wat - WikiWoordenboek (original) (raw)

Nederlands

Uitspraak

• Geluid: wat (hulp, bestand)
• IPA: / wɑt / (1 lettergreep); IPA: /ʋɑt/, /βɑt/

Woordafbreking

• wat

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord als vragend voornaamwoord aangetroffen vanaf 901 [1]

| afkomstig van: Middelnederlands: wat Oudnederlands: wat Germaans: *hwat Indo-Europees: *kʷós, *kʷís | | Verwant in Germaans: West: Engels: who, what, why (Angelsaksisch: hwā, hwæt, hwȳ), Duits: wer, was, wie, (Oudhoogduits: wēr, waz, wiu), Fries: wa, wat (Oudfries: hwā, hwet) Noord: Zweeds: vem, Deens/Noors: hvem, (Oudnoords: hvar, hver, hverr), IJslands: hver, hvað, hví, Faeröers: hvør, hvat, hví Oost: Gotisch: hwas, hwa, hwe | | -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- |

Onbepaald voornaamwoord

wat

1. iets, een beetje.
   • Ik heb toch wat gewonnen!
2. enigszins
   • Je ziet er wat vermoeid uit.

Synoniemen

• [2]: ietwat

Hyponiemen

• ietwat, zowat

Uitdrukkingen en gezegden

• elk wat wils
  met iets aantrekkelijks voor iedereen

Spreekwoorden

• het oog wil ook wat
  mensen vinden het fijn als iemand er verzorgd uitziet
• na wat gepimpel, is de geest wat simpel.
  na wat te hebben gedronken ben je meestal niet meer helder van geest

Vertalingen

Vragend voornaamwoord

wat

1. om naar een of meer zaken te vragen.
   • Wat eten we vandaag?
   • Wat betekent dit?

Afgeleide begrippen

• Wat is uw naam?, wablief, wat voor, wat voor een, watblief

Uitdrukkingen en gezegden

• "wat nu?" zei Pichegru
  gezegd in een lastige situatie zonder voor de hand liggende oplossing
• wat schetst mijn verbazing
  benadrukt een verassende ervaring

Spreekwoorden

• wat baten kaars en bril, als den uil niet zien en wil
  het heeft geen zin iemand te helpen die toch niet wil meewerken
• wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?
  uitroep van verbazing over iets wat je beleeft

Vertalingen

Betrekkelijk voornaamwoord

wat

1. na alles, iets, niets, datgene.
   • Alles wat ik heb.
2. na twijfel of onbekendheid.
   • Ik weet niet wat er met hem aan de hand is.
3. met insluiting van antecedent: datgene wat.
   • Ik geef hem wat hij verdient.
4. terugverwijzend naar een gehele zin.
   • Hij was ernstig ziek, wat reden was de zaak af te gelasten.

Typische woordcombinaties

• wat er al wel en niet was

Uitdrukkingen en gezegden

• april doet wat hij wil
  de maand april is qua weer erg veranderlijk
• geld wat stom is, maakt recht wat krom is.
  met geld kan men de ergste dingen goedmaken (voor geld is alles te koop)
• het is niet alles goud wat er blinkt.
  de dingen lijken mooier dan ze in werkelijkheid zijn; mooie verwachtingen kunnen weleens een addertje onder het gras verbergen
• het koste wat het kost
• koste wat het kost
• koste wat kost
• kost wat kost
• weten wat voor vlees je in de kuip hebt
  ervaren hebben of iemand geschiktheid of betrouwbaar is

Spreekwoorden

• laat uw linkerhand niet weten wat uw rechterhand doet.
  als je een ander geld geeft kun je dat beter stilhouden want anderen hoeven het niet te weten
• stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen.
  doelt op actie, wees niet lui of gemakzuchtig, ga door en wel nu. ofwel: door nu het werk al te doen geeft het later een rustiger gevoel
• wat de boer niet kent dat eet hij niet.
  onbekend maakt onbemind ofwel: als iets onbekend is eten sommige mensen dat niet
• wat het oog niet ziet, wat het hart niet deert.
  wat je niet ziet en niet weet heb je ook geen last
• wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen.
  wat het belangrijkste is moet de doorslag geven
• wat in het vat zit, verzuurt niet.
  iets wat goed is, en goed bewaard wordt, verliest zijn waarde niet ofwel: wat belooft is zal ook worden ingelost
• wat niet weet, wat niet deert.
  waar je geen weet van hebt kun je ook geen last hebben
• weet wat je zegt, maar zeg niet alles wat je weet.
  wees voorzichtig met woorden en je informatie
• wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft.
  als je zoveel geeft zoveel je kunt, dan kan niemand je iets verwijten

Vertalingen

wat er al wel en niet was

• Duits: was es bereits gab und was nicht

Uitroepend voornaamwoord

wat

1. zeer, erg, heel
   • Wat leuk voor je!
   • Wat ben ik daar blij mee!

Typische woordcombinaties

• wat een poespas!
• wat een uilskuiken!

Uitdrukkingen en gezegden

• wat een
  benadrukt dat het daarop volgende zelfstandige naamwoord bij uitstek de kenmerkende eigenschappen bezit

Spreekwoorden

• aap wat heb je mooie jongen.
  iemand probeert door lief en aardig te doen iets gedaan te krijgen

Gangbaarheid

• Het woord wat staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "wat" herkend door:

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

1. ↑ "wat" in: Sijs, Nicoline van der, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
2. ↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be