Si̇bi̇rya Tatar Türkçesi̇ndeki̇ Uzun Ünlüler Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme (original) (raw)
Related papers
2008
The long vowels existing in the dialects of Siberian Tatars, which constitute one of the three major dialect groups of Tatar Turkic of Kipchak Group Turkic dialects, draw attention with their various aspects. In this paper, the long vowels of Siberian Tatar Turkic which have not been studied on very much so far are dealt with and evaluated under three categories respectively as “ The primary long vowels”, “ The secondary long vowels” and “ The phonemic marks of the long vowels”.
Türkçede Uzun Ünlüler ve Bir Terim Önerisi-
2021
Ünlüler, boğumlanma yerlerine, boğumlanma biçimlerine ve boğumlanma sürelerine göre tasnif edilirler. Boğumlanma sürelerine göre ünlüler, kısa ünlüler, normal süreli ünlüler ve uzun ünlüler şeklinde üç gruba ayrılırlar. Türkçenin ünlüleri birincil olarak normal süreli ünlülerdir. Kısa ve uzun ünlüler genellikle çeşitli ses olayları sonucunda ikincil olarak ortaya çıkmaktadır. Bu tür ünlülerin bir bölümü, çok eski tarihlerde, Türkçenin yazı dili döneminden önce oluştukları için, genellikle ilk şekilleriyle ilişkilendirmek ve gelişme süreçlerini açıklamak mümkün olamamaktadır. Eski ünlülerin bir kısmı da anlam ayırıcı özellik kazanmıştır. Bu özellikleri dolayısıyla, ilk yazılı metinlerden önce oluşup anlam ayırıcı özellik kazanan uzun ünlülere Türkoloji araştırmalarında genellikle “birincil uzun ünlüler”, daha sonra oluşan yahut çağdaş Türk yazı dillerinde görülen ve çeşitli ses olayları sonrasında oluşan uzun ünlülere de “ikincil uzun ünlüler” denmektedir. Dil, bir sistemdir. Sistemin işleyişi içinde yakın zamanda oluşan ve oluşma süreci açıklanabilen örnekler, çok eski dönemlerde oluştukları için açıklanamayan örneklerin de benzer bir süreçten geçerek oluştuklarını gösterir. Nitekim kimi çağdaş Türk yazı dillerinde ikincil uzun ünlülerden bir kısmının da anlam ayırıcı özellik kazandığı görülmektedir. İkincil uzun ünlüler de anlam ayırıcı olabildiğine göre, anlam ayırıcı özelliğe sahip olmak “birincil” olmak için yeter şart değildir. Dolayısıyla bu tür ünlüler için bazı farklı terimler kullanmaya ihtiyaç vardır. Bu bildiride, “birincil uzun ünlüler”, “ikincil uzun ünlüler” ile, “eski uzun ünlüler”, “yeni uzun ünlüler” ve “anlam ayırıcı uzun ünlüler” (fonemik), * Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, buran.ahmet@gmail.com 550 Türkçede Uzun Ünlüler ve Bir Terim Önerisi “anlam ayırıcı olmayan uzun ünlüler” terimleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilecek ve bu bağlamda bir terim önerisinde bulunulacaktır. Anahtar kelimeler: Türkçede uzun ünlüler, birincil ve ikincil uzun ünlüler, eski ve yeni uzun ünlüler, anlam ayırıcı olan ve olmayan uzun ünlüler. Abstract Vowels are classified in terms of their articulation position, articulation style and duration of articulations. According to duration of articulation, vowels are classified as short vowels, regular vowels and long vowels. Vowels in Turkish are primarily regular vowels. Short and long vowels typically secondary originating from various sound events. Some of those cannot be explained due to the fact that their formations go back to preliteracy period of Turkish. Also, those that originated preliteracy period of Turkish has gained phonemic features, thus, has been called as “primary long vowels” in Turkish studies. Long vowels which exist in modern Turkish dialects and can be explained by various sound events and traced from literacy period of Turkish, called as “secondary long vowels”. Language is considered as a system. This system mostly shows that most changes and formations that can be traced from literacy period of a language may put a light on those of cannot be explained, because they mostly formatted through a similar process. The fact that some of the secondary long vowels in modern Turkish dialects have gained phonemic features, presents their similar characteristics in common with primary long vowels. This shows that having phonemic features cannot be enough for a long vowel to be called as “primary”, which arises a terminological problem. In this study, the terms “primary long vowels”, “secondary long vowels”, “phonemic vowels”, “non-phonemic vowels” will comparatively evaluated and in this context, some terminological suggestions will be presented. Keywords: Long vowels in Turkish, primary and secondary long vowels, old and new long vowels, phonemic and non-phonemic long vowels
Türkçe İlk Hece Dışındaki Birincil Uzun Ünlüler Üzerine
Modern Türklük araþtýrmalarý dergisi, 2012
Bu makalede, Anadolu ağızlarında tespit edilen uzun ünlüler ortaya konulmuştur. Makalede Anadolu ağızlarında uzun ünlü taşıyan kelimelerin indeksi verilmiştir. Yine bir kısım çalışmalarda ve taramalarımızda karşılaştığımız uzun ünlülerin birincil olup olmadıkları üzerinde durulmuştur.
Türkmen Türkçesinde Uzun Ünlüler ile İlgili Hususlar - Levent Doğan.pdf
Türkmen Türkçesinin en belirgin özelliği uzun ünlülere sahip olmasıdır. Eski Türkçe döneminden günümüze kadar, uzun ünlüleri en iyi koruyan lehçe olan Türkmencedeki bu uzunluklar ilk olarak Aliyiv Böriyiv'in Uhin alfabesi asıllı yeni Türkmen alfabesiyle hazırlanmış Rusça-Türkmence sözlüğü ile ortaya çıkarılmıştır. Bu alfabede uzun ünlüler, aynı ünlünün yan yana iki kere yazılması ile gösterilirdi "aat, oot, yool, ööç" vb. Daha sonra kabul edilen Slilv (Kiril) alfabesinde ise sadece uzun "e (a)" ve "üy" ikiz ünlüleri belirtilirdi. i Türkmencede 9 ünlü vardır "a, e, e, ı, i, o, Ö, u, ü". Bu ünlülerin hepsinin uzun şekli bulunmakla beraber, bu günkü Türkmen yazısında gösterilmemektedir. Uzun ünlüler, yazılışları aynı olan sözcüklerde anlam farklılığı meydana getirmektedir. 2 at (isiın) -at (at) ot (ateş) -ot (ot) biz (delme illeti) -biz (şahıs zamiri) üç (uç) -uç -(uçmak) yol (yol) -yol -(yolmak) öç (öÇ) -öç -(sönmek) i Doç. Dr. TaIiit Tekin. Aııa Türkçede Aslf UZUIZ Üızlü/er, Hacettepe Ünv. Yay. Ankara 1975, s. 80-8 i. 2 Uzun ünlüler, üzerleıine konan (-) işareti ile gösterilmiştir.
Turk Halk Seri̇nde Gerçeküstü Destanlar Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü dergisi, 2002
Türk halk edebiyatında destan sözü, epik türle birlikte özel bir halk şiiri türünün adı olarak da geçmektedir. Türk halk şiirinin gerek ferdî, gerekse anonim metinleri arasında "destan" kavramı içinde epik nitelik taşımayan daha ziyade gerçeküstü nitelik gösteren metinler de yer almaktadır. Bugüne kadar daha ziyade "güldürücü, mizahî destanlar", "hayvan destanları", "destan parodileri", "hafif mevzular" gibi değişik adlarla anılan bu metinlerin, en önemli yanlarının yalan, düş veya hayal, tezatlar, abartı ve olağanüstülük gibi anlatma tarzlarıyla gerçeküstü nitelik taşımalarıdır. Bu yazıda bu tür destanlar üzerinde bir takım tespitler ve değerlendirmeler yapılmaya çalışılacaktır.
Hakas Türkçesindeki Ünlü Uzunlukları ve Oluşma Şartları Üzerine
Journal of Modern Turkish Studies, 2004
Genel Türk dilindeki birincil ünlü uzunluklarının incelenmesi sırasında Hakas Türkçesindeki ünlü uzunluklarına da dikkat çekilmiş, Hakas Türkçesi, az sayıda örnekte birincil uzunlukları koruyan Türk lehçeleri arasında sayılmıştır. Ayrıca, Hakas Türkçesi, ağızlarda ve konuşma dilinde bulunmakla birlikte yazı diline yansımayan ünlü uzunluklarını barındıran çağdaş Türk lehçelerinden biridir. Genel olarak Hakas Türkçesindeki ünlü uzunluklarını üç grupta toplamak mümkündür: I. Birincil ünlü uzunlukları, II. Büzülme neticesinde oluşan uzunluklar, III. Yazıya yansımayan, ancak konuşmada ünlülerin pozisyonlarına dayalı olarak ortaya çıkan konumsal ünlü uzunlukları. Hakas Türkçesinde yazıya da yansımış olan ve Ortak Türkçe uzun ünlülü örneklerle uyuşan örneklerin özellikle konumsal uzunlukların ortaya çıkış şartları göz önüne alınarak dikkatle ele alınması gerekir. Ancak, Hakas Türkçesinde konumsal ünlü uzunluklarının oluşum şartları ya da büzülme ile açıklanamayan az sayıda aslî uzunluk bulunduran örnek de vardır.
Tarihî Türk Lehçelerinde Uzun Ünlülere Bagli Olarak Olusmus Ses Olaylari
The Journal of Academic Social Science Studies, 2013
In Historical Turkish dialects, there can be seen some phonetic events partly in words whose first patterns are with long vowels. Some of these phonetic events are about shortening of long vowels or their presence. Although some of others are seen in words with long vowels, it is about inclination of generaly phonetics and specially of general phonetic events in Turkish. In this essay only the phonetic events which form dependent to long vowels take place. * Bu makale, ‚Tarihî Türk Lehçelerinde Ünlüler‛ (Özek, 2009) adlı doktora tezinde yer alan aynı başlıklı bölümün geliştirilmiş ve genişletilmiş hâlidir.