ESKİ UYGUR METİNLERİNDE ÜNVANLAR (original) (raw)

2023, X. ULUSLARARASI TÜRKOLOJİ KONGRESİ (Modern Türkoloji: Temel Paradigmalar ve Disiplinlerarasılık) / 17-20 Ekim 2023 Türkistan-KAZAKİSTAN BİLDİRİ KİTABI

Ünvanların araştırılması Eski Türkçenin söz varlığının öğrenilmesinin yanı sıra Eski Türklerin yaşantısı, sosyokültürel yaşamına dair de bilgiler verir. Eski Türkçe metinlerde ünvanlar yaygın olarak geçer. Özellikle Göktürk harfli yazıtlarda çok sayıda idari ve askerî ünvan kullanılmıştır. Eski Uygur metinleri içerik olarak diğer Eski Türkçe metinlerden farklı olsalar da onlarda da ünvanlara rastlamaktayız. Bu ünvanların bir kısmı Orhon-Yenisey yazıtlarındaki ile aynıdır, bazıları ise anlam açısından farklılık arz eder. Eski Uygur metinlerinde Orhon-Yenisey yazıtlarında geçmeyen ünvanlara da rastlamaktayız. Eski Uygur metinlerindeki askerî ve idari ünvanlar şunlardır: Askerî ünvanlar: buyruk/buryuk ‘komutan, askerî birliğin başı’, ınanç/ınançu ‘inanılan, güvenilen komutan’, çavış ‘askerî ünvan’, sü başı ‘kumandan’. Bu askerî ünvanların hepsinin Türkçe kökenli olması dikkat çeker. İdari ünvanlar: başçı ‘başkan, önder’, beg ‘bey’, ilig ‘hükümdar’, ilçi ‘elçi’, kan/han ‘han, hükümdar’, katun/hatun ‘hükümdarın karısı, kraliçe’, tigin ‘prens, şehzade’, kunçuy ‘prenses’, tarkan ‘vezir, bakan’, tutuk ‘vali, reis’, yavğu ‘vali, hükümdar’, yarğan ‘mahkemede çalışanların ünvanı’, raça ‘raca’, maharanç ‘büyük raca’, vs. Eski Uygur metinlerinde idari ünvanlar askerî ünvanlardan daha fazladır. Eski Uygur metinlerindeki Türkçe kökenli ünvanlar OrhonYenisey yazıtlarındaki ile neredeyse aynıdır. Research on the titles gives information about not only Old Turkic lexicon, but also the lifestyle and socio-cultural life of Old Turks. Titles and ranks are common in Old Turkic texts. Especially in the inscriptions of Kokturk alphabet, a lot of administrative titles and military ranks have been used. Although Old Uyghur texts are different than the other Old Turkic texts for their content, titles and ranks have also been registered in them. While some of these titles and ranks are the same as the ones in Orkhon-Yenisey Inscriptions, the other differ in meaning. In Old Uyghur texts, we also come across with the titles and ranks that have not been registered in Orkhon-Yenisey Inscriptions. The military ranks and administrative titles in Old Uyghur texts are the following: Military ranks: buyruk/buryuk ‘commander, leader of the military troop’, ınanç/ınançu ‘trusted commander’, çavış ‘military rank’, sü başı ‘commander’. The fact that all of these military ranks are of Turkic origin draws attention. Administrative titles: başçı ‘leader’, beg, ilig ‘ruler of the state’, ilçi ‘ambassador’, kan/han ‘ruler’, katun/hatun ‘wife of the ruler of the state, queen’, tigin ‘prince’, kunçuy ‘princess’ (of Chinese origin), tarkan ‘minister’, tutuk ‘governor, chairman’, yavğu ‘governor, ruler’, yarğan ‘a title of people working in court’, raça ‘raja’, maharanç ‘great raja’, etc. In Old Uyghur texts, the number of administrative titles is greater than the number of military ranks.The titles of Turkic origin in Old Uyghur texts are nearly the same as the ones in Orkhon-Yenisey Inscriptions.