Destan Döneminden Halk Hikayeciliğine Geçiş: Dede Korkut Hikayeleri (Makale) (original) (raw)

Yavaşça Acele Eden Metin: Dede Korkut Hikâyeleri

4r:rgde Korkut HikAyeleri dizyazr ve nazrm ile soylenmiS ve 15' A4Jpzyrlrn ilk yansrnda yaztya gegirilmiqtir. Naztm krsmr stkt ve-" \=-Z 7in ve bigim kurallarrna ba$lanmamrqtr. Duzyazr ise, ritmik bir dozyaadrr; iq uyaklarla egit heceli pargalara bdlunmektedir. Destan gr-inu-mLize iki yazma halinde ulagmrgtrr ve on iki boydan oluqur. Her boy, kahramanrn adr ve olayrn ne olduiu ile tanltrlrr: "Salur Kazanrn Evi YafmalandrIr Boyu" gibi. Birbirine zincirlenen bu boylarrn ortak yanr Oiuz beylerinin savaglarrnr anlatmasrdtr. Bu yazda Dede Korkut Destant, italyan ve Rus yazarlar ltalo Calvino ve Tzvetan Todorov'un duqtincelerinin rgrfrnda, "metin hrz" ve bunun okur ya da dinleyici Lizerindeki etkisi rizerinde durularak ele alrnacakttr. Destanr "okuma deneyimi"ne dair saptamalara gegmeden once bu hikAyelerin ozetini vermek yerinde olacaktrr. Birinci hikAyede Han dr-igmanrn eline esir duger, offlu Basat dr.igmanla dofL]giir ve babastnt kurtartr. ikinci hikAyede dtigman, Salur Kazan Han'tn gadrrtnt ya$ma eder, kartstnt, oflunu ve annesini tutsak goturur. Han gider, savagtr ve onlart kurtartr. UgLincLi hikAye ise Bamsr Beyrek ve krrk yoldagrnrn 7 yrl dtiqman elinde esir kalrgrnr, Bamst'ntn kurtulugunu ve niganlrsr ile evlenigini, dontip krrk arkadaqrnl kurtartgtnr anlatrr. Dordr-incLi hikayede kafirler Kazan Bey'in o$lu Uruz'u tutsak alrrlar, baba o$lunu kurtarmaya galrgrrken yaralanrr, Uruz'un anast, O$t'z Beylerinin yardrmr ile d6fruqerek o[lunu ve kocastnt kurtartr. Beginci hikAyede Deli Dum-*Yrd. Dog.Dr. Lefke Avrupa Universitesi Tiirk Dili ve Edebiyatr B6ltimL.i Anahtar Kelimeler: Dede Korkut HikAyeleri, Calvino, Todorov, anlatrm hrzr, epitet.

Dede Korkut Hi̇kayeleri̇ni̇n Türk Plasti̇k Sanatlara Yansimasi

edebiyatının temel taşlarından biridir. Bu beşeri eserde Türklüğün özü, ruhu, manevi değerleri, gelenekleri, güzel, yalın ve ihtişamlı dille ifade edilmektedirler. Milletin tarihi ve bedii varlığından kendi kendine doğmuş ve yüzyıllarca sözlü gelenekte yaşayarak şekillenmiş bu eserin konusu, Türk Oğuz boylarıdır. Eserde Türk kozmolojisi ve mitolojisinin ana konuları olan hayvan sembolizmi, kam geleneği, hayat ağacı, renk sembolizmi ve diğer konular sık sık karşımıza çıkmaktadırlar. Türk kültürünün vazgeçilmez konuları olarak, bunlar en erken dönemlerden bu güne kadar Türk sanatında seve seve çalışılmışlar. Yazılı geleneğe geçtikten sonra Türklüğün adeta alfabesine dönüşen kitap, bir kültür olayı olarak da sanatçılar için ilham kaynağı olmuş ve plastik sanatlara yansımıştır. Makalede örnekler olarak karşımıza çıkan eserler görsel sanatlar ile sözlü ve yazılı gelenek arasındaki dâhili bağları sergilemektedirler. Anahtar Kelimeler: Türk edebiyatı; Türk sanatı; Mitoloji; Sembolizm ABSRACT The book of Dede Korkut is one of the fundamental works of Turkish literature. Turkish root, spirit, nature, moral values and traditions are expressed with nice and plain though sophisticated language in this humanist work. The work is the natural product of the turkish nation's historical and literary existence and was shaped in oral tradition through the centuries. And the theme of the works is Turkish Oguz tribes. The main topics of Turkish cosmology and mythology such as animal symbolism, "kam" tradition, the tree of life, colour symbolism and etc., are often seen in the work. Being indispensable themes of Turkish culture, have been studied in Turkish art with great enthusiasm since the earliest periods. The work has been influential in written tradition as well, like an alphabet of Turkism. Also as a cultural event Dede Korkut has been a source of inspiration for the artists and has had reflection on plastic arts. The works which we can see in the article as examples, display the internal relations of visual arts with oral and written tradition.

Dede Korkut Hikâyeleri Üzerine İnşa Edilen Bir Anlatı: Hikâye-i Neriman

Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi

Dede Korkut hikâyeleri Oğuznamelerin en önemli parçalarından birini oluşturur. İçerisinde zengin motifler barındıran hikâyeler uzun yıllar sözlü gelenekte büyük bir merakla dinlenmiş, yazıya geçirildikten sonra da yazılı kaynaklardan okunmuştur. Dede Korkut hikâyelerinin etkisi birçok yapıtta da görülür. Dede Korkut hikâyelerinde bulunan motifler manzum eserlerde, romanlarda, tiyatro eserlerinde, çocuk kitaplarında, filmlerde, plastik sanatlarda yeniden işlenmiştir. Hikâyelerin Türk dünyasındaki çeşitli anlatılar üzerinde etkisi olduğu gibi Türklerle ilişki içerisinde bulunan başka milletlerin anlatıları üzerinde de etkileri olmuştur. Bu çalışmada Dede Korkut hikâyelerinin Hikâye-i Neriman adlı eser üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Sonuçta Dede Korkut hikâyelerinin Hikâye-i Neriman adlı destanı etkilediği görülmüştür. Bu destan, Dede Korkut hikâyelerinde yer alan birçok motifi içerir. Dede Korkut hikâyeleri, Hikâye-i Neriman’ın şekillenmesinde en önemli kaynaklardan biridir. Destan...

Dede Korkut’tan Halk Hikâyelerine Kahraman Kadın Tipi’nin Değişim ve Dönüşümü

Destandan halk hikâyeciliğine geçiş döneminin en önemli ürünü olan Dede Korkut hikayeleri Türk toplumunun düşünce dünyasına dair içinde barındırdığı kültürel değerler bakımından eşsiz ve bir o kadar da kıymetlidir. Bu hikayelerde Türklerin sosyokültürel yaşantılarından dini inanışlarına, gelenek-göreneklerinden siyasi ve politik yaklaşımlarına kadar hemen hemen her mevzuda bilgiye yer verilmiştir. Anlatılarda ön plana çıkan hususlardan biri de Türk kadınının toplumsal hayattaki yeri ve önemidir. Dede Korkut hikayelerinde idealize edilmiş Türk kadını profili çizilmiştir. Değişen sosyoekonomik ve sosyokültürel şartlar kadının toplum içindeki yeri ve önemini farklı bir düzleme taşımış, bu değişim ve dönüşümle birlikte ortaya çıkan kadın tipi geleneksel anlatılar olan halk hikayelerine de yansımıştır. Bu çalışmada Dede Korkut hikayelerindeki idealize edilmiş Türk kadını profilinin zamanla nasıl bir değişim geçirdiği ve oluşan yeni kadın profilinin halk hikâyelerinde kendine nasıl yer bulduğu irdelenecektir. Mukayesede kadınların toplumsal hayat içindeki yeri, mücadeleci yapısı, bir eş yahut sevgili profilindeki kadının rolü vb. hususlar belirlenen anlatılar etrafında örnekleriyle ortaya konulacaktır.

Halk Anlatılarının Epik Kuralları Işığında Bir Destan İncelemesi

2015

Oguz Kagan Destani Turk kultur ve edebiyat tarihine damgasini vurmus destanlardan biridir. Destanin bu yonu onu bircok acidan incelenmeye deger kilmaktadir. Bu calismada Oguz Kagan Destani’nin Axel Olrik’in Epik Kurallari dogrultusunda incelenmesi amaclanmistir. Halk anlatilarinin ortak ilkeler etrafinda sekillendigini belirten Axel Olrik tarafindan belirlenen epik kurallari evrensel duzeyde halk anlatilarinin tasimasi gereken ozelliklerin bir ozeti olarak kabul edilebilir. Axel Olrik bu kurallari on bes madde altinda toplamis ve bircok halk anlatisi uzerinde tespit etmeye calismistir. Bu calismada Oguz Kagan Destani’nin Islamiyet oncesi doneme ait versiyonu uzerinde calisilmistir. Anadolu veya baska bir cografyada ortaya konulan anlatilarin incelenmesinde Olrik’in kurallarinin kullanilmasi ile hem epik kurallarinin hem de Turk sozlu ve yazili kultur geleneginin en guzel orneklerinden biri olan Oguz Kagan Destani’nin evrensellik boyutlari gorulebilecektir

Dede Korkut Hi̇kâyeleri̇’Nde Kültürel Bellek Bağlaminda Gelenekler

Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 2018

toplumunun kŸltŸrel kodlarõnõ anlatõ geleneğine dönüştüren başyapõtlarõndan biridir. Bu anlatõlar, TŸrk insanõnõn dŸşünüş ve duyuş tarzõnõ destansõ bir anlatõmla ebedileştirir. Dede Korkut Hik‰yeleriÕnde otağ, insan ve mek‰n ilişkisini ifade eden arketipsel bir semboldŸr. Ev/otağ, TŸrk insanõnõn geleneksel inanõşlarõyla fiziksel doğumunu ruhsal doğumuyla tamamlayan, otantik gelişimini ve asli kimliğini yansõttõğõ šzel ve simgesel bir mek‰ndõr. Ev/otağ, šzel mek‰nõn ve aitliğin simgesel gšstergesidir. Kendini ait hissetme olgusunun dšnŸşŸm formudur. Anne arketipi, dişil bir imge olarak; ocak/yuva bağlamõyla aileyi sembolize eder ve yurt arketipiyle de ilişkilidir. Yurt arketipi, aitlik ve ilksel mek‰n bağlamõnõ taşõyan ezel" bir imgedir. TŸrk kŸltŸrŸnde ev/yuva ocaktõr; ocağõn ateşi ve dumanõnõn tŸtmesi yšnŸyle ocak, aileye benzetilir. Kõrmõzõ gŸney yšnlŸdŸr ve gŸcŸ, kuvveti, ateşi sembolize eder. Sõcak ve canlõ olan kõrmõzõ/al renk Dede Korkut Hik‰yeleriÕnde kadõnõ, gŸcŸ, aileyi ifade eder. Dede Korkut Hik‰ye-leriÕnde otağ olgusal mek‰n bağlamõyla sembolik bir dil koduna dšnŸşŸr. Otağ mek‰nõ toplumsal dŸzenin ve kŸltŸrel kimliğin taşõyõcõsõ olarak olay šrgŸsŸnde anlamlar Ÿretir. Türk toplumunun değerleriyle ve gelenekleriyle dizayn edilen otağ/çadõr; yuva bağlamõyla yeryŸzŸ ve gškyŸzŸ arasõnda kendini ifade etmeye çalõşan gšçebe bir toplumun kŸltŸrel mek‰nõnõ ifade eder. Bu çalõşmada Dede Korkut Hik‰yeleriÕnde otağ/çadõr mek‰nõyla simgeleşen anne arketipi ve yurt imgesi hik‰yelerden šrneklerle açõklanmõştõr. Mek‰nõn geleneksel bir dokuyla aktardõğõ aile ve ocak ifadeleri šzel alan bağlamõyla yorumlanmõştõr. Ayrõca hik‰yelerden hareketle otağõn anlamsal dšnŸşŸmlerle kahraman ve kahramanõn eylemlerine yšn veren sembolik okumalarõ çšzŸmlenmiştir. ‚alõşmada edeb" eserlerin çšzŸmlenmesinde kullanõlan yorum bilim yšntemi kullanõlmõştõr.

Gelenekten Geleceğe: Dede Korkut Ki̇tabi

Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2016

Bireyin; ait olduğu toplumun deneyimleri, gelenek ve görenekleri, inançları ve tarihi gibi zaman içerisinde edindiği birikimle donanarak, o topluma ait olması ve toplumun kodlarına sahip olması "kültürlenme" olarak nitelendirilir. Bireyin kültürlenme sürecinde "toplumsal hafıza" ve "kültürel bellek" olarak adlandırılan iki kavram devreye girmektedir. Toplumsal hafıza ve kültürel bellek aktarımının temel yöntemleri en basit şekilde sözlü aktarım, yazılı aktarım, görsel aktarım ve maddi aktarım olarak sınıflandırılabilir. Halk bilgisi ürünleri, toplumsal hafıza ve kültürel bellek aktarımını sağlayan en önemli unsurlardandır. Halk bilgisi ürünlerinin gelecek kuşaklara aktarılması, ürünlerin zamanın ihtiyaçlarına göre güncellenmesiyle mümkündür. Bu açıdan gelenek, bireysel yaratıcılığa izin veren bir yapıdadır. Değişirken gelişen halk bilgisi ürünleri, böylelikle asırlar boyunca kullanım ve aktarım bağlamına sahip olmaktadır. Bugün elimizde sadece iki nüshası bulunan Dede Korkut Kitabı'nın yazılış tarihi 14. yüzyılın sonu-15. yüzyılın başı olarak tahmin edilmektedir. Dede Korkut Kitabı, kültürel bellek aktarımında yazı aracılığını kullanmaktadır. Bununla birlikte eserin oluşum sebebi, anlatmalarda sunulan sözlü gelenek ve günümüzde Türk boyları arasında tespit edilen versiyonları dikkate alındığında, eserin kültürel bellek aktarımında söz aracılığını da kullandığını söylemek mümkündür. Bu makalede, öncelikle kültürel bellek aktarımının türleri ve yöntemleri üzerinde durulmuş ve uygulamalı halk biliminin önemine dikkat çekilmiştir. Daha sonra Dede Korkut Kitabı'nı geçmişten günümüze taşıyan çalışmalar tanıtılmış, geleneğin güncellenmesi yoluyla kültürel bellek aktarımının Dede Korkut Kitabı örneğinde gerçekleştirilmesine yönelik tespit ve öneriler sunulmuştur.

Dede Korkut Hi̇kâyeleri̇'Ndeki̇ Metaforlar

International Journal Of Turkish Literature Culture Education

Ģüphesiz ki Türk hikâyeciliğinin en önemli yapı taĢlarından birisidir. Türk kültür ve edebiyat tarihinin parlak geçmiĢini göstermesi bakımından çok önemli verileri bünyesinde barındıran hikâyeler üzerinde birçok çalıĢma yapılmıĢ ve hâlâ da yapılmaktadır. Bu araĢtırmada ise hikâyelerdeki metaforlar tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Metafor bakımından oldukça zengin sayılabilecek bir içeriğe sahip olan Dede Korkut Hikâyeleri, o dönem toplumunun algı ve zihin dünyasındaki zenginliği gözler önüne sermesi bakımından da önem teĢkil etmektedir. ÇalıĢma, tarama modelinde, doküman incelemesi tekniği kullanılarak yapılmıĢ bir araĢtırmanın ürünüdür.

Dede Korkut Hikâyelerinde Eski Türkçenin İzleri

Journal of Turkish Studies, 2014

Old Anatolian Turkish, which is the oldest written language of Oghuz, also serves as a bridge between Middle Turkish and Ottoman Turkish in terms of its phonetic features. Therefore, many components in Old Turkish and Middle Turkish in the period of Old Anatolian Turkish are found archaically. While some of these components continue in Ottoman Turkish and Turkey Turkish either in a similar way or with phonetic changes, some of them, especially in literary language, have fallen into disuse after this period. However, we should indicate that while some words or grammatical components have not been used in literary language after Old Anatolian Turkish, they have continued their existence in Anatolian folk accents. The studies made or to be made regarding to compile Anatolian folk accents are very important in revealing these hiding elements. The studies regarding to compiling of Anatolian folk accents are increasingly continuing at Turcology departments at many of our universities, and this gratifies us. The importance of Dede Korkut's stories does not only depend on being a written literary work. Also, they have begun to come into existence in old-time and they have been transferred to the written language by being compiled from folk accents. Therefore, this work is more important than the other works of Old Anatolian Turkish in terms of hiding the archaic components.