dat - WikiWoordenboek (original) (raw)

Nederlands

Uitspraak

• Geluid: dat (hulp, bestand)
• IPA: / dɑt / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• dat

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘aanwijzend voornaamwoord’ voor het eerst aangetroffen in 901 [1]

| afkomstig van: Middelnederlands: dat Oudnederlands: that Germaans: *þat Indo-Europees: *tód [2] | | Verwant in Germaans: West: Engels: that (Angelsaksisch: sē), Duits: der, (Oudhoogduits: dēr), Fries: de, dy (Oudfries: thī) Noord: Zweeds/Deens/Noors: den, det, de, (Nynorsk: det, dei, Oudnoords: sá), IJslands: sá, Faeröers: tann, tað, sá Oost: Gotisch: sa | | Andere Indo-Europese talen: Lets/Litouws: tas, ta, Bosnisch: taj, Bulgaars: тоя (toja), Macedonisch: тоа, Servo-Kroatisch: тај (taj), Sloveens: ta, Russisch: тот (tot), этот (etot) Wit-Russisch/Oekraïens: той (toj), Tsjechisch/Pools/Slowaaks: ten, Oppersorbisch/Nedersorbisch: tón | | ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- |

Voegwoord

dat

1. een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt
   • Hij zei dat hij het niet begreep.
     ▸ De reddingsbrigade blijft benadrukken dat je altijd moet oppassen als je in zeewater zwemt.[3]
2. een voegwoord dat een onderwerpszin inluidt
   • Dat hij geen afscheid had kunnen nemen, was voor hem een bron van groot verdriet.

Hyponiemen

• doordat, eerdat, nadat, omdat, opdat, totdat, voordat, zodat

Afgeleide begrippen

• datgene, datzelfde

Uitdrukkingen en gezegden

• Vandaar dat.
• dat is geen klein bier
• Dat haal je de koekoek.

dat zal wel waar zijn

• Dat het een aard heeft
• Dat is de hamvraag

de vraag waar het om gaat

• Dat is een hongerige luis.

Dat is een gierigaard.

• Dat is een rijkeluiswens

iets waar heel erg naar wordt verlangd

• Dat is een waarheid als een koe

Dat is overduidelijk waar

• Dat is geen klein bier
• Dat is geen wet van Meden en Perzen
• Dat is het hele eiereneten
• Dat is je geraden
• Dat is koffiedik kijken
• Dat is koren op zijn molen.

iets komt uitstekend van pas op het goede moment.

• Dat is opgelegd pandoer.

een duidelijke van te voren afgesproken zaak.

• Dat is te gek voor woorden.

Dat gaat het voorstellingsvermogen te boven.

• Dat klopt als een bus
• Dat mag Joost weten

het is volkomen onduidelijk, niemand weet het

• Dat muisje zal een staartje hebben

het is nog geen uitgemaakte zaak, of een klein ongelukje zal nog meer/grote gevolgen gaan hebben

• Dat raakt kant nog wal.

Iets is volstrekt onbruikbaar.

• Dat raakt mijn koude kleren niet.

Ergens niets mee te maken hebben en zich niet voor interesseren.

• Dat slaat als een knots op een kangoeroe

Dat choqueert je

• Dat slaat als een tang op een varken

Dat slaat nergens op

• Dat slaat nergens op!

Dat is niet logisch.

• Dat snijdt geen hout

daar klopt niks van

• Dat staat als een paal boven water

dat is zeker

• Dat wast al het water van de zee niet af.

iets is niet meer te veranderen/aan te passen

• Dat zal hem geen windeieren leggen
• Dat zal hem niet glad zitten.

iets zal niet meevallen en moeilijk zijn

• Dat zijn aambeien met slagroom.

dat zijn dingen die niets met elkaar van doen hebben.

• Dat zit wel snor
• Al vaak met dat bijltje gehakt hebben

het werk al vaker gedaan hebben en weten hoe het moet

• De pot verwijt de ketel dat die zwart ziet

een ander aanwijzen als schuldige, terwijl die zelf hetzelfde gedaan heeft

• Die staat ziet toe dat hij niet valle.

mensen die alles denken te weten of kunnen, moeten zelf maar oppassen voor fouten en problemen

• Eén uur van onbedachtzaamheid, kan maken dat men jaren schreit.

één moment van onvoorzichtigheid kan verschrikkelijke gevolgen hebben

• Het is niet je dat.

Het is niet erg goed

• Wat de boer niet kent dat eet hij niet.

onbekend maakt onbemind ofwel: als iets onbekend is eten sommige mensen dat niet

• Wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft.

als je zoveel geeft zoveel je kunt, dan kan niemand je iets verwijten

Vertalingen

1. een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt

2. een voegwoord dat een onderwerpszin inluidt

Onderstaande vertalingen dienen nagekeken te worden en omgezet in de bovenstaande tabellen. Nummers na de vertalingen komen niet noodzakelijk overeen met de opgegeven definities. Voor meer uitleg zie WikiWoordenboek:Hoe vertalingen nakijken.

Betrekkelijk voornaamwoord

dat o

1. beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt
   • Hij verkocht het huis dat hij van zijn ouders geërfd had.

Vertalingen

1. beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Aanwijzend voornaamwoord

dat o

1. wijst iets aan dat zich in een afstand van de spreker bevindt en onzijdig is (bij een mannelijk of vrouwelijk zelfstandig naamwoord wordt hiervoor die gebruikt)
   • Dat huis is groter dan dit.
   • Die fiets is kleiner dan dat autootje.
2. (pejoratief) gebruikt in plaats van het aanwijzend voornaamwoord die, om op een zeer onvriendelijke manier naar iemand te verwijzen
   • Dat denkt maar alles te mogen!

Vertalingen

1. wijst iets aan dat zich in een afstand van de spreker bevindt

| | enkelvoud | meervoud | | | ------------------------------------------------------------------ | ------------------------------------- | -- | | naamwoord | dat | - | | verkleinwoord | - | - |

Niet in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Taalunie als zelfstandig naamwoord

Zelfstandig naamwoord

de dat m

1. (initiaalwoord), (afkorting) digital audio tape, een digitale geluidsband

Afgeleide begrippen

• datrecorder, datspeler

Gangbaarheid

• Het woord dat staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dat" herkend door:

Verwijzingen

1. ↑ "dat" in: Sijs, Nicoline van der, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
2. ↑ dat op website: Etymologiebank.nl
3. ↑ Weblink bron “Dit moet je weten over een mui, een plek die je de zee in kan sleuren”, NOS-stories
4. ↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Achterhoeks

Betrekkelijk voornaamwoord

dat

1. dat; beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Afrikaans

Voegwoord

dat

1. dat; een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt

Middelnederlands

| | m | v | o | mv | | | ----------------------------------------------------------- | -------------------------------------------------------- | -------------------------------------------------------- | --------------------------------------------------------------- | ------------------------- | | nominatief | die | die | dat | die | | genitief | des | der | des | der | | datief | dien | der | dien | dien | | accusatief | dien | die | dat | die |

Lidwoord

dat

1. nominatief o van het bepaald lidwoord: het
2. accusatief o van het bepaald lidwoord: het

Nedersaksisch

Uitspraak

• IPA: /dɑt/

Woordafbreking

• dat

Lidwoord

dat

1. het, 't

Voegwoord

dat

1. dat; een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt

Betrekkelijk voornaamwoord

dat o

1. dat; beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Aanwijzend voornaamwoord

dat o

1. dat; wijst iets aan dat zich in een afstand van de spreker bevindt en onzijdig is

Verwante begrippen

• wat

Stellingwerfs

Betrekkelijk voornaamwoord

dat

1. dat; beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Tolai

Persoonlijk voornaamwoord

dat

1. 1e persoon inclusief meervoud: wij, een vrij grote groep, jij of jullie inbegrepen

Tsjechisch

Uitspraak

• IPA: /dat/

Woordafbreking

• dat

Zelfstandig naamwoord

dat

1. genitief meervoud van datum

Zelfstandig naamwoord

dat

1. genitief meervoud van data

Urkers

Betrekkelijk voornaamwoord

dat

1. dat; beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Veluws

Voegwoord

dat

1. dat; een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt

West-Vlaams

Uitspraak

• Geluid: dat (hulp, bestand)

.De Leiestreke is e streke in Vloandern woa dat de riviere de Leie deure lopt.

De Leienstreek is een streek in Vlaanderen waar dat de rivier de Leie door stroomt.