Anita Klecha, Zofia Olelkowiczówna, ostatnia z księżniczek słuckich (1586–1612). Mity i rzeczywistość (original) (raw)

2022, Zapiski Historyczne

Monografia Anity Klechy stanowi pierwszą próbę naukowej biografii Zofii Olelkowiczówny, ostatniej z książąt słuckich. Bez wątpienia postać ta zasługiwała na możliwie pełne przedstawienie jej życiorysu, nie tylko ze względu na znaczenie rodu Olelkowiczów w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego, lecz także z powodu popularności, jaką księżna cieszyła się w okresie późniejszym (w XIX-XX w.) jako bohaterka literatury pięknej oraz osoba, której przypisywano wyjątkową rolę w Cerkwi prawosławnej. Życie i działalność Zofii Słuckiej nadal zresztą jest przedmiotem zainteresowania wielu osób, zwłaszcza że w kwietniu 1984 r. została ona uznana za świętą Kościoła prawosławnego (kanonizacja została dokonana przez Egzarchat Białoruski Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej). Literatura piękna, popularna i coraz częściej również literatura hagiograficzna dopisują niestety do biografii Zofii wiele faktów, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Od autorki recenzowanej książki można było zatem oczekiwać, że zgodnie z tytułem wyjaśni nam, co jest mitem, a co rzeczywistością w biografii Olelkowiczówny. Jakkolwiek już na początku wypada zaznaczyć, że nie mogło się to w pełni udać, choćby dlatego, że autorka przynajmniej momentami zdaje się na równi traktować przekazy pochodzące z literatury naukowej oraz zawarte w literaturze popularnej czy też o charakterze hagiograficznym, a niemające pokrycia w źródłach. Na wstępie podkreślmy, że autorka zapoznała się z wielką liczbą publikacji o różnym charakterze. Bibliografia dołączona do książki jest obszerna, choć ma pewne luki. Upomniałbym się o obszerny artykuł Arkadiusza Czwołka poświęcony Januszowi Radziwiłłowi 1 , a także monografię Henryka Łowmiańskiego na temat województwa nowogródzkiego 2. Ponadto należy zaznaczyć, że czytając opracowanie A. Klechy, można odnieść wrażenie, że nie zawsze dogłębnie przeanalizowała ona treść niektórych prac naukowych, których tytuły znajdziemy w przypisach i Bibliografii. Podczas pisania pracy autorka wykorzystała liczne źródła drukowane i rękopiśmienne. Jeśli chodzi o te ostatnie, najważniejsze i najczęściej cytowane pochodziły z Archiwum Radziwiłłów (przechowywanego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie) oraz z Archiwum Chodkiewiczów. W przypadku tego ostatniego zespołu autorka nie wie jednak, że stanowi on część Archiwum Narodowego w Krakowie (w książce błędnie zaznaczono, że wciąż znajduje się on w Wojewódzkim Archiwum