YAPAY ZEKÂ ve DİNDARLIK: DİN PSİKOLOJİSİ ÇALIŞMALARINA YÖNTEMSEL BİR YAKLAŞIM Murat ÇİNİCİ Doktora Tezi Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Prof. Dr. Muhammed KIZILGEÇİT 2023 Her Hakkı Saklıdır (original) (raw)

2023, Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

Uzmanlara göre yapay zekâ okuma yazma kadar öneme sahiptir. Dahası elektriğin icadı kadar önemli bir durumdur. Araştırmalar hızla ilerlerken ortaya verilerin çokluğu ve bunların anlamlandırma sorunu çıkmaktadır. Ham verilerin sınıflandırılıp, kategoriler haline getirilerek anlamlı tahminler yapmaya yarayan veri madenciliği teknikleri ortaya çıkmıştır. Temelleri matematiksel formüllere ve algoritmalara dayanan bu teknikler hızlı bilgisayarlar ile işlem yapabileceğimiz bir durumdadır. Sosyal bilimler özelde ise psikoloji ilmi bu yöntemlere henüz yeterli ilgiyi göstermemiştir. Araştırmamızda yapay zekânın ne olduğu, önemi, veri madenciliği teknikleri ve din psikolojisinde uygulanma imkânı üzerinde durulmuştur. Bu teknikler şu anda yaygın olarak tıp, mühendislik ve bilgisayar bilimi gibi alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır. Az da olsa sosyal bilimlerde çalışmalar var ve ilgi her geçen gün artmaktadır. Din psikolojisi alanı için bu yöntemlerin geleneksel yöntemlerle kıyaslanarak tanıtılıp alanda neler yapılabileceği konusunun tartışılması araştırmayı önemli kılmaktadır. Araştırma Türkiye'de dindarlık düzeyini incelemek ve bu düzeyi etkileyen faktörleri anlamak amacıyla yapılmıştır. Böylece dindarlık ve inancın eğitim düzeyi, cinsiyet, yaş ve örneklem grubu gibi faktörlerle ilişkisini gözlemlemektedir. Nüfusun büyük bir kısmının Müslüman olduğu ve dinin sosyal, kültürel hayatta önemli bir rol oynadığı Türkiye'de dindarlık önemli bir sosyal olgudur. Araştırmanın temel hipotezi, Türkiye'de dindarlığın eğitim düzeyi, cinsiyet, yaş ve örneklem grubu gibi faktörlere göre değiştiği yönündedir. Araştırma, bu temel hipotez altında bazı alt hipotezler geliştirmiştir. Örneğin, ilkokul mezunu bireylerin dindarlık puanının zamanla arttığı, lise mezunu bireylerin dindarlık puanının ise azaldığı düşünülmüştür. Bu çalışmada Türkiye'de dindarlık düzeyi hakkında yeni bilgiler elde edilmesini ve din psikolojisi alanına yapay zekâ tekniklerinden istifade ederek yöntem anlamında katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu araştırmada yapay sinir ağları ve bulanık mantık algoritmalarıyla kodlama yapılarak veriler analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçları, Türkiye'de dindarlık düzeyini etkileyen faktörlerin daha iyi anlaşılıp din psikolojisi alanında yeni araştırmalara zemin hazırlanmasına yardımcı olabilir. Ayrıca Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı hakkında daha iyi bilgiler sunarak ilgili kurumlar için politika geliştirme süreçlerine katkıda bulunabilir. Sosyal bilimlerin yöntemi konusu uzun yıllardır tartışmalı bir alandır. Sosyal bilimciler, doğa bilimlerinin yöntemini kullanarak sosyal dünyayı incelemeye yönelik pozitivist yaklaşım ile sosyal bilimlerin kendine özgü bir yönteme ihtiyacı olduğuna inanan hermenötik yaklaşım arasında farklı görüşlere sahiptir. Özetle günümüzde yapay zekâ, makine öğrenmesi ve derin öğrenme gibi teknikler, sosyal bilimlerde yöntem tartışmalarına yeni bir boyut kazandırmaktadır. According to experts, artificial intelligence is as important as reading and writing. Moreover, it is as important as the invention of electricity. As research progresses rapidly, the problem of the abundance of data and their interpretation arises. Data mining techniques have emerged to make meaningful predictions by classifying and categorising raw data. These techniques, which are based on mathematical formulas and algorithms, are in a situation where we can process with fast computers. Social sciences and psychology in particular have not yet shown sufficient interest in these methods. In our research, what artificial intelligence is, its importance, data mining techniques and the possibility of its application in religious psychology are emphasised. These techniques are currently widely used in fields such as medicine, engineering and computer science. There are a few studies in social sciences and interest is increasing day by day. Introducing these methods for the field of psychology of religion by comparing them with traditional methods and discussing what can be done in the field makes the research important. The research was conducted to examine the level of religiosity in Turkey and to understand the factors affecting this level. Thus, it observes the relationship between religiosity and belief with factors such as education level, gender, age and sample group. Religiosity is an important social phenomenon in Turkey where most of the population is Muslim and religion plays an important role in social and cultural life. The main hypothesis of the study is that religiosity in Turkey varies according to factors such as education level, gender, age and sample group. The research has developed some sub-hypotheses under this main hypothesis. For example, it is thought that the religiosity score of primary school graduates increases over time, while the religiosity score of high school graduates decreases. This study aims to obtain new information about the level of religiosity in Turkey and to contribute to the field of psychology of religion in terms of methodology by utilising artificial intelligence techniques. In this study, data were analysed by coding with artificial neural networks and fuzzy logic algorithms. The results of the research may help to better understand the factors affecting the level of religiosity in Turkey and to prepare the ground for new research in the field of psychology of religion. It may also contribute to policy development processes for relevant institutions by providing better information about Turkey's social, economic and cultural structure. The methodology of social sciences has been a controversial area for many years. Social scientists have different views between the positivist approach to studying the social world using the methodology of natural sciences and the hermeneutic approach, which believes that social sciences need a unique methodology. In summary, today, techniques such as artificial intelligence, machine learning and deep learning bring a new dimension to the methodological debates in social sciences.