Hamza ibn Abdulmuttalib (original) (raw)

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Allohning arsloni deb nom olgan sahoba.

Islomiy nomda esa Asadulloh

Hamza ibn Abd al-Muttalib (arabcha: حمزة ابن عبد المطلب, taxminan 568-yil, mart – 625-yil, mart) – islom paygʻambari Muhammad alayhissalomga xizmat qilgan arab musulmon harbiy qoʻmondoni. U ekspeditsiyaga boshchilik qilgan birinchi musulmon edi.

Quraysh qabilasining zodagonlari Hoshim qabilasining taniqli otliqlaridan biri Hamza Qays qabilasiga qarshi Fijar urushlarida qatnashganlar. 615-yilda islomni qabul qilganlaridan soʻng, musulmonlarning mushriklarga qarshi yetakchi qoʻmondoni boʻldilar. 623 yilda Hamza Muhammad tomonidan Makkaga birinchi musulmon ekspeditsiyasiga rahbarlik qilish uchun tayinlanganlar, natijada uchinchi tomon shafoat qilgan. 624 yilda Hamza mushriklarni magʻlub etishda muhim rol oʻynadilar va muxolifatning etakchi qoʻmondoni Utba ibn Rabiyani ham oʻldirdi. 625-yil mart oyida (hijriy 3-shavvol) Hamza Uhud jangida qatnashib, Hamza Jubayr ibn Mutʼimning quli Vahshiy ibn Harb tomonidan oʻldirilganlar.

Uning kunyalari „Abu Umara“[1] edi :2(أَبُو عُمَارَةَ) va „Abu Yaʼlo“[1] :3(أَبُو يَعْلَىٰ). Uning Asad Alloh[1] ismlari bor edi :2(أَسَد ٱللَّٰه , " Xudoning Arsloni ") va Asad al -Jannah (أَسَد ٱلْجَنَّة , „ Osmon sher“) va Muhammad (s.a.v) unga vafotidan keyin Sayyid ash- Shuhadaʾ (سَيِّد ٱلشُّهَدَاء lsẖuhadaʾ) unvonini berdilar.).[2]

Ibn Saʼd al-Voqidiyga asoslanib, Hamza (r.a) Muhammad (s.a.v)dan toʻrt yosh katta boʻlganliklarini aytadi.[1][3] Buni Ibn Sayyid ixtilof qiladi va u shunday deydi: „Zubayr rivoyat qiladilar: Hamza (r.a) Paygʻambar alayhissalomdan toʻrt yosh katta edi[4]. Lekin bu toʻgʻri emas, chunki ishonchli hadisda Tuvayba Hamza (r.a) ni ham, Paygʻambar alayhissalomni ham emizganliklari aytiladi“. Ibn Sayyid Hamza (r.a) Muhammad (s.a.v) dan ikki yosh katta edilar, degan xulosaga keladi. Ibn Hajar Ibn Sayyid hadislarining xulosasi sifatida shunday yozadi: „Hamza (r.a) Muhammad (s.a.v) dan ikki-toʻrt yil oldin tugʻilgan“.[5]

Ibn Kasir „ As-Sira an-Nabaviyya “da Abu Nuaymning Ibn Abbosga rivoyat qilgan hadislaridan iqtibos keltirgan holda, Abdul Mutallib Yamanga ketganidan keyin bir yahudiy ruhoniyning huzurida qolganini aytadi. Bir rohib ham qudratga, ham paygʻambarlikka ega boʻlishini bashorat qilib, unga Banu Zuhra qabilasidan boʻlgan ayolga uylanishni maslahat berdi. Makkaga qaytib kelgach, qabiladan boʻlgan Xala ismli ayolga uylanib, Hamza (r.a)ni dunyoga keltirdi. Keyinroq Muhammad (s.a.v)ning otalari Abdulloh Aminaga uylandilar va qurayshliklar uning nikoh borasida gʻalaba qozonganini aytishdi.

Hamza (r.a) kurashda, kamondan otishda, jangda mohir edilar.[2] U kishi arslonlarni ovlashni yaxshi koʻrar edilar va u kishi"Qurayshning eng kuchli odami va eng sodiq odami" deb taʼriflanadi.[6]

Hamza roziyallohu anhuning otalari Makkadagi Qurayshiy qabilasidan Abdul Muttalib ibn Hoshim ibn Abd Manaf ibn Qusayy edi.[1] :2U kishining onasi Qurayshning Zuhra qabilasidan Hala binti Uhayb edi.[1] :2Tabariy ikki xil anʼanani keltiradi. Birida Al-Voqidiy ota-onasi Abdul Muttalib oʻgʻli Abdulloh bilan Vahb ibn Abdumanafning uyiga Vahbning qizi Ominaning qoʻlini soʻrash uchun borganida uchrashganini aytadi. Ular u yerda boʻlganlarida Abdulmuttalib Vahbning jiyani Hala binti Uhaybni koʻrib qoldi va uning qoʻlini ham soʻradi. Vahb rozi boʻldi va Muhammad (s.a.v) ning otalari Abdulloh va u kishining bobolari Abdul-Muttalib ikkalasi ham bir kunda, qoʻsh nikoh marosimida turmush qurishdi. Demak, Hamza (r.a) Muhammad (s.a.v) ning otalarini ukasi edilar.

Hamza (r.a) uch marta uylanib, olti farzand koʻrdilar.[1] :3

1. Salma binti Umays ibn Maʼd, Maymuna binti al-Horisning oʻgay singlisi.
   1. Umoma binti Hamza, Salama ibn Abu Salamaning xotini
2. Madinadagi Avs qabilasidan Zaynab binti Al-Milla ibn Molik.
   1. Amir ibn Hamza.
   2. Bakr ibn Hamza. bolaligida vafot etgan
3. Xavla binti Qays ibn Amir, Najjor qabilasidan. U zotning muammosi bor edi, lekin ularning avlodlari Ibn Saʼd davrida vafot etgan edi.
   1. Umar ibn Hamza.
   2. Atika binti Hamza.[7]
   3. Barra binti Hamza.

Hamza dastlabki yillarda islom diniga unchalik eʼtibor bermadi. U eramizning 616-yil oxirida dinini qabul qildi.[1] :3Choʻlda ov qilgandan soʻng Makkaga qaytib kelgach, Amr ibn Hishom (Islom kitoblarida „Abu Jahl“ deb ataladi) „Paygʻambarga hujum qilib, uni haqoratlab, haqorat qilganini“ eshitdi[1] :3"Oʻz dinini yomon gapirib, uni obroʻsizlantirishga harakat qilish". Muhammad unga javob bermadi.[6] :131"Gʻazabga toʻlib, " Hamza yugurib chiqdi… Abu Hishomni uchratganida jazolamoqchi boʻldi. U Abu Hishom oqsoqollar bilan oʻtirgan Kaʼbaga kirdi va uning ustiga turib, kamon bilan „qattiq zarba“ berdi. U zot: „Men uning dinidan boʻlsam va u aytganini aytsam, uni haqorat qilasizmi? Agar imkoningiz boʻlsa, menga javob bering!“[6] :132U „Abu Jahlning boshiga zarba berib, boshini kesib tashladi“.[1] :3Abu Hishomning qarindoshlaridan baʼzilari unga yordam berish uchun keldilar, lekin u ularga: „Abu Umarani (Hamzani) tinch qoʻyinglar, xudoga qasamki, jiyanini qattiq haqorat qildim“, dedi.[6] :132

Bu voqeadan keyin Hamza Arqam uyiga kirib, islomni eʼlon qildi.[1] :3"Hamzaning musulmonligi toʻliq boʻlib, Rasulullohning amrlariga amal qildi. U musulmon boʻlgach, Qurayshliklar Rasulullohning kuchli boʻlib qolganini va Hamzadan oʻz himoyachisini topib olganliklarini angladilar va u zotni tahqirlashning baʼzi usullaridan voz kechdilar"[6] :132Buning oʻrniga ular u bilan savdolashishga harakat qilishdi; lekin ularning takliflarini qabul qilmadi.[6] :132-133

Bir kuni Hamza Muhammaddan unga farishta Jabroilni asl qiyofasida koʻrsatishni soʻradi. Muhammad Hamzaga uni koʻra olmasligini aytdi. Hamza farishtani koʻraman, deb javob qaytardi, Muhammad unga turgan joyida oʻtirishni buyurdi. Ular Jabroil alayhissalom ularning oldiga tushganini va Hamza Jabroilning oyoqlari zumradga oʻxshab qolganini koʻrib, hushidan ketib yiqilganini aytishdi.[1] :6

Hamza Madinaga umumiy hijratga qoʻshildi. Lekin uning boshqa sahobalardan farqi shuki, hijratini ochiq eʼlon qilgan edi.

Muhammad Hamzani Qurayshga birinchi bosqiniga yubordi. Hamza Suriyadan qaytayotgan savdogar karvonini tutib olish uchun Juhayna hududidagi qirgʻoqqa oʻttiz nafar chavandozdan iborat ekspeditsiyani boshlab berdi. Hamza dengiz boʻyida uch yuz otliq bilan karvon boshida Abu Hishomni uchratib qoldi. Majdiy ibn Amr al-Juhaniy „ikki taraf bilan ham tinch boʻlgani uchun“ ularning orasiga aralashdi va ikki taraf urushmay ajralishdi.[1] :4[6] :283

Muhammad bayroq bergan birinchi musulmon Hamza yoki uning jiyani Ubayda ibn al-Horis ekanligi haqida ixtilof mavjud.[6] :283

Hamza Badr jangida jang qildi va u yerda Zayd ibn Horisa[6] bilan tuyasini baham koʻrdi :293va uning oʻziga xos tuyaqush patlari uni juda koʻzga koʻrinadigan joyda.[1] :4[6] :303Musulmonlar Badr quduqlarini toʻsdilar.[6] :297

Al-Asvad ibn Abdalasad al-Maxzumiy, janjalchi, yomon xulq-atvorli kishi boʻlib, oldinga chiqib: „Allohga qasamki, ularning sardonidan ichaman yoki uni buzaman yoki unga yetmasdan oʻlaman“, dedi. Hamza unga qarshi chiqdi va ikkalasi uchrashganda Hamza uni urib yubordi va sardobaga yaqin turganida oyogʻi va yarmini uchib yubordi. U chalqancha yiqilib yotdi, oyogʻidan qon oʻrtoqlari tomon oqdi. Keyin u sardobaga sudralib bordi va qasamini bajarish niyatida oʻzini unga tashladi, lekin Hamza unga ergashib, uni urib, sardobada oʻldirdi"[6] :299

Keyin u Utba ibn Rabiyani yakkakurashda oʻldirdi. Utbaning ukasi Shaybani oʻldirgan Ali yordam berdi.[6] :299Tuvayma ibn Adiyni oʻldirgan Hamzami yoki Alimi, degan bahs bor.[6] :337

Uhud togʻi yaqinidagi Hamza qabri

Hamza 625-yil 23-mart shanba kuni (hijriy 3- shavvol) Uhud jangida 57-59 yoshlarida halok boʻlgan. U Muhammadning qarshisida turib, ikki qilich, soʻngra Habash quli Vahshiy ibn Harb, agar Hamzani oʻldirsa, Hind binti Utbadan manusiya qilish vaʼdasi bilan jang qilardi. Bu Hamza Badrda oʻldirgan otasi Utba ibn Rabi’adan qasos olish edi.[6] Hamza u yoqdan-bu yoqqa yugurib, qoqilib, chalqancha yiqildi; Vahshiy: „Kim Habashlar kabi nayza uloqtirib, kamdan-kam oʻtkazib yuboradigan boʻlsa“,[6] deb Hamzaning qorniga tashlab, shahid qildi.

Vahshiy qornini yorib, jigarini otasi Hamza Badrda oʻldirgan Hind binti Utbaga[1] olib keldi (yuqoriga qarang). Hind Hamzaning jigarini chaynab, keyin tupurdi. „Soʻng u borib, Hamzani oʻgʻirlab, tanasidan halqa, boʻyinbogʻ va taqinchoqlar yasab, jigari bilan Makkaga olib keldi“.[1]

Hamza xuddi shu qabrga dafn etilgan (arabcha: قَبْر , qabr) jiyani Abdulloh ibn Jahsh sifatida. Keyinroq Muhammad: „Men Hamzani farishtalarni yuvayotganini koʻrdim, chunki u oʻsha kuni jannatda edi“, dedi.[1] Fotima Hamzaning qabriga borib, uni parvarish qilardi.[1]

• * nikoh tartibi bahsli ekanligini bildiradi
• Eʼtibor bering, toʻgʻridan-toʻgʻri nasl qalin qilib belgilangan.
• Hamzanama
• Muhammadning ekspeditsiyalari roʻyxati
• Sahobaga sunniy qarash
• Xabar (film, 1976)
• Ali ibn Abu Tolib
• Badr al-Jamoliy
• Malik al-Ashtar
• Al Qoid Johar
• Habib ibn Mazohir
• Abbos ibn Ali

1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir vol. 3. Translated by Bewley, A. (2013). The Companions of Badr. London: Ta-Ha Publishers.
2. ↑ 2,0 2,1 „arxiv nusxasi“. 2011-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-may.
3. ↑ "Companions of The Prophet", Vol.1, By: Abdul Wahid Hamid
4. ↑ Aḥmad b. ʿAlī b. Ḥajr al-ʿAsqalānī, al-Iṣāba fī Tamyīz al-Ṣaḥāba. 8 vols. (Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1995), 2:105
5. ↑ Ibn Hajar al-Asqalani, Finding the Truth in Judging the Companions.
6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad. Oxford: Oxford University Press.
7. ↑ Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir vol. 8. Translated by Bewley, A. (1995). The Women of Madina, p. 288. London: Ta-Ha Publishers.