Katedra w Angers - Apokalipsa i gotyk andegaweński (original) (raw)

Katedra w Angers to flagowy przedstawiciel gotyku andegaweńskiego wykształconego właśnie w tym mieście w XII wieku. Do czasu Wielkiej Rewolucji Francuskiej to tu wystawiano zespół XIV-wiecznych tapiserii, znany w świecie jako Apokalipsa z Angers.

10 gotyckich katedr Francji w cieniu paryskiej Notre Dame

Jeśli jesteś miłośnikiem średniowiecznej architektury Francji być może zainteresuje Cię moja książka. To pierwszy polski przewodnik po aż 101 francuskich kościołach wieków średnich. Dzięki niemu odkryjesz kolejne cuda architektury gotyckiej i romańskiej. Poznasz ich historie (a niekiedy także i legendy ✨). W środku ponad 400 stron i ponad 400 zdjęć! Takiej książki jeszcze nie było!

ŚWIĘTA FRANCJA

Gotyk andegaweński (Plantagenetów)

Znamienita dla rodu Plantagenetów architektura, zwana gotykiem andegaweńskim (lub Plantagenetów) (ang. Plantagenet style, fr. Gothique angevin) rozwijała się od ok. 1130 do 1250 roku – głównie w stolicy Andegawenii – Angers i okolicy. Nierzadko kościoły ery Plantagenetów pozbawione były zewnętrznych ozdób, co świetnie kontrastowało z ich ciemnymi wnętrzami. Nie chodzi tu jednak o przepych zdobień wewnątrz, ale o wyciągnięte do nieba – mocno wypukłe sklepienia.

Katedra w Tours – W zasięgu możliwości

Konstrukcje te wymagały silnych przypór i potężnych ścian przez co przepruwano je zazwyczaj delikatnymi, lancetowymi oknami. Tym samym też dodatkowy system przyporowy stał się zbędny. Ciekawym jest fakt, że sklepienia szkoły andegaweńskiej przemycono do Anglii, gdzie pod rządami Plantagenetów przeszły kolejne modyfikacje. Aż do wspaniałych sklepień wachlarzowych.

Katedra w Dijon – Piękno bezpowrotnie utracone

W początkowej fazie tej odmiany gotyku stosowano obniżone kopuły, które dzielono żebrami przekątniowymi, osiągając skrajnie zakrzywione, niemal wertykalne sklepienia. Mocne wygięcie wymusiło wszak dodatkowe usztywnienie żebrem przewodnim, a najstarszym (1150) tego przykładem jest katedra w Angers pod wezwaniem św. Maurycego (fr. Cathédrale Saint-Maurice d’Angers). Budowla jest wszak stosunkowo płaska i ma niewiele wspólnego z formą, która wyewoluowała niemal ćwierć wieku później w kościele Świętej Trójcy (fr. Église de la Trinité d’Angers) czy w szpitalu św. Jana w Angers (fr. L’hôpital Saint-Jean d’Angers).

Opactwo w Fontevraud – Grobowiec Plantagenetów

Ważnymi cechami stylu są również bogato zdobione klucze oraz fakt, że rozgałęzione żebra miały podłoże konstrukcyjne, a nie tylko dekoracyjne, jak w przypadku gotyku płomienistego.* W swej końcowej fazie żebra rozciągane były coraz bardziej – aż do okien apsyd. W połowie XIII wieku zaniknęły wszystkie podziały żebrami, tak aby jedno przęsło wtapiało się w kolejne, a sklepienie wydawało się nieprzerwane.

W rzeczywistości było to przenikające się sklepienie kolebkowe, prowadzone na krzyżujących się gotyckich żebrach. Jego budowa była niestety na tyle skomplikowana, że bardzo szybko zrezygnowano z tego pomysłu. Przykładem tego zabiegu z kolei jest kościół Najświętszej Maryi Panny z opactwa Fontevraud (fr. L’abbaye royale Notre-Dame de Fontevraud).

Wokół relikwii św. Maurycego

Już od IV wieku w miejscu dzisiejszej katedry wznoszono chrześcijańskie kościoły. Wszystkie skupione były wokół sprowadzonych tu przez św. Marcina relikwii św. Maurycego i jego tybetańskich żołnierzy. Merowińską katedrę zastąpiła bazylika doby Karolingów, którą około roku tysięcznego kilkakrotnie przebudowano według romańskich standardów. Finalnie w 1032 roku katedra w Angers spłonęła w wyniku pożaru miasta spowodowanego przez Fulko III Czarnego – twórcę potęgi dynastii Andegawenów.

Katedra w Tours – W zasięgu możliwości

Istnieją wątpliwości co do daty rozpoczęcia jej najistotniejszej przebudowy. Kluczowy mógł okazać się tu pontyfikat bliskiego współpracownika opata Sugeriusza z Saint-Denis – biskupa Ulgera (1125-49)*, niemniej wydaje się, że główną rolę odegrał jego następca – Normand de Doué (1148-53).** We wzniesionej wówczas nawie zachowały się relikty spalonej świątyni – tej samej w której Urban II nawoływał do pierwszej krucjaty.

Problemy z ogrodem i murami miejskimi

Podczas XII-wiecznej modernizacji istniejące w kościele nawy boczne usunięto na rzecz kopulastych sklepień. Do końca wieku kolejny z biskupów, Raoul de Beaumont wzniósł południowe ramię transeptu oraz krótkie prezbiterium – zablokowane biegnącymi tuż przy kościele murami miejskimi.

Co dość niezwykłe, budowa katedry przebiegała inaczej niż w przypadku zdecydowanej większości obiektów tego typu. Dopiero w 1236 roku rozpoczęto tu budowę ramienia północnego transeptu. Powodem takiego stanu rzeczy był projekt, wchodzący do ogrodu bratanka biskupa Raoula – Guillaume de Beaumonta. Dopóki więc nie został on biskupem Angers i nie ofiarował terenu pod budowę katedry, skupiano się na choćby dekorowaniu portalu głównego.

Bazylika Saint Denis – Nekropolia królów Francji

Pozwolenie na wyburzenie murów miejskich w 1274 roku stało się impulsem dla powiększenia chóru świątyni. Dopiero dzięki tej zmianie katedra w Angers osiągnęła klasyczny plan łacińskiego krzyża, a zmianę tę zaznaczyły potężne skarpy u skrzyżowania naw. Kiedy ukończono wreszcie prezbiterium, udekorowano go witrażami szkoły paryskiej – niemal wiek później niż miało to miejsce w nawie.

Trzy wieże i kolejne zmiany

Po pożarze z 1516 roku fasadę zachodnią katedry wyposażono w nowe iglice. Ich architektem był mistrz gotyku płomienistego – Rouland Le Roux, odpowiedzialny za fasadę zachodnią katedry Najświętszej Maryi Panny w Rouen. W 1533 roku, miejscowy architekt, Jean de l’Espine zmienił ten projekt dodając do fasady trzecią wieżę. To właśnie wtedy też powstały rzeźby ośmiu wojowników poziom niżej.

Katedra w Auxerre – Na wzór klasyków gotyku

Niestety kiedy prace ukończono, rozpoczęła się seria wojen pomiędzy Gwizjuszami i Kondeuszami na tle religijnym. W 1562 roku przez drzwi z ogrodu biskupa do katedry włamali się Hugenoci. Zabarykadowali się tu na dwa tygodnie, plądrując jej największe skarby, niszcząc obrazy oraz setki grobowców i epitafiów.

Opiekujący się świątynia kanonicy przełomu XVII i XVIII wieku całkowicie zatracili zrozumienie dla sztuki narodowej. Dowodem tego może być fakt, że sami wysłali na przetopienie multum bezcennych epitafiów. Łącznie z tym, które należało do fundatora gotyckiej katedry. Podobny los spotkał też dar biskupa Normanda de Doué – pozłacany ołtarz ze srebra, zastąpiony neoklasycystycznym cyborium z nowym ołtarzem głównym. W ramach dostosowania świątyni do obowiązujących ówcześnie kanonów bracia usunęli także dolne fragmenty XII-wiecznych witraży i wreszcie pobielili całe wnętrze.

Katedra w Toul – Gotyk na krańcu Cesarstwa

Dzieła zniszczenia dopełnili rewolucjoniści, którzy w 1793 roku zdewastowali tworzony od wieków monumentalny pomnik nagrobny króla Rene I Andegaweńskiego (+1453). Jeszcze wiele la po tym wydarzeniu jego ciosane kamienie używane były przez murarzy miejskich do ozdabiania kominów porozrzucanych wokół katedry domków. 4 sierpnia 1831 roku pożar ponownie naznaczył zachodnią fasadę uszkadzając jej partie górne. Wydarzenie to przyczyniło się do pierwszej poważnej renowacji, która trwała tu do 1846 roku.

Dzięki swojemu położeniu katedra w Angers na wzgórzu widoczna jest już z odległości pięćdziesięciu kilometrów. Jej fasada zachodnia charakteryzuje się monumentalnym masywem, będącym bazą dla jej wysmukłych wież. XVI-wieczna kreacja na myśl przywodzi gotyckie kościoły Brunszwiku, których znakiem rozpoznawczym są właśnie potężne westwerki z lekkimi wieżami.

Brunszwik – Lwy i gotyk

Świątynia pozbawiona jest systemu przyporowego, obejścia czy promieniście rozchodzących się kaplic za prezbiterium. Niemniej chcąc tu zrekompensować brak naw bocznych koleni architekci z czasem niemal losowo do jej bryły doklejali kolejne kaplice. Na przykład w XV wieku przy północno-zachodniej wieży powstała kaplica świętej Anny, służąca dziś jako skarbiec. Po przeciwnej stronie natomiast wzniesiono kaplicę Notre-Dame de Pitié, pełniącą w swej historii funkcję kościoła parafialnego aż do początku XIX wieku, kiedy to dużą jej część zburzono.

Katedra w Nantes – Odrestaurowana w każdym calu

Przed południowym ramieniem transeptu powstała niewielka kaplica św. Jana Chrzciciela, sąsiadująca z nieistniejącym już klasztorem. Z drugiej strony tego ramienia przyłączono zakrystię, a jej limit wyznaczał dawny mur galo-rzymski. Drugie ramię nawy poprzecznej sąsiadowało zaś bezpośrednio z dawnym pałacem biskupim.

Portal katedry

W czasie oczekiwania na rozwiązanie problemu z terenem, do części zachodniej dobudowano kruchtę, chroniącą cenny zbiór rzeźb. Swoje miejsce znalazły tu charakterystycznie wydłużone figury na wzór tych z portalu zachodniego katedry w Chartres. W tympanonie zaś umieszczono Chrystusa Tronującego w eliptycznej aureoli, otoczonego symbolami czterech ewangelistów. Na archiwoltach znalazły się anioły, przedstawienia ludzi różnych ras i języków wybranych oraz Dwudziestu czterech Starców z Apokalipsy.

Katedra w Rouen – Z płótna Moneta

Jeszcze w XII wieku wykonano polichromie rzeźb portalu, a 30% z nich przetrwała do naszych czasów. Używano tu głównie trzech kolorów: czerwonego, niebieskiego oraz żółtego. Ponownie zabiegu tego dokonano w XVII wieku, ale najpierw wszystko pokryto ochrą. Zachowano poprzednią kolorystykę, ale jej użycie w wielu przypadkach uległo zmianie. Aż 40% tej warstwy przetrwało do naszych czasów. Wszystko to dzięki wspomnianemu przedsionkowi, który przez sześć stuleci skutecznie bronił dzieła przed niszczycielskim wpływem czynników zewnętrznych.

Katedra w Strasburgu – Francuska robota, germański charakter

W 2017 roku rozpoczęła się mozolna renowacja figur, mająca na celu przywrócenie im oryginalnych polichromii. To jednak nie wszystko, bo śmiały projekt zakłada odbudowanie ogromnej kruchty (25 m szerokości x 7,30 m głębokości), aby na powrót chroniła odnawiane rzeźby. Ten unikatowy w skali świata projekt ma być gotowy już w 2022 roku!***

Wnętrze katedry

Katedra w Angers jest pozbawioną naw bocznych bazyliką z nawą o trzech przęsłach i ramionach transeptu oraz chórem – po jednym przęśle każde. Całość zakończona jest apsydą z siedmioma oknami. Jej wnętrze jest dość surowe i proste. Według odmiany gotyku, którą prezentuje pozbawiona została malowniczych efektów perspektywy.

Katedra w Coutances – Jak Matrioszka

Skoro więc nie ma naw bocznych, nie ma też popularnego podziału ścian z arkadami, tryforiami i clerestoriami. Mimo to jednak wyróżnione są tu wyraźnie dwie strefy z których każda zajmuje mniej więcej połowę wysokości ściany. Należące do wcześniejszego kościoła, partie dolne wzmocniono i wyposażono arkadowymi wnękami. Partie górne natomiast cofnięto, aby na ścianach dawnego kościoła wznieść korytarz. Pod utworzonymi arkadami umieszczono podwójne okna lancetowe.

W nawie katedry swoje miejsce znalazło kilka witraży ofiarowanych przez hojnego kanonika w 1165 roku. Umieszczono na nich sceny z życia świętej Katarzyny Aleksandryjskiej, świętego Wincentego czy Najświętszej Marii Panny. Na późniejszych witrażach, z XIII wieku zachowały się wizerunki św. Jana Chrzciciela, św. Juliana, św. Marcina z Tours czy św. Tomasza Becketa. Witraże różyc natomiast zawierają szkła wykonane w XV wieku.

Katedra w Bayeux i słynna Tkanina

Spośród najważniejszych dzieł w świątyni wymienić należy na pewno odkryte w 1980 roku, XIII-wieczne polichromie przedstawiające żywot św. Maurycego (?). Ważny jest również barokowy ołtarz główny oraz ołtarze z nawy poprzecznej. Na uwagę zasługują także liczne epitafia oraz neogotyckie elementy wyposażenia: ambona, stalle i prospekt organowy.

Apokalipsa z Angers

W ramach upiększenia swojej kaplicy pałacowej Ludwik I Andegaweński w 1373 roku**** zlecił paryskim tkaczom wykonanie serii gobelinów – znaną dziś w świecie jako Apokalipsa z Angers (fr. La Tapisserie de l’Apocalypse). Cały cykl składał się z dziewięćdziesięciu części o długości około 140 metrów i 6 metrów wysokości. Dziś gobeliny wystawiane są w muzeum zlokalizowanym w tutejszym zamku. Pomimo tego, że nie przetrwały one do naszych czasów w całości, jest to największy zbiór średniowiecznych tapiserii na świecie, a ich powierzchnia zajmuje aż 850 metrów kwadratowych!

Projekt scen z Apokalipsy św. Jana przygotował flamandzki malarz – Jan z Brugii. Nie ma informacji na temat przeznaczenia tego dzieła, aczkolwiek wiadomo, że podczas ślubu Ludwika II Andegaweńskiego z Joanną Aragońską udekorowano nimi dziedziniec pałacu arcybiskupa. Wnuk Ludwika I, Rene I Andegaweński, w 1480 roku podarował je katedrze w której wystawiono je głównie podczas największych wydarzeń, np. wizyty króla Ludwika XI w Angers.

Katedra w Bayeux i słynna Tkanina

Kiedy to klasycyzm na dobre zawitał do wnętrza kościoła kanonicy chcieli pozbyć się także i tapiserii. Wielowiekowe już wtedy gobeliny wystawiono więc na sprzedaż. W związku z brakiem zainteresowania posłużyły one jako ochrona dla szklarni przed mrozem czy do ocieplenia wnętrza stajni. W 1843 roku miastu udało się uratować 100 metrów materiału, który w 27 lat później ponownie trafił do katedry.

Motyw Apokalipsy św. Jana był dość powszechnym wątkiem sztuki sakralnej średniowiecza, a tutejsze tapiserie doskonale ukazują jej wyobrażenie w oczach XIV-wiecznego człowieka. Zwłaszcza, że przesłanie to łatwo można było odnieść do skutków Wojny Stuletniej z Anglią. To właśnie na gobelinach zapisane były losy ludu, który cierpiał z powodu głodu, epidemii czy właśnie wojny. Apokalipsa z Angers w pewien sposób udokumentowała tym samym kontekst polityczno-społeczny końca ciężkiego dla Francuzów stulecia.

Mini eBook z pomysłem podróży po Dolinie Loary:

FRANCJA – Dolina Loary – Gotowy plan podróży

FRANCJA – Dolina Loary – Gotowy plan podróży to mini eBook z już zaplanowanym przebiegiem trasy samochodowej z Wrocławia po renesansowych zamkach i gotyckich katedrach Doliny Loary. Jeśli chodzi o zamku, znalazły się tu te najbardziej zjawiskowe (Chambord, Chenonceau czy Saumur), co do katedr – podobnie (Bourges, Tours czy Chartres). Dodać trzeba, że znalazł się tu również fragment Normandii oraz Burgundii.

Wewnątrz cudów nie ma, samo mięso! Czyli rozpiska na 17 dni – dzień po dniu wraz z linkami do noclegów i interaktywnej mapy podróży (+13 zjawiskowych zamków, które można wymienić z innymi punktami z mapy). Poza tym zebrałem tu garstkę ważnych informacji dla zmotoryzowanych, a także dodałem zbiór linków do artykułów z opisem najciekawszych miejsc zawartych w tym planie.

Dzięki niemu z pewnością zaoszczędzisz sporo czasu. Zamiast rozkminy co warto zobaczyć w Dolinie Loary masz gotową odpowiedź! Ściągaj, bukuj noclegi i przeżyj kolejną wspaniałą przygodę!

12,99 zł

Lektura:

• How France Built Her Cathedrals – A Study in the Twelfth and Thirteenth Centuries – Elizabeth Boyle O’Reilly, wyd. Harper & Brothers; Nowy Jork i Londyn, 1921.*
• http://mappinggothic.org/building/1212 **
• https://www.archives49.fr/fileadmin/ad49/espace_pedagogique/outils/a_propos/13_Roi_Rene.pdf
• https://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/angers-49000/angers-une-galerie-pour-proteger-la-cathedrale-en-2022-6439462 ***
• https://slowikon.pl/o-sredniowiecznej-tapiserii-z-angers/ ****
• http://www.chateau-angers.fr/Explorer/La-Tapisserie-de-l-Apocalypse