Didem Gulcin Erdem Kuk | Pamukkale University (original) (raw)

Papers by Didem Gulcin Erdem Kuk

Folklor Akademi Dergisi

Türk kültüründe manevi güç kavramı, rastlantı sonucu sahip olunan yetiler toplamına değil; kutsal... more Türk kültüründe manevi güç kavramı, rastlantı sonucu sahip olunan yetiler toplamına değil; kutsal bir seçilime, tabi olunan çeşitli sınavlar neticesinde hak edilmiş, soy bağı üzerinden kazanılmış yahut yaratıcı tarafından bağışlanmış özel beceri ve yeteneklerin varlığına işaret eder. Bu sebeple, manevi güç taşıdığına inanılan kimseler, sıradan olanın ötesine geçen ve herhangi bir insanın başaramayacağı şeyleri yapıp aşamayacağı engelleri aşan kimselerdir. Türk kültür evreninde, gaipten haber vermek, hastaları iyileştirmek, doğaya, eşyaya ve hayvanlara hükmedebilmek gibi çeşitli insanüstü yetiler, manevi güç göstergesi olarak değerlendirilir. Tarih boyunca, şaman, derviş, dede gibi farklı isimlerle anılan maneviyat sahibi kişilerin ortak noktaları, birtakım kerametler göstererek güçlerini ortaya koymak, bu sayede sıradan insanlardan ayrılmaktır. Olağandışı nitelikler taşıyan kişinin taşıdığı manevi gücün göstergesi olan bu kerametler, benzer yapılarda kurgulanarak halk anlatılarının etrafında biçimlendiği çeşitli motifleri teşkil eder. Türk kültür evreninde manevi güç, yaratıcı ile kurulan özel bir bağın varlığına işaret eder. Kut kavramıyla doğrudan ilişkili olan bu nosyonun etrafında geniş bir anlam alanı oluşmuştur. Söz konusu anlam alanındaki işaretlemeler, Türk halk düşüncesinin manevi güce, maneviyatı güçlü olana ilişkin tartımlarına uygun biçimde, referansın kutsal olana verildiği kodları içerir. Türk kültüründe, manevi olarak güçlü kimseler tarafından kullanılan ve maneviyatın gücünü sembolize eden çeşitli nesneler mevcuttur. Manevi güç, profan dünyadaki çeşitli objeler üzerinden somutlaştırılmış; bu sayede gündelik yaşamda kutlu olana temas edebilmek mümkün hale getirilmiştir. Maneviyat; din dışı ile kutsalın kesişim noktasında inşa edilen bir "ara" alandır ve kültüre özgü olma özelliği gösterir. Türk kültür evreninde; manevi gücü sembolize eden, maneviyat kavramıyla özdeşleşen ara formlar, varlık referanslarının kutsala ilişkin tasarım ve kabullere verilmesi dolayısıyla sıradan birer nesne olmanın ötesine geçerek çeşitli anlamlarla donatılmıştır. Sahiplerinin taşıdığı kuttan nasiplerini aldıklarına inanılan bu nesneler, kutsalla kurulan bağın muhafaza edilmesini sağlar. Bu çalışmada, Türk kültüründe manevi güç kavramına ilişkin algı ve tasarım hakkında bilgi verilerek maneviyat sahibi tipler üzerinde durulacak, ardından manevi gücü somutlaştıran ara formlar ve onlara yüklenen sembolik anlam değerleri ele alınacaktır.

ALEVİLİK–BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 2021

Dualar, insanın aşkın bir varlığa yakarma; sığınma, af dileme, himaye talep etme, istek ve dilekl... more Dualar, insanın aşkın bir varlığa yakarma; sığınma, af dileme, himaye talep etme, istek ve dileklerini bildirme amacıyla kurduğu kalıplaşmış sözler toplamıdır. Türk kültür evreninde duaların bireysel boyutlarının yanına, toplumsal bir boyut eklenmiş; birlikte yahut karşılıklı dualaşma geleneği gelişmiştir. Bu boyut, duaların toplu halde icra edilen ritüellerde ibadet metni olarak kullanılmalarından ve bu ritüellerde üstlendikleri işlevlerden ileri gelir. Söz konusu ritüellerde dua verme yetkisi, teolojik temsil gücü olduğu görüşü üzerinde uzlaşılan kişilerin özelindedir. Teolojik temsil gücü bulunan kimseler tarafından edilen dua, doğrudan yahut dolaylı şekilde iletilen bir talebe karşılık olarak verilir. Türk kültür evreninde, teolojik temsil gücü bulunan kişilerin yaratıcı armağanı birtakım manevi güçlerle donatıldığı görüşü hâkimdir. Yaratıcı öz kaynaklı olduğuna inanılan bu özel güçlerin toplamı, “kut” şeklinde adlandırılır. Duanın kut taşıdığına inanılan bir kimse tarafından ve...

ALEVİLİK–BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 2020

Türk Kültürü ve HACI BEKTAŞ VELİ Araştırma Dergisi, 2021

Milli Folklor, Jun 20, 2021

Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi , 2021

Yaklaşım-" (2021) başlıklı doktora tezinden yararlanılarak oluşturulmuştur.

"Mitik Yapıdaki Aksamanın Ritüele Etkileri", Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi, 2020

Deli ve Delilik Temalı Anlatmaların Bağlamsal Çerçevesi -Denizli Örneklemi-, Millî Folklor

Journal of Management in Engineering, 2013

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 2020

Öz Alevi inanç sisteminde, cem ibadetlerinin kendine özgü bağlamı içerisinde dâr, fiziksel olarak... more Öz Alevi inanç sisteminde, cem ibadetlerinin kendine özgü bağlamı içerisinde dâr, fiziksel olarak cemin icra edildiği meydanın merkezini karşılamak için kullanılan bir terimdir. Alevi inancı çerçevesinde, dâr kavramı etrafında oluşan geniş bir söz varlığı ile ritüel yapıları mevcuttur. Dâr, ritüel odaklı bir terim olmasının yanında; felsefî, sosyolojik ve tasavvufî boyutta da karşılığı olan, çok katmanlı bir kavram olma özelliği gösterir. Huzura çıkmayı, talip olmayı, meydanda bulunmayı, özünü ortaya koymayı simgeleyen dâr, tasavvufî cevaplarla donatılan, zahirî olmaktan ziyade bâtıni düzeyde karşılığı olan bir meydana işaret eder. Alevi inanç dairesi çerçevesinde önem atfedilen kimi tarihî figürler de dâr olgusu üzerinden telmihen yaşatılmakta, böylelikle kolektif belleğin canlı tutulması ve geleneğin aktarılması mümkün kılınmaktadır. Kavramın anlam yükü göz önünde bulundurulduğunda, ritüel odaklı bir terim olarak değerlendirilmesinin yanında, bâtıni boyutu üzerinde de durularak art anlamlarının okunaklı hale getirilmesinin gerekli olduğu açıktır. Bu çalışmada, dâr kavramı, Alevilerin ibadet yaşantısının etrafında biçimlendiği bir mikro merkez olarak ele alınarak, terim hakkında bilgi verildikten sonra semantik içeriği üzerinde durulmuş, dâr merkezli gelişen ritüel evrenini oluşturan dâr hizmeti, dâra çekilme ve dâr kurbanı cemi hakkında bilgi verilerek kavram etrafında ortaya konulan söz varlığına değinilmiştir. Literatür tarama yöntemi ile elde edilen veriler doğrultusunda ortaya konulan sonuçlar, dâr kavramının Alevi inanç sisteminin etrafında biçimlendiği, sıradan bir mekânın ibadet mekânı haline dönüştürülmesini sağlayan, taşınabilir bir merkez olma özelliği gösterdiğini kanıtlar niteliktedir. Abstract In the context of Alawi belief system, dār (literally house) is a term used to meet the middle place of the square where the ritual is performed physically within the distinctive ritual concept area of cem worship. In Alawi belief, there is a large vocabulary and ritual order formed around the concept of dār. In addition to being a ritualistic expression, dār is a multi-layered term that has a philosophical and sociological counterpart. The concept of dār, which symbolizes sufistic path to reveal the self, indicates a square which is equipped with Sufistic answers and has an equivalent to being apparent. Various cultural and religious figures that are meaningful within the framework of Alawi belief circle are also practiced through the phenomenon of dār, so that collective memory is kept alive and the tradition is transferred. Considering the meaning burden of the concept, it is clear that it is necessary to make the meanings legible as well as being evaluated as a ritual term. In this study, after focusing on what is the concept of dār and its semantic content, it will be given information about the vocabulary developing around the concept and the ritual universe. The results to be put forward in line with the data obtained through literature review and field research methods prove that the concept of dār is shaped around Alawi belief system and that it is a portable centre that enables an ordinary place to be transformed into a place of worship.

Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2020

Tercüman, Alevi-Bektaşi inanç sistemi içerisinde anlamlı olan ritüelik bir terimdir. Cem ritüeli... more Tercüman, Alevi-Bektaşi inanç sistemi içerisinde anlamlı olan ritüelik bir terimdir. Cem ritüeli içerisinde hizmet sahipleri tarafından söylenen nazım yahut nesir biçimde tertip edilmiş dualar, “tercüman” şeklinde adlandırılır. Söylenen tercümanların muhtevası, görülen hizmetin içeriğine göre değişir. Tercümanlar cem bağlamı içerisinde, görülen hizmetin ve hizmeti gören kişinin kutsanması talebini iletmeye yönelik bir işlev üstlenir. Böylelikle, hizmet sahibi, mikro düzeyde cemi yöneten inanç önderi dedeye; makro düzeyde Tanrı’ya seslenerek ahvalini bildirmiş, niyetini iletmiş olur. Tercümana dede tarafından gülbank söyleyerek yanıt verilir. Tercümana karşılık verilmesiyle hizmet sahibi ile dede arasında, kodları teolojik ve mitik karakter taşıyan bir iletişim olayı gerçekleşmiş olur.
Cemlerde ritüelik olma özelliği gösteren iletişime ait kodlar, göndericiler ve alıcılar arasındaki inanç ve kültür ortaklığı tarafından biçimlendirilir. İki taraf arasında, üzerinde konuşulmadan uzlaşılan değerler ve inanmalar mevcuttur ve bunların oluşmasında belirleyici olan, doğrudan geleneksel yapının kendisidir. Ritüel bağlamı içerisinde, ortak inanç ve kültür kodlarına sahip olmanın doğurduğu her türlü pratik, zamanı ve mekânı gündelik olanın dışına çıkarmak amacıyladır. Cemlerin icracı kadrosunu oluşturan inanç önderleri ve hizmet sahipleri, cem süresince, birbirini tekrar eden birtakım sözler söylerler. Bu ifadeler, ritüellerin içeriğini tayin eder niteliktedir ve kuruluşlarında gündelik dil yerine sanatsal bir dil tercih edilmiştir.
Cem ritüeli süresince, icracı-icracı, icracı-katılımcı arasında kurulan iletişim, inanca ait kodların şifrelendiği, diyalojik bir iletişimdir ve kimin hangi aşamada hangi ifadeleri kullanacağı, geleneksel yapı tarafından önceden tayin edilmiş durumdadır. Bu çalışmada, Alevi-Bektaşi tercümanları hakkında bilgi verildikten sonra, hizmet sahipleri tarafından söylenen tercümanların ritüel bağlamı içerisindeki anlamlarına odaklanılacak ve hizmet sahibi ile cemi yöneten dede arasında gelişen teolojik karakterli iletişim modeli, anlaşılır hale getirilmeye çalışılacaktır.
Makalede kullanılan veri havuzu Alevi-Bektaşi tercümanları üzerine bütüncül bir yorum yapmaya imkân verecek şekilde, bağlam merkezli bir bakış açısı ile derlenip tasnif edilmiştir. Farklı ocak, sürek ve yörelerden ritüel kayıtları ve mülakatlarla toplanan veriler, makale sınırlılıkları kapsamında değerlendirilmiştir.
Abstract
“Tercuman” is a significant term related to ritual within the Alevi-Bektashi belief system. It refers to prayers in verse or prose, said by members who perform the twelve duties during “cem” ceremony. Their content depends on the content of the duty preformed. In the context of “cem”, “tercuman” prayers convey the request for blessing of the duty and person performing it. Thus, person who perform the duty expresses its conditions and conveys its intentions by speaking to religious leader “dede”, who leads “cem”, at the micro-level, and to God at the macro level. “Dede” responds with “gulbank” prayer. Consequently, a communicative event, whose codes have theological and mythical character, occurs between them.
Belief and culture, common to both sender and receiver, shape communication codes, that have ritual character at “cem” ceremonies. There are values and beliefs among both sides that are reconciled without being discussed, and the decisive thing in their formation is the traditional structure itself. In the ritual context, the purpose of all practices, generated by the common belief and cultural codes, is to take time and space out of everyday life. Religious leaders and persons who perform the duties are saying certain words that repeat each other during “cem” ceremony. These expressions determine the content of rituals, and an artistic rather than everyday language is preferred in their formation. During the “cem” ritual, both performer-performer communication and performer-attendant communication are a dialog, in which the codes are encrypted, and the usage of expressions in this dialog has been predetermined by the traditional structure. This paper gives information about Alevi-Bektashi “tercuman” prayers, and focuses on their meanings within the ritual context. In the paper, we will try to make the theological communication in question comprehendible.
We compiled and classified the database used in the paper, by the context of Alevi-Bektashi “tercüman” prayers, to allow a holistic interpretation of this subject. We also evaluated the data obtained by interviews and records of rituals from different “ocaks”, “surek” ritual systems and regions.

978-9944-729-16-1 (1.C) Takım Numarası 978-9944-729-15-4 (Tk) ©Yayımlanan bildiri metinlerindeki ... more 978-9944-729-16-1 (1.C) Takım Numarası 978-9944-729-15-4 (Tk) ©Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı, fotoğraf, harita, illüstrasyon, yazım, noktalama vb. konusundaki tüm sorumluluklar bildirilerin yazarlarına aittir.