Radosław Krajniak, Duchowieństwo kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 roku. Studium prozopograficzne, Toruń 2013, Europejskie Centrum Edukacyjne, ss. 281 (original) (raw)

Abstract

W badaniach nad średniowiecznym duchowieństwem Prus Krzyżackich od dawna brakowało pracy, w której zajęto by się składem osobowym najstarszej na tym terenie kapituły katedralnej w Chełmży. W ostatnich latach opublikowano już studia prozopograficzne na temat kapituł pomezańskiej i sambijskiej w ramach serii Prussia Sacra 1. Sama metoda badania średniowiecznych kapituł została z kolei wypracowana przez prof. dra hab. Andrzeja Radzimińskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 i była kontynuowana przez jego uczniów-Martę Czyżak 3 i Radosława Biskupa 4. Początki kapituły

Loading Preview

Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.

References (1)

1. tytule. Autor opisuje w niej po kolei takie kwestie jak: Architektura i dzieje kościoła, Budowa plebanii, Budowa wieży, Wnętrze kościoła, Wystrój świątyni jezuickiej pw. Św. Ducha. Oparta została na publi- kacjach polskich i niemieckich, m.in. na znanej pracy dawnego pastora tego kościoła Reinholda Heuera, a także pracach Mariana Arszyńskiego, Stanisła- wa Salmonowicza, Janusza Małłka i Jerzego Domasłowskiego. Pomocne oka- zały się również zasoby Archiwum Państwowego w Toruniu i Archiwum Pań- stwowego w Elblągu z siedzibą w Malborku. W pracy przedstawiono m.in. okoliczności utraty w 1724 r. przez prote- stantów kościoła NMP, funkcjonowanie przez ponad 30 lat prowizorycznej świątyni pw. Św. Krzyża w Dworze Artusa aż do wybudowania tzw. orato- rium. Na budowę kościoła nie uzyskano ostatecznie zgody władz państwo- wych, a swój sprzeciw zgłaszali również prymas, biskup chełmiński, jezuici, jak i katolicka szlachta. Przez ten długi, trwający więcej niż jedno pokolenie, czas starań o budowę i samą realizację inwestycji miejscowa społeczność ewangelicka z racji szczu- płości miejsca w Dworze Artusa uczęszczała również do znajdującego się za murami miejskimi kościoła św. Katarzyny (dziś już nieistniejącego). Zastana- wiano się także nad przekształceniem w kościół miejskiej zbrojowni, a szef Tajnego Gabinetu Augusta III Henryk Brühl proponował nawet wyłącznie rozbudowę Dworu Artusa. 18 marca 1743 r. poświęcono kamień węgielny, jednak rozpoczęta budowa szybko została przerwana. Ostatecznie dzięki zbiórkom pieniędzy w Europie, wieloletnim negocjacjom, m.in. z nuncjuszem papieskim, budowa ponownie ruszyła w 1754 r. Miał powstać skromny, nie- przypominający kościoła gmach, pozbawiony wieży i dzwonów. Ostateczny projekt, zaakceptowany przez króla i nuncjusza papieskiego Carlo Rezzonico, przygotował torunianin Efraim Schröger. Budowa zakończyła się 20 maja 1756 r., a 18 lipca odbyły się uroczyste nabożeństwa (o 6 godzinie rano pol- skie, a o 8 niemieckie). Przez kolejnych kilka lat trwało doposażanie kościoła, m.in. w 1759 r. pojawił się wewnątrz ołtarz główny (prawdopodobnie projektu Schrögera), wykonany przez Jana Antoniego Langenhahna Starszego. Kościół stał się centralnym miejscem spotkań toruńskich ewangelików. Dopiero po Kongresie Wiedeńskim, gdy Toruń ponownie znalazł się w pań- stwie pruskim, zaszły zmiany, które ostatecznie ukształtowały jego przynależ- ność. W 1817 r. na terenie Prus powstał państwowy Ewangelicki Kościół Unijny obejmujący w swoich ramach zarówno luteranów, jak i kalwinistów, Parafia staromiejska wraz ze swoim budynkiem sakralnym stała się do 1945 r. jego integralną częścią. W okresie międzywojennym obowiązki pastora pełnił