Michał Jaczyński | Jagiellonian University (original) (raw)

Books by Michał Jaczyński

Do dziś nie powstała żadna praca traktująca szerzej o recepcji twórczości Żeleńskiego, co jest sw... more Do dziś nie powstała żadna praca traktująca szerzej o recepcji twórczości Żeleńskiego, co jest swoistym paradoksem, jako że za życia Władysława Żeleńskiego pisano o nim bardzo wiele. W samym tylko czasopiśmiennictwie z lat 1857–1939 (wyłączając dzienniki) znaleźć można prawie 850 artykułów i wzmianek prasowych o kompozytorze, wliczając w to materiały napisane bądź autoryzowane przez niego samego (np. wywiady). Korpus owych źródeł, stanowiący podstawę niniejszego opracowania, należy traktować nie tylko jako zasób informacji o muzyce Żeleńskiego i jej społecznej recepcji, ale i nie mniej istotną podstawę relacji na temat dziejów polskiej krytyki muzycznej.

W ramach czasowych, które wyznaczają zgromadzone w tej pracy źródła, mieszczą się trzy epoki polskiej kultury: pozytywizm (1860–1890), Młoda Polska (1890–1914) i dwudziestolecie międzywojenne (1918–1939). Każda z tych epok odcisnęła na piśmiennictwie poświęconym Żeleńskiemu wyraźny ślad w postaci refleksów aktualnej problematyki estetycznej oraz społeczno-politycznej. Czołowi krytycy muzyczni okresu pozytywizmu, którzy pisali o Żeleńskim w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku — Józef Sikorski, Jan Kleczyński, Władysław Wiślicki czy Władysław Górski — przejęli poglądy swoich współczesnych — autorów tzw. „młodej prasy”, o których Barbara Skarga napisała, że „przystąpili […] do oczyszczenia terenu z wszelkiego rodzaju przeżytków i mitów kultywowanych w społeczeństwie polskim”. Kontekstem wypowiedzi o Żeleńskim powstałych w okresie pozytywizmu są właśnie rozrachunki z polską kulturą muzyczną I połowy XIX wieku, przede wszystkim walka z trywialną odmianą krajowej twórczości muzycznej, bazującą na zbanalizowanych wzorcach muzyki narodowej. Przestarzałemu modelowi „krajowej” kultury muzycznej przeciwstawili ówcześni krytycy uniwersalny wzorzec europejski, oparty na pogłębionym sposobie obcowania z muzyką jako sztuką idealną, posiadającą wysokie walory duchowe. W kompleks tych właśnie zagadnień została wpisana przez polskich krytyków epoki pozytywizmu twórczość Władysława Żeleńskiego.

Następny okres — buntowniczej Młodej Polski — przyniósł charakterystyczne przewartościowania. Krytycy z pokolenia, które doszło do głosu na przełomie XIX i XX wieku —byli wśród nich wykształceni muzykolodzy: Adolf Chybiński, Zdzisław Jachimecki, Henryk Opieński, Józef Reiss — dokonali próby reinterpretacji przebrzmiałych standardów polskiej twórczości epoki „małego romantyzmu”, w tym konwencjonalnej postaci muzyki narodowej. Narodziny polskiej odmiany muzycznego modernizmu i towarzyszący im ze strony krytyków kult nowoczesności zrodziły skłonność do umniejszania dokonań kompozytorów starszego pokolenia — wśród nich i Żeleńskiego, który otrzymał wówczas etykietkę konserwatysty. Na temperaturę młodopolskich sporów o starą i nową twórczość wpłynął ponadto problem kultury narodowej, odnowiony w okresie rosnących wpływów politycznych narodowej demokracji. On też zadecydował o sposobie, w jaki opisywano twórczość Żeleńskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. W tym okresie poświęcano Żeleńskiemu głównie teksty okolicznościowe, eksponujące jego rolę jako nestora kompozytorów polskich, a po śmierci — zasłużonego pracownika na niwie kultury narodowej. W takich tekstach na ogół rezygnowano z ocen jego twórczości albo redukowano je do ogólnikowych gestów uznania dla jego dzieła jako dla narodowego dziedzictwa; problem konserwatyzmu muzyki Żeleńskiego zszedł po roku 1918 na dalszy plan.

(Z autorskiego wstępu do książki)

Papers by Michał Jaczyński

"Muzyka polska za granicą", t. 4: "Wśród Słowian", red. B. Bolesławska-Lewandowska, J. Guzy-Pasiak, 2023

Artykuł jest poświęcony obecności muzyki polskiej w programach nadawanych przez Radio Praha w lat... more Artykuł jest poświęcony obecności muzyki polskiej w programach nadawanych przez Radio Praha w latach 1923-1939. Podstawę źródłową stanowią przechowywane w Archiwum Czeskiego Radia w Pradze (Archiv Českého rozhlasu) czasopisma Radiojournal 1923-1938 i Týden rozhlasu (I-VI 1935, 1939), a także informacje z prasy polskiej oraz z tygodnika Radio Wien, w którym publikowano szczegółowe programy radiowe ważniejszych radiostacji europejskich. Wstępne rozważania stanowią próbę umiejscowienia programów muzycznych w strukturze organizacyjnej Radia Praha. Zrekonstruowane programy audycji z muzyką polską, pogrupowane według ich funkcji (koncerty z okazji polskich świąt narodowych i audycje propagandowe, koncerty realizowane w ramach międzynarodowej unii radiowej mające za cel popularyzację dokonań kultur narodowych, muzyka polska jako część repertuaru obiegowego, jak np. twórczość Fryderyka Chopina), stały się punktem wyjścia próby rozpoznania źródeł polityki repertuarowej Czeskiego Radia jako stacji realizującej oficjalne czechosłowackie projekty kulturalne. Wskazane zostały preferencje twórców audycji poświęconych muzyce polskiej w zakresie ich programów. Zwrócono też uwagę na powiązania programów koncertowych i wykonawców prezentowanych na antenie z aktualnymi koniunkturami personalnymi.

"Selva musicologica. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Zofii Dobrzańskiej-Fabiańskiej w 70. rocznicę urodzin", red. J. Kubieniec, P. Wilk, 2024

Czołową rolę w rozwoju żydowskiej muzyki synagogalnej w XIX wieku odegrał wiedeński kantor i komp... more Czołową rolę w rozwoju żydowskiej muzyki synagogalnej w XIX wieku odegrał wiedeński kantor i kompozytor Salomon Sulzer (1804–1890). Wydanie zbioru śpiewów synagogalnych jego autorstwa pt. Schir Zion (I cz. – 1840, II cz. – 1865) przyniosło mu wielkie uznanie zarówno w kręgach żydowskich, jak i nieżydowskich. Promowany przez Sulzera model zeuropeizowanej żydowskiej muzyki synagogalnej aż do II wojny światowej stanowił trzon repertuaru synagogalnego w Europie Środkowej. Z jednej strony odpowiadał on bowiem reformom liturgii żydowskiej, z drugiej zaś charakteryzował się wysokim poziomem artystycznym. Celem artykułu jest ukazanie roli, jaką odegrał Salomon Sulzer i jego zbiór w kulturze muzycznej Żydów wybranych ośrodków środkowoeuropejskich (m.in. Berlin, Wiedeń, Praga), a także USA, gdzie powstało zjawisko nazwane przez badaczy „sulzerismem” i wprost „sulzermanią”.

„Żydzi w kulturze muzycznej Galicji”, t. 2: „Galicja – pamięć i przeszłość”, red. E. Nidecka, 2023

[Reflection on Jewish Music in the Pages of Polish-Jewish Daily “Chwila”] The Polish-Jewish daily... more [Reflection on Jewish Music in the Pages of Polish-Jewish Daily “Chwila”]
The Polish-Jewish daily “Chwila”, published in Lviv in the years 1919–1939, was a Zionist press organ, reaching both the Jewish and Polish circles. This opinion-forming magazine made its columns available to influential Jewish writers, such as Isaac Leib Peretz or Hermann Hesse, and also ran extensive columns devoted to literary, theater, music and art criticism, thanks to which it is today a valuable source for researchers of the history of ideas and art. Among the prominent critics who contributed to “Chwila”, we can mention, among others: Henryk Herscheles (from 1931 editor-in-chief of the magazine) and Alfred Plohn (head of its music department and active organizer of Lviv’s cultural life). The young generation of reviewers also had a voice there, among whom Zofia Lissa stood out. This article discusses critical and theoretical texts on Jewish music published in “Chwila” in the interwar period. Their creators were both writers associated with Lviv (Plohn, Lissa) and foreign authors who sent their correspondence to Lviv or whose texts were translated due to their high substantive value. Among the main issues addressed in the works analyzed in this paper were: the definition and essence of Jewish music, the activity of composers of Jewish origin, the “Jewishness” of composers and its manifestations, new Jewish music (represented by representatives of the so-called “new Jewish school in music” and the new-Hebrew direction), research on Jewish music (its history and sources). The literature reconstructed and discussed here allows to recognize the intellectual and ideological background of its creators, as well as to familiarize oneself with the most important discussions about Jewish music that took place in the Lviv Jewish community at the relevant time.

„Fontes Artis Musicae”, 2023

The authors of this article conduct a contextual analysis of iconographic sources - satirical dra... more The authors of this article conduct a contextual analysis of iconographic sources - satirical drawings and caricatures, the protagonist of which is the famous pianist, composer and politician Ignacy Jan Paderewski (1860–1941) with his accompanying attribute – a grand piano. Illustrations used for the research come from magazines of different social scope, content and artistic level, as well as political colour; the majority of which are English, German and Polish-language newspapers from 1893–1939. Organizing these sources and confronting their message with the information found in the daily press of the time made it possible to identify and describe the various functions that Paderewski’s instrument played in the satirical discourse and, thus - in the consciousness of the recipient of mass culture. The presence of a grand piano made it possible, for example, to instantly recognize Paderewski as a pianist; it explained the artist’s enormous income (an instrument as a “machine” to multiply wealth) and gave space to reproduce the myth about his supernatural pianistic abilities (in the extreme imaginations of cartoonists, virtuosity distanced Paderewski from what is earthly). Finally, his grand piano symbolised power - both in an artistic sense (absolute power over the concert audience) and political sense (control over opponents in disputes taking place in Poland and the international arena).

"Musicologica Olomucensia", 2016

The article is devoted to the presentation and interpretation of critical-musical works of Max Br... more The article is devoted to the presentation and interpretation of critical-musical works of Max Brod, Czech-born German-Israeli writer, composer and librettist, best known as a mo-nographer of Franz Kafka. On the basis of the press articles (published, inter alia, in German-speaking daily "Prager Tagblatt"), the author analyzes and systematizes Brod’s views on musi-cal art. Significantly, in the center of the critic’s interest were found to be such composers as Leoš Janáček, Gustav Mahler and Arnold Schönberg. The press articles concerning Jewish music, more specifically – the “Jewish element” (“Jewishness”) in music are discussed in de-tail. The author also attempts to answer whether the Zionist element of Max Brod’s worldview could have affected his professional evaluation of musical pieces. At the end of the article critical-musical skills of Max Brod are subjected to the technical analysis, and his artistic views (particularly on Neue Musik) are placed in a wider context of the thought of the era.

"Muzyka", 2018

Recenzja edycji: Władysław Żeleński, „Goplana”. Opera romantyczna w trzech aktach. Partytura orki... more Recenzja edycji: Władysław Żeleński, „Goplana”. Opera romantyczna w trzech aktach. Partytura orkiestrowa (Wien 1897), wyd. faksymilowe, wyd. i wstępem opatrzył Grzegorz Zieziula, Warszawa 2016

"Granice muzyki – granice wolności. Wokół konferencji kompozytorów i krytyków muzycznych w Łagowie Lubuskim w 1949 roku", red. K. Brzechczyn, R. Ciesielski, 2021

[Shaping of the political views of Zofia Lissa on the basis of her publications from the Lviv per... more [Shaping of the political views of Zofia Lissa on the basis of her publications from the Lviv period (1929–1939)]
Celem artykułu jest zebranie informacji dotyczących współpracy Zofii Lissy z lwowskim dziennikiem polsko-żydowskim „Chwila”. Materiał ten daje możliwość szczegółowego odtworzenia biografii uczonej w latach 1929-1939 (działalność pianistyczna, pedagogiczna, wykładowa), w tym jej związków z miejscowym środowiskiem żydowskim, jako współpracowniczki żydowskich organizacji społeczno-kulturalnych (Żydowskie Towarzystwo Artystyczno-Literackie, Towarzystwo Studentek Żydowskich). Na podstawie artykułów zamieszczonych przez Lissę w „Chwili” można prześledzić rozwój jej zainteresowań naukowych, obejmujących z początku tzw. tematy „mniejsze” (kultura kobiet, muzyka popularna, pedagogika muzyczna), a następnie rozciągających się na estetykę, psychologię muzyki, historię muzyki, instrumentologię, zagadnienia muzyki współczesnej i filmowej. Szczególny nacisk zostanie położony na zaprezentowanie Lissy jako autorki programowych wypowiedzi o muzyce żydowskiej. Serią tych artykułów uczona zadebiutowała w „Chwili”, tuż po uzyskaniu doktoratu (1929), jawnie demonstrując swoją żydowską tożsamość, czego nie czyniła nigdy na łamach prasy polskiej. „Żydowskie” teksty Lissy opublikowane w „Chwili” stanowią pionierski wkład w rodzimą interpretację zagadnień dotyczących tzw. szkoły żydowskiej w muzyce, jak również rasizmu i antysemityzmu.

"Polski Rocznik Muzykologiczny", 2021

[Music in the Polish-Jewish theatre in the first decades of the 20th century in the light of surv... more [Music in the Polish-Jewish theatre in the first decades of the 20th century in the light of surviving sources]
The article presents the few surviving documents concerning the incidental music to Polish-Jewish plays performed on the Polish stages in the first decades of the 20th century (until 1939). This theatre was to constitute a space for the dialogue between the Jewish and Polish communities. The idea of its creators was to reject the existing, usually negative, way of presenting Jews in Polish theatre as well as to show authentic Jewish life — customs, rituals, music and dances — on stage. A breakthrough in both of these areas came with the so-called Jewish plays of Gabriela Zapolska — Małka Szwarcenkopf and Jojne Firułkes. The idea of the Polish-Jewish theatre was then developed by Marek Arnsztajn (Andrzej Marek). Referring to the surviving sources (scores as well as press reviews and notes in directors’ copies of the scripts), the author analyses music to two performances of Małka Szwarcenkopf, and presents the musical appendix to the Polish version of An-ski’s Dybbuk published in 192...

"Muzykolog – humanista wobec doświadczenia muzyki w kulturze. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Małgorzacie Woźnej-Stankiewicz", red. M. Dziadek, Z. Fabiańska, 2021

"Długi wiek XIX w muzyce : pytania - problemy - interpretacje", t. 1, red. M. Sułek, G. Zieziula, 2020

[Stylization of Jewish music in the 19th century Polish theater] One of the popular, among the Po... more [Stylization of Jewish music in the 19th century Polish theater]
One of the popular, among the Polish audience, themes of the 19th century theater plays was the life of Polish Jews. The basic trail of interpretation of Jewish morality and mentality was based on the stereotype of the Jew as a “stranger”. Most of the Jewish characters who went through Polish main and provincial theater stages of the 19th century – originated from the diaspora. In the manner of portraying their relations with the Polish community, a constant tendency to use the characteristics of a distinct Jewish culture was revealed. The “otherness” of the Jews shown in the Polish theater was marked by their appearance, language and music. Many Jewish-themed plays, which are the subject of analysis in this article, belonged to the genres which were profusely using music and dance in its artistic settings (in the 19th century, these were mainly vaudeville), however, at the beginning of the 20th century, the Jewish theme was also included in the “classical drama” (as in “Jewish” plays by Gabriela Zapolska). On the basis of the collected source material, the author reconstructs a set of conventional ways to stylize Jewish music, paying attention to the connection of ideas of authors (known by name or not) with the folk music of Polish Jews. The article deals with the stylizations of the famous “majufes” and dance called in Yiddish “cheischik”, with the reconstruction of music for Jewish engagement, wedding, purim ball, etc., with religious singing (nigunim, Sabbath songs performed at home) or cheder songs, and finally – with taking over the stylistics of the klezmer band sound for the theater scene.

„Studia Chopinowskie” , 2020

"Życie - Twórczość - Konteksty. Eseje o Stanisławie Moniuszce", red. M. Dziadek, 2019

"Kontrinterpretacje", red. E. Suszek, M. Piotrowska-Grot, A. Świeściak, 2018

"Muzyka", 2018

[Jewish songs performed in concert venues in Prague during the period between the two world wars]... more [Jewish songs performed in concert venues in Prague during the period between the two world wars]
A distinguishing characteristic of the music culture of Prague, which was then one of the leading centres of music culture in Central Europe, was its multiculturalism. The city, and its German-speaking part in particular, was receptive – among other influences – to Jewish culture. As early as in the 1920s, it could be observed that Jewish songs were becoming in vogue in Prague. They were performed in the major concert halls in Prague (Urania, Mozarteum, The Lucerna Palace, the hall of the German theatre, and others) in Hebrew and in Yiddish by local and visiting cantors and professional singers specializing in Jewish repertoire, including many newcomers from the territories of former Russia. In the first part of the article, the author discusses the origins of the popularity of Jewish songs (or, broadly speaking, Jewish music) in the concert venues of Prague during the period between the two world Wars. In the latter part of the article, the author chronicles the performances of Jewish songs in their synagogue, art and folk versions (performed by both Jewish and non-Jewish artists: cantors, opera and cabaret singers, or reciters) in the Prague venues during the prewar period, listing the performers and, where possible, the compositions.

"Czech and Slovak Journal of Humanities. Musicologica", 2017

"Władysław Żelenski i krakowski salon muzyczny: tożsamość kulturowa w czasach braku państwowości", red. G. Mania, P. Różański, 2017

„Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”, 2017

The interbellum was a period when the spontaneous popularity of Jewish music was born. Its expans... more The interbellum was a period when the spontaneous popularity of Jewish music was born. Its expansion in the area of general culture coincided with the rise of a strong institutional and media backing for the musical activities (which means that this music had to have a market value), and on the other hand—with the revival of the national Jewish movement in its various ideological forms, all of which acknowledged a significant role for fostering their own culture. At that time, Prague was the third most important (after Vienna and Berlin) center of Jewish culture in Central Europe, and it strongly influenced the neighboring centers such as Bratislava, Budapest, or—the closest to the author of this abstract—Warsaw. In this paper, various aspects of the Jewish music’s presence in the general musical life of the interwar Prague are being discussed, namely: the open musical activity of Jewish organizations and synagogues, Jewish instrumental and choral music, as well as Jewish songs (synagogal, folk and artistic) performed in the concert halls of Prague, the activity of the group of young Jewish composers (among others: Walter Süskind, Mieczysław Kolinski, Berthold Kobias, Hermann Weiss and Frank Pollak) who formed the so-called “New Jewish School” in music, and finally, writing about Jewish music.

"Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Muzyczna”, 2017

Do dziś nie powstała żadna praca traktująca szerzej o recepcji twórczości Żeleńskiego, co jest sw... more Do dziś nie powstała żadna praca traktująca szerzej o recepcji twórczości Żeleńskiego, co jest swoistym paradoksem, jako że za życia Władysława Żeleńskiego pisano o nim bardzo wiele. W samym tylko czasopiśmiennictwie z lat 1857–1939 (wyłączając dzienniki) znaleźć można prawie 850 artykułów i wzmianek prasowych o kompozytorze, wliczając w to materiały napisane bądź autoryzowane przez niego samego (np. wywiady). Korpus owych źródeł, stanowiący podstawę niniejszego opracowania, należy traktować nie tylko jako zasób informacji o muzyce Żeleńskiego i jej społecznej recepcji, ale i nie mniej istotną podstawę relacji na temat dziejów polskiej krytyki muzycznej.

W ramach czasowych, które wyznaczają zgromadzone w tej pracy źródła, mieszczą się trzy epoki polskiej kultury: pozytywizm (1860–1890), Młoda Polska (1890–1914) i dwudziestolecie międzywojenne (1918–1939). Każda z tych epok odcisnęła na piśmiennictwie poświęconym Żeleńskiemu wyraźny ślad w postaci refleksów aktualnej problematyki estetycznej oraz społeczno-politycznej. Czołowi krytycy muzyczni okresu pozytywizmu, którzy pisali o Żeleńskim w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku — Józef Sikorski, Jan Kleczyński, Władysław Wiślicki czy Władysław Górski — przejęli poglądy swoich współczesnych — autorów tzw. „młodej prasy”, o których Barbara Skarga napisała, że „przystąpili […] do oczyszczenia terenu z wszelkiego rodzaju przeżytków i mitów kultywowanych w społeczeństwie polskim”. Kontekstem wypowiedzi o Żeleńskim powstałych w okresie pozytywizmu są właśnie rozrachunki z polską kulturą muzyczną I połowy XIX wieku, przede wszystkim walka z trywialną odmianą krajowej twórczości muzycznej, bazującą na zbanalizowanych wzorcach muzyki narodowej. Przestarzałemu modelowi „krajowej” kultury muzycznej przeciwstawili ówcześni krytycy uniwersalny wzorzec europejski, oparty na pogłębionym sposobie obcowania z muzyką jako sztuką idealną, posiadającą wysokie walory duchowe. W kompleks tych właśnie zagadnień została wpisana przez polskich krytyków epoki pozytywizmu twórczość Władysława Żeleńskiego.

Następny okres — buntowniczej Młodej Polski — przyniósł charakterystyczne przewartościowania. Krytycy z pokolenia, które doszło do głosu na przełomie XIX i XX wieku —byli wśród nich wykształceni muzykolodzy: Adolf Chybiński, Zdzisław Jachimecki, Henryk Opieński, Józef Reiss — dokonali próby reinterpretacji przebrzmiałych standardów polskiej twórczości epoki „małego romantyzmu”, w tym konwencjonalnej postaci muzyki narodowej. Narodziny polskiej odmiany muzycznego modernizmu i towarzyszący im ze strony krytyków kult nowoczesności zrodziły skłonność do umniejszania dokonań kompozytorów starszego pokolenia — wśród nich i Żeleńskiego, który otrzymał wówczas etykietkę konserwatysty. Na temperaturę młodopolskich sporów o starą i nową twórczość wpłynął ponadto problem kultury narodowej, odnowiony w okresie rosnących wpływów politycznych narodowej demokracji. On też zadecydował o sposobie, w jaki opisywano twórczość Żeleńskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. W tym okresie poświęcano Żeleńskiemu głównie teksty okolicznościowe, eksponujące jego rolę jako nestora kompozytorów polskich, a po śmierci — zasłużonego pracownika na niwie kultury narodowej. W takich tekstach na ogół rezygnowano z ocen jego twórczości albo redukowano je do ogólnikowych gestów uznania dla jego dzieła jako dla narodowego dziedzictwa; problem konserwatyzmu muzyki Żeleńskiego zszedł po roku 1918 na dalszy plan.

(Z autorskiego wstępu do książki)

"Muzyka polska za granicą", t. 4: "Wśród Słowian", red. B. Bolesławska-Lewandowska, J. Guzy-Pasiak, 2023

Artykuł jest poświęcony obecności muzyki polskiej w programach nadawanych przez Radio Praha w lat... more Artykuł jest poświęcony obecności muzyki polskiej w programach nadawanych przez Radio Praha w latach 1923-1939. Podstawę źródłową stanowią przechowywane w Archiwum Czeskiego Radia w Pradze (Archiv Českého rozhlasu) czasopisma Radiojournal 1923-1938 i Týden rozhlasu (I-VI 1935, 1939), a także informacje z prasy polskiej oraz z tygodnika Radio Wien, w którym publikowano szczegółowe programy radiowe ważniejszych radiostacji europejskich. Wstępne rozważania stanowią próbę umiejscowienia programów muzycznych w strukturze organizacyjnej Radia Praha. Zrekonstruowane programy audycji z muzyką polską, pogrupowane według ich funkcji (koncerty z okazji polskich świąt narodowych i audycje propagandowe, koncerty realizowane w ramach międzynarodowej unii radiowej mające za cel popularyzację dokonań kultur narodowych, muzyka polska jako część repertuaru obiegowego, jak np. twórczość Fryderyka Chopina), stały się punktem wyjścia próby rozpoznania źródeł polityki repertuarowej Czeskiego Radia jako stacji realizującej oficjalne czechosłowackie projekty kulturalne. Wskazane zostały preferencje twórców audycji poświęconych muzyce polskiej w zakresie ich programów. Zwrócono też uwagę na powiązania programów koncertowych i wykonawców prezentowanych na antenie z aktualnymi koniunkturami personalnymi.

"Selva musicologica. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Zofii Dobrzańskiej-Fabiańskiej w 70. rocznicę urodzin", red. J. Kubieniec, P. Wilk, 2024

Czołową rolę w rozwoju żydowskiej muzyki synagogalnej w XIX wieku odegrał wiedeński kantor i komp... more Czołową rolę w rozwoju żydowskiej muzyki synagogalnej w XIX wieku odegrał wiedeński kantor i kompozytor Salomon Sulzer (1804–1890). Wydanie zbioru śpiewów synagogalnych jego autorstwa pt. Schir Zion (I cz. – 1840, II cz. – 1865) przyniosło mu wielkie uznanie zarówno w kręgach żydowskich, jak i nieżydowskich. Promowany przez Sulzera model zeuropeizowanej żydowskiej muzyki synagogalnej aż do II wojny światowej stanowił trzon repertuaru synagogalnego w Europie Środkowej. Z jednej strony odpowiadał on bowiem reformom liturgii żydowskiej, z drugiej zaś charakteryzował się wysokim poziomem artystycznym. Celem artykułu jest ukazanie roli, jaką odegrał Salomon Sulzer i jego zbiór w kulturze muzycznej Żydów wybranych ośrodków środkowoeuropejskich (m.in. Berlin, Wiedeń, Praga), a także USA, gdzie powstało zjawisko nazwane przez badaczy „sulzerismem” i wprost „sulzermanią”.

„Żydzi w kulturze muzycznej Galicji”, t. 2: „Galicja – pamięć i przeszłość”, red. E. Nidecka, 2023

[Reflection on Jewish Music in the Pages of Polish-Jewish Daily “Chwila”] The Polish-Jewish daily... more [Reflection on Jewish Music in the Pages of Polish-Jewish Daily “Chwila”]
The Polish-Jewish daily “Chwila”, published in Lviv in the years 1919–1939, was a Zionist press organ, reaching both the Jewish and Polish circles. This opinion-forming magazine made its columns available to influential Jewish writers, such as Isaac Leib Peretz or Hermann Hesse, and also ran extensive columns devoted to literary, theater, music and art criticism, thanks to which it is today a valuable source for researchers of the history of ideas and art. Among the prominent critics who contributed to “Chwila”, we can mention, among others: Henryk Herscheles (from 1931 editor-in-chief of the magazine) and Alfred Plohn (head of its music department and active organizer of Lviv’s cultural life). The young generation of reviewers also had a voice there, among whom Zofia Lissa stood out. This article discusses critical and theoretical texts on Jewish music published in “Chwila” in the interwar period. Their creators were both writers associated with Lviv (Plohn, Lissa) and foreign authors who sent their correspondence to Lviv or whose texts were translated due to their high substantive value. Among the main issues addressed in the works analyzed in this paper were: the definition and essence of Jewish music, the activity of composers of Jewish origin, the “Jewishness” of composers and its manifestations, new Jewish music (represented by representatives of the so-called “new Jewish school in music” and the new-Hebrew direction), research on Jewish music (its history and sources). The literature reconstructed and discussed here allows to recognize the intellectual and ideological background of its creators, as well as to familiarize oneself with the most important discussions about Jewish music that took place in the Lviv Jewish community at the relevant time.

„Fontes Artis Musicae”, 2023

The authors of this article conduct a contextual analysis of iconographic sources - satirical dra... more The authors of this article conduct a contextual analysis of iconographic sources - satirical drawings and caricatures, the protagonist of which is the famous pianist, composer and politician Ignacy Jan Paderewski (1860–1941) with his accompanying attribute – a grand piano. Illustrations used for the research come from magazines of different social scope, content and artistic level, as well as political colour; the majority of which are English, German and Polish-language newspapers from 1893–1939. Organizing these sources and confronting their message with the information found in the daily press of the time made it possible to identify and describe the various functions that Paderewski’s instrument played in the satirical discourse and, thus - in the consciousness of the recipient of mass culture. The presence of a grand piano made it possible, for example, to instantly recognize Paderewski as a pianist; it explained the artist’s enormous income (an instrument as a “machine” to multiply wealth) and gave space to reproduce the myth about his supernatural pianistic abilities (in the extreme imaginations of cartoonists, virtuosity distanced Paderewski from what is earthly). Finally, his grand piano symbolised power - both in an artistic sense (absolute power over the concert audience) and political sense (control over opponents in disputes taking place in Poland and the international arena).

"Musicologica Olomucensia", 2016

The article is devoted to the presentation and interpretation of critical-musical works of Max Br... more The article is devoted to the presentation and interpretation of critical-musical works of Max Brod, Czech-born German-Israeli writer, composer and librettist, best known as a mo-nographer of Franz Kafka. On the basis of the press articles (published, inter alia, in German-speaking daily "Prager Tagblatt"), the author analyzes and systematizes Brod’s views on musi-cal art. Significantly, in the center of the critic’s interest were found to be such composers as Leoš Janáček, Gustav Mahler and Arnold Schönberg. The press articles concerning Jewish music, more specifically – the “Jewish element” (“Jewishness”) in music are discussed in de-tail. The author also attempts to answer whether the Zionist element of Max Brod’s worldview could have affected his professional evaluation of musical pieces. At the end of the article critical-musical skills of Max Brod are subjected to the technical analysis, and his artistic views (particularly on Neue Musik) are placed in a wider context of the thought of the era.

"Muzyka", 2018

Recenzja edycji: Władysław Żeleński, „Goplana”. Opera romantyczna w trzech aktach. Partytura orki... more Recenzja edycji: Władysław Żeleński, „Goplana”. Opera romantyczna w trzech aktach. Partytura orkiestrowa (Wien 1897), wyd. faksymilowe, wyd. i wstępem opatrzył Grzegorz Zieziula, Warszawa 2016

"Granice muzyki – granice wolności. Wokół konferencji kompozytorów i krytyków muzycznych w Łagowie Lubuskim w 1949 roku", red. K. Brzechczyn, R. Ciesielski, 2021

[Shaping of the political views of Zofia Lissa on the basis of her publications from the Lviv per... more [Shaping of the political views of Zofia Lissa on the basis of her publications from the Lviv period (1929–1939)]
Celem artykułu jest zebranie informacji dotyczących współpracy Zofii Lissy z lwowskim dziennikiem polsko-żydowskim „Chwila”. Materiał ten daje możliwość szczegółowego odtworzenia biografii uczonej w latach 1929-1939 (działalność pianistyczna, pedagogiczna, wykładowa), w tym jej związków z miejscowym środowiskiem żydowskim, jako współpracowniczki żydowskich organizacji społeczno-kulturalnych (Żydowskie Towarzystwo Artystyczno-Literackie, Towarzystwo Studentek Żydowskich). Na podstawie artykułów zamieszczonych przez Lissę w „Chwili” można prześledzić rozwój jej zainteresowań naukowych, obejmujących z początku tzw. tematy „mniejsze” (kultura kobiet, muzyka popularna, pedagogika muzyczna), a następnie rozciągających się na estetykę, psychologię muzyki, historię muzyki, instrumentologię, zagadnienia muzyki współczesnej i filmowej. Szczególny nacisk zostanie położony na zaprezentowanie Lissy jako autorki programowych wypowiedzi o muzyce żydowskiej. Serią tych artykułów uczona zadebiutowała w „Chwili”, tuż po uzyskaniu doktoratu (1929), jawnie demonstrując swoją żydowską tożsamość, czego nie czyniła nigdy na łamach prasy polskiej. „Żydowskie” teksty Lissy opublikowane w „Chwili” stanowią pionierski wkład w rodzimą interpretację zagadnień dotyczących tzw. szkoły żydowskiej w muzyce, jak również rasizmu i antysemityzmu.

"Polski Rocznik Muzykologiczny", 2021

[Music in the Polish-Jewish theatre in the first decades of the 20th century in the light of surv... more [Music in the Polish-Jewish theatre in the first decades of the 20th century in the light of surviving sources]
The article presents the few surviving documents concerning the incidental music to Polish-Jewish plays performed on the Polish stages in the first decades of the 20th century (until 1939). This theatre was to constitute a space for the dialogue between the Jewish and Polish communities. The idea of its creators was to reject the existing, usually negative, way of presenting Jews in Polish theatre as well as to show authentic Jewish life — customs, rituals, music and dances — on stage. A breakthrough in both of these areas came with the so-called Jewish plays of Gabriela Zapolska — Małka Szwarcenkopf and Jojne Firułkes. The idea of the Polish-Jewish theatre was then developed by Marek Arnsztajn (Andrzej Marek). Referring to the surviving sources (scores as well as press reviews and notes in directors’ copies of the scripts), the author analyses music to two performances of Małka Szwarcenkopf, and presents the musical appendix to the Polish version of An-ski’s Dybbuk published in 192...

"Muzykolog – humanista wobec doświadczenia muzyki w kulturze. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Małgorzacie Woźnej-Stankiewicz", red. M. Dziadek, Z. Fabiańska, 2021

"Długi wiek XIX w muzyce : pytania - problemy - interpretacje", t. 1, red. M. Sułek, G. Zieziula, 2020

[Stylization of Jewish music in the 19th century Polish theater] One of the popular, among the Po... more [Stylization of Jewish music in the 19th century Polish theater]
One of the popular, among the Polish audience, themes of the 19th century theater plays was the life of Polish Jews. The basic trail of interpretation of Jewish morality and mentality was based on the stereotype of the Jew as a “stranger”. Most of the Jewish characters who went through Polish main and provincial theater stages of the 19th century – originated from the diaspora. In the manner of portraying their relations with the Polish community, a constant tendency to use the characteristics of a distinct Jewish culture was revealed. The “otherness” of the Jews shown in the Polish theater was marked by their appearance, language and music. Many Jewish-themed plays, which are the subject of analysis in this article, belonged to the genres which were profusely using music and dance in its artistic settings (in the 19th century, these were mainly vaudeville), however, at the beginning of the 20th century, the Jewish theme was also included in the “classical drama” (as in “Jewish” plays by Gabriela Zapolska). On the basis of the collected source material, the author reconstructs a set of conventional ways to stylize Jewish music, paying attention to the connection of ideas of authors (known by name or not) with the folk music of Polish Jews. The article deals with the stylizations of the famous “majufes” and dance called in Yiddish “cheischik”, with the reconstruction of music for Jewish engagement, wedding, purim ball, etc., with religious singing (nigunim, Sabbath songs performed at home) or cheder songs, and finally – with taking over the stylistics of the klezmer band sound for the theater scene.

„Studia Chopinowskie” , 2020

"Życie - Twórczość - Konteksty. Eseje o Stanisławie Moniuszce", red. M. Dziadek, 2019

"Kontrinterpretacje", red. E. Suszek, M. Piotrowska-Grot, A. Świeściak, 2018

"Muzyka", 2018

[Jewish songs performed in concert venues in Prague during the period between the two world wars]... more [Jewish songs performed in concert venues in Prague during the period between the two world wars]
A distinguishing characteristic of the music culture of Prague, which was then one of the leading centres of music culture in Central Europe, was its multiculturalism. The city, and its German-speaking part in particular, was receptive – among other influences – to Jewish culture. As early as in the 1920s, it could be observed that Jewish songs were becoming in vogue in Prague. They were performed in the major concert halls in Prague (Urania, Mozarteum, The Lucerna Palace, the hall of the German theatre, and others) in Hebrew and in Yiddish by local and visiting cantors and professional singers specializing in Jewish repertoire, including many newcomers from the territories of former Russia. In the first part of the article, the author discusses the origins of the popularity of Jewish songs (or, broadly speaking, Jewish music) in the concert venues of Prague during the period between the two world Wars. In the latter part of the article, the author chronicles the performances of Jewish songs in their synagogue, art and folk versions (performed by both Jewish and non-Jewish artists: cantors, opera and cabaret singers, or reciters) in the Prague venues during the prewar period, listing the performers and, where possible, the compositions.

"Czech and Slovak Journal of Humanities. Musicologica", 2017

"Władysław Żelenski i krakowski salon muzyczny: tożsamość kulturowa w czasach braku państwowości", red. G. Mania, P. Różański, 2017

„Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”, 2017

The interbellum was a period when the spontaneous popularity of Jewish music was born. Its expans... more The interbellum was a period when the spontaneous popularity of Jewish music was born. Its expansion in the area of general culture coincided with the rise of a strong institutional and media backing for the musical activities (which means that this music had to have a market value), and on the other hand—with the revival of the national Jewish movement in its various ideological forms, all of which acknowledged a significant role for fostering their own culture. At that time, Prague was the third most important (after Vienna and Berlin) center of Jewish culture in Central Europe, and it strongly influenced the neighboring centers such as Bratislava, Budapest, or—the closest to the author of this abstract—Warsaw. In this paper, various aspects of the Jewish music’s presence in the general musical life of the interwar Prague are being discussed, namely: the open musical activity of Jewish organizations and synagogues, Jewish instrumental and choral music, as well as Jewish songs (synagogal, folk and artistic) performed in the concert halls of Prague, the activity of the group of young Jewish composers (among others: Walter Süskind, Mieczysław Kolinski, Berthold Kobias, Hermann Weiss and Frank Pollak) who formed the so-called “New Jewish School” in music, and finally, writing about Jewish music.

"Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Muzyczna”, 2017

"Krytyka muzyczna. Krytyka operowa", red. M. Bristiger, R. Ciesielski, 2016