KUTADGU BİLİG'DE KUT KAVRAMI (original) (raw)
Ne úutluġ úut ol erke edgü atı Bu edgü atı bĆrdi meŋü úutı" Türkçenin en eski yazılı belgelerinden günümüze dek, Türk dili tarihinde kut sözcüğü ile dile getirilen kavram, kültürel açıdan büyük önem taşımıştır. Tarihsel dönemlerden günümüze dek farklı sözcüklerle dile getirilmiş olmakla birlikte, Türk kavimleri arasında, yaygın olan bu kavramın kültürel açıdan taşıdığı önem hiç azalmamıştır. En eski metinlerde kut sözcüğü ile anlatım bulan kavram, İslamiyetten sonra, Arapça devlet ve mübarek sözcükleriyle de ifade edilmiştir. kut, anlam olarak mutluluk, ikbal, kutsallık, iyi talih, hazret gibi geniş bir çerçeveye sahiptir. kutluġ, kutadmak, ıduk kut, kutsal gibi farklı sözcüklerin de türetildiği kut, Kutadgu Bilig'de de geniş bir yer tutmaktadır. Kutadgu Bilig'deki kullanımlara geçmeden önce, kut sözcüğünün daha eski metinlerdeki kullanımlarına göz atmakta yarar vardır. Bilinen en eski metinler olan Orhon yazıtlarında, Bilge Kağan'ın kağan oluşunun nedenini, özüm kutum bar üçün kaġan olurtum, (talihim olduğu için kağan oldum) ifadesiyle hakanlığını kut'a sahip oluşuna bağlamaktadır (G. 10). Eski Türk kağanlarının birçoğunun adlarının başındaki kutlug, katalmış, kut bolmış benzeri sözcükler, kağan olmalarından dolayı adlarının başına eklenen unvanlardır. Bu kullanımlarda kut sözcüğü ikbal, iyi talih, Tanrı'nın lutfu anlamlarında kullanılmıştır. Bu kullanımın Osmanlılardaki karşılığı devletlü sözcüğüdür. Bilindiği gibi devlet sözcüğü kut sözcüğünün Arapça karşılığıdır. İslami dönem öncesi metinlerde kut sözcüğünün kullanımı Clauson sözölüğünde ayrıntılı biçimde yer almıştır. 1