Predrag Milidrag | Institute of Social Sciences (original) (raw)
Uploads
Books by Predrag Milidrag
Opažanje i čulna spoznaja kod Tome Akvinskog, 2021
Ako čovek sa životinjama deli spoljašnja i unutrašnja čula, zašto njegova čulna spoznaja ide dalj... more Ako čovek sa životinjama deli spoljašnja i unutrašnja čula, zašto njegova čulna spoznaja ide dalje od ’pribavljanja za život nužnih stvari’? U kom se smislu može reći da životinje spoznaju? Ako čovek i pas isto opažaju spoljašnjim čulima, zašto čovek vidi i pešački prelaz, a pas samo niz belih oblika na crnoj pozadini? Kako bi Akvinac objasnio zašto su na projekciji jednog od prvih filmova, Ulazak voza u stanicu (1896), gledaoci
uznemireno reagovali kako im se voz ’približavao’? Svečevo razumevanje opažanja, čula i čulne spoznaje nalazi se u glavnom toku srednjovekovne misli o tim temama i on je pre svega dobar eklektičar, što ne treba da čudi s obzirom da je vrsan školski filozof. No, dominikanski učitelj daleko je više od toga i to je najbolje pokazao u metafizici, razdvajanjem sristotelovske forme od akta i u razumevanju bivstvovanja (esse) kao
actualitas omnium actum. Tomin genije, međutim ne miruje ni na području čulne spoznaje koje u ono vreme nije ’mnogo obećavalo’ za neke nove uvide: njegovo unutrašnje čulo nazvano mislilačka moć ne samo da opaža pojedinačnosti već to čini vođeno razumom.
Rezultat je taj da čovek ne opaža snopove percepcija, već celine, pojedinačnosti, neke prve supstancije. Filozofi i istoričari filozofije tek su nedavno uvideli relevantnost Tominog razumevanja čulne spoznaje i, pre
svega drugog, uloge mislilačke moći. I pored često (ne)opravdanog gunđanja istoričara filozofije kada je reč o analitičkoj filozofiji, u ogromnoj meri upravo je pristup filozofa tog usmerenja pokazao da je Toma relevantan sagovornik za važne teme spočetka 21. veka.”
Ustrojstvo stvorenog bica u 'De enteu' Tome Akvinskog, 2019
Autor ukazuje na temeljne ideje i teme po kojima će Tomina misao ostati prepoznatljiva u povijest... more Autor ukazuje na temeljne ideje i teme po kojima će Tomina misao ostati prepoznatljiva u povijesti filozofije: princip aktualizacije, bivstvovanje kao „aktualnost svih akata i savršenost svih savršenstava”, princip individuacije, jedinstvo supstancijalne forme, vrste apstrakcije, odbacivanje univerzalnog hilemorfizma, realna kompozicija (stvarna razlika), „ipsum esse subsistens, esse commune”, umska bića, dokaz za postojanje Boga, itd. … Objavom ove knjige ovo će jezično područje biti iznimno obogaćeno uvidom u relevantnu filozofijsku tematiku u odnosu na pitanje tumačenja Tomina djela, a koje je od posebnog značenja za studente filozofije, kojima se želi ponuditi temeljiti uvod u filozofiju.
Iz recenzije prof. Ante Gavrića, O. P.
Drafts by Predrag Milidrag
Članak analizira tok i domete unutrašnjeg dijaloga o Kosovu u Srbiji od njegovog početka jula 201... more Članak analizira tok i domete unutrašnjeg dijaloga o Kosovu u Srbiji od njegovog početka jula 2017. do završetka maja 2018. U prvom delu procenjuje se ostvarenost ciljeva koje je pred unutrašnji dijalog postavo njegov inicijator, predsednik Srbije. U drugom delu iznosi se osnovna teza teksta, naime da je ogromna većina učesnika unutrašnjeg dijaloga problem Kosova sagledavala isključivo kao teritorijalno pitanje. Nakon klasifikacije rešenja za Kosovo koja su se mogla čuti tokom dijaloga, na osnovu kriterijuma održivosti, realističnosti, nastavka evrointegracija regiona i zaštite srpske zajednice na Kosovu, u trećem delu zaključuje se da je jedino održivo i realistično rešenje nastavak procesa normalizacije. Opšti zaljučak je da unutrašnji dijalog nije imao nikakve relevante rezultate za proces rešavanja problema statusa Kosova.
This paper examines the course and general scope of the “Internal Dialogue” regarding the attitud... more This paper examines the course and general scope of the “Internal Dialogue” regarding the attitude of Serbia towards Kosovo. The paper begins with assessment of the achievement of objectives set by the initiator of the dialogue, Serbian president. The paper then provides a classification of different options that were discussed during the dialogue, based on the principles of sustainability, plausibility, continuation of EU integration of the countries in the region, and protection of the Serb community in Kosovo. In the conclusion it is suggested that the continuation of the process of normalization remains the only sustainable and realistic option. General conclusion is that the Internal Dialogue did not produce any relevant outcomes for the resolution of the issue of Kosovo's status.
Papers by Predrag Milidrag
Theoria, 2024
U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktiv... more U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktivnog razuma. U tumačenju nastanka inteligibilnih likova brani se teza da je temelj apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome njegova metafizička tvrdnja o realnoj kompoziciji suštine i bivstvovanja. Pokazuje se opravdanost Gičove kritike „apstrakcionizma“ u tumačenju apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome i pokazuje da aktivni razum prenosi sopstvenu formu sadržaju fantazma, tj. pridaje joj inteligibilini modus bivstvovanja. U završnom delu razmatra se uloga aktivnog razuma i fantazama kao glavnog i instrumentalnog uzroka inteligiblinog lika.
Theoria, 2024
U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktiv... more U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktivnog razuma. U tumačenju nastanka inteligibilnih likova brani se teza da je temelj apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome njegova metafizička tvrdnja o realnoj kompoziciji suštine i bivstvovanja. Pokazuje se opravdanost Gičove kritike „apstrakcionizma“ u tumačenju apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome i pokazuje da aktivni razum prenosi sopstvenu formu sadržaju fantazma, tj. pridaje joj inteligibilini modus bivstvovanja. U završnom delu razmatra se uloga aktivnog razuma i fantazama kao glavnog i instrumentalnog uzroka inteligiblinog lika.
Irina Deretić, Stefan Lorenz Sorgner (eds.) From Humanism to Meta-, Post- and Transhumanism? , 2016
All parts of this publication are protected by copyright. Any utilisation outside the strict limi... more All parts of this publication are protected by copyright. Any utilisation outside the strict limits of the copyright law, without the permission of the publisher, is forbidden and liable to prosecution. This applies in particular to reproductions, translations, microfilming, and storage and processing in electronic retrieval systems. This publication has been peer reviewed. www.peterlang.com Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 16 his perspectivism, a disrespect of paternalistic structures and a high evaluation of radical plurality. These common attitudes were responsible for forming some guiding principles which both of their works have in common. In any case, all of the various movements beyond humanism have one judgment in common which is closely connected to insights developed by Darwin, Nietzsche and Freud: They all reject a categorically dualist understanding of human beings. This collection of essays is dedicated to the pressing philosophical, cultural, social, ethical and political challenges related to the relationships between humanism, metahumanism, transhumanism and posthumanism. Leading scholars of many different traditions, countries and disciplines have contributed to this exciting Collection of Essays which hopefully will provide an immense intellectual stimulus for a long period of time. Map This collection is divided into three sections: historical discourses, contemporary philosophical reflections, and contemporary artistic perspectives. In the first section, some of the most significant concepts of human being and of humanist ideals have been discussed and critically evaluated. The book begins with Irina Deretić's article "On the Origin and Genesis of Humans and Other Mortals in Plato's Protagoras" in which she explains the origin, development and nature of human beings as it is described in Plato's Protagoras myth. Her main claim is that, according to this story, the human is a multi-dimensional being with various aspects and dispositions, which-after the creation of mortal beings-were developed further and got differentiated through time. Martin Ferber's piece "Plato's "Side Suns": Beauty, Symmetry and Truth. Comments Concerning Semantic Monism and Pluralism of the "Good" in the Philebus (65a1-5)" discusses beauty, symmetry and truth in Plato's philosophy which will become classic humanist ideals. His thesis is that these three concepts are the qualities of the single reference, which is "The Good". Christos Panayides presents an account of Aristotle's conception of final causality in the realm of living things, including the humans, and subsequently. In his article "Aristotle and Darwin on Living Things and Teleology" he critically compares and contrasts Aristotle's and Darwin's theological explanations. The piece 'For Itself and from Nothing': Plotinus' One as an Extreme Ideal for Selfhood" by Pauliina Remes reveals the implications of Plotinus' One not merely as an efficient cause, but also as a final cause of human existence. She argues that the significance of the One as a telos of human selfhood lies in it being a foundation by means of which it gives finite beings a being of their own right. Hans Otto Seitschek's contributes the article "Christian Humanism: An Alternative Concept of Humanism". Herein, Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 18 field of humanism to seriously consider the technohuman of transhumanism or posthumanism. Through the integrated synthesis of humankind and technology, the future outcome of evolution will be the creation of an artificial being with superior intelligence that transcends our own species. Beginning with the questions whether the survival of humans and their physical, psychic and social well-being is a goal, or even an intrinsic value, Regina Kather claims that human life does not depend on the interpretation of nature, on mental acts, but on the interaction with nature. Her piece "Humans and Nature: Modern Society between Cultural Relativism and the Ontological Foundation of Values" explains why the dynamic and complex order of nature is an ontological basis for human life. Though values cannot be derived directly from being, they do not only depend on consensus, cultural tradition, and interests. In Kather's view, they have an ontological foundation which transcends cultural interpretations and which all humans can share with one another. In the article "Times of Hope and Risk: Market Based Genetics", Marija Bogdanović examines the development and shaping of bioethics as a science which connects the life sciences and humanities in researching moral dilemmas that arise in the application of technological advancements in the field of medicine. She argues that for complex ethical problems, both in current clinical practice as well as in genetic manipulation, one needs appropriate methods of moral reasoning, from a "principle-based method to various case-based methods", or some combination of the two. Using the example of Bruce Sterling's science fiction novel Schismatrix-in which mankind continues to live unmodified on Earth, while on other planets there are two competing trans-human or post-human groups-Karen Gloy critically discusses gene manipulation and technology both on a theoretical-scientific and an ethical level. Her article "Post-Humanistic Thinking and Its Ethical Evaluation" explores the validity and merits of two ethical viewpoints: a fundamental-substantialist view which does not allow any modification, and a liberal subjectivist view which allows for and postulates them. Evangelos Protopapadakis contributed his piece "Earth as a Life-raft and Ethics as the Raft's Axe" in which he discusses Kaarlo Pentti Linkola's claim that our species represents a major threat for the ecosphere, as well as his suggestions on how this threat could be best dealt with. He puts forward arguments against Karlo Pentti Linkola's ethical views, which, according to the author, are ineffectual and incompatible with any kind of ethics as well as highly detrimental for environmental ethics in general. By analyzing the concept of transhumanism and its constituent 'trans' , and 'human' or 'humanism' , Jan Hendrik Heinrichs' piece "Trans-human-ism: Technophile Ethos or Ethics in a Technological Age?" distinguishes different such versions, and discusses the scope of the claims of their protagonists. Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 20 article "One Genealogy of De-centering" compares and contrasts reflections by Mircea Eliade and Jacques Derrida. Whereas Mircea Eliade considers the ancient practices of imitating God's creation, which served the purpose of centering the human being, Jacques Derrida reflects on the contemporary de-centering in the West. This book ends up with metahumanist papers by Jaime del Val and Stefan Lorenz Sorgner. The former redefines the traditional materialist accounts of the posthuman by claiming that human bodies are constituted through relationality and intensity, since they exist in the relation to other human bodies, animals, objects, architecture, and so on. His article "Metahuman: Post-anatomical Bodies, Metasex, and Capitalism of Affect in Post-posthumanism" explains why our own body is also the effect of relational bodies on the level of bacteria, cells, molecules and the subatomic world. Stefan Lorenz Sorgner, on the other hand, develops a metahumanist virtue ethical perspective concerning genetic enhancement by drawing upon selected Nietzschean reflections to argue against the bioconservative virtue ethical position of Michael Sandel in his article "Nietzsche's Virtue Ethics and Sandels' Rejection of Enhancement Technologies: Truthful, Virtuous Parents may enhance their Children Genetically" Giving this survey of some of the most significant anthropologies within the history of philosophy which have been explained further by means of examples from the sciences, literature, painting, and film, this essay collection is mainly concerned with contemporary debates concerning the relationship between humanism versus meta-, trans-, and posthumanism. Far from introductory, this book presents the complexity of urgent contemporary questions concerning our past, present, and future in a variety of disciplines from philosophy via the sciences to the arts. The contributions do not only explore already existing anthropological concepts and theories, but they also attempt to create and articulate original, and sometimes radically new views on what might occur in a posthuman "world". In doing this, the papers participate in ongoing discussions on striking issues of who the human being is and what she or he may become. By means of enhancements of all kinds, including genetic modifications, it is highly likely that our human qualities are subject to radical modifications. What we do not know exactly, however, are the outcomes of such technological processes: will it be an enhanced human being, equipped with many new excellences, will it be an entirely new being, belonging to another scale of evolution, or will it be something which we have not yet managed to imagine so far? Will the future excellences be human at all? If this is not the case, future scientists, engineers, philosophers and ethicists will have to face the delicate task of evaluating and dealing with them properly.
Зборник радова са X међународног научног скупа Српски језик, књижевност, уметност, 2016
U članku se filmska trilogija Matriks tumači na zaleđu Hegelove filozofije istorije. U prvom delu... more U članku se filmska trilogija Matriks tumači na zaleđu Hegelove filozofije istorije. U prvom delu analizira se lik Nea i pokazuje da se na izbor koji pred njega postavlja Arhitekta ne mogu primeniti Kantova moralna načela, ali može Hegelovo objašnjenje uloge strasti u svestskoistorijskim
pojedincima. U drugom delu pokazuje se da je lik Agenta Smita objašnjiv prisustvom hegelovskog svetskog duha koji upravlja istorijom, u filmu to je splet Arhitekta-Proročica. Treći deo otkriva hegelovski proces napretka svesti o slobodi kroz preobražaj pojma slobode kod Nea i spleta Arhitekta-Proročica, što vodi hegelovskom priznanju prava ljudi na slobodu. Na drugoj strani je Agent Smit, kod koga nema takvog procesa i koji zato na kraju biva uništen.
Theoria, 2022
Tekst analizira i tumači osnovnu strukturu procesa razumske spoznaje kod Tome Akvinskog. Nakon kr... more Tekst analizira i tumači osnovnu strukturu procesa razumske spoznaje kod Tome Akvinskog. Nakon kratkog dela o čulnoj spoznaji, izlaže se Akvinčevo razumevanje aktivnog razuma, njegovo osvetljavanje fantazama i apstrahovanje inteligibilnih likova. Posebna se pažnja posvećuje razlici između fantazma i inteligibilnog lika. I kod primalačkog razuma ističe se postojanje dva koraka, primanje inteligibilnih likova, tj. stvaranje pojma, unutrašnje reči ili intencije razuma. Potom se izlažu dve glavne operacije primalačkog razuma, prosto poimanje i suđenje. Tekst se završava nizom pitanja i ukazivanjem na moguće probleme u Tominom razumevanju.
![Research paper thumbnail of [PDF]O ulozi predsednika države u procesu pomirenja](https://attachments.academia-assets.com/80426878/thumbnails/1.jpg)
](Institut za filozofiju i društvenu teoriju Univerzitet u Beogradu O ulozi predsednika države u pr... more Institut za filozofiju i društvenu teoriju Univerzitet u Beogradu O ulozi predsednika države u procesu pomirenja s prošlošću: francusko iskustvo Apstrakt: Članak analizira ulogu nekih predsednika francuske Pete republike u procesu izmirenja s višijevskom prošlošću, tj. s kolaboracijom i učešćem u Konačnom rešenju jevrejskog pitanja u Evropi tokom Drugog svetskog rata. Analizirani su De Golovo stvaranje "rezistencijalističkog mita", Miteranova predratna i ratna prošlost, prijateljstvo s R. Buskeom i njegovo odbijanje da govori na komemoraciji 1992, te Širakov govor u kojem je priznao kolektivnu odgovornost Francuske i Francuza. U završnom delu, na osnovu francuskog iskustva izvode se zaključci koji bi mogli biti relevantni za Srbiju danas. Najvažniji su sledeći: građenje mita neposredno nakon traumatičnog perioda jeste nezaobilazna faza, ni levica ni desnica nisu a priori pozitivan faktor u procesu izmirenja s prošlošću, predsednik mora imati "državničku viziju", neophodno je eksplicitno verbalno priznanje odgovornosti.
Theoria, 2021
U prvom delu Sume teologije Toma iz Akvina razmatra spoznaju Boga, anđela i ljudskih bića međusob... more U prvom delu Sume teologije Toma iz Akvina razmatra spoznaju Boga, anđela i ljudskih bića međusobno ih poredeći i protivstavljajući. S jedne strane, pitanja o božanskoj spoznaji, kao što su identitet božanske spoznaje i supstancije, nediskurzivnost, njen opseg ili budući nenužni događaji itd., razmatrani su i u delu o anđelima. S druge strane, svojstvene karakteristike ljudske spoznaje u delu o ljudskoj duši, kao što su aktivni razum, odsustvo urođenih inteligibilnih likova, induktivna procedura u apstrahovanju iz čulne spoznaje, spoznaja pojedinačnosti itd., analizirane su i u delu o anđeoskoj spoznaji. Utoliko postoji strukturna simetrija odgovarajućih pitanja Sume o božanskoj, anđeoskoj i ljudskoj spoznaji.
Filozofska istraživanja, 2019
Tekst analizira izvođenje transcendentalnih pojmova Tome Akvinskoga u prvom članku pr vog pitanja... more Tekst analizira izvođenje transcendentalnih pojmova Tome Akvinskoga u prvom članku pr vog pitanja Raspravljenih pitanja o istini (Questiones disputatae de veritate). Nakon poka zivanja načina na koji je moguće dodavanje biću (ens), detaljno se analiziraju transcen dentalni pojmovi res, unum, aliquid, verum i bonum. Pri analizi pojma stvari pokazuje se poseban status bića, naime kao prvotnog, »transcendentalizirajućeg« transcendentala (Cornelio Fabro). U kontekstu verum i bonum, ističe se razlika između istine i dobrog kao transcendentalnih pojmova te istine i dobrog u spoznajnom i etičkom smislu. U zaključku, izdvojena su tri obilježja transcendentala prema stvarnosti (zamjenjivost, identitet i koeks-tenzivnost s bićem) i tri obilježja prema značenju (uključenost bića, razlikovanje od bića i međusobno razlikovanje te poredak).
Theoria, 2020
Analiza 20. lekcije druge knjige Komentara Druge analitike pokazuje da za Tomu Akvinskog postoje ... more Analiza 20. lekcije druge knjige Komentara Druge analitike pokazuje da za Tomu Akvinskog postoje četiri vrste nedemonstrabilnih principa, aksiome, definicije, hipoteze i tzv. uzročni principi. Na osnovu poređenja aksioma i uzročnih principa pokazuje se da je za spoznaju uzročnih principa neophodna indukcija; time
je odbačeno tumačenje da indukcija ima ulogu u spoznaji svih vrsta nedemonstrabilnih principa. U tekstu se razlikuju dva smisla indukcije: širi koji obuhvata svaku
spoznaju na osnovu opaženih pojedinačnosti i strogi koji se odnosi na induktivan proces opisan u Drugoj analitici. U strogom smislu, kod Tome indukcija nema ulogu
u spoznaji aksioma, ali u širem smislu ponavljanih opažaja njena je uloga obezbeđivanje čulnih podataka na osnovu kojih razum shvata značenje termina koji su
korišćeni u aksiomi.
Arhe, 2019
Članak analizira Tomin argument za realnu kompoziciju između suštine i bivstvovanja u stvorenim b... more Članak analizira Tomin argument za realnu kompoziciju između suštine i bivstvovanja u stvorenim bićima kako ju je izložio u delu O biću i suštini. Pre razmatranja dokaza za realnu kompoziciju iz četvrtog dela, razmotreni su pojmovi označene i neoznačene materije, precizirajuće i neprecizirajuće apstrakcije, kao i suštine posmatrane apsolutno. U tom kontekstu istaknuto je za Tomu razlika između suštine i bivstvovanja razlika između suštine i svakog njenog bivstvovanja. Osnovni zaključak na osnovu tumačenja tri koraka argumenta iz četvrtog dela De ente-a jeste da su za dokaz za realnu kompoziciju neophodna sva tri koraka, ali i dokaz da Bog realno bivstvuje kao esse tantum.
Ključne reči: esse, suština, označena materija, precizirajuća apstrakcija, neprecizirajuća apstrakcija, suština posmatrana apsolutno, realna razlika, argument intellectus essentiae
"Why is Neo new? History of Philosophy and Matrix trilogy The article analyzes Matrix film tri... more "Why is Neo new? History of Philosophy and Matrix trilogy
The article analyzes Matrix film trilogy of Wachowski brothers from the aspect of the history of philosophy and presence of ideas of Plato, Descartes and Hegel in it. In the first part, it is analyzed the platonic framework of the first film and it is argued that there is no Cartesian hyperbolic doubt in it, but there is a cartesian theme in physical exercises in very world of Matrix as a way of freeing the mind. In the second part, using Hegel’s The Philosophy of History and The Phenomenology of Spirit, author gives an answer from the title of the article: sixth Neo is new because he started to determines himself, he is free. The final part of the article is concerned with clash of Neo and Agent Smith in third part of Matrix. Neo’s death is tragic in Hegelian sense of tragedy. Finally, the author interprets the dialog between Architect and Oracle using the Marx’s idea that whole previous history of mankind is only prehistory.
Key words: Plato, Hegel, Descartes, Marx, free will, Platonism, philosophy of history, tragedy."
Kultura, 2014
Tekst analizira preobražaje lika Agenta Smita u filmskoj trilogiji Matriks na zaleđu Hegelovih id... more Tekst analizira preobražaje lika Agenta Smita u filmskoj trilogiji Matriks na zaleđu Hegelovih ideja izloženih u Filozofiji istorije. Događanje u trilogiji sagledava se kao napredovanje svesti o slobodi i međusobnom priznanju ljudi i veštačkih inteligencija. Agent Smit je ključna ličnost u tom procesu jer zahvaljujući Smitu kao virusu a) Neo postaje Odabrani, b) ljudi uviđaju da pravo na život i slobodu ne implicira uništenje matriksa i mašina i c) veštačke inteligencije uviđaju da moraju priznati ljudima pravo na buđenje i opstanak ukoliko žele da postignu ravnotežu. Takođe, analizira se i uloga spleta Arhitekta-Proročica kao tvorca plana koji Smit i Neo ostvaruju, uravnoteženje virtualnog sveta, te se pokazuje mogućnost za jednu teodiceju njihovog delovanja.
Obnovljeni život, 2018
U prvom dijelu rada izlaže se Suárezovo razumijevanje vječnih istina. Tri su momenta relevantna z... more U prvom dijelu rada izlaže se Suárezovo razumijevanje vječnih istina. Tri su momenta relevantna za tumačenje Descartesa: hipotetička nužnost vječnih istina, uloga djelotvornog uzrokovanja i vječne istine o bićima razuma. U drugom dijelu teksta brani se teza da 16. odlomak Treće meditacije (AT VII 42) sadržava dvije
suarezijanske vječne istine i da obje tvrde da Bog postoji. Između ostalog, to vodi
zaključku da taj odlomak Treće meditacije zapravo sadržava Descartesovu nestvorenu
vječnu istinu o egzistenciji Boga (AT I 150).
Ključne riječi: vječne istine, nestvorene vječne istine, Meditacije, Suárez, Descartes, potentia objectiva, egzistencija Boga
Немогуће: завет човека и књижевности Зборник радова са VII међународног научног скупа одржаног на Филолошко-уметничком факултету у Крагујевцу, 26–27. X 2012, 2012
Одговорни уредник проф. др Драган Бошковић Рецензенти проф. др Душан Иванић проф. др Александар Ј... more Одговорни уредник проф. др Драган Бошковић Рецензенти проф. др Душан Иванић проф. др Александар Јерков проф. др Драган Бошковић доц. др Слободан Владушић проф. др Ала Татаренко Издавање овог зборника финансијски је подржало Министарство просвете, науке и технолошког развоја Републике Србије
Opažanje i čulna spoznaja kod Tome Akvinskog, 2021
Ako čovek sa životinjama deli spoljašnja i unutrašnja čula, zašto njegova čulna spoznaja ide dalj... more Ako čovek sa životinjama deli spoljašnja i unutrašnja čula, zašto njegova čulna spoznaja ide dalje od ’pribavljanja za život nužnih stvari’? U kom se smislu može reći da životinje spoznaju? Ako čovek i pas isto opažaju spoljašnjim čulima, zašto čovek vidi i pešački prelaz, a pas samo niz belih oblika na crnoj pozadini? Kako bi Akvinac objasnio zašto su na projekciji jednog od prvih filmova, Ulazak voza u stanicu (1896), gledaoci
uznemireno reagovali kako im se voz ’približavao’? Svečevo razumevanje opažanja, čula i čulne spoznaje nalazi se u glavnom toku srednjovekovne misli o tim temama i on je pre svega dobar eklektičar, što ne treba da čudi s obzirom da je vrsan školski filozof. No, dominikanski učitelj daleko je više od toga i to je najbolje pokazao u metafizici, razdvajanjem sristotelovske forme od akta i u razumevanju bivstvovanja (esse) kao
actualitas omnium actum. Tomin genije, međutim ne miruje ni na području čulne spoznaje koje u ono vreme nije ’mnogo obećavalo’ za neke nove uvide: njegovo unutrašnje čulo nazvano mislilačka moć ne samo da opaža pojedinačnosti već to čini vođeno razumom.
Rezultat je taj da čovek ne opaža snopove percepcija, već celine, pojedinačnosti, neke prve supstancije. Filozofi i istoričari filozofije tek su nedavno uvideli relevantnost Tominog razumevanja čulne spoznaje i, pre
svega drugog, uloge mislilačke moći. I pored često (ne)opravdanog gunđanja istoričara filozofije kada je reč o analitičkoj filozofiji, u ogromnoj meri upravo je pristup filozofa tog usmerenja pokazao da je Toma relevantan sagovornik za važne teme spočetka 21. veka.”
Ustrojstvo stvorenog bica u 'De enteu' Tome Akvinskog, 2019
Autor ukazuje na temeljne ideje i teme po kojima će Tomina misao ostati prepoznatljiva u povijest... more Autor ukazuje na temeljne ideje i teme po kojima će Tomina misao ostati prepoznatljiva u povijesti filozofije: princip aktualizacije, bivstvovanje kao „aktualnost svih akata i savršenost svih savršenstava”, princip individuacije, jedinstvo supstancijalne forme, vrste apstrakcije, odbacivanje univerzalnog hilemorfizma, realna kompozicija (stvarna razlika), „ipsum esse subsistens, esse commune”, umska bića, dokaz za postojanje Boga, itd. … Objavom ove knjige ovo će jezično područje biti iznimno obogaćeno uvidom u relevantnu filozofijsku tematiku u odnosu na pitanje tumačenja Tomina djela, a koje je od posebnog značenja za studente filozofije, kojima se želi ponuditi temeljiti uvod u filozofiju.
Iz recenzije prof. Ante Gavrića, O. P.
Članak analizira tok i domete unutrašnjeg dijaloga o Kosovu u Srbiji od njegovog početka jula 201... more Članak analizira tok i domete unutrašnjeg dijaloga o Kosovu u Srbiji od njegovog početka jula 2017. do završetka maja 2018. U prvom delu procenjuje se ostvarenost ciljeva koje je pred unutrašnji dijalog postavo njegov inicijator, predsednik Srbije. U drugom delu iznosi se osnovna teza teksta, naime da je ogromna većina učesnika unutrašnjeg dijaloga problem Kosova sagledavala isključivo kao teritorijalno pitanje. Nakon klasifikacije rešenja za Kosovo koja su se mogla čuti tokom dijaloga, na osnovu kriterijuma održivosti, realističnosti, nastavka evrointegracija regiona i zaštite srpske zajednice na Kosovu, u trećem delu zaključuje se da je jedino održivo i realistično rešenje nastavak procesa normalizacije. Opšti zaljučak je da unutrašnji dijalog nije imao nikakve relevante rezultate za proces rešavanja problema statusa Kosova.
This paper examines the course and general scope of the “Internal Dialogue” regarding the attitud... more This paper examines the course and general scope of the “Internal Dialogue” regarding the attitude of Serbia towards Kosovo. The paper begins with assessment of the achievement of objectives set by the initiator of the dialogue, Serbian president. The paper then provides a classification of different options that were discussed during the dialogue, based on the principles of sustainability, plausibility, continuation of EU integration of the countries in the region, and protection of the Serb community in Kosovo. In the conclusion it is suggested that the continuation of the process of normalization remains the only sustainable and realistic option. General conclusion is that the Internal Dialogue did not produce any relevant outcomes for the resolution of the issue of Kosovo's status.
Theoria, 2024
U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktiv... more U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktivnog razuma. U tumačenju nastanka inteligibilnih likova brani se teza da je temelj apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome njegova metafizička tvrdnja o realnoj kompoziciji suštine i bivstvovanja. Pokazuje se opravdanost Gičove kritike „apstrakcionizma“ u tumačenju apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome i pokazuje da aktivni razum prenosi sopstvenu formu sadržaju fantazma, tj. pridaje joj inteligibilini modus bivstvovanja. U završnom delu razmatra se uloga aktivnog razuma i fantazama kao glavnog i instrumentalnog uzroka inteligiblinog lika.
Theoria, 2024
U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktiv... more U uvodnom delu izlažu se Tomini razlozi za odbacivanje Aviceninog i Averoesovog razumevanja aktivnog razuma. U tumačenju nastanka inteligibilnih likova brani se teza da je temelj apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome njegova metafizička tvrdnja o realnoj kompoziciji suštine i bivstvovanja. Pokazuje se opravdanost Gičove kritike „apstrakcionizma“ u tumačenju apstrahovanja aktivnog razuma kod Tome i pokazuje da aktivni razum prenosi sopstvenu formu sadržaju fantazma, tj. pridaje joj inteligibilini modus bivstvovanja. U završnom delu razmatra se uloga aktivnog razuma i fantazama kao glavnog i instrumentalnog uzroka inteligiblinog lika.
Irina Deretić, Stefan Lorenz Sorgner (eds.) From Humanism to Meta-, Post- and Transhumanism? , 2016
All parts of this publication are protected by copyright. Any utilisation outside the strict limi... more All parts of this publication are protected by copyright. Any utilisation outside the strict limits of the copyright law, without the permission of the publisher, is forbidden and liable to prosecution. This applies in particular to reproductions, translations, microfilming, and storage and processing in electronic retrieval systems. This publication has been peer reviewed. www.peterlang.com Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 16 his perspectivism, a disrespect of paternalistic structures and a high evaluation of radical plurality. These common attitudes were responsible for forming some guiding principles which both of their works have in common. In any case, all of the various movements beyond humanism have one judgment in common which is closely connected to insights developed by Darwin, Nietzsche and Freud: They all reject a categorically dualist understanding of human beings. This collection of essays is dedicated to the pressing philosophical, cultural, social, ethical and political challenges related to the relationships between humanism, metahumanism, transhumanism and posthumanism. Leading scholars of many different traditions, countries and disciplines have contributed to this exciting Collection of Essays which hopefully will provide an immense intellectual stimulus for a long period of time. Map This collection is divided into three sections: historical discourses, contemporary philosophical reflections, and contemporary artistic perspectives. In the first section, some of the most significant concepts of human being and of humanist ideals have been discussed and critically evaluated. The book begins with Irina Deretić's article "On the Origin and Genesis of Humans and Other Mortals in Plato's Protagoras" in which she explains the origin, development and nature of human beings as it is described in Plato's Protagoras myth. Her main claim is that, according to this story, the human is a multi-dimensional being with various aspects and dispositions, which-after the creation of mortal beings-were developed further and got differentiated through time. Martin Ferber's piece "Plato's "Side Suns": Beauty, Symmetry and Truth. Comments Concerning Semantic Monism and Pluralism of the "Good" in the Philebus (65a1-5)" discusses beauty, symmetry and truth in Plato's philosophy which will become classic humanist ideals. His thesis is that these three concepts are the qualities of the single reference, which is "The Good". Christos Panayides presents an account of Aristotle's conception of final causality in the realm of living things, including the humans, and subsequently. In his article "Aristotle and Darwin on Living Things and Teleology" he critically compares and contrasts Aristotle's and Darwin's theological explanations. The piece 'For Itself and from Nothing': Plotinus' One as an Extreme Ideal for Selfhood" by Pauliina Remes reveals the implications of Plotinus' One not merely as an efficient cause, but also as a final cause of human existence. She argues that the significance of the One as a telos of human selfhood lies in it being a foundation by means of which it gives finite beings a being of their own right. Hans Otto Seitschek's contributes the article "Christian Humanism: An Alternative Concept of Humanism". Herein, Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 18 field of humanism to seriously consider the technohuman of transhumanism or posthumanism. Through the integrated synthesis of humankind and technology, the future outcome of evolution will be the creation of an artificial being with superior intelligence that transcends our own species. Beginning with the questions whether the survival of humans and their physical, psychic and social well-being is a goal, or even an intrinsic value, Regina Kather claims that human life does not depend on the interpretation of nature, on mental acts, but on the interaction with nature. Her piece "Humans and Nature: Modern Society between Cultural Relativism and the Ontological Foundation of Values" explains why the dynamic and complex order of nature is an ontological basis for human life. Though values cannot be derived directly from being, they do not only depend on consensus, cultural tradition, and interests. In Kather's view, they have an ontological foundation which transcends cultural interpretations and which all humans can share with one another. In the article "Times of Hope and Risk: Market Based Genetics", Marija Bogdanović examines the development and shaping of bioethics as a science which connects the life sciences and humanities in researching moral dilemmas that arise in the application of technological advancements in the field of medicine. She argues that for complex ethical problems, both in current clinical practice as well as in genetic manipulation, one needs appropriate methods of moral reasoning, from a "principle-based method to various case-based methods", or some combination of the two. Using the example of Bruce Sterling's science fiction novel Schismatrix-in which mankind continues to live unmodified on Earth, while on other planets there are two competing trans-human or post-human groups-Karen Gloy critically discusses gene manipulation and technology both on a theoretical-scientific and an ethical level. Her article "Post-Humanistic Thinking and Its Ethical Evaluation" explores the validity and merits of two ethical viewpoints: a fundamental-substantialist view which does not allow any modification, and a liberal subjectivist view which allows for and postulates them. Evangelos Protopapadakis contributed his piece "Earth as a Life-raft and Ethics as the Raft's Axe" in which he discusses Kaarlo Pentti Linkola's claim that our species represents a major threat for the ecosphere, as well as his suggestions on how this threat could be best dealt with. He puts forward arguments against Karlo Pentti Linkola's ethical views, which, according to the author, are ineffectual and incompatible with any kind of ethics as well as highly detrimental for environmental ethics in general. By analyzing the concept of transhumanism and its constituent 'trans' , and 'human' or 'humanism' , Jan Hendrik Heinrichs' piece "Trans-human-ism: Technophile Ethos or Ethics in a Technological Age?" distinguishes different such versions, and discusses the scope of the claims of their protagonists. Lizenzierte Beiträgerausgabe, nicht zur Weitergabe bestimmt 20 article "One Genealogy of De-centering" compares and contrasts reflections by Mircea Eliade and Jacques Derrida. Whereas Mircea Eliade considers the ancient practices of imitating God's creation, which served the purpose of centering the human being, Jacques Derrida reflects on the contemporary de-centering in the West. This book ends up with metahumanist papers by Jaime del Val and Stefan Lorenz Sorgner. The former redefines the traditional materialist accounts of the posthuman by claiming that human bodies are constituted through relationality and intensity, since they exist in the relation to other human bodies, animals, objects, architecture, and so on. His article "Metahuman: Post-anatomical Bodies, Metasex, and Capitalism of Affect in Post-posthumanism" explains why our own body is also the effect of relational bodies on the level of bacteria, cells, molecules and the subatomic world. Stefan Lorenz Sorgner, on the other hand, develops a metahumanist virtue ethical perspective concerning genetic enhancement by drawing upon selected Nietzschean reflections to argue against the bioconservative virtue ethical position of Michael Sandel in his article "Nietzsche's Virtue Ethics and Sandels' Rejection of Enhancement Technologies: Truthful, Virtuous Parents may enhance their Children Genetically" Giving this survey of some of the most significant anthropologies within the history of philosophy which have been explained further by means of examples from the sciences, literature, painting, and film, this essay collection is mainly concerned with contemporary debates concerning the relationship between humanism versus meta-, trans-, and posthumanism. Far from introductory, this book presents the complexity of urgent contemporary questions concerning our past, present, and future in a variety of disciplines from philosophy via the sciences to the arts. The contributions do not only explore already existing anthropological concepts and theories, but they also attempt to create and articulate original, and sometimes radically new views on what might occur in a posthuman "world". In doing this, the papers participate in ongoing discussions on striking issues of who the human being is and what she or he may become. By means of enhancements of all kinds, including genetic modifications, it is highly likely that our human qualities are subject to radical modifications. What we do not know exactly, however, are the outcomes of such technological processes: will it be an enhanced human being, equipped with many new excellences, will it be an entirely new being, belonging to another scale of evolution, or will it be something which we have not yet managed to imagine so far? Will the future excellences be human at all? If this is not the case, future scientists, engineers, philosophers and ethicists will have to face the delicate task of evaluating and dealing with them properly.
Зборник радова са X међународног научног скупа Српски језик, књижевност, уметност, 2016
U članku se filmska trilogija Matriks tumači na zaleđu Hegelove filozofije istorije. U prvom delu... more U članku se filmska trilogija Matriks tumači na zaleđu Hegelove filozofije istorije. U prvom delu analizira se lik Nea i pokazuje da se na izbor koji pred njega postavlja Arhitekta ne mogu primeniti Kantova moralna načela, ali može Hegelovo objašnjenje uloge strasti u svestskoistorijskim
pojedincima. U drugom delu pokazuje se da je lik Agenta Smita objašnjiv prisustvom hegelovskog svetskog duha koji upravlja istorijom, u filmu to je splet Arhitekta-Proročica. Treći deo otkriva hegelovski proces napretka svesti o slobodi kroz preobražaj pojma slobode kod Nea i spleta Arhitekta-Proročica, što vodi hegelovskom priznanju prava ljudi na slobodu. Na drugoj strani je Agent Smit, kod koga nema takvog procesa i koji zato na kraju biva uništen.
Theoria, 2022
Tekst analizira i tumači osnovnu strukturu procesa razumske spoznaje kod Tome Akvinskog. Nakon kr... more Tekst analizira i tumači osnovnu strukturu procesa razumske spoznaje kod Tome Akvinskog. Nakon kratkog dela o čulnoj spoznaji, izlaže se Akvinčevo razumevanje aktivnog razuma, njegovo osvetljavanje fantazama i apstrahovanje inteligibilnih likova. Posebna se pažnja posvećuje razlici između fantazma i inteligibilnog lika. I kod primalačkog razuma ističe se postojanje dva koraka, primanje inteligibilnih likova, tj. stvaranje pojma, unutrašnje reči ili intencije razuma. Potom se izlažu dve glavne operacije primalačkog razuma, prosto poimanje i suđenje. Tekst se završava nizom pitanja i ukazivanjem na moguće probleme u Tominom razumevanju.
Institut za filozofiju i društvenu teoriju Univerzitet u Beogradu O ulozi predsednika države u pr... more Institut za filozofiju i društvenu teoriju Univerzitet u Beogradu O ulozi predsednika države u procesu pomirenja s prošlošću: francusko iskustvo Apstrakt: Članak analizira ulogu nekih predsednika francuske Pete republike u procesu izmirenja s višijevskom prošlošću, tj. s kolaboracijom i učešćem u Konačnom rešenju jevrejskog pitanja u Evropi tokom Drugog svetskog rata. Analizirani su De Golovo stvaranje "rezistencijalističkog mita", Miteranova predratna i ratna prošlost, prijateljstvo s R. Buskeom i njegovo odbijanje da govori na komemoraciji 1992, te Širakov govor u kojem je priznao kolektivnu odgovornost Francuske i Francuza. U završnom delu, na osnovu francuskog iskustva izvode se zaključci koji bi mogli biti relevantni za Srbiju danas. Najvažniji su sledeći: građenje mita neposredno nakon traumatičnog perioda jeste nezaobilazna faza, ni levica ni desnica nisu a priori pozitivan faktor u procesu izmirenja s prošlošću, predsednik mora imati "državničku viziju", neophodno je eksplicitno verbalno priznanje odgovornosti.
Theoria, 2021
U prvom delu Sume teologije Toma iz Akvina razmatra spoznaju Boga, anđela i ljudskih bića međusob... more U prvom delu Sume teologije Toma iz Akvina razmatra spoznaju Boga, anđela i ljudskih bića međusobno ih poredeći i protivstavljajući. S jedne strane, pitanja o božanskoj spoznaji, kao što su identitet božanske spoznaje i supstancije, nediskurzivnost, njen opseg ili budući nenužni događaji itd., razmatrani su i u delu o anđelima. S druge strane, svojstvene karakteristike ljudske spoznaje u delu o ljudskoj duši, kao što su aktivni razum, odsustvo urođenih inteligibilnih likova, induktivna procedura u apstrahovanju iz čulne spoznaje, spoznaja pojedinačnosti itd., analizirane su i u delu o anđeoskoj spoznaji. Utoliko postoji strukturna simetrija odgovarajućih pitanja Sume o božanskoj, anđeoskoj i ljudskoj spoznaji.
Filozofska istraživanja, 2019
Tekst analizira izvođenje transcendentalnih pojmova Tome Akvinskoga u prvom članku pr vog pitanja... more Tekst analizira izvođenje transcendentalnih pojmova Tome Akvinskoga u prvom članku pr vog pitanja Raspravljenih pitanja o istini (Questiones disputatae de veritate). Nakon poka zivanja načina na koji je moguće dodavanje biću (ens), detaljno se analiziraju transcen dentalni pojmovi res, unum, aliquid, verum i bonum. Pri analizi pojma stvari pokazuje se poseban status bića, naime kao prvotnog, »transcendentalizirajućeg« transcendentala (Cornelio Fabro). U kontekstu verum i bonum, ističe se razlika između istine i dobrog kao transcendentalnih pojmova te istine i dobrog u spoznajnom i etičkom smislu. U zaključku, izdvojena su tri obilježja transcendentala prema stvarnosti (zamjenjivost, identitet i koeks-tenzivnost s bićem) i tri obilježja prema značenju (uključenost bića, razlikovanje od bića i međusobno razlikovanje te poredak).
Theoria, 2020
Analiza 20. lekcije druge knjige Komentara Druge analitike pokazuje da za Tomu Akvinskog postoje ... more Analiza 20. lekcije druge knjige Komentara Druge analitike pokazuje da za Tomu Akvinskog postoje četiri vrste nedemonstrabilnih principa, aksiome, definicije, hipoteze i tzv. uzročni principi. Na osnovu poređenja aksioma i uzročnih principa pokazuje se da je za spoznaju uzročnih principa neophodna indukcija; time
je odbačeno tumačenje da indukcija ima ulogu u spoznaji svih vrsta nedemonstrabilnih principa. U tekstu se razlikuju dva smisla indukcije: širi koji obuhvata svaku
spoznaju na osnovu opaženih pojedinačnosti i strogi koji se odnosi na induktivan proces opisan u Drugoj analitici. U strogom smislu, kod Tome indukcija nema ulogu
u spoznaji aksioma, ali u širem smislu ponavljanih opažaja njena je uloga obezbeđivanje čulnih podataka na osnovu kojih razum shvata značenje termina koji su
korišćeni u aksiomi.
Arhe, 2019
Članak analizira Tomin argument za realnu kompoziciju između suštine i bivstvovanja u stvorenim b... more Članak analizira Tomin argument za realnu kompoziciju između suštine i bivstvovanja u stvorenim bićima kako ju je izložio u delu O biću i suštini. Pre razmatranja dokaza za realnu kompoziciju iz četvrtog dela, razmotreni su pojmovi označene i neoznačene materije, precizirajuće i neprecizirajuće apstrakcije, kao i suštine posmatrane apsolutno. U tom kontekstu istaknuto je za Tomu razlika između suštine i bivstvovanja razlika između suštine i svakog njenog bivstvovanja. Osnovni zaključak na osnovu tumačenja tri koraka argumenta iz četvrtog dela De ente-a jeste da su za dokaz za realnu kompoziciju neophodna sva tri koraka, ali i dokaz da Bog realno bivstvuje kao esse tantum.
Ključne reči: esse, suština, označena materija, precizirajuća apstrakcija, neprecizirajuća apstrakcija, suština posmatrana apsolutno, realna razlika, argument intellectus essentiae
"Why is Neo new? History of Philosophy and Matrix trilogy The article analyzes Matrix film tri... more "Why is Neo new? History of Philosophy and Matrix trilogy
The article analyzes Matrix film trilogy of Wachowski brothers from the aspect of the history of philosophy and presence of ideas of Plato, Descartes and Hegel in it. In the first part, it is analyzed the platonic framework of the first film and it is argued that there is no Cartesian hyperbolic doubt in it, but there is a cartesian theme in physical exercises in very world of Matrix as a way of freeing the mind. In the second part, using Hegel’s The Philosophy of History and The Phenomenology of Spirit, author gives an answer from the title of the article: sixth Neo is new because he started to determines himself, he is free. The final part of the article is concerned with clash of Neo and Agent Smith in third part of Matrix. Neo’s death is tragic in Hegelian sense of tragedy. Finally, the author interprets the dialog between Architect and Oracle using the Marx’s idea that whole previous history of mankind is only prehistory.
Key words: Plato, Hegel, Descartes, Marx, free will, Platonism, philosophy of history, tragedy."
Kultura, 2014
Tekst analizira preobražaje lika Agenta Smita u filmskoj trilogiji Matriks na zaleđu Hegelovih id... more Tekst analizira preobražaje lika Agenta Smita u filmskoj trilogiji Matriks na zaleđu Hegelovih ideja izloženih u Filozofiji istorije. Događanje u trilogiji sagledava se kao napredovanje svesti o slobodi i međusobnom priznanju ljudi i veštačkih inteligencija. Agent Smit je ključna ličnost u tom procesu jer zahvaljujući Smitu kao virusu a) Neo postaje Odabrani, b) ljudi uviđaju da pravo na život i slobodu ne implicira uništenje matriksa i mašina i c) veštačke inteligencije uviđaju da moraju priznati ljudima pravo na buđenje i opstanak ukoliko žele da postignu ravnotežu. Takođe, analizira se i uloga spleta Arhitekta-Proročica kao tvorca plana koji Smit i Neo ostvaruju, uravnoteženje virtualnog sveta, te se pokazuje mogućnost za jednu teodiceju njihovog delovanja.
Obnovljeni život, 2018
U prvom dijelu rada izlaže se Suárezovo razumijevanje vječnih istina. Tri su momenta relevantna z... more U prvom dijelu rada izlaže se Suárezovo razumijevanje vječnih istina. Tri su momenta relevantna za tumačenje Descartesa: hipotetička nužnost vječnih istina, uloga djelotvornog uzrokovanja i vječne istine o bićima razuma. U drugom dijelu teksta brani se teza da 16. odlomak Treće meditacije (AT VII 42) sadržava dvije
suarezijanske vječne istine i da obje tvrde da Bog postoji. Između ostalog, to vodi
zaključku da taj odlomak Treće meditacije zapravo sadržava Descartesovu nestvorenu
vječnu istinu o egzistenciji Boga (AT I 150).
Ključne riječi: vječne istine, nestvorene vječne istine, Meditacije, Suárez, Descartes, potentia objectiva, egzistencija Boga
Немогуће: завет човека и књижевности Зборник радова са VII међународног научног скупа одржаног на Филолошко-уметничком факултету у Крагујевцу, 26–27. X 2012, 2012
Одговорни уредник проф. др Драган Бошковић Рецензенти проф. др Душан Иванић проф. др Александар Ј... more Одговорни уредник проф. др Драган Бошковић Рецензенти проф. др Душан Иванић проф. др Александар Јерков проф. др Драган Бошковић доц. др Слободан Владушић проф. др Ала Татаренко Издавање овог зборника финансијски је подржало Министарство просвете, науке и технолошког развоја Републике Србије
Theoria, 2019
Cilj teksta je da analizira i potvrdi dve teze. Prvo, da pokaže da, za Tomu, postojanje Boga nije... more Cilj teksta je da analizira i potvrdi dve teze. Prvo, da pokaže da, za Tomu, postojanje Boga nije pretpostavka za metafiziku kao nauku i, drugo, da tomistička metafizika vodi do pojma bića koji se nalazi u temelju svih akata spoznaje. Da bismo to pokazali, analiziraćemo Akvinčevu teoriju spoznaje. To će uključivati raspravu o poretku u spoznaji, potom kratku diskusiju o razumskoj duši i analizu uloge suđenja u Tominoj metafizici. Na kraju, ispitaćemo tehničko i metodološko sredstvo koje Toma naziva via resolutionis. Mesto via resolutionis u Tominoj metafizici najjasnije osvet-ljava Tomin pojam bića kao onog što stoji u pozadini svake spoznaje.
ključne reči: Toma Akvinski, ens, esse, via resolutionis, separatio, ens commune, predmet metafizike.
Текст анализира преображаје лика Агента Смита у филмској трилогији Матрикс на залеђу Хегелових ид... more Текст анализира преображаје лика Агента Смита у филмској трилогији Матрикс на залеђу Хегелових идеја изложених у Филозофији историје. Догађање у трилогији сагледава се као напредовање свести о слободи и међусобном признању људи и вештачких интелигенција. Агент Смит је кључна личност у том процесу јер захваљујући Смиту као вирусу а) Нео постаје Одабрани, б) људи увиђају да право на живот и слободу не имплицира уништење матрикса и машина и ц) вештачке интелигенције увиђају да морају признати људима право на буђење и опстанак уколико желе да постигну равнотежу. Такође, анализира се и улога сплета Архитекта-Пророчица као творца плана који Смит и Нео остварују, уравнотежење виртуалног света, те се показује могућност за једну теодицеју њиховог деловања.
Theoria, 2018
Tekst analizira problem načina spoznaje bivstvovanja (esse) kod Tome Akvinskog, u kontekstu njego... more Tekst analizira problem načina spoznaje bivstvovanja (esse) kod Tome Akvinskog, u kontekstu njegovog razlikovanja dve operacije razuma i u kontekstu metafizičke realne kompozicije između suštine i bivstvovanja. Osnovna je teza da razlika između prve i druge operacije razuma, prostog poimanja i suđenja, sledi razliku između bivstvovanja i suštine u stvorenim stvarima. Pritom, prihvata se razlika Dž. Ovensa između propozicionog i egzistencijalnog suđenja i na osnovu toga pokazuje se sintetički karakter suđenja koji izražava sintetički karakter samog bivstvovanja. Zaključak je da bivstvovanje koje se spoznaje suđenjem jeste actus essendi, a ne bivstvovanje istine propozicije. Na kraju, pokazano je da je spoznaja bivstvovanja kao metafizičkog principa i kao fakticiteta izraz dvostrukog karaktera samog bivstvovanja, esencijalnog i egzistencijalnog.
ključne reči: Toma Akvinski, suđenje, Dž. Ovens, actus essendi, realna razlika, suština, bivstvovanje.
Arhe, 2017
U tekstu su analizirane neke od najvažnijih realnih kompozicija u metafizici Tome Akvinskog, komp... more U tekstu su analizirane neke od najvažnijih realnih kompozicija u metafizici Tome Akvinskog, kompozicije forme i materije, supozita i prirode, supstancije i akcidencije, te akta i potencije. Potencija i akt jesu na jedan način poistovećeni s drugim principima utoliko što potencija i akt označavaju izvesne konstitutivne tendencije koje drugi principi imaju kao nešto zajedničko. Zbog ograničenosti prostora nije razmatrana najpoznatija i najtemeljnija kompozicija za Akvinčevu metafiziku, ona suštine i bivstvovanja (esse) u stvorenim bićima.
Theoria, 2017
Toma Akvinski tvrdi da je biće (ens) ono što je prvo spoznato razumom, te da se njime ništa ne mo... more Toma Akvinski tvrdi da je biće (ens) ono što je prvo spoznato razumom, te da se njime ništa ne može shvatiti ako nije biće. Ta se primarnost bića u radu analizira sa spoznajne strane (biće kao primum cognitum) i s metafizičke strane (biće kao actus essendi). U tom kontekstu, razmotren je i pojam svođenja (resolutio) kao načina dolaska do spoznaje bića, kao i odnos bića spram transcendentalije stvar (res).
Ključne reči: ens, esse, biće, bivstvovanje, actus essendi, svojstveni predmet razuma, Toma Akvinski, stvar, res.
Theoria, 2017
Tekst analizira problem dodavanja konceptu bića (ens) kod Tome Akvinskog. U prvom delu teksta raz... more Tekst analizira problem dodavanja konceptu bića (ens) kod Tome Akvinskog. U prvom delu teksta razmotrena je nemogućnost dodavanja božanskom biću, a drugi se bavi odsustvom dodavanja u zajedničkom biću (ens commune). Dok božansko bivstvovanje nije u stanju da primi nikakva dodatna određenja, zajedničko bivstvovanje aktualno ne sadrži dodatna određenja, ali jeste u stanju da ih primi. U tom kontekstu, ističe se razlika između dodavanja rodnim pojmovima i dodavanja zajedničkom biću. U trećem delu teksta tumači se De veritate, q. 21, a. 1 i pokazuje da je zajedničko biće u stanju da primi dodatak ili na način kontrahovanja nečim realnim na determinatum modum essendi ili na način izražavanja savršenstava koja nisu eksplicitno iskazana rečju biće. Prvo su kategorije, drugo su transcendentalije.
KLJUČNE REČI: zajedničko biće, dodavanje, kategorije, transcendentalije, rod i vrsta, božansko bivstvovanje, Toma Akvinski.
Dan, (Podgorica), 18. oktobar 2017.
Na ci ja mo že iz ne dri ti vla sti te var var ske osva ja če. Vil helm Rep ke, 1942. Kra jem dva... more Na ci ja mo že iz ne dri ti vla sti te var var ske osva ja če. Vil helm Rep ke, 1942. Kra jem dva de se tog ve ka opšte je ve ro va nje bi lo da je ide o lo gi ja slo bod nog tr žiš ta osvo ji la svet. Kre ta nja u glo bal noj eko no mi ji slabi la su zna čaj dr ža va. Na Svet skom eko nom skom fo ru mu u Da vo su 1995, iko nič kom me stu ce le ere, pred sed nik SAD-a, Bil Klin ton (Bill Clin ton), pri me tio je da "tr žiš ta ko ja su otvo re na 24 sa ta mo gu od govo ri ti za sle plju ju ćom br zi nom i po ne kad ne mi lo srd noš ću". 1 Kan celar Ger hard Šre der (Ger hard Schröder) osvr nuo se na "olu je glo bali za ci je" ka da je na ja vlji vao ve li ku re for mu si ste ma so ci jal ne po mo ći u po no vo uje di nje noj Ne mač koj. So ci jal na tr žiš na eko no mi ja (so zi a le Mar ktwirtschaft), ka zao je, mo ra se mo der ni zo va ti ili će bi ti "mo der ni zo va na raz u zda nim si la ma tr žiš ta". 2 Po li ti ka se po me ri la u proš lo vre me i je di ni igrač bi la je glo bal na eko no mi ja. Pred sed nik ame rič kih Fe de ral nih re zer vi, Alen Grin spen (Alan Gre en span), to je iz ra zio na naj bru tal ni ji na čin ka da je 2007. ob ja vio da "teš ko da pra vi ika kvu raz li ku to ko će bi ti na red ni pred sed nik. Sve tom upravlja ju si le tr žiš ta". 3 Kri ti ča ri ma tr žiš ta to iz gle da kao no vo car stvo s "glo ba li za ci jom ko ja za me nju je ko lo ni ja li zam". 4 Za po bor ni ke tržiš ta to je svet u ko jem ko la ju ne lju di, već ro ba i ka pi tal u skla du s lo gi kom po nu de i po tra žnje, stva ra ju ći bla go sta nje ili ba rem pri li ku za sve. 5 Tu su fi lo zo fi ju vla da vi ne tr žiš nih si la nje ni kri ti ča ri ime nova li kao "neo li be ra li zam". Neo li be ra li, go vo ri li su nam, ve ro va li su
Posledice kapitalizma, 2022
Filozofski godišnjak 18 (2005): 163–180
U srcu kartezijanske naučne revolucije nalazi se epistemološka revolucija, usmerena pre svega pro... more U srcu kartezijanske naučne revolucije nalazi se epistemološka revolucija, usmerena pre svega protiv sholastičkih aristotelovaca i njihove epistemologije temeljene na čulima. Ponavljanim napadima na pouzdanost čulnog iskustva kao sredstva za saznanje prirode tela i njihovih svojstava, Dekart je hteo da potkopa sholastička objašnjenja prirode, kao i onoga uključenog u ta objašnjenja, naime supstancijalnih formi i realnih kvaliteta. 1 U kartezijanskoj nauci, pozivanje na takve forme i kvalitete bilo je zamenjeno objašnjenjem u kategorijama geometrijskih svojstava materije i zakona koji regulišu kretanje i međudejstvo tela. Ovaj način objašnjenja, suštastven za zasnivanje mehanističke fizike, ima svoj temelj u Dekartovoj novoj epistemologiji jasnih i razgovetnih ideja. Posledice Dekartove revolucije, međutim, protežu se dalje od područja prirodne filozofije, jer, niti kartezijanizam, niti sholasticizam nisu bili u celini usmereni na saznanje materijalnog sveta. I jedan i drugi su se delom upravljali ka dostizanju prirodnog saznanja Boga kroz napore ničim pomaganog razuma. 2 Ipak, epistemološki okviri, u kojima je svaki od njih video mogućnost dostizanja takvog saznanja, bili su nesumnjivo različiti. Neko bi se, na primer, našao na velikim mukama kada bi trebalo da pronađe neku izjavu koja je više u suprotnosti sa kartezijanskim duhom od sledeće iz Sume protiv pagana Tome Akvinskog: "Spoznaja našega uma u ovom sadašnjem životu počinje od osjetilne spoznaje, pa zato što ne potpada pod osjetila, ljudski um ne može dokučiti, osim ako spoznaju o tome [na primer o Bogu i anđelima] ne izvuče iz osjetilnih stvari" (SCG I, 3, 3: 13). 3 Videćemo da je Dekartov celokupni prilaz
Filozofski godišnjak 16 (2003): 257–70
Izokrenuti svet 1 (1999): 207–226., 1999
I. Kartezijanski imidž Dekart je u mnogim svojim radovima sebe upadljivo predstavljao kao inovato... more I. Kartezijanski imidž Dekart je u mnogim svojim radovima sebe upadljivo predstavljao kao inovatora. Obznanjujući svoj program l637. godine, on je sebe uporedio sa arhitektom koji planira grad počevši ni od čega: stari gradovi-koje su tokom mnogo godina gradile mnoge različitie ruke, koje su "krpile građevine služeći se starim zidinama"-jesu uglavnom rđavo sagrađeni, ako se uporede sa onima koji su "zasnovani od planera na istoj osnovi" (AT VI 11; RM II 16). Intelektualna biografija kojom započinje Reč, jeste takva pobuna čija namera nije da gradi na mudrosti nasleđenoj od prošlosti, već da je sruši i počne iznova. I, što pre to bolje: "čim su mi godine dozvolile da postanem nezavisan od svojih učitelja, potpuno sam napustio izučavanje knjiga" (AT VI 9; RM I 15). Ova direktna i žestoka propaganda za "novu" filozofiju (kako će početi da se naziva u kasnom 17. veku i u stvari čak i za vreme Dekartovog života), morala je ostaviti mnogo snažniji utisak na Dekartove čitaoce, nego što mi to možemo danas zamisliti. Jer danas, početi od nečega novog jeste cilj svakog ambicioznog pisca, bilo u umetnostima ili naukama; u neku ruku upravo je to kriterijum uspeha. Od početka 18. veka moderna trka za originalnošću počela je da dobija na brzini (svedočanstvo toga jeste ogorčena rasprava povodom pitanja prvenstva oko infinitezimalnog računa između sledbenika Lajbnica i Njutna). Ali, preovladavajuća intelektualna klima u Dekartovo vreme bila je još uvek u velikoj meri obeležena sumnjom u promenu i novinu; renesansna kultura duboko je bila prožeta starom klasičnom tradicijom koja je težila da izjednači novo sa lošim. Rimski pisci, tumačeći stare grčke teme koje se pojavljuju već od Hesioda, redovno su
Filozofski godišnjak 16 (2003): 239-56, 2003
Da li je ontološki dokaz ontološki? Dokaz po Anselmu i njegova metafizička interpretacija po Kant... more Da li je ontološki dokaz ontološki? Dokaz po Anselmu i njegova metafizička interpretacija po Kantu Filozofski godišnjak 16 (2003): 239-56. I Dugo vremena takozvani "ontološki" dokaz uopšte nije bio nazivan "ontološki". Sveti Avgustin, pa čak i Dekart, uvodi ga kao "meum argumentum"-moj dokaz. 1 Lajbnic govori jedino o "argumentum didum inter Scholasticos celebre et a Cartesio renovatum"-najvažniji dokaz kod sholastičara, sada od Dekarta obnovljen. 2 Kant, koji ga, treba dodati, ponekad naziva "kartezijanskim", 3 verovatno je bio prvi koji ga je opisao kao "ontološki dokaz". 4 Prema tome, ne možemo izbeći postavljanje jednog
Filozofski godišnjak 18 (2005): 181–221, 2005
I Postavljanje pitanja Sedamnaesti vek jeste važan momenat za promišljanje određenja Boga. To je ... more I Postavljanje pitanja Sedamnaesti vek jeste važan momenat za promišljanje određenja Boga. To je period u kome je impersonalno priznavanje transcendencije kao polazne tačke za filozofsku refleksiju bilo zamenjeno radikalnom pozicijom subjektivnosti: Bog je sada jedna kategorija u demonstraciji, a ne više pretpostavljeni cilj putovanja. Filozofija, pak, do ovog vremena konstituisana metafizikom (metaphysica, philosophia prima, znači ontologija) morala je da u novi domen prebaci neke probleme i koncepte koje je ranije obrađivala samo otkrivena teologija (theologia, sacra scientia). Ova dvostruka transformacija vrlo se lepo vidi na problemu suštine Boga: od Dekarta [René Descartes] pa nadalje, metafizičke rasprave o karakteristikama i atributima Boga sastoje se u prevođenju, da tako kažemo, u čisto filozofske pojmove teoloških rasprava o božanskim imenima, kakve su se pojavljivale počev od Starog i Novog zaveta, preko posredovanja njihovih formulacija kod Pseudo-Dionisija Areopagite [Pseudo-Dyonisius Areopagite] (peti vek?), u njegovoj proslavljenoj De divinis nominibus. 1 Ove se inovacije najbolje daju razumeti u samom njihovom kontekstu, tj. skupu tema koje uvodi Toma Akvinski [Thomas Aquinas]. Uprkos dužini perioda između 13. i 17. veka, Tomini pogledi su ostali odlučujući sa nekoliko razloga. Prvi jeste obnova "tomističke škole", kroz rad Kapreola [Johannes Capreolus], Silvestera od Ferare []Sylvestre de Ferrare] i posebno kardinala Tomasa de Via, zvanog Kajetan ([Thomas de Vio, Cajetan] 1459-1534). Ovi su tomisti snažno uticali na univerzitete i crkveni život, posebno na rad Sabora u Trentu (1545-1563), čijim je sednicama "predsedavao" primerak Sume teologije, postavljen na oltar. 2 Tomistički pogledi takođe su bili rašireni u široko korišćenim radovima jezuitskih teologa, kako onih sa Kolegijum Romanuma, kao što je Benedikt Pererius (Benedictus Pererius, 1535-1610), tako i onih sa velikih španskih univerziteta, kao što su Gabrijel Vaskez ([Gabriel Vasquez] 1551-1634) i Francisko Suárez ([Francisco Suárez] 1548-1617). Suárezove Metafizičke rasprave (Disputationes metaphysicae, 1597), na primer, uživale su ugled i u protestantskoj i u katoličkoj Evropi. 3 Upadljiv
Jezuitska nauka i zajednicca učenih rane moderne Evrope
© Za Srbiju, za izbor i prevod, JP Službeni glasnik, 2012 * Jezuati (Jesuati)-red je osnovao Sv. ... more © Za Srbiju, za izbor i prevod, JP Službeni glasnik, 2012 * Jezuati (Jesuati)-red je osnovao Sv. Đovani Kolombini (Giovanni Colombini) oko 1366. Ime su dobili zbog glasnog zazivanja hristovog imena na početku i na kraju svake propovedi. Urban V odobrio je kongregaciju 1367. od 1499. nose ime apostolski klerici Sv. hijeronima (Apostolic Clerics of St. Jerome, Clerici apostolici s. Hieronymi). Godine 1668. Kliment IX ugasio je red. Postojao je i ženski red koji je oko 1367. osnovala Katarina, Kolombinijeva rođaka i koji je opstao u Italiji do 1872. (prema New Catholic Encyclopedia, Washington, D.C, The Catholic University of America Press, 2002, tom VII, str. 777). * Savilska katedra za astronomiju (Savilian Chair of Astronomy) na oksfordskom univerzitetu osnovana je 1619. i nazvana po ser henriju Savilu (henry Savile). * Disputacija-formalna sholastička rasprava na zadatu temu ili grupu povezanih predmeta koja je vođena u skladu s tradicionalnom ili prihvaćenom procedurom (Wuellner, Dictionary of Scholastic Philosophy, str. 36). * U Katoličkoj crkvi sekularno sveštenstvo jesu religiozni ministranti, kao đakoni i sveštenici koji ne pripadaju religioznom redu. oni ne žive u manastirima, već "u svetu", među svetom, odakle i njihovo ime. * Na veb-stranici A. Dinisa nema podatka da se knjiga pojavila. ** Sada je (i) profesor istorije na Institutu za tehnologiju u Kaliforniji.
Istorija skepticizma od Savonarole do Bejla, 2009
Veoma su me zaduži li Državni univerzitet Ajove i pokoj ni dekan Koledža za postdiplomske studije... more Veoma su me zaduži li Državni univerzitet Ajove i pokoj ni dekan Koledža za postdiplomske studije Volter Leving svojom darežljivošću u obezbeđivanju materijala i time što su mi omogućili da koristim fondove neophodne za završetak moje početne studije. Početno upoznavanje i interesovanje za skepticizam i njegovu ulogu u modernoj filozofiji dugujem svoji m učite ljima, posebno Džonu H. Rendalu i Polu O. Krestleru s Uni verziteta Kolumbija, kao i Čarslu V. Hendelu s Univerziteta Jejl. Zahvaljujući ohrabrenjima Pola Vajsa s Jejla, skicirao sam svoja gledišta u seriji članaka u časopisu Review of Metaphysics. Izuzetno sam zahvalan mnogim sholarsima koji su sa mnom strpljivo raspravljali o istoriji skepticizma Istorija skepticizma i savetovali me i ohrabrivali u radu; to su
Sumrak demokratije. Sirenski zov autoritarizma, 2021