Dr LEANDROS LEFAKIS | University of Central Greece (original) (raw)

Papers by Dr LEANDROS LEFAKIS

Εφευρέσεις γονιδιωματικής τροποποίησης Διπλώματα ευρεσιτεχνίας επί τεχνολογίας CRISPR, 2021

Οι τεχνολογίες αιχμής δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν επαρκώς χωρίς την ευρεσιτεχνία. Η χορήγηση ... more Οι τεχνολογίες αιχμής δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν επαρκώς χωρίς την ευρεσιτεχνία. Η χορήγηση σχετικών διπλωμάτων σε καινοτόμα προϊόντα και τεχνικές εξασφαλίζει το προνόμιο της εμπορικής εκμετάλλευσης για ορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτό αποτελεί κίνητρο για κάθε επενδυτή προκειμένου να εμπιστευθεί την επιστημονική έρευνα και να επενδύσει σε αυτήν. Το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας είναι σήμερα ο δημοφιλέστερος κλάδος του δικαίου στις «επιστήμες της ζωής» και η ανάπτυξή του εμφανίζεται αλληλένδετη με την εξέλιξή τους. Πρόκειται για έναν κλάδο που απαιτεί εξειδικευμένη τεχνική γνώση, συνήθως δυσπρόσιτη στους νομικούς. Ιδίως, όσον αφορά στις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας και της γενετικής, ο κλάδος αυτός αξιώνει ευρύτερη κατάρτιση σε ζητήματα βιοηθικής.
Η γονιδιωματική τροποποίηση υπόσχεται πρόοδο σε τομείς όπως οι γονιδιακές θεραπείες, η προστασία του περιβάλλοντος και η αγροτική παραγωγή. Ταυτόχρονα, εγείρει φόβους για τη δημιουργία άγνωστων επιβλαβών ειδών, περιπτώσεις ευγονικής, αλλά και την ενδεχόμενη καταστροφή της βιολογικής ποικιλότητας. Οι ηθικές ρήτρες του δικαίου της ευρεσιτεχνίας βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της προβληματικής. Η σύγχρονη ανάγνωση της βιοηθικής και του βιοδικαίου και η επιρροή αυτών στη διαμόρφωση των αρχών του δικαίου της ευρεσιτεχνίας αποκτούν ουσιώδες πεδίο εφαρμογής, με την τεχνολογία CRISPR να αποτελεί την «αιχμή του δόρατος».

Bioethica

The rapid spread of the SARS-CoV-2 virus is the new pandemic that humanity is called upon to deal... more The rapid spread of the SARS-CoV-2 virus is the new pandemic that humanity is called upon to deal with. The special characteristics of the virus in combination with the absence of effective antiviral medication and vaccine, make the disease a significant threat to global health. This paper addresses the issue of innovation in the midst of a pandemic in the field of diagnostic and therapeutic procedures, namely vaccines for the SARS-CoV-2 virus and how these could become public goods that will be provided without expected profit, considered global public goods. The issue is so crucial for public health that the State and the international community are called upon to contribute to research and development, in terms of participating in the business risk of the industry (with public funding), but also to intervene to protection of the global good of public health, possibly considering compulsory patent licensing solutions that will result from vaccine research.

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ, 2003

Με την απόφαση 19/2003 της Ολομέλειας ΑΠ έγινε δεκτός ότι η πληρεξουσιότητα για την ανάληψη υποχρ... more Με την απόφαση 19/2003 της Ολομέλειας ΑΠ έγινε δεκτός ότι η πληρεξουσιότητα για την ανάληψη υποχρέωσης από συναλλαγματική πρέπει να είναι έγγραφη και να παρέχεται με έγγραφο διαφορετικό από εκείνο του τίτλου

Κείμενα Περιφερειακής Ανάπτυξης, 2011

Περίληψη: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» με στόχο την προετοιμασ... more Περίληψη: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» με στόχο την προετοιμασία της οικονομίας της ΕΕ για την επόμενη δεκαετία, κατέστησε την προσπάθεια ανάπτυξης επί της καινοτόμου δράσεως ως βασική προτεραιότητα σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και προέταξε τη σύμπραξη των ενδιαφερομένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η νέα στρατηγική αναμένεται να αντικαταστήσει την στρατηγική της Λισσαβώνας, η οποία υποκίνησε οικονομικές μεταρρυθμίσεις στα κράτη-μέλη και επέφερε αύξηση στην απασχόληση. Κατ' αρχήν, η περιφερειακή διάσταση της νέας στρατηγικής μπορεί να συνδεθεί άμεσα με την πολιτική της έρευνας και της ανάπτυξης, καθώς και αυτή την καινοτόμου δράσης, ιδίως σε τεχνολογίες αιχμής, με ταυτόχρονη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ επιστημονικής γνώσης και αγοράς, ούτως ώστε η καινοτομία να μετατρέπεται σε κάθε μορφής ανταγωνιστικό προϊόν. Ιδιαίτερα, το από πολλά έτη συζητούμενο κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θα επέτρεπε στις επιχειρήσεις να εξοικονομήσουν σημαντικά ποσά ετησίως, ενώ η ενιαία νομική του ισχύ σε όλη την ΕΕ θα συνέβαλε σημαντικά στη μείωση του κόστους απόκτησης δικαιωμάτων διανοητικής (βιομηχανικής) ιδιοκτησίας. Γενικώς, τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας ως κομμάτι των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας έχουν σημαντικές κοινωνικές και τεχνολογικές πτυχές, οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν στη διαμόρφωση συνεπούς περιφερειακής πολιτικής. Για τον λόγο αυτόν, οι νομοθετικές ρυθμίσεις οφείλουν να συνεχίσουν την επιδιωκόμενη εναρμόνιση, προκειμένου να εξασφαλίσουν στους ενδιαφερόμενους ενιαίους κανόνες προστασίας. Όσον δε αφορά τους τομείς εκείνους όπου η έλλειψη νομικής ασφάλειας δημιουργεί κινδύνους αποτροπής της εκμετάλλευσης (σήματα, ευρεσιτεχνίες) δημιουργούνται ανάγκες προσαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στα νέα δεδομένα που θέτει η τεχνολογική εξέλιξη και η κοινωνία της πληροφορίας. Λέξεις κλειδιά: διανοητική και βιομηχανική ιδιοκτησία, καινοτομία, ανταγωνιστικότητα, έρευνα και ανάπτυξη, ευρεσιτεχνία, τεχνολογία 1.Οριοθέτηση του ζητήματος Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» με στόχο την προετοιμασία της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επόμενη δεκαετία (εφ' εξής «νέα στρατηγική»), κατέστησε την προσπάθεια ανάπτυξης επί κάθε καινοτόμου δράσης ως βασική προτεραιότητα σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και προέταξε τη σύμπραξη όλων των ενδιαφερομένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η νέα στρατηγική αναμένεται να αντικαταστήσει την Στρατηγική της Λισσαβώνας, η οποία-παρά την κατά πολλούς αποτυχία της-είναι γεγονός ότι υποκίνησε οικονομικές μεταρρυθμίσεις στα κράτη-μέλη και επέφερε αύξηση στην απασχόληση. Σύμφωνα με τη Στρατηγική της Λισσαβώνας «…η έρευνα, η καινοτομία και η εκπαίδευση που αποκαλούνται το τρίγωνο της γνώσης, ανάγονται σε κύριους παράγοντες μεγέθυνσης της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας…» [1]. Επίσης, με τις ορισθείσες «δράσεις ψηλής προστιθέμενης Ευρωπαϊκής αξίας», οι οποίες συγκρότησαν την Κοινοτική Πολιτική Έρευνας και Καινοτομίας, επιδιώχθηκε-μεταξύ

Kείμενα Περιφερειακής Επιστήμης , 2010

Οι πανεπιστημιακές εταιρίες τεχνοβλαστοί (university spin-offs) είναι εταιρίες που ιδρύονται με σ... more Οι πανεπιστημιακές εταιρίες τεχνοβλαστοί (university spin-offs) είναι εταιρίες που ιδρύονται με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση της επιστημονικής γνώσης, της τεχνολογίας και των αποτελεσμάτων της έρευνας στα πλαίσια ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος. Οι εταιρίες αυτές καλούνται να καλύψουν το κενό που υπάρχει μεταξύ της παραγωγής της καινοτόμου γνώσης από έναν ερευνητικό οργανισμό και της προώθησης της νέας γνώσης στην παραγωγή, ενώ οι ερευνητές καλούνται να αναλάβουν τον επιχειρηματικό κίνδυνο, σε συνεργασία με τον φορέα εντός του οποίου η καινοτόμος γνώση παρήχθη, μετατρέποντάς αυτή σε παραγόμενο προϊόν ή υπηρεσία και ασκώντας οι ίδιοι τις απαραίτητες δραστηριότητες εμπορικής εκμετάλλευσης. Η επιτυχής προώθηση των εταιριών spin-off αποτελεί συνδυασμό πολλών παραγόντων, ορισμένοι εκ των οποίων σχετίζονται με τα ποσά χρηματοδότησης που διαθέτουν οι περιφέρειες και τα περιφερειακά θεσμικά όργανα, με τις επιχειρηματικές πρακτικές και τις νομοθετικές ρυθμίσεις. Επίσης, τα κρατικά προγράμματα συνεργασίας στον χώρο της έρευνας και της ανάπτυξης ασκούν σημαντική επιρροή για τη σύσταση εταιριών spin-off και επηρεάζουν τις πρώιμες φάσεις ανάπτυξής τους, διευκολύνοντας τη δημιουργία δεσμών συνεργασίας. Οι πανεπιστημιακές spin-off χρησιμοποιούνται ως αυξανόμενο «κεφάλαιο και υπεραξία» για τη διερεύνηση του ρόλου των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών στην ανάπτυξη της καινοτόμου γνώσης, αποδεικνύονται ευεργετικές για τις περιοχές που εδρεύουν, εμφανίζονται δε καινοτόμες και δυναμικές, αναπαράγοντας την υψηλή τεχνολογία τους και ενσωματώνοντας τα γνωρίσματα της «οικονομίας της γνώσης». Σήμερα, οι πανεπιστημιακές εταιρίες spin-off δημιουργούν μία τέτοια υπεραξία γνώσης, ώστε μοιραία αποτελούν αγωγούς μεταφοράς τεχνολογίας, χρηματοδότησης και διαχείρισης πηγών ανάπτυξης και τεχνολογίας, επισύροντας εν τέλει την προσοχή μεγαλύτερων εταιριών.

Values and Freedoms in Modern Information Law and Ethics (Proceedings of the 4th International Conference on Information Law and Ethics), 2011

The short definition of the gene is that it is a functional unit of the genome. In other words, a... more The short definition of the gene is that it is a functional unit of the genome. In other words, a gene is a unit of heredity in a living organism. It is a name given to some stretches of DNA (Deoxyribonucleic acid) and RNA (Ribonucleic acid) that code for a type of protein or for an RNA chain that has a function in the organism.

It is estimated that there are between 20,000 and 25,000 human protein-coding genes, although it must be pointed out that the estimate of the number of human genes has been repeatedly revised as genome sequence quality and gene finding methods have improved. Earlier predictions estimated that human cells consisted of as many as 2,000,000 genes.
Patenting human genes is generally perceived as ethically controversial. The ethical scruples partly stem from the question of whether it is at all acceptable to patent human genes and partly from the consequences such patenting can have for diagnosis, treatment of illness and disease and research. The most significant question is whether a common understanding on ethical issues can be reached. As a matter of fact, the need to consider moral concerns is pressing in the European
patent law. Indeed, the patent law, contrary to other laws, traditionally excludes from patentability inventions which would be contrary to “public order or morality”. These two matters of exclusion are mentioned in the existing law, as well as in Article 53 (a) of the European Patent Convention and the national laws of members - states. Any proposal forwarded should take into account this moral concern, which aims to adapt to the specific case human gene patents which, as based on elements of human origin, involve the issue of fundamental human
rights.

This paper wishes to contribute to the general discussion about the ethical defensibility of taking out patents on human genes. Additionally, it wishes to propose some recommendations to the rules in force and to the current practice of granting human gene patents regarding best practices to safeguard ethical considerations in the process.

RSIJ , 2012

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» µε στόχο την προετοιµασία της οικ... more Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» µε στόχο την προετοιµασία της οικονοµίας της ΕΕ για την επόµενη δεκαετία, κατέστησε την προσπάθεια ανάπτυξης επί της καινοτόµου δράσεως ως βασική προτεραιότητα σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και προέταξε τη σύµπραξη των ενδιαφεροµένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η νέα στρατηγική αναµένεται να αντικαταστήσει την στρατηγική της Λισσαβώνας, η οποία υποκίνησε οικονοµικές µεταρρυθµίσεις στα κράτη-µέλη και επέφερε αύξηση στην απασχόληση. Κατ' αρχήν, η περιφερειακή διάσταση της νέας στρατηγικής µπορεί να συνδεθεί άµεσα µε την πολιτική της έρευνας και της ανάπτυξης, καθώς και αυτή την καινοτόµου δράσεως, ιδίως σε τεχνολογίες αιχµής, µε ταυτόχρονη γεφύρωση του χάσµατος µεταξύ επιστηµονικής γνώσης και αγοράς, ούτως ώστε η καινοτοµία να µετατρέπεται σε κάθε µορφής ανταγωνιστικό προϊόν. Ιδιαίτερα, το από πολλά έτη συζητούµενο κοινοτικό δίπλωµα ευρεσιτεχνίας θα επέτρεπε στις επιχειρήσεις να εξοικονοµήσουν σηµαντικά ποσά ετησίως, ενώ η ενιαία νοµική του ισχύ σε όλη την ΕΕ θα συνέβαλε σηµαντικά στη µείωση του κόστους απόκτησης δικαιωµάτων διανοητικής (βιοµηχανικής) ιδιοκτησίας. Γενικώς, τα δικαιώµατα βιοµηχανικής ιδιοκτησίας ως κοµµάτι των δικαιωµάτων διανοητικής ιδιοκτησίας έχουν σηµαντικές κοινωνικές και τεχνολογικές πτυχές, οι οποίες πρέπει να λαµβάνονται υπ' όψιν στη διαµόρφωση συνεπούς περιφερειακής πολιτικής. Για τον λόγο αυτόν, οι νοµοθετικές ρυθµίσεις οφείλουν να συνεχίσουν την επιδιωκόµενη εναρµόνιση, προκειµένου να εξασφαλίσουν στους ενδιαφερόµενους ενιαίους κανόνες προστασίας. Όσον δε αφορά τους τοµείς εκείνους όπου η έλλειψη νοµικής ασφάλειας δηµιουργεί κινδύνους αποτροπής της εκµετάλλευσης (σήµατα, ευρεσιτεχνίες) δηµιουργούνται ανάγκες προσαρµογής της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας στα νέα δεδοµένα που θέτει η τεχνολογική εξέλιξη και η κοινωνία της πληροφορίας. Λέξεις κλειδιά: διανοητική και βιοµηχανική ιδιοκτησία, καινοτοµία, ανταγωνιστικότητα, έρευνα και ανάπτυξη, ευρεσιτεχνία, τεχνολογία Οριοθέτηση του ζητήµατος Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» µε στόχο την προετοιµασία της οικονοµίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επόµενη δεκαετία (εφ' εξής «νέα στρατηγική»), κατέστησε την προσπάθεια ανάπτυξης επί κάθε καινοτόµου δράσης ως βασική προτεραιότητα σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και προέταξε τη σύµπραξη όλων των ενδιαφεροµένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η νέα στρατηγική αναµένεται να αντικαταστήσει την Στρατηγική της Λισσαβώνας, η οποία-παρά την κατά πολλούς αποτυχία της-είναι γεγονός ότι υποκίνησε οικονοµικές µεταρρυθµίσεις στα κράτη-µέλη και επέφερε αύξηση στην απασχόληση. Σύµφωνα µε τη Στρατηγική της Λισσαβώνας «…η έρευνα, η καινοτοµία και η εκπαίδευση που αποκαλούνται το τρίγωνο της γνώσης, ανάγονται σε κύριους

Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (34-50), 2015

Το γονίδιο βιολογικά αποτελεί την πρώτη βαθµίδα οργάνωσης του γενετικού υλικού και αποτελεί τη βα... more Το γονίδιο βιολογικά αποτελεί την πρώτη βαθµίδα οργάνωσης του γενετικού υλικού και αποτελεί τη βασική λειτουργική πληροφοριακή µονάδα. Χηµικά, προσδιορίζεται ως µια σειρά από ζεύγη βάσεων, τα οποία βρίσκονται σε συγκεκριµένο τµήµα του DNA (δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ) 1. Το ανθρώπινο γονίδιο εµπεριέχει τη πληροφορία για τη δηµιουργία µιας πρωτεΐνης, ενώ το σύνολο των γονιδίων αποτελεί το ανθρώπινο γονιδίωµα 2. Κατά την κρατούσα θεώρηση το γονίδιο δεν πρέπει να εκλαµβάνεται ως ζωντανή µονάδα, αλλά ως χηµικό στοιχείο, το οποίο εκπληρώνει τον σκοπό του εντός του πυρήνα του κυττάρου και δεν µπορεί να αναπαραχθεί παρά µόνον µε τη συνδροµή άλλων χηµικών ουσιών. Όταν δε αποσπάται από το υποκείµενο του δικαίου (άνθρωπος-ανθρώπινο σώµα), παύει να µετέχει στη λειτουργία του σώµατος και, κατ' επέκταση, του ίδιου του υποκειµένου και γίνεται αντιληπτό νοµικά ως πράγµα 3. Από άποψη δικαίου ευρεσιτεχνίας, αποτελεί καθιερωµένη πρακτική τόσο του Ευρωπαϊκού όσο και του δικαίου των Ηνωµένων Πολιτειών ότι το DNA (συµπεριλαµβανοµένου και του DNA του ανθρώπου) αποτελεί αντικείµενο επιδεκτικό κατοχύρωσης διά διπλώµατος ευρεσιτεχνίας. Η πρακτική όµως αυτή τείνει να διαφοροποιηθεί όσον αφορά στο αντικείµενο της προστασίας µε την έκδοση της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωµένων Πολιτειών στην υπόθεση η οποία έγινε ευρύτερα γνωστή ως «υπόθεση Myriad Genetics» (Association for Molecular Pathology, et alia v United States and Trademark Office, et alia) 4. Πάντως, το ζήτηµα της επιδεκτικότητας κατοχύρωσης του ανθρώπινου DNA ετέθη σε Ηνωµένες Πολιτείες και Ευρώπη υπό το πρίσµα δύο βασικών ερωτηµάτων. Πρώτον, εάν το DNA αποτελεί αντικείµενο δεκτικό διπλώµατος ευρεσιτεχνίας per se ή αποτελεί ανακάλυψη και εκφεύγει του σχετικού πλαισίου προστασίας και, δεύτερον, στην περίπτωση κατά την οποία ήθελε θεωρηθεί ότι αποτελεί αντικείµενο ευρεσιτεχνίας, υπάρχουν συγκεκριµένες ηθικής φύσης αιτιάσεις οι οποίες να µην επιτρέπουν τη χορήγηση σχετικών διπλωµάτων; 1 Το DNA το οποίο έχει τη µορφή διπλής έλικας είναι ο κύριος φορέας γενετικών πληροφοριών στο ανθρώπινο σώµα. Το DNA αποτελείται από τέσσερις χηµικές µονάδες που ονοµάζονται βάσεις και ενώνονται µεταξύ τους µε σταθερό και προκαθορισµένο τρόπο, έτσι ώστε η ένωσή τους να δίνει στο DNA τη µορφή της διπλής έλικας. 2. Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώµατος αποτέλεσε αντικείµενο µακροχρόνιων ερευνών (Human Genome Project). Τελικά, το διεθνές consortium κρατικά επιχορηγούµενων ερευνητών και η ιδιωτική εταιρία Celera Genomics δηµοσίευσαν στις 11 Φεβρουαρίου 2001 τις ολοκληρωµένες εκδοχές για την επιτευχθείσα αποκωδικοποίηση στις επιστηµονικές επιθεωρήσεις Nature και Science. 3. Υποστηρίζεται ότι ο λόγος για τον οποίο το ανθρώπινο γονίδιο ανήκει στην κατηγορία των πραγµάτων είναι κυρίως η γενετική οµοιότητα των ζώντων οργανισµών. Βλ. Galloux J.C., Essai de définition d'un statut juridique pour le matériel génétique, Thèse, Bordeaux, 1988, 51. Πράγµατι, το γονίδιο του ανθρώπου στη µοριακή του µορφή αποτελεί µια απτή δοµή που εντάσσεται στον τοµέα της ύλης. Η υλικότητα είναι αυτή η οποία επιτρέπει το νοµικό χαρακτηρισµό του γονιδίου ως πράγµα. Βλ. σχετ. Μάλλιος Ε.Κ.., Το ανθρώπινο γονιδίωµα. Γενετική έρευνα και προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2004, 65 επ. Βλ. αναλυτικά τον ίδιο για την ανάλυση των θεωριών που χαρακτηρίζουν το γονίδιο ως «res communis» ή ως «κληρονοµία της ανθρωπότητας» ή ορθότερα ως «πράγµα προερχόµενο από το ανθρώπινο σώµα». Πρβλ. και Βιδάλη Τ.Κ., Ζωή χωρίς πρόσωπο. Το Σύνταγµα και η χρήση του ανθρώπινου γενετικού υλικού, 2 η έκδοση, εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2003, 52 επ. 4 702 F. Supp. 2d 181 (S.D.N.Y. 2010).

Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου (131-152), 2007

H σύνδεση της βιοµηχανικής ιδιοκτησίας-ιδίως διά του δικαίου της ευρεσιτεχνίας-µε τη γενετική τεχ... more H σύνδεση της βιοµηχανικής ιδιοκτησίας-ιδίως διά του δικαίου της ευρεσιτεχνίας-µε τη γενετική τεχνολογία και η χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις µε αντικείµενο γενετικό υλικό (όπως εφευρέσεις που αφορούν σε γονίδια, αλληλουχίες γονιδίων ή τµήµατα αυτών) εγείρει νοµικά και ηθικά ζητήµατα και αναδεικνύει τις περίπλοκες σχέσεις του δικαίου µε τους τοµείς της επιστηµονικής έρευνας και ανάπτυξης. Το ζήτηµα της κατοχύρωσης γενετικού υλικού συνδέεται, επίσης, µε την ένταξη της γενετικής στην ανταγωνιστική αγορά και το οικονοµικό δυναµικό των προϊόντων της στους τοµείς της έρευνας και της βιοµηχανίας. Η χορήγηση δικαιωµάτων βιοµηχανικής ιδιοκτησίας σε γενετικό υλικό στηρίχθηκε στις προϋποθέσεις του γενικού δικαίου της ευρεσιτεχνίας (νέο, εφευρετικότητα, βιοµηχανική εφαρµογή, περιγραφή της εφεύρεσης) και εµφανίσθηκε χρονικά προτού οι επιστήµονες αποκτήσουν σε βάθος γνώση για τη λειτουργία του. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα, τα γραφεία κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών ανά τον κόσµο να προχωρήσουν στην κατοχύρωση εφευρέσεων, ενώ οι ερευνητές συνέχιζαν να αναπτύσσουν τις τεχνικές κατασκευής, αποµόνωσης και καθαρισµού γενετικού υλικού. ∆ηµιουργήθηκε, έτσι, ένα κενό µεταξύ της νοµικής και της τεχνικής γνώσης, γεγονός που οδήγησε όχι µόνο σε σφάλµατα κατοχύρωσης, αλλά και στη δηµιουργία λανθασµένων εκτιµήσεων για το τι συνιστά αντικείµενο προστασίας µε δίπλωµα ευρεσιτεχνίας και τι όχι. Προέκυψε, όµως, και ένα επιπλέον ζήτηµα το οποίο σχετίζεται αφ' ενός µε την έννοµη προστασία του γενετικού υλικού και τη σχέση του µε την ανθρώπινη αξία και προσωπικότητα αφ' ετέρου µε τη συνταγµατικότητα της κατοχύρωσης των σχετικών εφευρέσεων µε δίπλωµα ευρεσιτεχνίας και την προστασία του δικαιώµατος στην επιστηµονική έρευνα και τα πορίσµατα αυτής. Η εξέταση του ζητήµατος αυτού οδήγησε στην ανάγκη της εκ νέου οριοθέτησης των δικαιωµάτων βιοµηχανικής ιδιοκτησίας επί εφευρέσεων γενετικού υλικού, αφού θεωρήθηκε ότι είναι πλέον απόλυτα επιβεβληµένη η

Επιθεώρηση Εμπορικού Δικάιου (1113 - 1130), 2006

H σύνδεση του δικαίου της ευρεσιτεχνίας µε τη γενετική και, ειδικότερα, η χορήγηση διπλωµάτων ευρ... more H σύνδεση του δικαίου της ευρεσιτεχνίας µε τη γενετική και, ειδικότερα, η χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που έχουν ως αντικείµενο γονίδια ή τµήµατα αυτών εγείρει πληθώρα νοµικών και ηθικών θεµάτων, η αντιµετώπιση των οποίων αντικατοπτρίζει τις πολύπλοκες σχέσεις του δικαίου µε τους τοµείς της επιστηµονικής έρευνας και ανάπτυξης. Ειδικότερα, το ζήτηµα της κατοχύρωσης γονιδίων και αλληλουχιών γονιδίων δεν είναι νέο, οµοίως και η προβληµατική του. Συνδέεται µε την ένταξη της γενετικής στην ανταγωνιστική αγορά και το σηµαντικό οικονοµικό δυναµικό των προϊόντων της. Συνδέεται, όµως, και µε την ίδια τη φύση του δικαίου της ευρεσιτεχνίας το οποίο απεδείχθη συµβατό µε την προστασία και την ενθάρρυνση της έρευνας υπό το δέλεαρ της µονοπωλιακής ανταµοιβής. H χορήγηση διπλωµάτων για ανθρώπινα γονίδια ακολούθησε τις προϋποθέσεις του γενικού δικαίου της ευρεσιτεχνίας και χρονικά εµφανίσθηκε πριν οι επιστήµονες αποκτήσουν µία σε βάθος γνώση για τη λειτουργία των γονιδίων. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα, τα οικεία γραφεία να κατοχυρώνουν εφευρέσεις ενώ, ταυτόχρονα, οι ερευνητές συνέχιζαν να αναπτύσσουν τις τεχνικές κατασκευής, αποµόνωσης και καθαρισµού γονιδίων. ∆ηµιουργήθηκε, εποµένως, ένα κενό µεταξύ της νοµικής και της τεχνικής γνώσης, γεγονός που οδήγησε σε σφάλµατα κατοχύρωσης, αλλά και τη δηµιουργία λανθασµένων εκτιµήσεων για το τι συνιστά αντικείµενο προστασίας µε δίπλωµα ευρεσιτεχνίας και τι όχι. Τα τελευταία χρόνια, λόγω του γεγονότος ότι τα περισσότερα γονίδια σηµαντικού επιστηµονικού ενδιαφέροντος και οι πρωταρχικές τους λειτουργίες έχουν ήδη αποτελέσει αντικείµενο κατοχύρωσης, οι αιτήσεις για διπλώµατα εστιάζουν σε περαιτέρω εφαρµογές του γενετικού υλικού, όπως αξιώσεις για γονίδια που παρουσιάζουν µεταλλάξεις ικανές να χρησιµοποιηθούν ως διαγνωστικά εργαλεία, γονίδια που κωδικοποιούν συγκεκριµένες πρωτεΐνες δια των οποίων παράγεται ένας ανασυνδυασµένος φορέας που περιέχει ορισµένη αλληλουχία ή ακόµα γονίδια που ελέγχουν τις βιολογικές οδούς, όπως είναι οι υποδοχείς που αποδεικνύονται χρήσιµοι στην ανάπτυξη φαρµάκων.

Books by Dr LEANDROS LEFAKIS

Biotechnology can be defined ‘as any technique that uses living organisms (or parts of the organi... more Biotechnology can be defined ‘as any technique that uses living organisms (or parts of the organisms) to make or modify products, to improve plants or animals, or to develop micro-organisms for specific uses’. Under this definition biotechnology ‘has been part of our heritage since the dawn of civilisation’. It has been said that biotechnology ‘concerns the creation of new varieties of plants, new animal breeds and new micro-organisms, either by traditional selection methods or by new methods of genetic engineering, that is by methods of modifying the genes of. . .animals, plants and micro-organisms, by introducing an artificially modified genetic material to provide new products and new processes for using or producing such products’. Biotechnology, therefore, extends over the most of the area of the life sciences, across biological chemistry, enzymology, virology, bacteriology and immunology, as well as into the technology of the higher life forms including plants and animals, involving the application of chemical engineering concept and processes.

The main purpose of this paper is to compare the protection of the biotechnology products in the United States and European Union, and explain why this protection appears stronger and more efficient under the United States patent system. Another central argument will be whether the current patent law deals adequately with developments in biotechnology or not. Confronted with the two different approaches both systems will be evaluated according to the criteria of encouraging such a promising industry from a legal and ethical point of view, and providing the appropriate solutions for the risks and dangers of such activity. Finally, the present state of the patentability of biotechnology will be reviewed so as to form the basis of this comparative analysis, and in view of these elements an evaluation of the two systems will be attempted.

Εκδόσεις Σάκκουλα, 2006

Η έρευνα στο πεδίο των ανθρώπινων βλαστοκυττάρων δημιουργεί σημαντικές ερευνητικές προσδοκίες. Τα... more Η έρευνα στο πεδίο των ανθρώπινων βλαστοκυττάρων δημιουργεί σημαντικές ερευνητικές προσδοκίες. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί τόσο, ώστε να αλλάξει η αντίληψη της επιστήμης για τις δυνατότητες χρήσης των σωματικών κυττάρων στο επίπεδο της έρευνας για την παραγωγή διαφοροποιημένων κυττάρων και ιστών και των ιατρικών εφαρμογών.

Η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας σε ανθρώπινα βλαστοκύτταρα αποτελεί για το δίκαιο ιδιαίτερη προβληματική. Το κύριο ερώτημά της αφορά στη σκοπιμότητα κατοχύρωσης βλαστοκυττάρων και κυτταρικών σειρών καθώς επίσης στις επακόλουθες συνέπειες σε τομείς, όπως η διάγνωση και η θεραπεία ασθενειών, η βιοϊατρική έρευνα και η εν γένει ερευνητική δραστηριότητα. Στο πεδίο της βιοηθικής ο κίνδυνος αθέμιτης εμπορευματοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας στα βλαστοκύτταρα προσανατολίζει το δίκαιο προς μια σύγχρονη αντίληψη με νέες προδιαγραφές.

Σκοπός της μελέτης είναι η ανάλυση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, ο εντοπισμός των αρχών που διέπουν τις ευρεσιτεχνίες βλαστοκυττάρων καθώς και η εξέταση των περιορισμών που συνοδεύουν την κατοχύρωσή τους υπό το πρίσμα των θεμελιωδών ηθικών ενστάσεων.

Επίσης, συνοψίζονται τα συνταγματικά ζητήματα που ανακύπτουν και οριοθετείται ένα πλαίσιο δεοντολογίας για τη λήψη και τη χρήση των ανθρώπινων βλαστοκυττάρων στο ελληνικό δίκαιο.

Εκδόσεις Σάκκουλα , 2004

Η μελέτη ασχολείται με το ζήτημα της προστασίας των εφευρέσεων στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Το ... more Η μελέτη ασχολείται με το ζήτημα της προστασίας των εφευρέσεων στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Το ζήτημα έχει ενδιαφέρον, διότι η βιοτεχνολογία αναγνωρίζεται στις μέρες μας ως η κύρια επιστημονική προοπτική ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία στηριζόμενη στην επιστημονική γνώση φαίνεται ότι μπορεί να αλλάξει θεμελιακά την αντίληψη για την οικονομική και τεχνολογική δομή των κοινωνιών. Άλλωστε, στις αρχές του 21ου αιώνα συντελείται επανάσταση στη βάση των γνώσεων των βιοεπιστημών και δη της βιοτεχνολογίας, η οποία προσφέρει νέες εφαρμογές στην περίθαλψη, τη γεωργία, την παραγωγή τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος και την εκμετάλλευση των οικοσυστημάτων.

Η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα προϊόντα της βιοτεχνολογίας αποτελεί την κρατούσα παγκοσμίως μορφή νομικής προστασίας. Παρά ταύτα, στον τομέα της βιοτεχνολογίας το δίκαιο βρίσκεται για ακόμα μια φορά αντιμέτωπο με την επιστημονική εξέλιξη. Αυτό γιατί η βιοτεχνολογία από τη φύση της επιβάλλει την αντιπαράθεση των ηθικών και κοινωνικών αξιών με τα θαυμαστά της επιτεύγματα και τις προκλήσεις σε ερευνητικό και επιστημονικό επίπεδο. Μοιραία, η αντιπαράθεση μεταφέρεται στον χώρο του δικαίου και δη του συστήματος ευρεσιτεχνίας. Η «δοκιμασία» του δικαίου της ευρεσιτεχνίας απέναντι στις κρατούσες αρχές και αξίες δεν είναι παντού ομοιόμορφη, ούτε έχει τα ίδια αποτελέσματα, παρά το γεγονός ότι από τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εξαρτάται σήμερα η έρευνα και η χρηματοδότηση στον τομέα της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής, έναν τομέα με τεράστιες υποσχέσεις και απειλές για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Με τη μελέτη εξετάζεται η εξέλιξη των ρυθμίσεων στο δίκαιο και τη νομολογία των ΗΠΑ, μιας και η χώρα αυτή διαθέτει τη μεγαλύτερη παραγωγή βιοτεχνολογικών εφευρέσεων παγκοσμίως. Εκ παραλλήλου, εξετάζεται η ευρωπαϊκή εξέλιξη στα πλαίσια της Σύμβασης του Μονάχου για τη χορήγηση ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, καθώς και σε επίπεδο εθνικών δικαίων. Αναλύεται ερμηνευτικά η κοινοτική Οδηγία 98/44/ΕΚ για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων, αναφορά δε γίνεται στην προσφυγή των Κάτω Χωρών ενώπιον του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την ακύρωσή της. Τέλος, δίδεται μια συνθετική εικόνα του δικαίου περί εφευρέσεων και δη βιοτεχνολογικών εφευρέσεων, όπως ισχύει στην Ελλάδα, με βάση το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας αλλά και τους κανόνες της βιοηθικής.

Η μελέτη διαθέτει αλφαβητικό ευρετήριο και παράρτημα βιολογικών και βιοτεχνολογικών όρων προς διευκόλυνση του αναγνώστη.

Conference Presentations by Dr LEANDROS LEFAKIS

Οι πανεπιστηµιακές εταιρίες τεχνοβλαστοί (university spin-offs) είναι εταιρίες που ιδρύονται µε ... more Οι πανεπιστηµιακές εταιρίες τεχνοβλαστοί (university spin-offs) είναι εταιρίες που ιδρύονται µε σκοπό την εµπορική εκµετάλλευση της επιστηµονικής γνώσης, της τεχνολογίας και των αποτελεσµάτων της έρευνας στα πλαίσια ενός πανεπιστηµιακού ιδρύµατος. Οι εταιρίες αυτές καλούνται να καλύψουν το κενό που υπάρχει µεταξύ της παραγωγής της καινοτόµου γνώσης από έναν ερευνητικό οργανισµό και της προώθησης της νέας γνώσης στην παραγωγή, ενώ οι ερευνητές καλούνται να αναλάβουν τον επιχειρηµατικό κίνδυνο, σε συνεργασία µε τον φορέα εντός του οποίου η καινοτόµος γνώση παρήχθη, µετατρέποντάς αυτή σε παραγόµενο προϊόν ή υπηρεσία και ασκώντας οι ίδιοι τις απαραίτητες δραστηριότητες εµπορικής εκµετάλλευσης. Η επιτυχής προώθηση των εταιριών spin-off αποτελεί συνδυασµό πολλών παραγόντων, ορισµένοι εκ των οποίων σχετίζονται µε τα ποσά χρηµατοδότησης που διαθέτουν οι περιφέρειες και τα περιφερειακά θεσµικά όργανα, µε τις επιχειρηµατικές πρακτικές και τις νοµοθετικές ρυθµίσεις, καθώς και τα κρατικά προγράµµατα συνεργασίας στον χώρο της έρευνας και της ανάπτυξης. Οι πανεπιστηµιακές spin-off εµφανίζονται καινοτόµες και δυναµικές, αναπαράγοντας την υψηλή τεχνολογία τους και ενσωµατώνοντας τα γνωρίσµατα της «οικονοµίας της γνώσης». Σήµερα, οι πανεπιστηµιακές εταιρίες spin-off δηµιουργούν σηµαντική υπεραξία γνώσης, ώστε µοιραία αποτελούν αγωγούς µεταφοράς τεχνολογίας, χρηµατοδότησης και διαχείρισης πηγών ανάπτυξης και τεχνολογίας, επισύροντας εν τέλει την προσοχή µεγαλύτερων εταιριών.

Drafts by Dr LEANDROS LEFAKIS

Genome editing in general and CRISPR technology in particular herald a foundational advance in mo... more Genome editing in general and CRISPR technology in particular herald a foundational advance in molecular biology and genetics. The commercial value of CRISPR system and its future use has created a hugely competitive field with a complex patent landscape and is at the center of a current wide-ranging patent dispute, which seems quite different from past cases. Even with a clear winner, the CRISPR patent dispute signals a fundamental shift in the litigation and enforcement of foundational biotechnology. Moreover, increased emphasis is given on the ethical issues and on the principle of solidarity and the public good, which should function as a lens through which CRISPR debates could be examined with more clarity.