نقد و بررسی دیدگاه مکتب تفکیک در مادیت روح (original) (raw)

نقد و بررسی ادلۀ مشروعیت تقسیم ثلاثۀ توحید

تحقیقات کلامی, 2020

تقسیم توحید از دیدگاه سلفیه با تقسیم دیگر فرق اسلامی متفاوت است. طبق نظر سلفیه «توحید در اسماء و صفات»، «توحید در ربوبیت» و «توحید در الوهیت یا عبادت» اقسام توحید هستند. از آن‌جا که هیچ آیه یا روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا نقلی از صحابه در تأیید این تقسیم وجود ندارد، این جریان تنها از استقراء آیات قرآن و استشهاد به کلمات عده‌ای از دانشمندان قرون اولیۀ اسلامی استفاده کرده است. آنان معتقدند هر آیه‌ای که در قرآن از توحید سخن گفته است، به یکی از این سه قسم اشاره می‌کند؛ در حالی که این استقراء دارای اشکال است، زیرا آیات دیگری از قرآن ‌وجود دارد که قسم دیگری مانند «توحید در حاکمیت» یا «توحید در شفاعت» را ثابت می‌کند؛ علاوه بر این، تقسیم‌های دیگری از توحید با استناد به آیات دیگر قرآن توسط دانشمندان مسلمان، حتی توسط برخی از سلفیه ارائه شده است که استقراء آنان را نقض می‌کند. دلیل دوم شواهدی است ‌که از آثار سلف ارائه شده است. این شواهد یا متعلق به دوران سلف نیستند و بر مبنای سلفیه فاقد حجیتند، یا مبتلا به تحریف لفظی شده‌اند و یا استشهاد به مواضعی است که قوانین منطقی تقسیم در آ...

ارزیابی رویکرد ریچارد رورتی به معرفتشناسی بر اساس آموزههای عقلانیت نقّاد

2020

به اعتقاد ریچارد رورتی، همواره یک تلقی نادرست از فلسفه وجود داشته است که هدف فلسفه را دستیابی به دانشی جاودان و گرفتار تلاشی مذبوحانه برای رسیدن به هدفی به نام «‌حقیقت‌» یا «‌واقعیت‌» می‌شمارد. او با استفاده از استعارۀ ادراکی «آینۀ طبیعت» معرفت‌شناسی بعد از دکارت را حول دو محور مبناگرایی و بازنمودگرایی نقد کرده و رویکرد بدیلی با عنوان «رفتارگرایی معرفت‌شناختی» ارائه می‌کند. رورتی هدف خود را نه ارائۀ راه حل‌هایی برای مسائل فلسفی، بلکه کنار گذاشتن این گونه از فلسفه‌ورزی می‌داند. در مقالۀ حاضر با تکیه بر آموزه‌های عقلانیت نقاد، ضمن نقد رویکرد تاریخ‌نگارانۀ رورتی نشان داده می‌شود که بازسازی او از تاریخ فلسفه یک‌جانبه است. به علاوه موجه‌گرایی رورتی مورد نقد قرار می‌گیرد. دیدگاه مبناگرایانه و دیدگاه رورتی با وجود تفاوت‌‌هایی که با هم دارند هر دو به رویکرد موجه‌‌گرایانه در معرفت‌‌شناسی تعلق دارند، به این معنا که معرفت را نیازمند توجیه می‌انگارند؛ در حالی‌که - چنان‌که عقل‌گرایان نقاد نشان داده‌اند - موجه‌‌سازی - چه درونی و چه بیرونی‌‌ - نه ممکن است و نه لازم. در واقع، او بین معرفت‌شناسی و ر...

سیر روح در غزلیات عطار و تطبیق آن با آموزههای گنوسی

2021

امروزه، برای محققان حوزه‌ی عرفان و اندیشه‌های الهیاتی، به نسبت، مسلم، گشته، است که اندیشه‌های گنوسی یکی از آبشخورهای فکری عارفان و حکیمان مسلمان در سدۀ ششم قمری، بوده و مبدأ الهی روح و بازگشت آن به اصل خویشتن از آموزه‌های عمدۀ گنوسی است که در آرای متصوفۀ اسلامی هم مشاهده می‌شود. آنچه احتمال نفوذ افکار گنوسی نزد عارفان مسلمان را تقویت می‌کند، سیر روح است که سرانجام به دیدار با جنبه‌ی ملکوتی وجود خویشتن یا فرامن می‌انجامد. فرجام سفر روح در عرفان و تصوف اسلامی، دیدار یا وصال حق است؛ ولی عطار مانند گنوسیان از دیدار با خویشتن یا فرامن سخن گفته است. این باور که در منطق‌الطیر در قالب حکایت تمثیلی «سی مرغ و سیمرغ» و در الهی‌نامه و مصیبت‌نامه، با قالب دیگری، نمود یافته، در غزلیات عطار نیز متبلور شده است. سیر روح که در سخن عطار، به طور کلی، با افکار گنوسی همسانی چشمگیری دارد و بیان‌گر یکی از جلوه‌های اندیشه و منش او، است؛ در غزل‌های او نیز، نماد و نمودش، به روشنی، قابل ملاحظه و بررسی، است. در این جستار، با روش تحلیلی ـ توصیفی، سیر روح و دیدار با خویشتن که بنیاد اندیشه‌های نجات‌بخشی گنوسی است،...

نظریۀ فطرت؛ بهمثابه مبنای معرفتشناختی علوم انسانی

2019

بر اساس دیدگاه اندیشمندان اسلامی، انسان موجودی فطرتمند است؛ به این معنا که جنبة ثابتی دارد که دین الهی با آن هماهنگ بوده، بر اساس آن نازل شده است. ازاین‏رو، فطرت به آفرینش ویژة انسان اشاره دارد که در سه بعد شناختی، گرایشی و توانشی قابل دسته‌بندی است. پذیرش مسئله فطرت به عنوان یکی از مهم‏ترین پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی در علوم انسانی اسلامی، آثار فراوانی از خود به جای می‌گذارد. نوشتار حاضر تلاش کرده است برایند این مبنا را از حیث معرفت‌شناختی بررسی کند. اینکه فطرت می‌تواند چونان منبعی برای معرفت و معیاری برای توجیه و سنجش آن، و تنها راه حل چالش نسبیت در علوم توصیفی و هنجاری به شمار آید، از جمله دستاوردهای پژوهش حاضر تلقی می‌شود.