Türk Kaynaklarının Gelibolu Yarımadası'nın Tahliyesiyle İlgili Değerlendirmeleri Turkish Sources Viewpoint on the Evacuation of Gallipoli (original) (raw)

İtilaf devletlerinin Çanakkale Boğazı’na taarruz etmesiyle başlayan Çanakkale Muharebeleri önce deniz savaşı, ardından kara muharebeleri şeklinde devam etti. Özellikle 1915 yılı Nisan ayı sonundan Ağustos ayı sonuna kadar çok şiddetli muharebeler yaşandı. Eylül ayından itibaren muharebeler siper muharebelerine dönüştü ve cephedeki kuvvetlerin sayısı azaltılmaya başladı. Artık sıra İtilaf devletlerinin cephedeki kuvvetlerini tahliye etmelerine geldi. İtilaf kuvvetleri Aralık ayından başlayarak Ocak ayı başına kadar Gelibolu Yarımadası’ndaki kuvvetlerini kayıp vermeden tahliye etmeyi başardılar. 5. Ordu’nun komuta kademesi, İtilaf devletlerinin kuvvetlerinin tahliyesi esnasında böyle bir fırsatı değerlendiremedi. Tahliye edilen kuvvetlere ağır zayiatlar verilebilir, bu sayede diğer cephelerdeki Osmanlı kuvvetlerinin yükü azaltılabilirdi. Bu çalışmada Türk kaynaklarının bu tahliyeye ait yaklaşımları ve tespitleri ele alınarak başta Liman Von Sanders olmak üzere komuta kademesiyle ilgili eleştiriler değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Çanakkale Muharebeleri, İtilaf devletleri, Liman Von Sanders, tahliye. Abstract The Gallipoli Campaign started with the attack of the Entente Powers and then continued as naval battle first and land battle later. Especially from the end of April 1915 until the end of August, there were very fierce battles. Starting * Yrd. Doç. Dr, Turgut Özal Üniversitesi İİBF Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, ynizamoglu@turgutozal.edu.tr. Yüksel Nizamoğlu 432 Çanakkale 2015 Giriş Çanakkale cephesinde yaşanan kara muhabereleri sonrasında en dikkat çeken hususların başında İtilaf devletleri kuvvetlerinin Gelibolu yarımadasını terk etmeleri ve bu tahliye işleminin Türk kuvvetleri tarafından fark edilmemesi gelmektedir. Bu durum savaşın bitişinden itibaren gerek İtilaf devletlerinde yayınlanan hatırat ve di- ğer eserlerde, gerekse Türk kaynaklarında ele alınmışsa da Türk kaynakları daha çok İngilizce tercümelere yer vermiştir. Tespitlerimize göre tahliye ile ilgili ilk yayınlar 1916 yılına aittir. Bunlar Mehmet Tahir tarafından Risale-i Mevkute-i Bahriye mecmuasında tercüme şeklinde “Gelibolu Nasıl Tahliye Edildi? Resmi Raporlar” adıyla yayınlanmış, ayrıca Rahmi Bey İngiliz General Monroe’nün tahliye ile ilgili raporunu tercüme ederek Matbaa-i Amire’de bastırmıştır. 1917 yılında ise tahliye ile ilgili olarak 12 Nisan 1917 tarihinde Times gazetesinde yayınlanan bir yazı Hüsameddin Bey tarafından tercüme edilerek yine Matbaa-i Amire’de bastırılmıştır.1 Bu yayınlar çok ayrıntılı olmayıp, sayfa sayısı sınırlıdır. Savaş sonrasında kaleme alınan Türk kaynaklarında da tahliyeye çok fazla yer verilmediği dikkat çekmektedir. 1922 yılında Osmanlı Erkân-ı Harbiyesi tarafından yayınlanan eserde tahliyeye sadece bir sayfa yer verilmiştir.2 Balkan Savaşları ve Çanakkale Savaşı üzerine kendisi eser kaleme alan, Maurice Larcher’in eserini tercüme etmekle kalmayıp kitabın çeşitli yerlerinde değerlendirmelerde bulunan Bursalı Meh- 1 Mehmed Tahir, “Gelibolu Nasıl Tahliye Edildi? Resmi Raporlar”, Risale-i Mevkute-i Bahriye, 1332, S. 8, s. 358-370; Gelibolu Şibh-i Ceziresi Üzerinde Bulunmakta Olan İngiliz Heyet-i Seferiyesinin Tahliye Harekâtından Bahsolub İngiltere Harbiye Nezareti Tarafından Matbuat Vasıtasıyla Neşredilen General Charles Monroe›nün Raporu Tercümesidir, (çev. Rahmi), İstanbul 1332, (bu rapor 29 Nisan 1332 tarihlidir); Çanakkale Tahliyesi Hakkında Bahri Rapor Türkler Nasıl İğfal Edildi? (çev. Hüsameddin), İstanbul 1333. Bu raporların Doğu Akdeniz Kuvvetleri komutanı John M. de Robeck ve Mondros’taki Deniz Kuvvetleri komutanı Amiral Sir Rosslyn E. Wemyss tarafından hazırlandığı belirtilmiştir. 2 Cihan Harbinde Osmanlı Harekâtı Tarihçesi Cüz 1 Çanakkale Muharebatı, Dersaadet 1338, s. 51-52. in September battles turned into trench warfare and the number of forces on the front line began to be reduced. Now it was time for the Entente Powers to evacuate their front-line troops. The Entente Powers, starting from December until early January, managed to evacuate their forces on the Gallipoli Peninsula without loss. 5th Army Command could not take advantage of such an opportunity during this evacuation. They could have inflicted heavy casualties on evacuating forces and so the burden of Ottoman forces on the other fronts could have been eased. In this paper, the position and viewpoint of Turkish sources on this evacuation will be examined and their criticism of the army command, primarily Liman Von Sanders, will be assessed. Keywords: The Gallipoli Campaign, The Entente Powers, Liman Von Sanders, Evacuation