| Ilo�� odwiedzin: 33 279 |
 |
PAWIAK - HISTORIA WI�ZIENIA Po�o�one w samym centrum Warszawy wi�zienie �ledcze, popularnie zwane Pawiakiem (nazwa pochodzi od ulicy Pawiej, przy której znajdowa�a si� brama wjazdowa) zosta�o zbudowane w latach 1830-1836 wg projektu znanego warszawskiego architekta Henryka Marconiego. Przed bram� wi�zienn�, 1906 r .Od 1863 r. by�o wi�zieniem politycznym z oddzia�ami m�skim i kobiecym. W latach zaborów wi�zieni tu byli cz�onkowie Rz�du Narodowego, powsta�cy1863 r., tysi�ce dzia�aczy partii robotniczych, narodowych i ludowych. W czasie rewolucji 1905-1907 Pawiak by�, obok Cytadeli Warszawskiej, g�ównym wi�zieniem politycznym dla jej uczestników. Szerokim echem w ca�ej Polsce odbi�o si� wówczas brawurowe uwolnienie 24 kwietnia 1906 r. przez cz�onków Organizacji Bojowej PPS pod dowództwem Jana Gorzechowskiego "Jura" 10 wi�niów Pawiaka zagro�onych kar� �mierci. Wi�zieniem �ledczym, zarówno kryminalnym jak i politycznym, by� Pawiak do ko�ca panowania rosyjskiego w Królestwie, taki te� charakter zachowa� w Polsce niepodleg�ej.Prostok�tny plac pod wi�zienie zajmowa� obszar o powierzchni 1,5 ha. Otoczony by� murem z dwiema zwy�kami stra�niczymi od strony ulicy Dzielnej i jedn� od ulicy Pawiej. Gmach g�ówny mieszcz�cy wi�zienie m�skie, o d�ugo�ci 150 m. i szeroko�ci 12 m., sk�ada� si� z czterech kondygnacji (suterena, parter, pierwsze i drugie pi�tro). Budynek wi�zienia kobiecego oddzia� zwany Serbi� mie�ci� si� w dwupi�trowym budynku dawnego szpitala wojskowego. W kompleksie znajdowa�y si� te� powsta�e w ró�nym czasie zabudowania towarzysz�ce m.in. : magazyny, warsztaty wi�zienne, kuchnia, depozyty, �a�nia, pralnia, kot�ownia, kartoflarnia. Grupa wi�niów politycznych. Pawiak 1904 r. W czasie okupacji niemieckiej w pierwszym okresie funkcjonowania Pawiaka do marca 1940 r. wi�zienie podlega�o Wydzia�owi Sprawiedliwo�ci Urz�du Generalnego Gubernatorstwa. W marcu tego roku Pawiak sta� si� wi�zieniem �ledczym Policji Bezpiecze�stwa i S�u�by Bezpiecze�stwa Dystryktu Warszawskiego a szczególnie jej Wydzia�u IV Tajnej Policji Pa�stwowej - gestapo, najwi�kszym wi�zieniem politycznym na terenie okupowanej Polski.Szacuje si�, �e na oko�o 100 tys. wi�niów, którzy przeszli przez Pawiak w latach 1939-1944 - 37 tys. zgin�o w egzekucjach, zosta�o zamordowanych w czasie przes�ucha� na Szucha lub w celach, albo zmar�o w szpitalu wi�ziennym. Egzekucje na wi�niach odbywa�y si� pocz�tkowo w ogrodach sejmowym i uniwersyteckim, od grudnia 1939 do lipca 1941 r. na skraju Puszczy Kampinoskiej w pobli�u wsi Palmiry. Od jesieni 1941 r. m.in. w Szwedzkich Górach, Wólce W�glowej, Laskach, na wydmach �u�e, w Lasach Kabackich, w Lasach Chojnowskich ko�o Stefanowa, w Magdalence, w Bukowcu ko�o Jab�onny. Ewakuacja wi�niów z Pawiaka w 1915 r. Zdj�cie wykona� in�. J. Ambroziewicz z balkonu pierwszego pi�tra budynku przy ulicy Dzikiej 20. Archiwum Akt Nowych Po st�umieniu powstania w getcie wi�niów rozstrzeliwano na s�siaduj�cych z Pawiakiem ulicach - Dzielnej, G�siej, Zamenhoffa, Nowolipkach. Od pa�dziernika 1942 r. w Warszawie odbywa�y si� egzekucje publiczne na ulicach miasta. Nazwiska rozstrzelanych umieszczano na obwieszczeniach lub og�aszano z ulicznych megafonów.Nigdy nie b�dziemy mogli ustali� ile tysi�cy osób pochodzenia �ydowskiego w latach 1939-1944 przesz�o przez Pawiak i Serbi�. Stwierdzono, �e szczególnie ich du�o by�o zw�aszcza po zamkni�ciu getta w listopadzie 1940 r., a tak�e w czasie pierwszej akcji likwidacyjnej w lipcu-sierpniu 1942 r. Micha� Gawlak (1906-1971) Spojrzenie wi�nia, z cyklu: Okupacja niemiecka, Pawiak 1941 r. Masowe zbrodnie na Pawiaku w maju 1943 wstrz�sn�y Warszaw�. Na murach domów, tablicach og�oszeniowych, nawet chodnikach pojawi�y si� napisy "Pawiak pom�cimy". Na Pawiak przywo�ono mas� ludzi z�apanych w ulicznych �apankach i ob�awach. Na ulicach odbywa�y si� publiczne egzekucje maj�ce na celu zastraszenie mieszka�ców stolicy. Egzekucje wi�niów od 16 pa�dziernika 1943 r. do 12 lutego 1944 r. odbywa�y si� codziennie, a nawet kilka razy w ci�gu dnia. Micha� Gawlak (1906-1971) Wi�zienne powiastki, Pawiak 1942 r. Oko�o 60 tys. wi�niów wywieziono do obozów koncentracyjnych, najwi�cej do Auschwitz-Birkenau a tak�e do Ravensbr�ck, Gross-Rosen, Majdanka, Stutthofu, Sachsenhausen, obozu pracy w Treblince i do Buchenwaldu. Wi�niowie Pawiaka po wcze�niejszym pobycie w tych obozach osadzani byli tak�e m.in. w Mauthausen-Gusen, Dachau, Flossenburgu i Bergen-Belsen.Na Pawiaku szczególn� i niespotykan� na t� skal� w innych wi�zieniach rol� odgrywa�a konspiracja. ��czno�� dzia�a�a w oparciu o dwie siatki - zewn�trzn� i wewn�trzn�. Ju� w 1939 r. rozpocz�a dzia�alno�� komórka wi�zienna SZP (S�u�ba Zwyci�stwu Polski) a nast�pnie ZWZ-AK (Zwi�zek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa). Pod koniec 1942 r. powsta�a komórka wi�zienna Delegatury Rz�du. Kontakty zewn�trzne utrzymywane by�y przez polskich funkcjonariuszy wi�ziennych, lekarzy z miasta oraz delegatk� i pracownice Patronatu. Z siatk� wewn�trzn� wspó�pracowali wi�niowie funkcyjni - lekarze, pracownicy administracji wi�ziennej i kolumny sanitarnej oraz wi�niowie, którzy pracowali w warsztatach.Wynikiem wspó�dzia�ania komórki wi�ziennej na Pawiaku z wolno�ci� by�y s�ynne akcje zapocz�tkowane odbiciem 26 marca 1943 r. przez specjalny Oddzia� Grup Szturmowych Szarych Szeregów pod Arsena�em Jana Bytnara "Rudego" komendanta Hufca Po�udnie oraz innych wi�niów przewo�onych z siedziby gestapo w al. Szucha na Pawiak. W nast�pstwie wspó�pracy komórki wi�ziennej z Armi� Krajow� Kierownictwo Walki Podziemnej wydawa�o wyroki �mierci na gestapowców i katów z Pawiaka i Szucha. Ukoronowaniem tych akcji by� udany zamach, dokonany 1 lutego 1944 r. przez oddzia� dywersyjny KG AK "Pegaz" na dowódc� SS i Policji Dystryktu Warszawskiego, gen. Franza Kutscher�, odpowiedzialnego za masowe egzekucje publiczne w Warszawie. Jadwiga Tereszczenko (1899-1976) Transport nocny, Pawiak-Serbia 1941 r. Wobec zbli�aj�cego si� frontu w lipcu 1944 Niemcy rozpocz�li likwidacj� wi�zienia. 30 lipca 1944 wys�ano ostatni transport ewakuacyjny 1400 wi�niów m�czyzn do KL Gross-Rosen i 400 kobiet do KL Ravensbrück. Tylko niewielu wi�niom uda�o si� uj�� z �yciem. Wykonane potajemnie z okien przeje�d�aj�cego tramwaju zdj�cie 27 powieszonych 11 II 1944 r. wi�niów Pawiaka przy ulicy Leszno naprzeciwko budynku s�dów. Zbiorowych egzekucji pozosta�ych wi�niów Niemcy dokonywali jeszcze 13 i 18 sierpnia 1944 w czasie Powstania Warszawskiego. Masowe zbrodnie pope�niane na Pawiaku wywiera�y ogromne wra�enie na mieszka�cach Warszawy. Napisy "Pawiak pom�cimy", które pojawi�y si� w maju 1943 r. na murach, chodnikach i s�upach og�oszeniowych by�y ju� stale powtarzane a� do wybuchu powstania warszawskiego. Archiwum Akt Nowych 21 sierpnia 1944 opustosza�e zabudowania Pawiaka i Serbii wraz z przyleg�ymi budynkami przez oddzia� niemieckich minerów zosta�y wysadzone w powietrze. |