Osman Gazi (original) (raw)
Osman Gazi
Osmanl� sultanlar�n�n ilki. D�ny�n�n en uzun �m�rl� h�nedan�n�n ve en b�y�k devletlerinden Osmanl� Devletinin kurucusu. 1258 tarihinde S���t�te do�du. O�uzlar�n Bozok kolunun Kay� boyundan Ertu�rul G�zinin o�ludur. T�rk ve �sl�m terbiyesiyle yeti�tirildi. �sl�m� ilimler ��retildi. Devrin �rf ve �detince m�kemmel bir asker� t�lim ve terbiyeyle yeti�ti. Ertu�rul G�zinin sil�h arkada�� ve kumandanlar�ndan k�l�� kullanmay�, karg� savurmay�, ata binmeyi ��rendi. Onlar�n gaz�lar�n� dinledi. Yapt�klar�ndan ibret alarak, gen�li�inden �tib�ren gazalara kat�l�p, zaferler kazand�, kumandanl�k vas�flar�n� geli�tirip kuvvetlendirdi. Bizans��n h�kimiyetindeki Bat� Anadolu gaz� memleketi oldu�undan, b�lgede gaz� niyetiyle pek �ok kumandan m�c�hid, dervi� ve her biri birer g�n�l sultan� �eyh ve �lim bulunuyordu. Osman G�zi; Anadolu�nun �sl�mla�t�r�l�p, T�rkle�mesi faaliyetine kat�lan bu g�n�l sultanlar�ndan, ah�lerden, �eyh Edeb�li�nin sohbetlerine kat�l�p, m�neviy�t�n� y�kseltti. 1277 y�l�nda, on dokuz ya��ndayken bir gece r�y�s�nda; �eyh Edeb�li�nin b��r�nden bir ay ��k�p, g��s�ne girdi�ini, sonra g�be�inden, b�t�n �f�k�, g�ky�z�n� kaplayan bir a�ac�n ��kt���n�, y�ksek da� ve p�narlara g�lge sald���n� ve insanlar�n ondan �ok faydaland�klar�n� g�rd�. R�y�s�n� �eyh Edeb�l� hazretlerine anlatt�. Hocas�; �M�jde ey Osman! Hak te�l� sana ve senin evl�d�na saltanat verdi. B�t�n d�ny�, evl�d�n�n him�yesinde olacak, k�z�m M�l H�tun da sana e� olacak� diyerek r�y�s�n� t�bir etti. On dokuz ya��ndayken �eyh Edeb�li�nin k�z� Mal H�tun ile evlendi. Edeb�l�nin k�z�n�n B�l� H�tun oldu�u da riv�yet edilmi�tir. Osman G�zi ces�reti, zek�s�, c�mertli�i, �sl�m d�nine sad�kati ve tatbikat� herkes�e takdir edildi�inden babas� taraf�ndan Kay� boyu beyli�ine aday g�sterildi. Ertu�rul G�zi, 1281 y�l�nda vef�t edince Kay� beyi oldu.
Anadolu Sel�uklu Devletinin Bizans hududundaki Kay�lar, S���t k��la�� ile Domani� yayla�� ar�zisine h�kimdiler. Osman G�zi, Kay� beyi olunca, hudut kom�usu Bizans tekfurlar� ile iyi ge�inmeye �al��t�. Bunlar aras�nda en �ok Bilecik Tekfuru ile anla��yordu. Boyda, eskiden beri yayla�a ��karken, a��r e�y�lar� Bilecik Tekfuruna em�net etmek, buna kar��l�k tekfura b�z� hediyeler sunmak gelene�i vard�. Em�netin teslimi ve al�nmas�, silahs�z kimseler ve kad�nlar taraf�ndan yap�l�rd�. A��retlerin yaylaya ��k�� ve d�n��lerinde, �neg�l Tekfuru yollar�n� keserek, onlara zarar veriyor, bu y�zden s�k s�k �arp��malar oluyordu. Osman Beyin kuvvet ve n�f�zunun devaml� artt���n� g�ren �neg�l Tekfuru Nikola, kom�ular�ndan tedbir al�nmas�n� istedi. �neg�l Tekfurunun Bizansl�lara ittifak teklifi, Bilecik Tekfuru taraf�ndan Osman G�ziye haber verildi. Tekfur Nikola�n�n, Pazark�y (Ermenibeli)de kuvvet toplad��� tespit edilince, Osman G�zi, Kay� ileri gelenleri, kumandanlar ve arkada�lar�ndan Ak�akoca, Abdurrahman G�zi, Aykut Alp, Konur Alp ve Turgut Alp ile g�r��me yaparak, �neg�l��n fethine karar verdi. 1284�te Pazark�y�de meydana gelen muh�rebede, Osman G�zinin ye�eni Bay Hoca �ehit d��t�. Muh�rebe ard�ndan Kulaca Kalesi fethedildi. Ma�lubiyet �zerine �neg�l Tekfuru ile Karacahisar Tekfuru birle�tiler. 1288 y�l�nda Domani� yak�n�nda Erice (Ekizce)�de yap�lan muh�rebede, tekfurlar tekrar ma�lup edildiler. Bu muh�rebede de Osman G�zinin karde�i Sar� Yatu (Sar� Bat�) �ehit oldu. Osman G�zinin Ekizce muvaffakiyeti, Anadolu Sel�uklu Sult�n� G�y�sedd�n Mesud �ah taraf�ndan m�k�fatland�r�ld�. G�nderilen bir fermanla, S���t, Osman G�ziye yurt olarak verildi.
Sultandan ald��� du� sonras�nda gaz� ak�nlar�n� daha da h�zland�ran Osman G�zi, bir bask�nla �neg�l Tekfurunu ve pek �ok askerini �ld�rd�. �neg�l�den pek �ok gan�met ald�. �neg�l Tekfurunun �ld�r�lmesi ve Osman G�zinin devaml� geni�lemesi, Bursa ve �znik tekfurlar�n� tel��land�rd�. Osman G�zinin, Bizans tekfurlar�na kar�� t�kip etti�i siy�set; Anadolu Sel�uklu Sultanl���nca takdir edilip, tekrar m�k�fatland�r�ld�. 1289�da bir fermanla, S���t�e il�veten Eski�ehir ve �n�n� taraflar� verilip, m�r� vergiden muaf tutulduklar� gibi, Beylik al�metlerinden alem, tu�, k�l�� ile g�m�� tak�ml� at da g�nderildi. Sel�uklu sultan�n�n hediyeleri al�n�p, ferman� okununca Osman G�zinin gaz� ak�nlar� iyice h�zland�. �znik�e ak�n tertiplendiyse de kale al�namad�, pek �ok gan�metle d�n�ld�. Karacahisar ile Yarhisar tekfurlar�, Osman G�zi aleyhine ittifak kurdular. 1291�de Karacahisar fethedilince, al�nan ganimetlerin be�te biri, Anadolu Sel�uklu Devleti ba��ehri Konya�ya g�nderilip, kalanlar muh�rebeye kat�lan g�zilere da��t�ld�. 1292�de Sakarya Irma��n�n kuzeyine ak�n yap�ld�. Bu ak�nlarda Sorgan K�y�, G�yn�k, Tarakl� Yenicesi ve Mudurnu taraflar�n�n asker� mevkileri tahrip edilip, pek �ok gan�met al�nd�. Osman G�zi, gaz�larda al�nan gan�metleri, h�len kurulu� safhas�nda olan devletin ihtiya�lar�n� tamamlamakta kullan�yor, kalanlar�n� muh�rebelere kat�lan g�zilere da��t�yordu. Osman G�zinin te�kil�tlanmaya verdi�i a��rl�k, 1298 y�l�na kadar dev�m etti.
Osman G�zinin ileriye d�n�k faaliyetleri, huduttaki Bizans tekfurlar�n� daha da tela�land�rd�. Bilecik Tekfuru da Osman G�zi aleyhine ittifak i�ine girdi. Bizans-Rum tekfurlar�, Osman G�ziyi muh�rebe meydan�nda �ld�r�p yenemeyeceklerini anlay�nca, entrikaya ba�vurdular. Yarhisar Tekfurunun k�z�yla evlenecek olan Bilecik Tekfurunun d���n�ne d�vet edip, �ld�rmeyi pl�nlad�lar. Osman G�ziye suikast tertibi, dostu Harmankaya Tekfuru K�se Mihal taraf�ndan haber verildi. Gerekli tedbirleri alan Osman G�zi, Bizans tekfurlar� ile ber�ber d�vet edildi�i d���ne, hediye olarak kuzu s�r�s� g�nderdi. D���n sonras� yaylaya ��kaca��n� bildirerek, eskiden oldu�u gibi de�erli e�y�lar�n�n kad�nlar v�s�tas�yla kaleye al�nmas�n� istedi. Bilecik Tekfuru, Bizans tekfurlar�yla ittifak h�linde oldu�undan, Osman G�zinin teklifini kabul edip, d���n yeri olan �ak�rp�nar��na gitti. Osman G�zi, a��retin e�y�s� yerine atlara sil�h y�kletip, harp h�lesiyle, k�rk kadar g�ziyi kad�n k�l���nda Bilecik�e g�nderdi. A��ret k�filesi, Bilecik�e gidip, �ehri ele ge�irdi. Osman G�zi de d���nden d�nen tekfurlar�, kurdu�u pusuyla yenilgiye u�rat�p, d���ne kat�lanlar�n ve askerlerinin �o�unu �ld�rtt�. Osman G�ziye kar�� tertiplenen Bizans entrikas� lehe �evrilip, gelin d�hil, d���ne kat�lanlar�n bir k�sm� esir al�nd�. Geline Nil�fer ad� verilip, Osman G�zinin o�lu Orhan G�ziye nik�hland�. Fethe devam edilip, ertesi g�n Yarhisar Kalesi ku�at�ld� ve ele ge�irildi. Osman G�zinin kumandanlar�ndan Turgut Alp ve g�ziler de �neg�l�� fethettiler.
Osman G�zi, Bat� Anadolu�da Bizans hududunda fetihlerde bulunurken, Mo�ol �lhanl�lar da Anadolu�yu istil� ettiler. �lhanl� H�k�md�r� Gazan Han, Anadolu Sel�uklu Sultan� Al�edd�n �ah� �ran�a g�t�rd�. B�t�n T�rkiye Sel�uklu Devletinin topraklar�, �lhanl�lar�n eline ge�ti. �lhanl� zulm�nden hicret eden bir�ok Anadolu Sel�uklu emiri ve m�iyeti, Osman G�zinin gaz�lar�na kat�lmak i�in hizmete geldi. B�ylece Osman G�zi 1281 y�l�ndan beri ar�zisini devaml� geni�letip, gaz� niyetiyle hizmetine kat�lanlarla devaml� g��lendi. Anadolu Sel�uklu Sultanl���n�n fetret devrindeki iktidar bo�lu�undan faydalanan T�rk beyleri istikl�llerini �l�n ettiler. Osman G�zi de iyice kuvvetlenmi�ti. 1299�da istikl�lini �l�n edip, t�b�likten kurtuldu. Osman G�ziye istikl�l �l�metleri olan ferman, sancak, alem, tu�, k�l�� ve at ile tak�m� �nceden verildi�inden, istikl�lini �l�n etmesiyle, devlet te�kil�t�n�n m�esseselerini kurup, her kaleye suba��, dizdar, kad� t�yin etti. K�yler, timar olarak sip�hilere da��t�ld�. Bu arada Yundhisar ve Yeni�ehir kaleleri fethedildi. Osman G�zi, yeni fethedilen Yeni�ehir�i merkez h�line getirdi. Burada id�r�, iktis�d� ve sosyal m�esseseler in�� ettirip, evler, d�kkanlar, �ar�� ve hamam yapt�rd�. Devleti be� id�r� b�lgeye ay�rd�. Her b�lgenin id�resine g�vendi�i, k�biliyetli ve �dil kumandanlar t�yin etti. O�lu Orhan Beye Sultan�n�, G�nd�z Alp�e Eski�ehir, Aykut Alp�e �n�n�, Hasan Alp�e Yarhisar, Turgut Alp�e �neg�l b�lgelerinin id�resini verdi.
Net�cede, d�rt y�z �ad�rla T�rkiye Sel�uklu-Bizans hududuna yerle�tirilen Kay� A��reti, 1299�da Osman G�zinin ad�na iz�feten Osmanl� h�nedan� ve devletini kurmu� oldu. Osman G�zi, �sl�m d�ninin esaslar�n�, T�rk �rf�n�, te�kil�t ve m�esseselerini safha safha yerle�tirip, m�kemmelle�tiriyordu. Te�kil�t ve m�essesesini kurarken, �sl�m d�ninin farzlar�ndan cihat emrini de yap�yorlard�. Devaml� geni�leyip, te�kil�tlanan Osmanl� tehlikesini, huduttaki tekfurlarla halledemeyece�ini anlayan Bizans Kayseri �kinci Andronikos Poleologos, hassa kumandanlar�ndan Musalon�u Osman G�zi �zerine sefere g�nderdi. Musalon kumandas�ndaki Bizans kuvvetleriyle Osman G�zi, 1301�de �znik�in kuzeydo�usundaki Koyunhisar Kalesi mevkiinde kar��la�t�lar. 27 Temmuz 1301 t�rihinde yap�lan Koyunhisar Muh�rebesinde, Osman G�zi muzaffer oldu. 1302 y�l�nda K�pr�hisar Kalesi fethedildi. 1303�te Yeni�ehir�in g�neybat�s�ndaki Marmarac�k Kalesi fethedilip, �znik�in kuzeyindeki Kat�rl� Da�� ete�ine kale yap�ld�. Kaleye Taz Ali kumandas�ndaki y�z asker b�rak�larak �znik ablukaya al�nd�. 1306�da Bursa Tekfurunun id�resindeki m�ttefik Bizans tekfurlar�na kar�� sefer yap�ld�. Osman G�zi, m�ttefik Bizans tekfurlar�n�n kuvvetini Dinboz�da ma�lup etti. Kestel, Kite ve Ulubat kaleleri, Osmanl�lar�n eline ge�ti. 1306�da Osmanl�lar, ilk defa Ulubat tekfuruyla asker� antla�ma imz�lad�lar. Antla�maya g�re; m�lteci Kite Tekfuru Osmanl�lara i�de edilecek, T�rkler Ulubat Nehrini ge�meyecekti.
Osman G�zinin Osmanl� ar�zisini devaml� geni�letmesi, Bizansl�lar� tela�a d���rd�. Bizansl�lar, �lhanl�larla akrab�l�k kurarak, Osmanl� taarruzlar�ndan kurtulmak istediler. Bizans Kayseri, k�z� Maria�y� �lhanl� h�k�mdar� Gazan Hana ni�anlad�. Onun �l�m�yle de Olcaytu Hana ni�anlayarak, kalelerini Osman G�zinin taarruzlar�ndan kurtar�p, Osmanl� hakimiyetindeki ar�zilerin geri al�nmas�n� �mit etti. Osman G�zi, Bizans Kayserinin ittifak aray��� i�inde oldu�u zamanda da gaz�lar�n� s�rd�rd�. 1307�de �znik ku�at�l�p, Yalova�ya ak�n d�zenlendi. B�ylece Osmanl�lar, denize ula�t�. 1308�de Marmara Denizindeki �mral� Adas� fethedilip, deniz �ss�ne s�hip olundu. Bizans��n Bursa ile deniz ula��m� ve irtibat� kontrol alt�na al�nd�. �znik civ�r�ndaki Ko�hisar fethedildi.
Osmanl�lar�n Bizans hududunda tesis etti�i �dil id�re; tekfurlar�n zulm�nden, vergilerin a��rl���ndan b�kan H�ristiyan ah�liden ba�ka, kumandanlar�n da takdirini kazanm��t�. Rumlar, Osman G�zinin id�resine s���nmaya ba�lad�. 1313�te Harmankaya Tekfuru Mihal de Osman G�zinin maiyetine girip, M�sl�man oldu. K�se Mihal G�zi ad�n� alarak, pek �ok muh�rebeye kat�ld�. Osmanl� Devletine �ok hizmeti ge�ti. Marmara s�hilinden Karadeniz istik�metinde gaz� ak�nlar�na dev�m eden Osmanl�lar, 1313�te Akhisar, Geyve, L�bl�ce, Lefke, Hisarc�k, Tekfurp�nar�, Yenikale, Karag�z ve Yan�k�ahisar kalelerini fethettiler. Bursa, Osmanl� ar�zisi ortas�nda b�rak�ld�. Bursa ablukaya al�n�p, Kapl�ca ve Uluda� istik�metlerine iki kale yap�ld�. Kapl�ca istik�metindekinin kumandanl���na Osman G�zinin ye�enlerinden Aktimur, Uluda� taraf�ndakine Balaban t�yin edilip, kalelere kumandanlar�n�n isimleri verildi. 1313 y�l�ndan �tib�ren Bursa ku�atmaya al�nd�. Mo�ol istil�s�ndan Bat� Anadolu�ya gelip, K�tahya�ya yerle�en �avdarl� A��retinin Osmanl�ya kar�� yapt��� d��manca hareketler, Osman G�zinin o�lu Orhan G�zi taraf�ndan durduruldu. Oymahisar�da yap�lan muh�rebede �avdaro�lu esir edilip, a��retin sald�rganlar� cezaland�r�ld�. 1317 y�l�nda Orhan G�zi ve kumandanlar�ndan Konur Alp, Sakarya ve Karadeniz istik�metindeki Karatekin, Ebesuyu, Karacebe�, Tuzpazar�, Kapucuk ve Keresteci kalelerini fethedip, bu mevkileri Osmanl� h�kimiyetine ald�lar. Ak�a Koca Sakarya Nehrinin bat�s�ndan �znik Kalesine kadar olan mevkii fethetti. Buralara, ad�na izafeten, Koca-eli denildi.
Osman G�zinin, gen�li�inden beri Rum ve d��man tec�v�zlerine kar�� s�rd�rd��� asker� haz�rl��� ve m�c�delesi, devlet kurarken ger�ekle�tirdi�i id�r� ve siy�s� faaliyetler, onu altm�� ya��ndan itib�ren iyice yormaya ba�lad�. Nikris (romatizma) hastal���ndan da muzdaripti. Gaz� ak�nlar�yla yeti�ip, yi�itli�i, ces�reti, bilgisi ve d�nine sad�katiyle d��manlar�n korkusunu, M�sl�manlar�n takdirini kazanan o�lunun id�re tarz�n� sa�l���nda g�rebilmek i�in, son y�llardaki fetih hareketlerinde ve siy�s� h�diselerde Orhan G�ziyi vazifelendirdi. 1321�de Orhan G�ziyi Mudanya, Kara Timurta� Beyi de Gemlik seferine g�nderdi. Mudanya fethedilip, Bursa ablukas� daha da kuvvetlendi. Ak�nlara devam edilerek 1323�te Akyaz�, Ayank�y, 1324�te Karam�rsel, 1325�te Orhaneli denilen Atranos fethedildi. Osman G�zi, 1314 y�l�ndan beri �evresini ablukaya al�p, ku�atma h�linde tuttu�u Bursa�n�n fethini g�rmek istiyordu. Orhan G�zi, 6 Nisan 1326 t�rihinde Bursa�y� fethedip, Osman G�zinin ve M�sl�manlar�n arzusunu yerine getirdi. G�zilerin ak�nlar� net�cesinde, Bolu, Kand�ra, Ermenipazar� ve Devehisar� fethedildi. Bursa d�hil b�t�n fethedilen b�lgeler �mar olunarak, s�hipsiz evler g�zilere da��t�ld�. Osmanl� te�kil�t ve m�esseseleri kuruldu. H�ristiyan ah�liden Osmanl� �lkesinde oturanlar, �sl�m d�ninin gayrim�slimlerle al�kal� huk�ku tatbik edilerek vergilendirildiler.
Osman G�zinin hastal��� Bursa�n�n fethinden sonra artt�. Hocas� �eyh Edeb�l� ve han�m� M�l H�tunun vef�t�yla hastal��� daha da �iddetlendi. Vef�t edece�i zaman, o�lu Orhan Beye vasiyetn�mesi, �sl�miyete olan sevgi ve sayg�s�n�, T�rk milletinin rahat ve huzurunu d���nd���n� ve insan haklar�na olan g�n�lden ba�l�l���n� a��k�a bildirmektedir.
Vasiyetn�menin �z� ��yledir:
�Allah� te�l�n�n emirlerine muhalif bir i� eylemiyesin! Bilmedi�ini �limlerden sorup anlayas�n! �yice bilmeyince bir i�e ba�lamayas�n! Sana it�at edenleri ho� tutas�n! Askerine in��m�, ihs�n� eksik etmiyesin ki, insan ihs�n�n kulca��z�d�r. Z�lim olma! �lemi ad�letle �enlendir ve Allah i�in cih�d� terk etmiyerek beni ��d et! Ulem�ya ri�yet eyle ki, �er�at i�leri niz�m bulsun! Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona ra�bet, ikb�l ve hilm g�ster! Askerine ve mal�na gur�r getirip, �er�at ehlinden uzakla�ma! Bizim mesle�imiz Allah yoludur ve maksad�m�z Allah��n d�nini yaymakt�r. Yoksa, kuru gavga ve cih�ngirlik dav�s� de�ildir. Sana da bunlar yara��r. D�im� herkese ihs�nda bulun! Memleket i�lerini noksans�z g�r! Hepinizi Allah� te�l�ya em�net ediyorum.�
Osmanl� sultanlar�, bu vasiyetn�meye candan sar�lm��, devletin 600 sene hi� de�i�meyen anayasas� olmu�tur. Osman G�zinin mis�fir kald��� evde Kur��n-� ker�m�e h�rmeti, kurdu�u Osmanl� Devletinin 623 y�l d�n-i �sl�m ile id�re edilip, 620 y�ll�k iktidar�yla yorumlan�r.
Osman G�zi vasiyetini yapt�ktan sonra 1 A�ustos 1326 t�rihinde S���t�te vef�t etti. Kabri, Bursa�daki G�m��l� K�mbet'tedir. Osman G�zinin, Orhan Beyden ba�ka Al�edd�n Bey, �oban Bey, H�mid Bey, Melik Bey, Pazarlu Bey ad�nda o�ullar�, Fatma H�tun ad�nda bir k�z� vard�. �l�m�nden sonra, devletin ba��na o�lu Orhan Bey ge�ti. Osman G�zi, s�lih bir M�sl�man olup, �sl�m ahl�k�n�n iyi ve g�zel vas�flar�na s�hipti. Az say�daki a��ret kuvvetleriyle, Bizans ordusunu ve tekfurlar�n� �st �ste ma�lup edip, zaferler kazanan �st�n bir kumandand�. D�ny�n�n en uzun �m�rl� h�nedan�n� ve en b�y�k devletlerinden birini kurdu. Osman G�zi kurdu�u h�nedanla; �� k�ta, yedi iklim, her �e�it �rk, dil, din, mezhep, fikir, k�lt�r ve medeniyetteki insan�, b�nyesinde Osmanl� ad� alt�nda toplayan, Kur��n-� ker�m, had�s-i �erif ve �sl�m �limlerince �v�len m�nev� hizmetlerin miras��s� ve id�recilik vasf�n�n 13. y�zy�ldan 20. y�zy�la kadar nesillere intikalcisidir. Osmanl� Devleti �er�� meselelerini, kurulu�undan �tib�ren Hanef� mezhebi h�k�mlerince h�lletti. Kaz� merkezlerine, �ehirlere t�yin edilen kad�lar, Hanef� mezhebine g�re karar verirlerdi. Osman G�zi zam�n�nda asker� te�kil�t, O�uz t�resine g�re olup, a��ret kuvvetlerine dayan�yordu.
T�rih�ilerin, Osman G�zi ve kurdu�u devlet hakk�ndaki ortak fikirleri �zetle ��yledir:
T�rk ve �sl�m t�rihinin en muhte�em devri Osmanl�lar�n eseridir. Onlar, mill� ve �sl�m� mefk�relerinin d�hiy�ne terkibi, siy�s� istikrar ve sosyal ad�letleri s�yesinde �� k�tan�n ortas�nda ve Akdeniz havzas�nda, be�er t�rihinde niz�m-� �lem d�v�s�n�n en kudretli temsilcileri olmu�lard�r.
Osmanl� h�nedan�, d�ny�da hi�bir �ileye nasip olmayan b�y�k ve d�h� p�di��hlar� bir biri ard�ndan yeti�tirmekle, bu devlete yaln�z en b�y�k hay�tiyeti bah�etmedi. Onu mill�, �sl�m� ve ins�n� idealler �er�evesinde milletin kalbini kazanarak cih�n h�kimiyeti d���ncesinin de en sa�lam te�kil�t� h�line getirdi. �sl�m d�ninin, be�eriyeti sa�dete, ad�lete ve insanl��a eri�tirmek i�in �l�n etti�i y�ksek esaslar ve d�ny� niz�m� mefk�resi, Esh�b-� kir�mdan sonra en ileri derecesine Osmanl� devrinde ula�m��t�r.
Osmanl� sultanlar� ilmi ve ilim adamlar�n�, memleketlere s�hip olmaktan �st�n tuttular. Kem�l s�hibi ilim erb�b�n� d�im� takdir edip onlara ra�bet g�sterdiler. P�di��hlar, sava�ta ve bar��ta, k�nunlar�n d�zenlenmesinde, d�nin bildirdi�i h�k�mlere s�d�k kalmakla y�kselip kuvvetlendiler. ��lerinde �limlerle isti��re eylediler. Devlet nizamlar�n�n haz�rlan�p, d�zenlenmesini ve tefti�ini onlara hav�le edip, id�r� mes�liyetlere onlar� da d�hil ettiler. Bunun i�in Osmanl� Devletinde ulem� s�n�f�, h�rmetli bir mevkideydi. Bu y�zden korkutmaya dayanmaktan �ok, ad�leti yerle�tiren k�nunlar yap�ld�.
Osmanl� Devleti, kavimler, dinler ve mezhepler aras�nda sa�lam bir �henk, halk kitleleri aras�nda hi�bir fark ve tez�da m�s�ade etmemekle, d�ny� t�rihinde milletleraras� en kudretli ve cih�n��m�l bir siy�s� varl�k te�kil etti. Osmanl� Devleti ve sultanlar�n�n d�v�lar� da kendi t�birleriyle �Niz�m-� �lem� �zerinde toplan�yor, koca devletin hikmet-i v�c�du ve cih�d� da, bu mill�, �sl�m� ve ins�n� esaslara ba�l� bulunan bir cih�n h�kimiyeti d���ncesine dayan�yordu. Bu d���nce, ger�ekten T�rk-�sl�m t�rihinde en y�ksek derecesini bulmu� ve m�stesn� bir kudret kazanm��t�. Bu b�y�k siy�s� varl�k, eski ve yeni devletlerden farkl� olarak, ne d��ta istil� tehditlerine ve ne de i�eride �e�itli �rk, din, mezhep mensuplar� ve gruplar�n huzursuzluk endi�elerine m�ruz bulunuyordu. Osmanl� cih�n h�kimiyeti ve d�ny� niz�m� ide�li, ��phesiz mill� �uur ve uyan�� yan�nda as�l kayna��n� �sl�m d�ninden al�yordu. �eyh ve evliy�n�n himmetleriyle y�kselen gaz� r�hu, k���k S���t kasabas�ndan Bursa�ya ve bu medeniyet merkezinden de Rumeli�ne yay�l�yordu. Bu arada Osmanl� Devletinin kurulu� ve y�kseli�inde, tasavvuf da b�y�k kudret kayna�� idi. Ger�ekten de Osmanl� Devletinin kurulu� ve y�kseli�inde tasavvuf tar�katleri, �eyhler, vel�ler ve dervi�ler birinci derecede rol oynam��t�r. Osman G�zi ve haleflerinin etr�f�, din adamlar� ve evliy� ile dolmu� ve daha ilk g�nden Osmanl� ak�nlar� gaz� m�hiyetini alm��t�r.
Nitekim Osman G�zi, damad� oldu�u b�y�k tasavvuf �limi �eyh Edeb�l�ye intisap ederek, her hususta onunla isti��rede bulunurdu. Kendisinden sonra gelecek Osmanl� sultanlar�na da �sl�m �limlerine h�rmet edilmesini, onlara her t�rl� kolayl���n g�sterilmesini ve her i�te kendilerine dan���lmas�n� tavsiye etti. Bu vasiyete l�y�k�yla uyan Osmanl� sultanlar�, fethettikleri yerleri medrese, z�viye, im�ret, d�r�lkurr� ve t�rbelerle kuts�le�tirmi�ler, buralarda yeti�en �limlerle d�ny�ya �sl�miyeti yaym��lar, as�rlarca madd� ve m�nev� g�� ve emeklerini bu u�urda harcam��lard�r.