheng-i Şuʿūrî; 17. yüzyılda, Osmanlı sahasında, Şuʿûrî Hasan Efendi tarafından Farsça-Türkçe sözlük geleneği doğrultusunda oluşturulmuş bir eserdir. Farsça madde başı olarak yer alan sözcükler açıklanmış, anlam verildikten sonra sözcüğün Arapça, Osmanlı Türkçesi ve Çağatay Türkçesindeki karşılıkları gösterilmiştir. Sözlük bu özelliğiyle büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada eserde yer alan fiiller üzerinde durulmuştur. İlk olarak Çağatay Türkçesine ait olduğu ifade edilen fiiller taranıp listelenmiş, ardından bu fiillerin Çağatay Türkçesi sözlüklerinde var olup olmadığı, var ise hangi anlamlara sahip olduğu, ses ve anlam değişimine uğrayıp uğramadığı gibi hususlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın Çağatay Türkçesi araştırmalarına ve söz varlığı çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Kutadgu Bilig’de Tanıklanan Tek Heceli Fiillerin Yeni Uygur Türkçesindeki Görümü, 2022
Sözcükler genel olarak dinamik bir yapıya sahiptirler. İnsan ihtiyaçlarının değişmesi, etkileşim,... more Sözcükler genel olarak dinamik bir yapıya sahiptirler. İnsan ihtiyaçlarının değişmesi, etkileşim, teknolojik gelişmeler vb. birçok nedenden dolayı sözcüklerin zaman içinde değiştiği, kullanımdan düştüğü, yeni sözcükler türetildiği, başka dillerden ödünçleme sözcükler alındığı görülmektedir. Bu durum, sözcük türlerinin hepsinde aynı oranda olmamıştır. Sözcüklerden bazıları varlıklarını uzun yıllar muhafaza etmiş, bazıları ise türlü nedenlerden dolayı kullanım ömürlerini tamamlamışlardır. Bu çalışmada İslâmi Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig'de tanıklanan tek heceli fiillerin Yeni Uygur Türkçesindeki görünümleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Kutadgu Bilig'de yer alan tek heceli fiillerin ne kadarının Yeni Uygur Türkçesinde yaşadığı, fiillerde bir ses değişimi olup olmadığı, fiillerin temel anlamlarını koruyup korumadığı gibi hususlar aydınlatılmaya çalışılmış ve fiiller hakkında sayısal veriler sunulmuştur. Ayrıca Kutadgu Bilig'de tanıklanan tek heceli fiillerin Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi ve Çağatay Türkçesindeki görünümleri de gösterilmiştir. Böylece 1069-1070 yıllarında yazılan Kutadgu Bilig'deki bu fiillerin, Yeni Uygur Türkçesine kadar geçen tarihî süreçlerdeki durumları belirtilmiş ve araştırmacıların fiillerin tarihî serüvenini görmelerine imkân sunulmuştur.
CÜMCÜMENAME’NİN YENİ NÜSHALARI VE BU NÜSHALARDAN HAREKETLE CÜMCÜMENÂME YAYINIYLA İLGİLİ BAZI DÜZELTME TAVSİYELERİ, 2022
Cümcümenâme, Hazreti İlyas'a iman etmeden ölen ancak emri altındakilere çok iyi ve cömert davrand... more Cümcümenâme, Hazreti İlyas'a iman etmeden ölen ancak emri altındakilere çok iyi ve cömert davrandığı için Hazreti İsa'ya iman ederek imanla ölmesi amacıyla yüce Allah tarafından yeniden diriltilen Cümcüme Sultan'ın kabirde yaşadıklarının manzum bir şekilde anlatıldığı ibretli hikâyeyi konu almaktadır. Harezm Türkçesi dönemine ait Cümcümenâme Mustafa Toker ile Muhsin Uygun'un ortak yayını olarak 2020 yılında yayımlanmıştı. Yayında ikisi S. Petersburg ve ikisi Kazan olmak üzere 4 nüsha kullanılmıştı. Aradan geçen 2 yılda yaptığımız araştırmalar neticesinde Cümcümenâme'nin Kazan kütüphanelerinde 6 nüshasına daha ulaştık. Bu nüshalardan ikisi tam, birisi sondan eksik ve üçü ise çok eksiktir. Bu yazının amacı, yeni bulunan bu nüshaları tanıtmak ve yayında kullanılan nüshalardaki vezni ve kafiyeyi bozan bazı kısımların yeni bulunan bu nüshalar yardımıyla düzeltilmesini sağlamaktır. Nüshalarda bazı mısralarda vezin kusurları, bazılarında ise kafiyeyle ilgili problemler olduğu görülmektedir. Yazarların ifadesine göre bu kusurların bir kısmı yayında kullanılan diğer nüshalardan hareketle düzeltilmiş, bir kısmı ise bütün nüshalarda aynı şekilde olduğu için müdahale edilmeyerek olduğu gibi bırakılmıştır. Bu yazıda, önce yeni bulunan bu nüshalar tanıtılacak, ardından da yeni nüshalardan hareketle diğer nüshalarda bulunan ve yayına da akseden vezin ve kafiye bozuklukları giderilmeye çalışılacaktır.
ÇAĞATAYCA KİTAB-I UMDETÜ'L-İSLAM, 2022
Öz: 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ba larına kadar varlı ını sürdüren Çaatay Türkçesi; genellikle klasi... more Öz: 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ba larına kadar varlı ını sürdüren Çaatay Türkçesi; genellikle klasik öncesi dönem, klasik dönem ve klasik sonrası dönem olmak üzere üç grupta ele alınmaktadır. Klasik öncesi ve klasik dönemde kaleme alındı ı bilinen ve bugüne ula an eserlerin neredeyse tamamı yayımlanarak Türklük biliminin istifadesine sunulmu tur. Ancak klasik sonrası dönemde yazıldı ı bilinen ve bugün birçok kütüphanenin envanterinde kayıtlı bulunan eserlerin bir kısmı henüz yayımlanmamı durumdadır. Bu eserlerden birisi de bu makalenin konusunu olu turan Kit b-ı Umdetü'l-sl m'dır. Eser, klasik sonrası dönem Ça atay Türkçesiyle 18. yüzyılda yazılmı olup Bibliothèque Nationale supply turc 966 numarada kayıtlıdır. Kit b-ı Umdetü'l-sl m, slam dinine ait temel bilgileri ihtiva eden bir eserdir. Çalı ma; giri , ses ve ekil bilgisi, metin ve sözlük bölümlerinden olu maktadır. Giri bölümünde eser hakkında genel bilgiler verilmi tir. Ses ve ekil bilgisi bölümünde eserin dil bilgisi özellikleri ortaya konulmu tur. Metin bölümünde eser, transkripsiyon harfleri kullanılarak Latin harflerine aktarılmı tır. Sözlük bölümünde ise metinde yer alan kelimelerin anlamları verilmi tir. Eserde genel olarak Ça atay Türkçesine ait özellikler yer almaktadır, ancak metinde Yeni Uygur Türkçesine ait birtakım hususiyetlerin bulunması eserin kıymetini artırmaktadır. Eser üzerine yapılan bu çalımanın klasik sonrası dönem Ça atay Türkçesi ara tırmalarına olumlu katkılar sa layaca ı umulmaktadır.
Müslümanlar, İslam dininin gereklerini öğrenmek için Kur'an-ı Kerim'i temel kaynak olarak görmüşl... more Müslümanlar, İslam dininin gereklerini öğrenmek için Kur'an-ı Kerim'i temel kaynak olarak görmüşler, ancak sadece onunla yetinmemişlerdir. Kur'an-ı Kerim'in yanı sıra hadis, tefsir, fıkıh vb. kaynaklardan da faydalanarak İslami bilgilerini hem derinleştirmişler hem de pekiştirmişlerdir. İslam'ın yayılmaya başladığı zamandan günümüze kadar geçen süre göz önünde bulundurulduğunda Müslümanların hadislere büyük önem verdikleri görülmektedir. Hazreti Muhammed'in söz ve davranışlarını içeren hadisler, yüzyıllar boyunca insanların dinî yaşamlarını düzenlemek, dinî meselelere çözüm bulmak vb. amaçlarla kullanılmıştır. Hadislere büyük önem verilmesine bağlı olarak Araplar, Farslar ve Türkler arasında kırk hadis derleme geleneği ortaya çıkmıştır.
Cümcümename, that we saw the first sample in Harezm area, appears as Kesikbaş story or epic. İt i... more Cümcümename, that we saw the first sample in Harezm area, appears as Kesikbaş story or epic. İt is known that these literary Works that overlap as content shows different language features according to fields they have been written. İt is known that these the same subject literary Works whether at Harezm area or Anatolian area are written in verse. This work, that Chagatai area belongs, is written as more different than others as prosaic. İt is not known that Cümcümename belongs to Chagatai area in catalog record in 18th century by whomever is written or is editted when and where is written.
Çağatayca Sözlüklerde Yer Alan Meslekler ve Bu Mesleklerle İlgili Ünvanlar, 2023
Bu makale iThenticate programıyla taranmıştır. This article was checked by iThenticate. Bu çalışm... more Bu makale iThenticate programıyla taranmıştır. This article was checked by iThenticate. Bu çalışma CC BY-NC-ND 4.0 açık erişim lisansı ile lisanslanmıştır. This work is licensed under CC BY-NC-ND 4.0
Arapçadan Türkçeye Hazırlanmış Bir Sözlük: Müntehabü'l-Lüga veya Çulluk Kapan Lügati, 2021
Sözlükler tüm diller için olduğu gibi Türk dili için de temel başvuru kaynaklarındandır. Dîvânü L... more Sözlükler tüm diller için olduğu gibi Türk dili için de temel başvuru kaynaklarındandır. Dîvânü Lügâti't-Türk'ün yazıldığı 11. yüzyıldan bugüne kadar Türkçenin konuşulup yazıldığı farklı saha ve coğrafyalarda birçok Türkçe sözlük kaleme alınmıştır. Bu sözlüklerden biri de en eski nüshası 14.
Ferheng-i Şuʿûrî'de Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -Fiiller-, 2023
Ferheng-i Şuʿūrî; 17. yüzyılda, Osmanlı sahasında, Şuʿûrî Hasan Efendi tarafından Farsça-Türkçe s... more Ferheng-i Şuʿūrî; 17. yüzyılda, Osmanlı sahasında, Şuʿûrî Hasan Efendi tarafından Farsça-Türkçe sözlük geleneği doğrultusunda oluşturulmuş bir eserdir. Farsça madde başı olarak yer alan sözcükler açıklanmış, anlam verildikten sonra sözcüğün Arapça, Osmanlı Türkçesi ve Çağatay Türkçesindeki karşılıkları gösterilmiştir. Sözlük bu özelliğiyle büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada eserde yer alan fiiller üzerinde durulmuştur. İlk olarak Çağatay Türkçesine ait olduğu ifade edilen fiiller taranıp listelenmiş, ardından bu fiillerin Çağatay Türkçesi sözlüklerinde var olup olmadığı, var ise hangi anlamlara sahip olduğu, ses ve anlam değişimine uğrayıp uğramadığı gibi hususlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın Çağatay Türkçesi araştırmalarına ve söz varlığı çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Kutadgu Bilig’de Tanıklanan Tek Heceli Fiillerin Yeni Uygur Türkçesindeki Görümü, 2022
Sözcükler genel olarak dinamik bir yapıya sahiptirler. İnsan ihtiyaçlarının değişmesi, etkileşim,... more Sözcükler genel olarak dinamik bir yapıya sahiptirler. İnsan ihtiyaçlarının değişmesi, etkileşim, teknolojik gelişmeler vb. birçok nedenden dolayı sözcüklerin zaman içinde değiştiği, kullanımdan düştüğü, yeni sözcükler türetildiği, başka dillerden ödünçleme sözcükler alındığı görülmektedir. Bu durum, sözcük türlerinin hepsinde aynı oranda olmamıştır. Sözcüklerden bazıları varlıklarını uzun yıllar muhafaza etmiş, bazıları ise türlü nedenlerden dolayı kullanım ömürlerini tamamlamışlardır. Bu çalışmada İslâmi Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig'de tanıklanan tek heceli fiillerin Yeni Uygur Türkçesindeki görünümleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Kutadgu Bilig'de yer alan tek heceli fiillerin ne kadarının Yeni Uygur Türkçesinde yaşadığı, fiillerde bir ses değişimi olup olmadığı, fiillerin temel anlamlarını koruyup korumadığı gibi hususlar aydınlatılmaya çalışılmış ve fiiller hakkında sayısal veriler sunulmuştur. Ayrıca Kutadgu Bilig'de tanıklanan tek heceli fiillerin Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi ve Çağatay Türkçesindeki görünümleri de gösterilmiştir. Böylece 1069-1070 yıllarında yazılan Kutadgu Bilig'deki bu fiillerin, Yeni Uygur Türkçesine kadar geçen tarihî süreçlerdeki durumları belirtilmiş ve araştırmacıların fiillerin tarihî serüvenini görmelerine imkân sunulmuştur.
CÜMCÜMENAME’NİN YENİ NÜSHALARI VE BU NÜSHALARDAN HAREKETLE CÜMCÜMENÂME YAYINIYLA İLGİLİ BAZI DÜZELTME TAVSİYELERİ, 2022
Cümcümenâme, Hazreti İlyas'a iman etmeden ölen ancak emri altındakilere çok iyi ve cömert davrand... more Cümcümenâme, Hazreti İlyas'a iman etmeden ölen ancak emri altındakilere çok iyi ve cömert davrandığı için Hazreti İsa'ya iman ederek imanla ölmesi amacıyla yüce Allah tarafından yeniden diriltilen Cümcüme Sultan'ın kabirde yaşadıklarının manzum bir şekilde anlatıldığı ibretli hikâyeyi konu almaktadır. Harezm Türkçesi dönemine ait Cümcümenâme Mustafa Toker ile Muhsin Uygun'un ortak yayını olarak 2020 yılında yayımlanmıştı. Yayında ikisi S. Petersburg ve ikisi Kazan olmak üzere 4 nüsha kullanılmıştı. Aradan geçen 2 yılda yaptığımız araştırmalar neticesinde Cümcümenâme'nin Kazan kütüphanelerinde 6 nüshasına daha ulaştık. Bu nüshalardan ikisi tam, birisi sondan eksik ve üçü ise çok eksiktir. Bu yazının amacı, yeni bulunan bu nüshaları tanıtmak ve yayında kullanılan nüshalardaki vezni ve kafiyeyi bozan bazı kısımların yeni bulunan bu nüshalar yardımıyla düzeltilmesini sağlamaktır. Nüshalarda bazı mısralarda vezin kusurları, bazılarında ise kafiyeyle ilgili problemler olduğu görülmektedir. Yazarların ifadesine göre bu kusurların bir kısmı yayında kullanılan diğer nüshalardan hareketle düzeltilmiş, bir kısmı ise bütün nüshalarda aynı şekilde olduğu için müdahale edilmeyerek olduğu gibi bırakılmıştır. Bu yazıda, önce yeni bulunan bu nüshalar tanıtılacak, ardından da yeni nüshalardan hareketle diğer nüshalarda bulunan ve yayına da akseden vezin ve kafiye bozuklukları giderilmeye çalışılacaktır.
ÇAĞATAYCA KİTAB-I UMDETÜ'L-İSLAM, 2022
Öz: 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ba larına kadar varlı ını sürdüren Çaatay Türkçesi; genellikle klasi... more Öz: 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ba larına kadar varlı ını sürdüren Çaatay Türkçesi; genellikle klasik öncesi dönem, klasik dönem ve klasik sonrası dönem olmak üzere üç grupta ele alınmaktadır. Klasik öncesi ve klasik dönemde kaleme alındı ı bilinen ve bugüne ula an eserlerin neredeyse tamamı yayımlanarak Türklük biliminin istifadesine sunulmu tur. Ancak klasik sonrası dönemde yazıldı ı bilinen ve bugün birçok kütüphanenin envanterinde kayıtlı bulunan eserlerin bir kısmı henüz yayımlanmamı durumdadır. Bu eserlerden birisi de bu makalenin konusunu olu turan Kit b-ı Umdetü'l-sl m'dır. Eser, klasik sonrası dönem Ça atay Türkçesiyle 18. yüzyılda yazılmı olup Bibliothèque Nationale supply turc 966 numarada kayıtlıdır. Kit b-ı Umdetü'l-sl m, slam dinine ait temel bilgileri ihtiva eden bir eserdir. Çalı ma; giri , ses ve ekil bilgisi, metin ve sözlük bölümlerinden olu maktadır. Giri bölümünde eser hakkında genel bilgiler verilmi tir. Ses ve ekil bilgisi bölümünde eserin dil bilgisi özellikleri ortaya konulmu tur. Metin bölümünde eser, transkripsiyon harfleri kullanılarak Latin harflerine aktarılmı tır. Sözlük bölümünde ise metinde yer alan kelimelerin anlamları verilmi tir. Eserde genel olarak Ça atay Türkçesine ait özellikler yer almaktadır, ancak metinde Yeni Uygur Türkçesine ait birtakım hususiyetlerin bulunması eserin kıymetini artırmaktadır. Eser üzerine yapılan bu çalımanın klasik sonrası dönem Ça atay Türkçesi ara tırmalarına olumlu katkılar sa layaca ı umulmaktadır.
Müslümanlar, İslam dininin gereklerini öğrenmek için Kur'an-ı Kerim'i temel kaynak olarak görmüşl... more Müslümanlar, İslam dininin gereklerini öğrenmek için Kur'an-ı Kerim'i temel kaynak olarak görmüşler, ancak sadece onunla yetinmemişlerdir. Kur'an-ı Kerim'in yanı sıra hadis, tefsir, fıkıh vb. kaynaklardan da faydalanarak İslami bilgilerini hem derinleştirmişler hem de pekiştirmişlerdir. İslam'ın yayılmaya başladığı zamandan günümüze kadar geçen süre göz önünde bulundurulduğunda Müslümanların hadislere büyük önem verdikleri görülmektedir. Hazreti Muhammed'in söz ve davranışlarını içeren hadisler, yüzyıllar boyunca insanların dinî yaşamlarını düzenlemek, dinî meselelere çözüm bulmak vb. amaçlarla kullanılmıştır. Hadislere büyük önem verilmesine bağlı olarak Araplar, Farslar ve Türkler arasında kırk hadis derleme geleneği ortaya çıkmıştır.
Cümcümename, that we saw the first sample in Harezm area, appears as Kesikbaş story or epic. İt i... more Cümcümename, that we saw the first sample in Harezm area, appears as Kesikbaş story or epic. İt is known that these literary Works that overlap as content shows different language features according to fields they have been written. İt is known that these the same subject literary Works whether at Harezm area or Anatolian area are written in verse. This work, that Chagatai area belongs, is written as more different than others as prosaic. İt is not known that Cümcümename belongs to Chagatai area in catalog record in 18th century by whomever is written or is editted when and where is written.