Joanna Orska | Uniwersytet Wrocławski (original) (raw)

Books by Joanna Orska

Zaletą tej pracy jest odważne podjęcie kwestii relacji historycznoliterackich pomiędzy modernizme... more Zaletą tej pracy jest odważne podjęcie kwestii relacji historycznoliterackich pomiędzy modernizmem a awangardą w Polsce. Nawiązując do prac Adorna, Fokkemy, Baumana, Eysteinssona autorka dochodzi do wniosku o podrzędności terminu "awangarda" wobec modernizmu i tezę tę dokumentuje zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i historycznoliterackim. Lejtmotiwem rozważań jest kwestia autonomii literatury, pozwalająca pokazać szerokie historycznoliterackie konteksty tej idei - zarówno w Młodej Polsce, jak i w literaturze po 1956 roku.

W tej książce spróbuję na przykładzie wierszy wybranych poetów opowiedzieć, na ile to możliwe, o ... more W tej książce spróbuję na przykładzie wierszy wybranych poetów opowiedzieć, na ile to możliwe, o wywodzącym się z lat 90. liryczno-narracyjnym projekcie; o tym, jakie efekty przynosi jego realizacja na trzech, najważniejszych dla liryki płaszczyznach budowania metaforycznych znaczeń: języka, podmiotu i świata przedstawionego. Sądzę, że narracyjna liryka pozostaje główną formą ekspresji nietypowej – awangardy lat 90. – od Świetlickiego do Podsiadły, przez Wiedemanna i Foksa, po Sosnowskiego i Piórę. Nie chodzi tu oczywiście o kompletne ujęcie wszystkich języków poezji lat 90. Pragnę po prostu zaprezentować własny wybór poetyckich propozycji, które, według mnie, rzeczywiście przyczyniły się jakoś do poszerzenia zasobu narzędzi ekspresji polskiej nowoczesnej poezji, kładąc przy okazji nacisk na specyficzny dla niektórych twórców debiutujących w ostatniej dekadzie XX wieku literacki światopogląd czy, lepiej byłoby powiedzieć: tekstową filozofię.

Stanisław Brzozowski - (ko)repetycje. T. 1 pod red. Doroty Kozickiej, Joanny Orskiej, Krzysztofa Uniłowskiego, 2012

Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby... more Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby krytycznego myślenia, a także budowania krytycznej wypowiedzi de- i rekonstekstualizują się dziś w nowych, a właściwie nowoczesnych i ponowoczesnych epistemach. Wydaje nam się bowiem, że poststrukturalistyczne narzędzia, akcentujące fragmentaryczność, płynność, "kłączowatość", zmienność, paradoksalność - a przede wszystkim performatywność języka, tożsamości, doświadczenia, dobrze oddają specyfikę myślenia i pisania Stanisława Brzozowskiego. W takim kontekście autor "Głosów wśród nocy" jawi się jako reprezentant/twórca nowoczesnej, krytycznej literatury, w ramach której pisanie staje się sposobem doświadczania, aktem samowiedzy i uprzywilejowanym dyskursem społecznym.

Journal Issues by Joanna Orska

Forum Poetyki, 2021

The article tells the story of the early relations between avant-garde silent film and poetry, wi... more The article tells the story of the early relations between avant-garde silent film and poetry, with a particular focus on critical texts and artistic manifestos from French Impressionist cinema. The poetry or poetic features of art were often evoked metaphorically in the manifestos and other writings produced by Ricciotto Canudo, Germaine Dulac and Louis Delluc. Poetry was treated as a general notion, affiliated with film, often called the “seventh art” and regarded to be the perfect synthesis of all the other arts. Jean Epstein, whose texts and manifestos were very popular in Poland in the 1920s, explicitly linked his theory of film to avant-garde poetry. I argue that many elements of Epstein’s theory, especially in regard to camera movement and photogénie, influenced critical texts and manifestos of the poetic avant-garde in Poland.

Praktyka Teoretyczna - 4(34)/2019 Materialist Criticism: New Approaches, 2019

This issue of Praktyka Teoretyczna is an indirect result of some of the discussions that took pla... more This issue of Praktyka Teoretyczna is an indirect result of some of the
discussions that took place during the three-part conference owe/stare. Materializm w literaturze, sztuce, krytyce (New/Old. Materialism in Literature, Art and Criticism) in Wrocław, Kraków and Łódź in 2018. The main goal of all three sessions was to arrange a space for a productive
confrontation between the proponents of various conceptions of materialism” in contemporary criticism, particularly those explicitly interested in the so-called „new materialisms” ( Dolphijn & van de Tuin 2012 Coole & Frost 2010,) and those ascribing to a more openly Marxist
tradition. (To a certain extent, we aimed to emphasise and collectively
analyse, in very practical terms, the methodological tension described
recently by Terry Eagleton [2016] and Slavoj Zizek [2014].) The focus
was on literary criticism, art criticism and cul-tural criticism; but,resentations given during the conference touched on a variety of fields, subjects and media.

Papers by Joanna Orska

Brzozowski's preface to his Idee (Ideas) is a case unique in its kind, altogether contrary to the... more Brzozowski's preface to his Idee (Ideas) is a case unique in its kind, altogether contrary to the rationalist canon of modern science. He certainly was not the first thinker who recognized that a philosophical 'opus' is first of all a process as well as an active method of development and construction-the creation of the philosopher's own consciousness. However, it is here as well that the philosopher begins his lifelong summa by way of personal confidences that take the form of an intellectual diary. Not only does Brzozowski not give an account of the chapters that make up his philosophical book, he likewise provides no alternative systematic overview of its contents. The author opens his text in a most peculiar way, compromising so to say the objectivity of his own research presented here as a journey through life: "an odyssey across the seas of the human spirit and life which in our time is the only possible epic" (odyseja po morzach ducha i życia ludzkiego, która jest jedynym możliwym eposem naszego czasu). 1 For example: Krytyka moja była buntem nie posiadającym lub poszukującym dla siebie organów myśli, i w ich braku walczyła takimi, na których ciążyła jeszcze przynależność do bezhistorycznego, abstrakcyjnego stanowiska myślowego, tego właśnie stanowiska, z którym podjąłem walkę. 2 My critique was a revolt neither possessing nor seeking to find organs of thinking, and in their absence it was a struggle against those afflicted by adherence to an ahistorical, abstract form of thinking, the form precisely that I set out to oppose. 1 Stanisław Brzozowski, "Kilka uwag o stanie ogólnym literatury europejskiej i o zadaniach krytyki literackiej I" (Some remarks about the overall state of literature in Europe and the tasks of literary criticism, part I), Głosy wśród nocy, 97. 2 Brzozowski, Idee, 71f. 6 See also: Joanna Orska, "Stanisław Brzozowski-poeta i filozof. Krytyka jako poezja progresywna w Głosach wśród nocy" (Stanislaw Brzozowski-poet and philosopher. Criticism as progressive poetry in Voices in the Night), Teksty drugie 5 (2011); eadem, "Ja-'arabeska'" [The self is an arabesque], in Stanisław Brzozowski (ko)repetycje,

Rocznik Komparatystyczny, 2013

Przestrzenie Teorii, Dec 15, 2021

This research paper considers the avant-garde manifestos and programmatic statements of poets, in... more This research paper considers the avant-garde manifestos and programmatic statements of poets, in the light of the debate on the emancipatory potential of neoavant-garde art. The author shows the need to redefine the notion of artistic autonomy that new art programmes involve. In the first part of the article, the point of origin of the modern understanding of artistic autonomy is reflected on in its two basic formulas: Kantian and Hegelian. The second part evolves an analysis of three examples of contemporary metapoetic statements by Polish poets (Piotr Sommer, Andrzej Sosnowski, Kacper Bartczak). Their neoavant-garde premises of the performative character of the theoretical discussions, and of the artistic elements that connect their theoretical ideas to the actual works of these poets lead us to the conclusion that engaged, activistic poetic practice, concerning the rules directed by the questions of autonomy of art, cannot be judged from the point of view of the Kantian definition of this autonomy, especially if we take the poetical matter of avant-garde provenance into consideration.

Porównania

W artykule podjęta zostaje problematyka transferów awangardowych w literaturze Europy Środkowej n... more W artykule podjęta zostaje problematyka transferów awangardowych w literaturze Europy Środkowej na przestrzeni XX i XXI wieku – w transnarodowej perspektywie; punktem odniesienia zaś jest program i zjawiska w poezji powiązane z surrealizmem. Pomimo bliskości geograficznej zarówno przed II wojną światową, jak i po niej tradycje awangardowe rozwijały się tam w relatywnym odseparowaniu. Transfery awangardowe były uwarunkowane najpierw przez dominujące przed wojną centra kultury (Francję i Związek Radziecki), później zaś przez rozmaite strategie komunistycznej polityki kulturalnej, w tym różnych ograniczeń cenzury. Obszar porównawczy stanowią przed i po-wojenna Czechosłowacja z jej mocnym, choć dysydenckim surrealizmem, Słowenia jako jeden z krajów Titowskiej Jugosławii z mocno surrealistyczną neoawangardą oraz Polska, w której, jak twierdzono, surrealizm w ścisłym znaczeniu nigdy nie zaistniał. Wybór taki został podyktowany szczególnym znaczeniem zdeterminowanej przez surrealizm poezji...

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

Metalepsa to trop w tradycyjnej retoryce na polskim gruncie najczęściej wyłączany z grupy najbard... more Metalepsa to trop w tradycyjnej retoryce na polskim gruncie najczęściej wyłączany z grupy najbardziej znaczących zabiegów, ze względu na swoje funkcje podporządkowywany metonimii. W polskim literaturoznawstwie był najczęściej omawiany z punktu widzenia teorii narratywistycznych, podążających śladem Gérarda Genette’a, znajdujących doskonałe uzasadnienie w eksperymentach postmodernistycznej prozy. Ten artykuł uzupełnia rekapitulację francuskiej linii dyskusji o metalepsie o wątek amerykańskiej, poetycko-filozoficznej debaty o relacjach retoryki, poetyki i epistemologii, która to debata w latach siedemdziesiątych XX w., przez Paula de Mana podążającego za retoryką Friedricha Nietzschego, przyczyniła się do wypracowania krytycznoliterackiego stanowiska Harolda Blooma, znanego z Lęku przed wpływem.

Forum Poetyki

Artykuł zarysowuje definicję pojęcia „mainstreamu” („głównego nurtu”) w odniesieniu do dawnego po... more Artykuł zarysowuje definicję pojęcia „mainstreamu” („głównego nurtu”) w odniesieniu do dawnego pojęcia kanonu oraz opiniotwórczej centrali (czy też centrum) jako określeń w debacie publicznej stopniowo zastępujących bardziej tradycyjne i instytucjonalnie uzasadnione przesłanki krytycznoliterackiego wartościowania. Przemiany znaczenia „kanonu literackiego”, które przyszły wraz z uzależnieniem tegoż wartościowania od pragmatyki nowego rynku kultury, a powiązane były z transformacją ustrojową po 1989 roku, zostały już szeroko w ciągu ostatniego z górą dwudziestolecia omówione i przedyskutowane. Pojęcie „mainstreamu” traktuje się często w krytyce jako ich zastępnik. Zadaniem tego tekstu jest wskazanie różnicy powyższymi terminami a „mainstreamem”, który uznać można za twór w większej mierze uzależniony od usieciowionego modelu komunikacji w społeczeństwie uwarunkowanym przez pewne czynniki kształtowania kultury już na „globalnej” zasadzie.

Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby... more Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby krytycznego myślenia, a także budowania krytycznej wypowiedzi de- i rekontekstualizują się dziś w nowych, a właściwie nowoczesnych i ponowoczesnych epistemach. Wydaje nam się bowiem, że postrukturalistyczne narzędzia, akcentujące fragmentaryczność, płynność, "kłączowatość", zmienność, paradoksalność - a przede wszystkim performatywność języka, tożsamości, doświadczenia, dobrze oddają specyfikę myślenia i pisania Stanisława Brzozowskiego. W takim kontekście autor "Głosów wśród nocy" jawi się jako reprezentant/twórca nowoczesnej, krytycznej literatury, w ramach której pisanie staje się sposobem doświadczania, aktem samowiedzy i uprzywilejowanym dyskursem społecznym. Mamy nadzieję, że chociaż w jakimś stopniu udało nam się zachować/oddać w naszych rozważaniach ów performatywny, wielopłaszczyznowy charakter filozoficzno-krytycznego dyskursu Stanisława Brzozowskiego, że n...

The focus of this paper is the Polish translation of Charles Reznikoff poetry. Firstly, there goe... more The focus of this paper is the Polish translation of Charles Reznikoff poetry. Firstly, there goes an overall characteristic of the work by the American writer, whose conceptions became a core of the objectivist group-program of young poets connected to the Jewish diaspora in the 1930’s. Later, the main focus shifts to the conditions and presumable reasons for certain choices made by Piotr Sommer, Reznikoff’s Polish translator. Sommer’s choice – focusing predominantly on Reznikoff’s poetic miniatures – sheds light on the translator’s artistic preferences. Those poems by Reznikoff that have been translated into Polish do not carry as rich a historical, social, and cultural context – so important for an artist of the Jewish background – as his longer works, saturated with the religious allusions. However, Sommer’s translator’s craft – full of care and responsive to detail – allows his translations to frequently signal the strangeness and liminality of the passer-by subject, roaming th...

Czas Kultury, 2018

Artykuł przedstawia okoliczności wdrażania do polskiej krytyki i teorii literatury pojęcia postmo... more Artykuł przedstawia okoliczności wdrażania do polskiej krytyki i teorii literatury pojęcia postmodernizmu na początku lat 90. Koncepcje wywodzące się z doświadczenia francuskiej rewolucji studenckiej ’68 roku, które były później określane szerokim mianem poststrukturalizmu, przejmowane były przez nas w kształcie, jaki uzyskały na amerykańskich uczelniach: spragmatyzowanym i pozbawionym właściwego im polityczno-obyczajowego ostrza. Neoawangardowy element sztuki – jej społecznego zaangażowana i emancypacyjnie zorientowanej krytyki – był ujmowany w krytyce literatury jako niemożliwy do odróżnienia od bardziej ogólnych warunków postmoderny, relatywizującej jej społeczne skutki. Tymczasem w Polsce istniało na przełomie lat 80. i 90. wiele zjawisk mających źródło w alternatywnej scenie tzw. trzeciego obiegu sztuki w latach 80.

Stanisław Brzozowski - (ko)repetycje. T. 1 pod red. Doroty Kozickiej, Joanny Orskiej, Krzysztofa Uniłowskiego, 2012

Forum Poetyki, 2021

Praktyka Teoretyczna - 4(34)/2019 Materialist Criticism: New Approaches, 2019

Rocznik Komparatystyczny, 2013

Przestrzenie Teorii, Dec 15, 2021

Porównania

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

Forum Poetyki

Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby... more Chcieliśmy się przyjrzeć temu, jak zaprojektowane przez Stanisława Brzozowskiego pojęcia, sposoby krytycznego myślenia, a także budowania krytycznej wypowiedzi de- i rekontekstualizują się dziś w nowych, a właściwie nowoczesnych i ponowoczesnych epistemach. Wydaje nam się bowiem, że postrukturalistyczne narzędzia, akcentujące fragmentaryczność, płynność, "kłączowatość", zmienność, paradoksalność - a przede wszystkim performatywność języka, tożsamości, doświadczenia, dobrze oddają specyfikę myślenia i pisania Stanisława Brzozowskiego. W takim kontekście autor "Głosów wśród nocy" jawi się jako reprezentant/twórca nowoczesnej, krytycznej literatury, w ramach której pisanie staje się sposobem doświadczania, aktem samowiedzy i uprzywilejowanym dyskursem społecznym. Mamy nadzieję, że chociaż w jakimś stopniu udało nam się zachować/oddać w naszych rozważaniach ów performatywny, wielopłaszczyznowy charakter filozoficzno-krytycznego dyskursu Stanisława Brzozowskiego, że n...

Czas Kultury, 2018

Przestrzenie Teorii

This research paper considers the avant-garde manifestos and programmatic statements of poets, in... more This research paper considers the avant-garde manifestos and programmatic statements of poets, in the light of the debate on the emancipatory potential of neoavant-garde art. The author shows the need to redefine the notion of artistic autonomy that new art programmes involve. In the first part of the article, the point of origin of the modern understanding of artistic autonomy is reflected on in its two basic formulas: Kantian and Hegelian. The second part evolves an analysis of three examples of contemporary metapoetic statements by Polish poets (Piotr Sommer, Andrzej Sosnowski, Kacper Bartczak). Their neoavant-garde premises of the performative character of the theoretical discussions, and of the artistic elements that connect their theoretical ideas to the actual works of these poets lead us to the conclusion that engaged, activistic poetic practice, concerning he rules directed by the questions of autonomy of art, cannot be judged from the point of view of the Kantian definitio...

The research Blonski and Criticism of Consciousness (in the field of polish literary research ‘th... more The research Blonski and Criticism of Consciousness (in the field of polish literary research ‘thematic criticism’) considers the presence of this particular French tradition, very important to Blonski, in terms of his critical approach and conceptions and in his very critical practise. Blonski was the translator and the editor of the selection of philosophical-critical texts of Gaston Bachelard and George Poulet (i.a.) Especially the last one made a significant impact on critical imagination of the polish literary scholar. The author of this essay collating the theses from Blonski’s book on Proust and excerpts from his translations from Poulet’s Time, shows the resemblance of the „thematic” presumptions, arguments and conclusions, that both critics apply to the work of Proust.