Demografia jest przyszłością. Czy Polska ma szanse odwrócić negatywne trendy? (original) (raw)

2024, Demografia jest przyszłością. Czy Polska ma szanse odwrócić negatywne trendy?

Demografia należy do najważniejszych długofalowych wyzwań, jakie stoją przed Polską i innymi krajami rozwiniętymi. Główną przyczyną zmian demograficznych, jakie obserwujemy od II połowy XX w., takich jak starzenie się demograficzne oraz pojawiający się już spadek liczby ludności i spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym, jest utrzymująca się przez wiele lat niska, a niekiedy bardzo niska dzietność. Niniejsza książka traktuje o tym, co wpływa na dzietność w Polsce. Pisząc ją, postawiłem dwa cele. Pierwszym jest ukazanie, jakie czynniki mają największy wpływ na dzietność w Polsce, a jakie mają znaczenie umiarkowane lub mogą być uznane za drugorzędne. Z tej perspektywy potrzebne stało się stworzenie spójnego i przystępnego kompendium. Drugi cel, mogę powiedzieć, że nawet ważniejszy, ma natomiast charakter strategiczny, a jest nim odpowiedź na praktyczne pytanie, co należy zrobić, by dzietność w Polsce w istotny sposób wzrosła. Cele te są ze sobą w oczywisty sposób powiązane, ponieważ odpowiedź na tak postawione pytanie wymaga zrozumienia czynników oddziałujących na dzietność, ich wzajemnych powiązań i skali ich oddziaływania w Polsce. Realizacja tak postawionych celów wymaga zatem kompleksowego spojrzenia na problem. Na potrzeby książki wykorzystałem wyniki światowych i krajowych badań naukowych, przede wszystkim z zakresu demografii, ale też m.in. z socjologii, antropologii biologicznej, ekonomii, politologii, medycyny, w tym psychologii, badań edukacyjnych, medioznawstwa, a także teologii. Wykorzystałem wiele raportów z krajowych badań społecznych przeprowadzonych przez instytucje publiczne i prywatne. Dokonałem też wielu analiz własnych, bazując na danych GUS-u, Eurostatu, ONZ czy Human Fertility Database. Wykorzystane materiały zostały udokumentowane, aby chcący pogłębić swoją wiedzę czytelnik mógł się do nich odwołać. Dlatego książka zawiera blisko 1400 przypisów i ponad 1000 pozycji w bibliografii. Tym samym zyskała ona charakter interdyscyplinarny i wykorzystuje wiedzę powstałą w wyniku zastosowań bardzo zróżnicowanych metod. Pierwszą część publikacji rozpoczynam od zarysowania trendów demograficznych, począwszy od II wojny światowej, które doprowadziły do obecnej sytuacji w zakresie dzietności w Polsce. Rozdział drugi zawiera w sobie odpowiedź na zasadne, często pojawiające się pytanie, czy niska dzietność jest w ogóle problemem i czy migracje międzynarodowe nie są wystarczającym rozwiązaniem. Rozdział trzeci tłumaczy, dlaczego ludzie w ogóle mają dzieci, udzielając jednocześnie odpowiedzi z perspektywy biologicznej, psychologicznej i społecznej na niewypowiedziane wprost pytanie, czy dzietność populacji może kiedykolwiek spaść do zera, ale też w tych obszarach identyfikując potencjał jej wzrostu. Rozdział czwarty, najobszerniejszy, zawiera szczegółową analizę czynników oddziałujących na dzietność w Polsce, m.in. z perspektywy wchodzenia w związki, edukacji, dochodów, rynku pracy i opieki nad potomstwem, warunków mieszkaniowych, stanu zdrowia, kultury czy zróżnicowań regionalnych. Zwraca także uwagę na zjawiska nieprzewidywalne oraz na odmienne oddziaływanie różnych czynników na możliwość pojawienia się dziecka pierwszego, drugiego i kolejnych. Rozdział piąty to z kolei synteza wcześniejszych części – odkrywając zróżnicowane powiązania, identyfikuję w nim 10 najważniejszych aktualnie występujących barier dla posiadania dzieci w Polsce. Ten rozdział ma najważniejsze znaczenie z perspektywy odpowiedzi na strategiczne pytanie o to, co należy zrobić, by w Polsce istotnie wzrosła dzietność, ponieważ wskazuję i hierarchizuję w nim te obszary, w których oddziaływanie skutkować będzie najsilniej. W kolejnym rozdziale analizuję, jakie zmiany przynieść może zwiększenie dzietności, i oceniam, czy Polska ma potencjał do jej istotnego wzrostu, odkrywając znaczące zasoby dla osiągnięcia tego celu. Ostatni rozdział, siódmy, zawiera propozycję teorii naukowej dotyczącej dzietności, czyli teorii miłości. Wykorzystując zidentyfikowane we wcześniejszych rozdziałach prawidłowości dotyczące tworzenia relacji międzyludzkich, stwierdza ona, że niska jakość więzi oraz niska zdolność do ich tworzenia to przyczyny wystarczające, by dzietność w krajach rozwiniętych utrzymywała się na niskim poziomie. Sugeruję równocześnie działania na rzecz wzmocnienia tych zdolności. Książka, którą składam w Państwa ręce, jest owocem nabytych przeze mnie doświadczeń zarówno w demografii, jak i strategii. Gdy spoglądam w przeszłość na ścieżkę, jaka doprowadziła mnie do zainteresowania się demografią (a w jej ramach dzietnością), niekiedy sam bywam zaskoczony. Od blisko dwudziestu lat jestem bowiem konsultantem strategicznym i menedżerem tworzenia oraz wdrażania strategii. Niemniej demografią zajmuję się od blisko dekady. Zająłem się nią zatem stosunkowo późno. Mam przy tym nadzieję, że niniejsza publikacja spotka się z Państwa zainteresowaniem oraz okaże się pomocna w znalezieniu odpowiedzi na wyzwania demograficzne, przed jakimi obecnie stoi Polska. Książka obejmuje 480 stron, 1 359 przypisów i 1 066 pozycji bibliografii.