Dīvānu Lugāti’t-Türk’teki Savaş Terimlerine İlişkin Bir Tasnif Denemesi (original) (raw)

Dīvānu Lugāti't-Türk’te Yer Alan Kumaş Terimleri ve Kelime Kökenleri Üzerine Bir Değerlendirme

RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2020

Zengin bir kelime haznesine sahip olan Türkçenin tarihî ve modern devirlerindeki dil incelemelerinde söz varlığı üzerinde yapılan çalışmalar önemli bir yere sahiptir. Yapılan bu tarz çalışmalarla o toplumun toplumsal özellikleri, siyasi ve sosyal yaşam tarzı, gelenek ve görenekleri, kültür düzeyi hakkında geniş veriler elde edilmektedir. Türk toplumunda kumaşın mühim bir yeri vardır. Bu kumaşlarla şekillenen kıyafetler yöreden yöreye, bölgeden bölgeye farklılık göstermekte olup her bölgenin yahut yörenin sosyal mevkîsini, gelenek göreneklerini belirleyen bir giyim tarzı bulunmaktadır. Bu giyim tarzı oluşturulurken kullanılan kumaş türleri gösterdiği çeşitlilik bakımından incelenmeye değer görülmüştür. Çalışmamıza konu olan, Kâşgarlı Mahmûd'un XI. yüzyılda kaleme aldığı ve Türkçenin bilinen ilk sözüğü olan Dīvānu Lugāti't-Türk, söz varlığı açısından zengin bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada Dīvānu Lugāti't-Türk'te yer alan kumaş terimleri ile ilgili söz varlığı taranmış, kelimelerin etimolojik tahlilleri farklı sözlüklerden faydalanılarak ayrıntılı bir şekilde verilmiş, ödünçlenen ve ödünçlenmiş olması muhtemel görülen kelimelerin kaynak dilleri tablo halinde sunulmuştur. Anahtar kelimeler: Dīvānu Lugāti't-Türk, kumaş terimleri, söz varlığı, etimoloji Fabric terms in the Dīwān Luγāt Al-Turk and an evaluation on word origins Abstract The study of the presence of words in the historical and modern eras of the Turkish language, which has a rich vocabulary, has an important place. In this way, the social characteristics of the society, political and social lifestyle, traditions and customs, culture level is obtained from extensive data. Fabric has an important place in Turkish society. The clothes shaped by these fabrics vary to region, vary from region to region, and each region has a clothing style that determines the social position and traditions of the region. The fabric types used in creating this style of clothing were worth considering in terms of their diversity. Dīwān Luγāt al-Turk which written in the 11th century by Mahmûd al-Kâshgarî, the subject of our study and the first known dictionary of Turkish, which contains rich information in vocabulary of 11th century of Turkish. In this study, the presence of words related to the fabric terms Dīwān Luγāt al-Turk were surveyed, the etymological analysis of words was given in detail using different dictionaries, and their source orgins in which the words are loaned or are likely to be loaned are presented in a table.

Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi

Divan şairleri Arap alfabesindeki harfleri pek çok şey için benzetme unsuru olarak kullanmış, harflere farklı anlamlar yüklemiş ve kökeni yüzyıllar öncesine dayanan bir sistemle harflerle sayılar arasında ilgi kurmuşlardır. Divan şairi, şiirin görünen anlamını bir de harf ve kelime oyunuyla zenginleştirerek bir sanat gösterisine dönüştürmüştür. Divan şiirinde harf ve kelime oyunları muamma, lugaz, tarih manzumeleri, elifnâme gibi şekil ve türlerle yakından ilişkilidir. Harf ve kelime oyunlarının bazıları basitken bazıları karmaşık bir yapıya sahiptir. Konu ile ilgili çalışmalar henüz yeterli düzeyde değildir. Özellikle harf ve kelime oyunlarının tasnifi hususunda ciddi çalışmalara ihtiyaç olduğu ortadadır. Bu makalede muamma, lugaz, tarih manzumesi ve elifnâme gibi şekil ve türlerin dışında kalan harf ve kelime oyunları ele alınmış, 63 şairin 118 örneği değerlendirilmiş, bu örneklerdeki harf ve kelime oyunları açıklanmış ve 9 ana başlık altında tasnif edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Harfler, harf ve kelime oyunu, muamma, lugaz  Yrd. Doç. Dr., Namık Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Hasan KAYA/ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVIII

Sözdizimsel Bakımdan Dīvānu Lugāti’t-Türk’teki Kökteş Fiiller

2017

Today we can access to information in Dīvān Luγāt at-Turk about almost all of the common structures in dialects. Also we find the oldest information in this source as well about cognate verbs which is seen as a common feature of today’s Turkic languages. Many of studies on cognate verbs touched on examples of this structure in historical periods. All examples in Dīvān Luγāt at-Turk were not given in these researches. Generalization was preferred by using more sampling method. The extent of changes in usage areas of cognate structures complement elements was not handled much. In this study, cognate verbs examples which shows a different aspect of predicate and complement connection in Turkish language syntax (with another name as “verbs with internal objects”) in Dīvān Luγāt at-Turk yaqiγ yaq -, bitig biti -, bar i γ bar -, asin as -, asin asna -, tugun tug -, tosak tosa -, burma burus -, qopuz qopuza -, yuk yukla -, tupi tupir - etc. will be detected and evaluated within the framewo...

Dīvānu Lugāti't-Türk’te Topaç Oyuncağına Dair Bir İfade: “Ķırma Topıķ”

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2020

XI. yüzyılda yazılan, Türkçenin öğrenilmesinin gerekliliğini okuyucuya anlatan ve dil bahsinin ihtiva ettiği tüm kıymetleri içeren bir çalışma olan Dīvānu Lugāti't-Türk üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde adını kullanıldığı malzemeden alan topaç için verilen topıķ sözcüğü eksik kalmakta olup bu oyunun anlamının tam karşılanabilmesi için ifadenin ķırma topıķ biçiminde verilmesi gerekmektedir. Topacın; biçimi, dış görünüşü, imâl edilme yöntemi vb. özellikleri hakkında bilgi veren ķırma kelimesiyle yuvarlaklığı, küreselliğini bildiren topıķ kelimesinin bir arada kullanılmasıyla oluşan ķırma topıķ ifadesiyle "topaç" bütünlüğüne kavuşmaktadır. Ķırma ve topıķ sözcükleri birlikte kullanıldığında "topaç"ı karşıladığını savunduğumuz bu çalışmamızda; bu sözcükler tek tek ele alınmış, yapılan açıklamalar birbirinden farklı çalışmalarla desteklenmiş, kelimelerin daha iyi analiz edilebilmesi maksadıyla etimolojilerine de değinilmiştir. Anahtar kelimeler Dīvānu Lugāti't-Türk, ķırma topıķ, topaç, topaç oyuncağı, söz varlığı, etimoloji

Dîvânu Lugâti’t Türk’te Araç Gereçlere Ait Söz Varlığı

Abstract Turkish language has been a resource for very important literal works during its long history. It is surely beyond doubt that, Dîvânu Lugâti't-Türk is one the most important literal work. This valuable work written by Kaşgarlı Mahmut is the most important langauge relic after Orkhon Inscriptıions. Kaşgarlı Mahmud wrote it between 1072-1077 according to principles of Arabian lexicography. This literal work which includes nearly 8000 words is the first dictionary and grammer of Turkish. Although it is written to teach Turkish Language to Arabic people, the dictionary gives very important clues by rich words existence related to written time period. Kaşgarlı Mahmud walked around inch by inch between turkic tribes and recorded their common language, traditions and daily lives. On this basis he is not just linguistic scientist and lexicographer, he is also folklorist. Also he did not pass over Japan that called Cakarta, and put it at the end of his Dictionary. Dîvânu Lugâti't-Türk have been mentioned great numbers of literal works due to its rich vocabulary. It is not so easy to analyse the large volume literal works. This rich content still needs to be analysed and researched. In this work, instruments that subjected to word existence have been researched thereby collecting under the different headings. By this means, important informations will be obtain related to instruments used at home, farm, clothes, childs playings etc. which belongs to Turkish communities in XI. Century. Key Words: Dîvânu Lugâti't-Türk, Words Existence Of Instruments, lexicology.

DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ BAZI ATASÖZLERİNİN OKUYUŞ VE ANLAMLANDIRMA FARKLILIKLARI ÜZERİNE

2020

Çalışmamızda adı geçen bilimsel neşirlerde, DLT’deki atasözleri ile ilgili farklılıklara işaret edilirken şu usule başvurulacaktır: Öncelikle ilgili atasözünün DLT’deki orijinal görüntüsü verilecek, ardından da bilimsel neşirlerdeki okuyuş ve anlamlandırma farklılıkları ortaya konularak bu çalışmalarda ilgili atasözleri hakkındaki izahlardan ve bazı etimolojik sözlüklerden de yararlanılarak söz konusu atasözünün incelemesi yapılacaktır.

Divânu Lugâti't-Türk’te Yer Alan Okçuluk Terimleri ve “Yük - Yüŋ” Sözcüklerinin Kullanımı Üzerine

Divânu Lugâti't-Türk’te Yer Alan Okçuluk Terimleri ve “Yük - Yüŋ” Sözcüklerinin Kullanımı Üzerine

On birinci yüzyılın anıt eserlerinden olan Divânu Lugâti't-Türk, birçok alanda olduğu gibi ok ve okçuluk terimleri açısından da önem taşıyan bir eserdir. Bir savaş aleti olmasına rağmen Hz. Muhammed'in buyurduğu birçok hadiste oktan ve yaydan bahsetmesi oka dinî bir hüviyet de kazandırmıştır. Ayrıca yüzyıllar boyu bir eğlence unsuru olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Tarih boyunca kurulmuş Türk devletlerinde oka ve okçuluğa önem verilmiştir.