Çağdaş Özbek Şiiri (original) (raw)

1996, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Bahar

Bu günkü çağdaş Özbek şiiri kendisinden önceki Orta Asya Türk şiiri gibi çok köklü ve zengin bir mirasa sahiptir. 1920'Ierden itibaren en olgun ve güzel örneklerini vermeye başlayan çağdaş Özbek şiirinin ilk büyük ustası olan Çolpan'dan günümüze kadar gelen 75 yıllık şiir örneklerine toplu olarak baktığımız zaman, biçimde şu ortak özellik hemen kendini belli eder: Özbek şa irleri "serbest nazım" denilen Batılı şiİr türüne fazla kapılmamışlar, genellikle dörtlük ve hece veznine bağlı kalmışlardır. Dörtlük ve hece vezni yanında aruz vezniyle gazel, kaside, muhammes türlerini de denemeyi günümüze kadar sürdürüyorlar. Batılı nazım şekillerinden ise, yalnız "sonet"ler Özbek şairlerinin en sevdiği ve çokça denediği türdür. Demek, bir yandan ilk yazılı örneklerini Divanii Lugati't-Tiirk'te bulduğumuz Orta Asya'daki geleneksel Türk halk şiiri ve öbür yandan Arap-Pars şiirine dayanan çağatay Türk şiirinin nazım şe killeri çağdaş Özbek şiirini beslemeye devam ediyor. Özbek Türkleri çok uzun zaman Çar Rusyası (1864-1917) ve Sovyet Rusyası (1917-1992) sömürgeciliğinde yaşamalarına rağmen, şiir alanında kendi milll köklerine sım sıkı bağlı kalmaya ayrıca çaba göstermişlerdir. Özeııikle, Sovyet idaresinin hayatın her alanındaki baskı ve işkencesi arttığı zamanlarda Özbek şairleri kendi halkının hem dayanma gücü hem de milli benliğini sağlam ve canlı tutabilmek için biçim ve özde geleneksel değerleri yansıtan şiirler yazdılar. Sovyet sansürü dolayısıyla, divan şiiri mazmunlarını andıran semboller son 75 yıllık Özbek şiirinde çokça görülür. Çolpan'dan başlayarak kuş, bülbül, kelebek, bahar, ya::;, gül, bağ-bahçe, güneş, yt/dız/ar gibi kelimeler "özgürlük, bağımsızlık ve mutluluğun" sembolleri, saLi bahar, dökülen yapraklar, kıŞ, kar, firtuıa gibi kelimeler ise, "tutsaklık, bağımlılık ve mutsuz1uğun" sembolleri olurlar. Kargo, kar, kara bulut, Garp (Batı) gibi ke