Ferruh Özpilavcı | Marmara University (original) (raw)

Papers by Ferruh Özpilavcı

Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûc... more Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûcî ile birlikte en popüler metinler arasında yer almaktadır. Medrese mü edatında temel ders kitabı olarak uzun süre okutulan bu eser, bunun bir neticesi olarak, tarih boyunca şerh, hâşiye, ta'lîkât, tercüme gibi farklı formlarda çok sayıda çalışmaya konu edilmiştir. Makalemizin konusunu oluşturan Şerhu'l-mevâzi'i'l-müşkile mine'r-Risâleti'ş-Şemsiyye 'l-kavâ'idi'l-mantıkiyye adlı eser de Şemsiyye üzerine yazılmış olup, bahsi geçen şerh ve hâşiye literatürünün bir örneğidir. Bu makalede, öncelikle araştırmalarımızda elde ettiğimiz bulgulara dayanarak şerhin hangi müellife ait olduğu konusunu ele alacağız. Bunu yaparken öncelikle mevcut kaynaklarda esere dair bir bilginin olup olmadığını tespit edip, ardından eserin kendisine ait olduğunu düşündüğümüz Kâtibî'nin diğer mantık eserlerinin muhtevasıyla şerhin içeriğini mukayese edeceğiz. Tespit ettiğimiz benzerlikleri tablolar hâlinde aktararak mukayeseye imkân verecek şekilde okuyucuya sunacağız. Ardından eserin günümüze ulaşan tek nüshasının kodikolojik özelliklerini aktaracağız. İkinci kısımda ise şerhin içeriğini değerlendireceğiz. Şârihin, Şemsiyye' de kapalı olduğunu düşünüp açıkladığı konuların yanında, ana metinde hiç değinilmeyen konulara dair yaptığı katkıları da tespit edeceğiz. Üçüncü bölümde ise şârihin ana metni yorumlarken hangi metodları kullandığını ve şerhin icra ettiği fonksiyonları ortaya koyacağız. Böylece şerhin, ana metni sadece lafzî olarak açıklamakla kalmayıp, görselleştirme, alıntı kaynağını ortaya çıkarma, bağlam oluşturma vb. gibi farklı işlevler de icra ettiğini göstermiş olacağız. Son kısımda ise şerhin tahkikli metnini aktararak çalışmamızı tamamlayacağız.

Usul İslam Araştırmaları, Jul 1, 2015

İslami ilimler dergisi, 2015

Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olust... more Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olusturucu metinler etrafinda seyretmis, bu baglamda Ebheri’nin Isâguci ’si, Kâtibi’nin Şemsiyye ’si ve Taftazâni’nin Tehzib ’i one cikmistir. Bu eserlerin yaninda daha cok dini ilimler odakli farkli bir mantik geleneginin olustugu Misir-Magrib bolgesinde ise Huneci’nin Cumel ’i ve Ahdari’nin Sullem ’iyle birlikte one cikan ‘gelenek olusturucu’ metinlerden biri de Muhammed b. Yusuf es-Senusi’nin ‘ Muhtasaru’l-Mantik ’ isimli eseridir. Bu makalede, Senusi’nin Muhtasar ’i, bu eserine bizzat kendisi tarafindan yazilmis olan Şerhu’l-Muhtasar fi Ilmi’l-Mantik isimli serhi ile birlikte incelenmekte ve klasik mantik tarihi icindeki yeri belirlenmeye calisilmaktadir. Anahtar Kelimeler: Muhammed b. Yusuf es-Senusi, Mantik, 13. Yuzyil Sonrasi Mantik, Misir-Magrib Mantik Gelenegi; Muhtasar; Muhtasaru’l-Mantik.

DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals), Jun 1, 2009

This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influen... more This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influential in Islamic, as it was in medieval Latin scholastic logic. In Islamic logic, as in the Alexandrian and Syriac before it, Eisagoge, means "Introduction", was put at the head of the Aristotelian Organon. The importance which the Muslim scholars attached to the Eisagoge of Porphyry is evident from the large number of commentaries they wrote on it. Many of the philosophers such as, Farabi, Ibn Sina and Ikhwan al-Safa produced their own Îsâgûcî, or Madhal which means "Introduction" in Arabic. Abu al-Faraj Ibn Al-Tayyib, notable Iraqi Nestorian philosopher, physician, theologian, and canon lawyer who flourished in Baghdad in the first half of the eleventh century, wrote a commentary on Porphyry's Eisagoge, the kind of which is usually called Great or Long Commentary. This study explores Ibn al-Tayyib's statements, opinions, his Aristotelian point of view and his contributions to Logic throughout his "Commentary" which he saw it as one of the best ways of philosophizing.

Kıbrıs islâm tetkikleri merkezi dergisi, Jun 22, 2021

Öz 13. yüzyıl İslâm dünyası, mantık tarihi bakımından büyük mantıkçıların ve zirve eserlerin orta... more Öz 13. yüzyıl İslâm dünyası, mantık tarihi bakımından büyük mantıkçıların ve zirve eserlerin ortaya çıktığı, bilimsel açıdan oldukça verimli bir dönemdir. Kuşkusuz bu yüzyılın felsefe ve mantık alanında en önde gelen simalarından biri, büyük matematikçi, mantıkçı ve filozof Nasîrüddin Tûsî'dir (ö. 1274). Pek çok değerli eserler vermiş olan Tûsî'nin kaleme almış olduğu Esâsü'l-İktibâs fi'l-Mantık isimli çalışması, İbn Sînâ'nın (ö. 1037) meşhur ansiklopedik felsefe eseri, Kitâbü'ş-Şifâ'nın mantığa dair ilk dokuz kitabını kendine model almış, çağına kadarki tüm meseleleri de kuşatıp yetkin bir ifade ve özgün katkılarıyla İslam mantık tarihinin şaheserleri arasında yer almıştır. Siyasi alandaki başarıları gibi bilimsel ve kültürel alanda da önemli faaliyetler gerçekleştirmiş olan Fatih Sultan Mehmed (ö. 1481), Farsça yazılmış olan bu önemli mantık eserinin, daha yaygın ve faydalı bir işlevselliğe kavuşması için Şeyhülislam Molla Hüsrev'e (ö. 1480) Arapçaya çevrilmesini emretmiş ve bu önemli görevi, kendisi de büyük bir fakih ve mantıkçı olan Molla Hüsrev başarıyla tamamlayarak tercümesini Padişaha

Dinbilimleri akademik araştırma dergisi, Jun 1, 2010

Özet 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat'ta yaşamış olan ve Meşşâî felsefeye yönelttiği önem... more Özet 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat'ta yaşamış olan ve Meşşâî felsefeye yönelttiği önemli tenkitleriyle tanınan filozof ve tabip Ebü'l-Berekât el-Bağdâdî (1077-1152), ilerleyen yaşında İslamiyet'i seçmiş Yahudi asıllı bir filozof olarak felsefî düşüncenin evrensel ve birikimsel yapısının en çarpıcı örneklerinden biridir. Özellikle Aristotelesçi felsefeye yönelik eleştirileri ve Sünnî akideye uygun görüşleriyle öne çıkan Ebü'l Berekât el-Bağdâdî'nin, felsefenin merkezî konularından biri olan nedensellik hakkındaki görüşlerinin ve bu bağlamda Meşşâî gelenek içindeki konumunun tespiti ve değerlendirmesi, bu makalenin konusunu oluşturmaktadır.

Beü İlahiyat Fakültesi dergisi, Jun 30, 2015

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Dec 15, 2017

Dâvûd-i Karsî'nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi Öz: Osma... more Dâvûd-i Karsî'nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi Öz: Osmanlı'nın mantık açısından verimli dönemlerinden biri sayılan XVIII. yüzyılın önemli din bilgini ve mantıkçısı Davud-i Karsî (ö. 1169/1756), özellikle Arap dili, kelâm, hadis ve mantık alanındaki çalışmalarıyla temayüz etmiştir. İmam Birgivī (ö. 981/1573) ve öğretisine özel ilgi duyması, Kahire'de uzun yıllar kalıp orada Mısır-Mağrib bölgesi ilmi geleneğini tevarüs ederek müderrislik yapmasıyla dikkat çeken Karsî'nin eserleri incelendiğinde aslında mantıkçı yönünün ne kadar güçlü ve birincil seviyede olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Ebherî'nin meşhur eseri Îsâġûcî'ye Karsî'nin yapmış olduğu şerh incelenerek değerlendirildi ve eleştirmeli metin neşri gerçekleştirildi. Karsî'nin hayatı ve eserleriyle ilgili bilgi verildikten sonra onun aslında pek çalışılmamış ve gün yüzüne çıkmamış olan on iki adet mantık çalışmasının tespit ve tanıtımını yapıldı. Karsî'nin Îsâġûcî'den başka yine meşhur olan Necmüddîn Kâtibî'nin Şemsiyye'si ve Sa'düddîn Teftâzânî'nin Tehzîbu'l-manṭıḳ'ına da şerhler yazdığı tespit edildi. Tahkiki yapılan eserin tespit edilebilen tüm nüshaları hakkında da bilgi verilerek aslında Îsâġûcî'ye alternatif bir el-Îsâġûci'l-cedîd isimli eser daha kaleme almış olan Karsî'nin, Molla Fenârî (ö. 834/1431) ve Hüsam Kātî (ö. 760/1359) gibi meşhur mantıkçı şarihler karşısında mantık mevzularında kendi özgün yaklaşımları, eleştirileri ve katkıları tespit edilerek değerlendirildi.

DergiPark (Istanbul University), Jun 15, 2009

This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influen... more This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influential in Islamic, as it was in medieval Latin scholastic logic. In Islamic logic, as in the Alexandrian and Syriac before it, Eisagoge, means "Introduction", was put at the head of the Aristotelian Organon. The importance which the Muslim scholars attached to the Eisagoge of Porphyry is evident from the large number of commentaries they wrote on it. Many of the philosophers such as, Farabi, Ibn Sina and Ikhwan al-Safa produced their own Îsâgûcî, or Madhal which means "Introduction" in Arabic. Abu al-Faraj Ibn Al-Tayyib, notable Iraqi Nestorian philosopher, physician, theologian, and canon lawyer who flourished in Baghdad in the first half of the eleventh century, wrote a commentary on Porphyry's Eisagoge, the kind of which is usually called Great or Long Commentary. This study explores Ibn al-Tayyib's statements, opinions, his Aristotelian point of view and his contributions to Logic throughout his "Commentary" which he saw it as one of the best ways of philosophizing.

Osmanlı'da İlm-i Mantık ve Münazara, 2022

İstanbul Sütlüce'de bulunan Hasîrîzâde Dergâhında 1266/1850 yılında doğan Hasîrîzâde Elif Efendi'... more İstanbul Sütlüce'de bulunan Hasîrîzâde Dergâhında 1266/1850 yılında doğan Hasîrîzâde Elif Efendi'nin (ö. 1927) büyük dedesi Şeyh Halil Efendi, aslen Mısır'ın Demenhûr şehrindendir ve 18. yüzyılın başlarında ticaret için geldiği İstanbul'a yerleşmiştir. Hasırcılıkla uğraşan ve sarayda hasırcıbaşı olarak çalışan oğlu Emin Ağa'nın hasır dükkânında çokça vakit geçirdiğinden "Hasırcı Şeyh" diye tanınan Halil Efendi'nin soyundan gelenler, sonrasında Hasîrîzâde nisbesiyle anılmıştır. 1 Demenhûr şehrini mantıkçılar, Ebû Zeyd el-Ahdarî'nin (ö. 983/1575) meşhur manzum mantık eseri es-Süllemü'l-mürevnak'a 2 Îzâhu'l-mübhem min me'âni's-Süllem ismiyle meşhur bir şerh yazmış olan Ezher Şeyhi Ahmed b. Abdülmün'im ed-Demenhûrî'den 3 (ö. 1192/1778) bilirler.

Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îs... more Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûcî ile birlikte en popüler metinler arasında yer almaktadır. Medrese müfredatında temel ders kitabı olarak uzun süre okutulan bu eser, bunun bir neticesi olarak, tarih boyunca şerh, hâşiye, ta'lîkât, tercüme gibi farklı formlarda çok sayıda çalışmaya konu edilmiştir. Makalemizin konusunu oluşturan Şerhu'l-mevâzi'i'l-müşkile mine'r-Risâleti'ş-Şemsiyye fi'l-kavâ'idi'l-mantıkiyye adlı eser de Şemsiyye üzerine yazılmış olup, bahsi geçen şerh ve hâşiye literatürünün bir örneğidir. Bu makalede, öncelikle araştırmalarımızda elde ettiğimiz bulgulara dayanarak şerhin hangi müellife ait olduğu konusunu ele alacağız. Bunu yaparken öncelikle mevcut kaynaklarda esere dair bir bilginin olup olmadığını tespit edip, ardından eserin kendisine ait olduğunu düşündüğümüz Kâtibî'nin diğer mantık eserlerinin muhtevasıyla şerhin içeriğini mukayese edeceğiz. Tespit ett...

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2021

Öz: İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) en başat felsefi eseri kuşkusuz mantık, tabiat, matematik ve ilahi... more Öz: İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) en başat felsefi eseri kuşkusuz mantık, tabiat, matematik ve ilahiyat ana bölümlerinden oluşan eş-Şifâ külliyatıdır. Onun şiir-poetikaya dair görüşleri de ancak bu külliyatın mantık kısmının en sonundaki Fennü'ş-şi'r (Şiir Sanatı Üzerine) isimli kitabında bulunabilir. Bu makalede öncelikle Fennü'ş-şi'r'in, İbn Sînâ'nın şiir-poetika anlayışı bağlamında asıl metin olduğu gerekçelendirilmiş ve eserin mahiyetine dair genel tespitler yapılmıştır. İbn Sînâ'nın gençliğinde yazdığı el-Hikmetü'l-arûziyye'nin şiir bölümü, Fârâbî'nin Risâle fî kavânîni'ş-şu'arâ'sına dayanmaktadır ve hemen hemen tümüyle lafzen Fennü'ş-şi'r'in ilk faslında tekrar edilir. İbn Sînâ, toplam sekiz fasıldan oluşan eserinin ikinci faslından itibaren Aristoteles'in (ö. m.ö. 322) Poetika'sını hem tertip hem de içerik bakımından birebir takip etmeye başlamaktadır. Dolayısıyla eş-Şifâ'nın diğer kitapları için söylenemese de Fennü'ş-şi'r için Poetika'nın telhisi, yani orta şerhi olduğu, bu makalede iddia edilmektedir. Nitekim İbn Sînâ, eserinin sonunda yaptığının "telhis" olduğunu bizzat ifade etmekte ve hem mutlak şiir hem de kendi zamanının şiir anlayışıyla ilgili mufassal bir çalışma kaleme alacağını vaat etmekte ise de bunu gerçekleştiremediği anlaşılmaktadır. Yaptığı bu telhis çalışması içinde İbn Sînâ, Poetika metnini okuyuşunu, kendi özgün yorumunu, bakışını, uyarlamalarını, değerlendirmelerini ve katkılarını kapsamlı olarak ortaya koymaktadır ki makalede bunlar tek tek tespit edilip değerlendirilmektedir.

EBÜ’L-BEREKÂT EL-BAĞDÂDÎ’DE TABİAT FELSEFESİ 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat’ta yaşamış ... more EBÜ’L-BEREKÂT EL-BAĞDÂDÎ’DE TABİAT FELSEFESİ 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat’ta yaşamış olan ve meşşâî felsefeye yönelttiği önemli tenkitleriyle tanınan filozof ve tabip Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî (y. 1077-1152), ilerleyen yaşında İslamiyeti seçmiş Yahudi asıllı bir filozof olarak felsefî düşüncenin evrensel ve birikimsel yapısının en çarpıcı örneklerinden birini oluşturmuş-tur. Özellikle Aristotelesçi felsefeye yönelik sistem içi eleştirileriyle bağımsız ve eleşti-rel düşünceyi öne çıkaran Bağdâdî, özgün katkılarıyla felsefî geleneğin algılanma ve yorumlanma biçiminde etkili olmuştur. Bu çalışma ile onun tabiat felsefesine dair gö-rüşleri, eleştirileri ve katkıları tespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Öncelikle Aristotelesçi tabiat felsefesi, bu düşüncenin İslam dünyasına geçişi ve önceki filozoflar-daki şekline kısaca değinilmiştir. Sonra tabîî varlıklar üzerine tümel bir inceleme yapan ve ‘tabiat felsefesi’ tabirini en iyi karşılayan klasik fizik, yani ‘es-Simâu’...

Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2017

Bu kitap incelemesi Ibrahim Emiroglu ve Hulya Altunya tarafindan kaleme alinan Ornekleriyle M... more Bu kitap incelemesi Ibrahim Emiroglu ve Hulya Altunya tarafindan kaleme alinan Ornekleriyle Mantik Sozlugu isimli kitabin inceleme ve degerlendirmesini icermektedir

Journal of The Near East University Islamic Research Center, 2021

The Islamic world in the 13th century is a very scientifically productive period, when great logi... more The Islamic world in the 13th century is a very scientifically productive period, when great logicians and great works emerged in terms of logic. Undoubtedly, one of the leading figures of this century in the field of philosophy and logic is the great mathematician, logician and philosopher Nasīr al-Dīn al-Tūsī (d. 1274). Al-Tūsī, who has produced many valuable works, has written his work named Asâs al-Iqtibâs fi'l-Mantık. (The Basis of Acquisition). It has been modeled on the famous encyclopedic philosophical work of Ibn Sīnā-Avicenna (d. 1037), the first nine books of Kitâb al-Şifā (The Cure) on logic. The work has been among the masterpieces of the history of Islamic logic with its competent expression and original contributions, encompassing all matters up to its age. Ottoman Sultan Mehmed II The Conqueror (r. 1451-1481), who carried out important activities in the scientific and cultural field as well as his achievements in the political field, ordered this important work o...

Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olust... more Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olusturucu metinler etrafinda seyretmis, bu baglamda Ebheri’nin Isâguci ’si, Kâtibi’nin Şemsiyye ’si ve Taftazâni’nin Tehzib ’i one cikmistir. Bu eserlerin yaninda daha cok dini ilimler odakli farkli bir mantik geleneginin olustugu Misir-Magrib bolgesinde ise Huneci’nin Cumel ’i ve Ahdari’nin Sullem ’iyle birlikte one cikan ‘gelenek olusturucu’ metinlerden biri de Muhammed b. Yusuf es-Senusi’nin ‘ Muhtasaru’l-Mantik ’ isimli eseridir. Bu makalede, Senusi’nin Muhtasar ’i, bu eserine bizzat kendisi tarafindan yazilmis olan Şerhu’l-Muhtasar fi Ilmi’l-Mantik isimli serhi ile birlikte incelenmekte ve klasik mantik tarihi icindeki yeri belirlenmeye calisilmaktadir. Anahtar Kelimeler: Muhammed b. Yusuf es-Senusi, Mantik, 13. Yuzyil Sonrasi Mantik, Misir-Magrib Mantik Gelenegi; Muhtasar; Muhtasaru’l-Mantik.

İslam Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar, 2019

“Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin (y. 980 m) Ansiklopedisi Mefâtîhu’l-‘Ulûm’un Mantık Kısmı”, İsl... more “Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin (y. 980 m) Ansiklopedisi Mefâtîhu’l-‘Ulûm’un Mantık Kısmı”, İslam Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar, Nicholas Rescher, (Çev. Ed. Ahmet Kayacık), Litera Yayıncılık, İstanbul Aralık 2019; s. 97-114. ISBN 978-975-6023-58-7. (Bu çeviri çalışması, daha öncesinde Kayseri 2013’te yayınlanmıştır.)

Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûc... more Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûcî ile birlikte en popüler metinler arasında yer almaktadır. Medrese mü edatında temel ders kitabı olarak uzun süre okutulan bu eser, bunun bir neticesi olarak, tarih boyunca şerh, hâşiye, ta'lîkât, tercüme gibi farklı formlarda çok sayıda çalışmaya konu edilmiştir. Makalemizin konusunu oluşturan Şerhu'l-mevâzi'i'l-müşkile mine'r-Risâleti'ş-Şemsiyye 'l-kavâ'idi'l-mantıkiyye adlı eser de Şemsiyye üzerine yazılmış olup, bahsi geçen şerh ve hâşiye literatürünün bir örneğidir. Bu makalede, öncelikle araştırmalarımızda elde ettiğimiz bulgulara dayanarak şerhin hangi müellife ait olduğu konusunu ele alacağız. Bunu yaparken öncelikle mevcut kaynaklarda esere dair bir bilginin olup olmadığını tespit edip, ardından eserin kendisine ait olduğunu düşündüğümüz Kâtibî'nin diğer mantık eserlerinin muhtevasıyla şerhin içeriğini mukayese edeceğiz. Tespit ettiğimiz benzerlikleri tablolar hâlinde aktararak mukayeseye imkân verecek şekilde okuyucuya sunacağız. Ardından eserin günümüze ulaşan tek nüshasının kodikolojik özelliklerini aktaracağız. İkinci kısımda ise şerhin içeriğini değerlendireceğiz. Şârihin, Şemsiyye' de kapalı olduğunu düşünüp açıkladığı konuların yanında, ana metinde hiç değinilmeyen konulara dair yaptığı katkıları da tespit edeceğiz. Üçüncü bölümde ise şârihin ana metni yorumlarken hangi metodları kullandığını ve şerhin icra ettiği fonksiyonları ortaya koyacağız. Böylece şerhin, ana metni sadece lafzî olarak açıklamakla kalmayıp, görselleştirme, alıntı kaynağını ortaya çıkarma, bağlam oluşturma vb. gibi farklı işlevler de icra ettiğini göstermiş olacağız. Son kısımda ise şerhin tahkikli metnini aktararak çalışmamızı tamamlayacağız.

Usul İslam Araştırmaları, Jul 1, 2015

İslami ilimler dergisi, 2015

Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olust... more Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olusturucu metinler etrafinda seyretmis, bu baglamda Ebheri’nin Isâguci ’si, Kâtibi’nin Şemsiyye ’si ve Taftazâni’nin Tehzib ’i one cikmistir. Bu eserlerin yaninda daha cok dini ilimler odakli farkli bir mantik geleneginin olustugu Misir-Magrib bolgesinde ise Huneci’nin Cumel ’i ve Ahdari’nin Sullem ’iyle birlikte one cikan ‘gelenek olusturucu’ metinlerden biri de Muhammed b. Yusuf es-Senusi’nin ‘ Muhtasaru’l-Mantik ’ isimli eseridir. Bu makalede, Senusi’nin Muhtasar ’i, bu eserine bizzat kendisi tarafindan yazilmis olan Şerhu’l-Muhtasar fi Ilmi’l-Mantik isimli serhi ile birlikte incelenmekte ve klasik mantik tarihi icindeki yeri belirlenmeye calisilmaktadir. Anahtar Kelimeler: Muhammed b. Yusuf es-Senusi, Mantik, 13. Yuzyil Sonrasi Mantik, Misir-Magrib Mantik Gelenegi; Muhtasar; Muhtasaru’l-Mantik.

DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals), Jun 1, 2009

This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influen... more This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influential in Islamic, as it was in medieval Latin scholastic logic. In Islamic logic, as in the Alexandrian and Syriac before it, Eisagoge, means "Introduction", was put at the head of the Aristotelian Organon. The importance which the Muslim scholars attached to the Eisagoge of Porphyry is evident from the large number of commentaries they wrote on it. Many of the philosophers such as, Farabi, Ibn Sina and Ikhwan al-Safa produced their own Îsâgûcî, or Madhal which means "Introduction" in Arabic. Abu al-Faraj Ibn Al-Tayyib, notable Iraqi Nestorian philosopher, physician, theologian, and canon lawyer who flourished in Baghdad in the first half of the eleventh century, wrote a commentary on Porphyry's Eisagoge, the kind of which is usually called Great or Long Commentary. This study explores Ibn al-Tayyib's statements, opinions, his Aristotelian point of view and his contributions to Logic throughout his "Commentary" which he saw it as one of the best ways of philosophizing.

Kıbrıs islâm tetkikleri merkezi dergisi, Jun 22, 2021

Öz 13. yüzyıl İslâm dünyası, mantık tarihi bakımından büyük mantıkçıların ve zirve eserlerin orta... more Öz 13. yüzyıl İslâm dünyası, mantık tarihi bakımından büyük mantıkçıların ve zirve eserlerin ortaya çıktığı, bilimsel açıdan oldukça verimli bir dönemdir. Kuşkusuz bu yüzyılın felsefe ve mantık alanında en önde gelen simalarından biri, büyük matematikçi, mantıkçı ve filozof Nasîrüddin Tûsî'dir (ö. 1274). Pek çok değerli eserler vermiş olan Tûsî'nin kaleme almış olduğu Esâsü'l-İktibâs fi'l-Mantık isimli çalışması, İbn Sînâ'nın (ö. 1037) meşhur ansiklopedik felsefe eseri, Kitâbü'ş-Şifâ'nın mantığa dair ilk dokuz kitabını kendine model almış, çağına kadarki tüm meseleleri de kuşatıp yetkin bir ifade ve özgün katkılarıyla İslam mantık tarihinin şaheserleri arasında yer almıştır. Siyasi alandaki başarıları gibi bilimsel ve kültürel alanda da önemli faaliyetler gerçekleştirmiş olan Fatih Sultan Mehmed (ö. 1481), Farsça yazılmış olan bu önemli mantık eserinin, daha yaygın ve faydalı bir işlevselliğe kavuşması için Şeyhülislam Molla Hüsrev'e (ö. 1480) Arapçaya çevrilmesini emretmiş ve bu önemli görevi, kendisi de büyük bir fakih ve mantıkçı olan Molla Hüsrev başarıyla tamamlayarak tercümesini Padişaha

Dinbilimleri akademik araştırma dergisi, Jun 1, 2010

Özet 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat'ta yaşamış olan ve Meşşâî felsefeye yönelttiği önem... more Özet 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat'ta yaşamış olan ve Meşşâî felsefeye yönelttiği önemli tenkitleriyle tanınan filozof ve tabip Ebü'l-Berekât el-Bağdâdî (1077-1152), ilerleyen yaşında İslamiyet'i seçmiş Yahudi asıllı bir filozof olarak felsefî düşüncenin evrensel ve birikimsel yapısının en çarpıcı örneklerinden biridir. Özellikle Aristotelesçi felsefeye yönelik eleştirileri ve Sünnî akideye uygun görüşleriyle öne çıkan Ebü'l Berekât el-Bağdâdî'nin, felsefenin merkezî konularından biri olan nedensellik hakkındaki görüşlerinin ve bu bağlamda Meşşâî gelenek içindeki konumunun tespiti ve değerlendirmesi, bu makalenin konusunu oluşturmaktadır.

Beü İlahiyat Fakültesi dergisi, Jun 30, 2015

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Dec 15, 2017

Dâvûd-i Karsî'nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi Öz: Osma... more Dâvûd-i Karsî'nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi Öz: Osmanlı'nın mantık açısından verimli dönemlerinden biri sayılan XVIII. yüzyılın önemli din bilgini ve mantıkçısı Davud-i Karsî (ö. 1169/1756), özellikle Arap dili, kelâm, hadis ve mantık alanındaki çalışmalarıyla temayüz etmiştir. İmam Birgivī (ö. 981/1573) ve öğretisine özel ilgi duyması, Kahire'de uzun yıllar kalıp orada Mısır-Mağrib bölgesi ilmi geleneğini tevarüs ederek müderrislik yapmasıyla dikkat çeken Karsî'nin eserleri incelendiğinde aslında mantıkçı yönünün ne kadar güçlü ve birincil seviyede olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Ebherî'nin meşhur eseri Îsâġûcî'ye Karsî'nin yapmış olduğu şerh incelenerek değerlendirildi ve eleştirmeli metin neşri gerçekleştirildi. Karsî'nin hayatı ve eserleriyle ilgili bilgi verildikten sonra onun aslında pek çalışılmamış ve gün yüzüne çıkmamış olan on iki adet mantık çalışmasının tespit ve tanıtımını yapıldı. Karsî'nin Îsâġûcî'den başka yine meşhur olan Necmüddîn Kâtibî'nin Şemsiyye'si ve Sa'düddîn Teftâzânî'nin Tehzîbu'l-manṭıḳ'ına da şerhler yazdığı tespit edildi. Tahkiki yapılan eserin tespit edilebilen tüm nüshaları hakkında da bilgi verilerek aslında Îsâġûcî'ye alternatif bir el-Îsâġûci'l-cedîd isimli eser daha kaleme almış olan Karsî'nin, Molla Fenârî (ö. 834/1431) ve Hüsam Kātî (ö. 760/1359) gibi meşhur mantıkçı şarihler karşısında mantık mevzularında kendi özgün yaklaşımları, eleştirileri ve katkıları tespit edilerek değerlendirildi.

DergiPark (Istanbul University), Jun 15, 2009

This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influen... more This article examines Ibn al-Tayyib's commentary on Porphyry's Eisagoge which was as much influential in Islamic, as it was in medieval Latin scholastic logic. In Islamic logic, as in the Alexandrian and Syriac before it, Eisagoge, means "Introduction", was put at the head of the Aristotelian Organon. The importance which the Muslim scholars attached to the Eisagoge of Porphyry is evident from the large number of commentaries they wrote on it. Many of the philosophers such as, Farabi, Ibn Sina and Ikhwan al-Safa produced their own Îsâgûcî, or Madhal which means "Introduction" in Arabic. Abu al-Faraj Ibn Al-Tayyib, notable Iraqi Nestorian philosopher, physician, theologian, and canon lawyer who flourished in Baghdad in the first half of the eleventh century, wrote a commentary on Porphyry's Eisagoge, the kind of which is usually called Great or Long Commentary. This study explores Ibn al-Tayyib's statements, opinions, his Aristotelian point of view and his contributions to Logic throughout his "Commentary" which he saw it as one of the best ways of philosophizing.

Osmanlı'da İlm-i Mantık ve Münazara, 2022

İstanbul Sütlüce'de bulunan Hasîrîzâde Dergâhında 1266/1850 yılında doğan Hasîrîzâde Elif Efendi'... more İstanbul Sütlüce'de bulunan Hasîrîzâde Dergâhında 1266/1850 yılında doğan Hasîrîzâde Elif Efendi'nin (ö. 1927) büyük dedesi Şeyh Halil Efendi, aslen Mısır'ın Demenhûr şehrindendir ve 18. yüzyılın başlarında ticaret için geldiği İstanbul'a yerleşmiştir. Hasırcılıkla uğraşan ve sarayda hasırcıbaşı olarak çalışan oğlu Emin Ağa'nın hasır dükkânında çokça vakit geçirdiğinden "Hasırcı Şeyh" diye tanınan Halil Efendi'nin soyundan gelenler, sonrasında Hasîrîzâde nisbesiyle anılmıştır. 1 Demenhûr şehrini mantıkçılar, Ebû Zeyd el-Ahdarî'nin (ö. 983/1575) meşhur manzum mantık eseri es-Süllemü'l-mürevnak'a 2 Îzâhu'l-mübhem min me'âni's-Süllem ismiyle meşhur bir şerh yazmış olan Ezher Şeyhi Ahmed b. Abdülmün'im ed-Demenhûrî'den 3 (ö. 1192/1778) bilirler.

Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îs... more Necmeddin el-Kâtibî'nin (ö. 675/1277) Şemsiyye adlı mantık eseri, İslam mantık geleneğinde Îsâgûcî ile birlikte en popüler metinler arasında yer almaktadır. Medrese müfredatında temel ders kitabı olarak uzun süre okutulan bu eser, bunun bir neticesi olarak, tarih boyunca şerh, hâşiye, ta'lîkât, tercüme gibi farklı formlarda çok sayıda çalışmaya konu edilmiştir. Makalemizin konusunu oluşturan Şerhu'l-mevâzi'i'l-müşkile mine'r-Risâleti'ş-Şemsiyye fi'l-kavâ'idi'l-mantıkiyye adlı eser de Şemsiyye üzerine yazılmış olup, bahsi geçen şerh ve hâşiye literatürünün bir örneğidir. Bu makalede, öncelikle araştırmalarımızda elde ettiğimiz bulgulara dayanarak şerhin hangi müellife ait olduğu konusunu ele alacağız. Bunu yaparken öncelikle mevcut kaynaklarda esere dair bir bilginin olup olmadığını tespit edip, ardından eserin kendisine ait olduğunu düşündüğümüz Kâtibî'nin diğer mantık eserlerinin muhtevasıyla şerhin içeriğini mukayese edeceğiz. Tespit ett...

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2021

Öz: İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) en başat felsefi eseri kuşkusuz mantık, tabiat, matematik ve ilahi... more Öz: İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) en başat felsefi eseri kuşkusuz mantık, tabiat, matematik ve ilahiyat ana bölümlerinden oluşan eş-Şifâ külliyatıdır. Onun şiir-poetikaya dair görüşleri de ancak bu külliyatın mantık kısmının en sonundaki Fennü'ş-şi'r (Şiir Sanatı Üzerine) isimli kitabında bulunabilir. Bu makalede öncelikle Fennü'ş-şi'r'in, İbn Sînâ'nın şiir-poetika anlayışı bağlamında asıl metin olduğu gerekçelendirilmiş ve eserin mahiyetine dair genel tespitler yapılmıştır. İbn Sînâ'nın gençliğinde yazdığı el-Hikmetü'l-arûziyye'nin şiir bölümü, Fârâbî'nin Risâle fî kavânîni'ş-şu'arâ'sına dayanmaktadır ve hemen hemen tümüyle lafzen Fennü'ş-şi'r'in ilk faslında tekrar edilir. İbn Sînâ, toplam sekiz fasıldan oluşan eserinin ikinci faslından itibaren Aristoteles'in (ö. m.ö. 322) Poetika'sını hem tertip hem de içerik bakımından birebir takip etmeye başlamaktadır. Dolayısıyla eş-Şifâ'nın diğer kitapları için söylenemese de Fennü'ş-şi'r için Poetika'nın telhisi, yani orta şerhi olduğu, bu makalede iddia edilmektedir. Nitekim İbn Sînâ, eserinin sonunda yaptığının "telhis" olduğunu bizzat ifade etmekte ve hem mutlak şiir hem de kendi zamanının şiir anlayışıyla ilgili mufassal bir çalışma kaleme alacağını vaat etmekte ise de bunu gerçekleştiremediği anlaşılmaktadır. Yaptığı bu telhis çalışması içinde İbn Sînâ, Poetika metnini okuyuşunu, kendi özgün yorumunu, bakışını, uyarlamalarını, değerlendirmelerini ve katkılarını kapsamlı olarak ortaya koymaktadır ki makalede bunlar tek tek tespit edilip değerlendirilmektedir.

EBÜ’L-BEREKÂT EL-BAĞDÂDÎ’DE TABİAT FELSEFESİ 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat’ta yaşamış ... more EBÜ’L-BEREKÂT EL-BAĞDÂDÎ’DE TABİAT FELSEFESİ 12. yüzyıl ilim ve kültür merkezî Bağdat’ta yaşamış olan ve meşşâî felsefeye yönelttiği önemli tenkitleriyle tanınan filozof ve tabip Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî (y. 1077-1152), ilerleyen yaşında İslamiyeti seçmiş Yahudi asıllı bir filozof olarak felsefî düşüncenin evrensel ve birikimsel yapısının en çarpıcı örneklerinden birini oluşturmuş-tur. Özellikle Aristotelesçi felsefeye yönelik sistem içi eleştirileriyle bağımsız ve eleşti-rel düşünceyi öne çıkaran Bağdâdî, özgün katkılarıyla felsefî geleneğin algılanma ve yorumlanma biçiminde etkili olmuştur. Bu çalışma ile onun tabiat felsefesine dair gö-rüşleri, eleştirileri ve katkıları tespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Öncelikle Aristotelesçi tabiat felsefesi, bu düşüncenin İslam dünyasına geçişi ve önceki filozoflar-daki şekline kısaca değinilmiştir. Sonra tabîî varlıklar üzerine tümel bir inceleme yapan ve ‘tabiat felsefesi’ tabirini en iyi karşılayan klasik fizik, yani ‘es-Simâu’...

Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2017

Bu kitap incelemesi Ibrahim Emiroglu ve Hulya Altunya tarafindan kaleme alinan Ornekleriyle M... more Bu kitap incelemesi Ibrahim Emiroglu ve Hulya Altunya tarafindan kaleme alinan Ornekleriyle Mantik Sozlugu isimli kitabin inceleme ve degerlendirmesini icermektedir

Journal of The Near East University Islamic Research Center, 2021

The Islamic world in the 13th century is a very scientifically productive period, when great logi... more The Islamic world in the 13th century is a very scientifically productive period, when great logicians and great works emerged in terms of logic. Undoubtedly, one of the leading figures of this century in the field of philosophy and logic is the great mathematician, logician and philosopher Nasīr al-Dīn al-Tūsī (d. 1274). Al-Tūsī, who has produced many valuable works, has written his work named Asâs al-Iqtibâs fi'l-Mantık. (The Basis of Acquisition). It has been modeled on the famous encyclopedic philosophical work of Ibn Sīnā-Avicenna (d. 1037), the first nine books of Kitâb al-Şifā (The Cure) on logic. The work has been among the masterpieces of the history of Islamic logic with its competent expression and original contributions, encompassing all matters up to its age. Ottoman Sultan Mehmed II The Conqueror (r. 1451-1481), who carried out important activities in the scientific and cultural field as well as his achievements in the political field, ordered this important work o...

Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olust... more Islam dunyasinda 13. yuzyil sonrasi Mantik tarihi, genel olarak serh ve hasiyelerle gelenek olusturucu metinler etrafinda seyretmis, bu baglamda Ebheri’nin Isâguci ’si, Kâtibi’nin Şemsiyye ’si ve Taftazâni’nin Tehzib ’i one cikmistir. Bu eserlerin yaninda daha cok dini ilimler odakli farkli bir mantik geleneginin olustugu Misir-Magrib bolgesinde ise Huneci’nin Cumel ’i ve Ahdari’nin Sullem ’iyle birlikte one cikan ‘gelenek olusturucu’ metinlerden biri de Muhammed b. Yusuf es-Senusi’nin ‘ Muhtasaru’l-Mantik ’ isimli eseridir. Bu makalede, Senusi’nin Muhtasar ’i, bu eserine bizzat kendisi tarafindan yazilmis olan Şerhu’l-Muhtasar fi Ilmi’l-Mantik isimli serhi ile birlikte incelenmekte ve klasik mantik tarihi icindeki yeri belirlenmeye calisilmaktadir. Anahtar Kelimeler: Muhammed b. Yusuf es-Senusi, Mantik, 13. Yuzyil Sonrasi Mantik, Misir-Magrib Mantik Gelenegi; Muhtasar; Muhtasaru’l-Mantik.

İslam Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar, 2019

“Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin (y. 980 m) Ansiklopedisi Mefâtîhu’l-‘Ulûm’un Mantık Kısmı”, İsl... more “Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin (y. 980 m) Ansiklopedisi Mefâtîhu’l-‘Ulûm’un Mantık Kısmı”, İslam Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar, Nicholas Rescher, (Çev. Ed. Ahmet Kayacık), Litera Yayıncılık, İstanbul Aralık 2019; s. 97-114. ISBN 978-975-6023-58-7. (Bu çeviri çalışması, daha öncesinde Kayseri 2013’te yayınlanmıştır.)

Molla Halil es-Siirdî: Hayatı, Eserleri ve İlmî Kişiliği, 2019

05-06 Mayıs 2018’de Siirt’te düzenlenen Uluslararası Molla Halil es-Siirdî Sempozyumu’nda tebliğ ... more 05-06 Mayıs 2018’de Siirt’te düzenlenen Uluslararası Molla Halil es-Siirdî Sempozyumu’nda tebliğ olarak sunulduktan sonra Molla Halil es-Siirdî: Hayatı, Eserleri ve İlmî Kişiliği isimli 2 ciltlik kitapta bir bölüm olarak yer alan bu çalışmada 18.-19. yüzyıl Osmanlı ulemasının, özellikle doğu medrese geleneğinde etkin isimlerinden biri olan Molla Halil es-Siirdî'nin (1754-1843) 'Molla Halil Îsâgûcî'si olarak meşhur olmuş mantık eserinin değerlendirmesi yapılmıştır. Hezârfen bir alim olan Molla Halil'in, pek çok alanda olduğu gibi mantık alanında da geçmişin birikimini kuşatan güçlü bir müfredat kitabı vucuda getirdiği; Îsâgûcî ile Şemsiyye arasında ancak genel tercihleri itibariyle Molla Fenarî'yi takip eden bir yol izlediği tespit edilmiştir. Mantık şerh geleneğine hakimiyeti dolayısıyla telif etmiş olduğu eser, zikredilen meşhur iki eserin yerini alarak özellikle doğu medreselerinde mantık eğitiminin bir parçası haline gelmiştir.

KÂTİBÎ ŞEMSİYYE RİSALESİ, TAHKİK ÇEVİRİ VE ŞERH. Litera Yayıncılık, İstanbul 2017., 2017

Najm al-Din ’Umar al-Qazwni al-Katibi's Al-Risala al-Shamsiyya; Critical Edition, Turkish Transla... more Najm al-Din ’Umar al-Qazwni al-Katibi's Al-Risala al-Shamsiyya; Critical Edition, Turkish Translation with selected commentaries of it's famous commentators like Mutahhar Hillî, Kutbuddin Râzî, Saduddin Taftazânî and Seyyid Şerif Cürcânî. At the end, there is a colored facsimile edition of a unique manuscript.
Necmüddin Kâtibî el-Kazvinî'nin meşhur mantık eseri Şemsiyye risalesinin erken tarihli 10 değerli yazma nüshasına dayanarak yapılan tahkikli neşir ile karşılıklı Türkçe çevirisini içeren bu çalışma; ikinci ana bölümünde yine söz konusu eserin Mutahhar Hillî, Kutbuddin Râzî, Saduddin Teftâzânî, Seyyid Şerih Cürcânî gibi meşhur şarihlerinden önemli seçmeleri, konu konu okuyucuya sunmaktadır. Sonunda da kıymetli bir nüshanın tıpkıbasımı yer alan bu kitap çalışmasının 'Giriş' kısmında da 'Şemsiyye' üzerine ayrıntılı bir inceleme yazısı bulunmaktadır.