BİRGİVÎ’NİN ŞERHU’L-EHÂDÎSİ’L-ERBAÎN ADLI ESERİNDE DİLBİLİMSEL ÇÖZÜMLEME DÜZEYLERİ (original) (raw)

2022, BİR HADİS ÂLİMİ OLARAK BİRGİVÎ MEHMED EFENDİ ve KIRK HADİS ŞERHİ 2022

Giriş Birgivî (ö. 981/1573) gramer, ahlak, tasavvuf, fıkıh, akaid, tefsir, kıraat ve hadis ilimlerine dair eserler vermiş çok yönlü bir bilgindir. Hadis alanındaki eserlerinden biri Şerhu'l-Ehâdîsi'l-Erbaîn adlı kitabıdır. Birgivî bu eserinde kırk hadise yer vermiş ve bunlardan ilk yedisinin şerhini tamamlamıştır. Kalan hadisleri ise Mehmed Akkirmânî (ö. 1174/1760) şerh etmiştir. Eser, kırk hadisin şerhinin tamamını içine alacak şekilde Şerhu'l-Ehâdîsi'l-Erbaîn li'l-İmâmi'l-Birgivî ve'l-Akkirmânî adıyla İstanbul'da basılmıştır. 1 Bu çalışmada söz konusu baskı esas alınmıştır. Birgivî, Şerhu'l-Ehâdîsi'l-Erbaîn kitabında yer verdiği hadisleri rivayet, lugat, iʿrâb, belâgat, şerh, tefrîʿ, sual ve fâide olmak üzere sekiz başlık altında şerh etmektedir. Bunlardan lugat, iʿrâb ve belâgat başlıkları doğrudan dil ilimleriyle ilgili hususları ihtiva etmektedir. Birgivî belâgat başlığında meânî ve beyân ilimlerine dair açıklamalara yer vermiş, bedîʿ ilmine ait değerlendirmeler yapmamıştır. Birgivî bu tutumuyla ilgili bir açıklama yapmamıştır. Ancak bu durum, meânî ve beyân ilimlerini bir arada ele alan 2 ve bedîʿ ilmini belâgate ait temel bir ilim olmaktan ziyade meânî ve beyân ilimlerinin bir tamamlayıcısı olarak gören yaklaşımla 3 uyum arz etmektedir. Çalışmada Birgivî'nin Şerhu'l-Ehâdîsi'l-Erbaîn adlı eserinde ele aldığı dilbilimsel meseleler, temel nahiv problemlerine yaklaşımı, nahiv ve belâgat eserlerine/kaidelerine yaptığı açık veya kapalı referanslar, yaptığı tercihler; temel nahiv/belâgat eserlerine müracaat edilmek suretiyle ele alınacaktır. Böylece Birgivî'nin Şerhu'l-Ehâdîs'l-Erbaîn'de yer alan hadis şerhlerindeki dilbilimsel yaklaşımı ortaya konulmuş olacaktır. Burada yalnızca lugat, iʿrâb ve belâgat gibi doğrudan dilbilimsel hususları içeren başlıklarla yetinilmeyecek; rivayet, şerh, tefrʿî, sual ve fâide başlıklarındaki dilbilimsel 