‘Guilt, Shame and the Greater Good: The Use of Moral Arguments in the Greek Crisis’ (original) (raw)

2018, G. Maggini, V. Solomou-Papanikolaou, H. Karabatzaki & K.D. Koskeridis (eds), Philosophy and Crisis. Responding to Challenges to Ways of Life in the Contemporary World, The Council for Research in Values and Philosophy: Washington.

Η μελέτη αυτή επικεντρώνεται στην πρόσφατη ελληνική οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση (Μάρτιος 2010 μέχρι σήμερα), καθώς πολλά επιχειρήματα έχουν διατυπωθεί με ποικίλους τρόπους και από πολλά, διαφορετικής προέλευσης και ιδεολογικής τοποθέτησης, δημόσια πρόσωπα (πολιτικούς, δημοσιογράφους, λογοτέχνες, πανεπιστημιακούς) με σκοπό να δικαιολογήσουν ή να αναιρέσουν την εφαρμογή νεοφιλελεύθερων οικονομικών πρακτικών στην ελληνική κοινωνία. Τα επιχειρήματα αυτά έχουν διαφοροποιηθεί στη ρητορική τους, τη δικαιολόγηση και την πηγή προέλευσής τους. Αρκετά από τα επιχειρήματα αυτά στηρίζονται σε φιλοσοφικές προκείμενες, επιχειρώντας να προσφέρουν μία ηθική και πολιτική δικαιολόγηση της κρίσης και της κατάστασης που βρισκόμαστε σήμερα. Στόχος μου στη μελέτη αυτή είναι να επικεντρωθώ στην εξέταση της ρητορικής και της λογικής δομής των επιχειρημάτων αυτών, και, ειδικότερα, στο είδος των επιχειρημάτων που κάνουν έμμεση χρήση ηθικών και πολιτικών κανονιστικών θεωριών, προσπαθώντας να θεμελιώσουν ηθικά και πολιτικά την ανάγκη εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πρακτικών στην νεοελληνική κοινωνία. Το αντικείμενο της μελέτης αυτής συνίσταται στην παρουσίαση, την εξήγηση, τον σχολιασμό και την ανάλυση φιλοσοφικών ιδεών, θεωριών και επιχειρημάτων που έχουν διατυπωθεί από σύγχρονους νεοέλληνες λόγιους και φιλοσόφους (Κώστας Αξελός, Παναγιώτης Κονδύλης, Χρήστος Γιανναράς και Στέλιος Ράμφος), τα οποία αναφέρονται σε θέματα συγκρότησης της νεοελληνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας και επιχειρούν να εξηγήσουν τη δομή, τη λειτουργία και τις αρετές αλλά και τις παθογένειες της νεοελληνικής κοινωνίας. Συγκεκριμένα, η μελέτη επικεντρώνεται στις απόψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί αναφορικά με την νεοελληνική κοινωνία και τις κρίσεις που βιώνει κατά καιρούς (θεσμών, αξιών, πολιτισμού και πολιτικής) και θα επιχειρηθεί κριτική αξιολόγηση των απόψεων αυτών σε σχέση με τις εκάστοτε ιστορικές και πολιτικές συγκυρίες. Ειδικότερα, στη μελέτη αυτή εξετάζονται «ηθικολογικά» επιχειρήματα υπέρ της δικαιολόγησης της σημερινής ελληνικής κρίσης και της πολιτικής λιτότητας που έχει υιοθετηθεί, ο κυριότερος εκφραστής των οποίων είναι, κατά την γνώμη μου, ο Στέλιος Ράμφος. Τα επιχειρήματα αυτά είναι δυνατόν να συνοψιστούν σε αυτό που ονομάζω «ηθικολογική θέση» (‘moralistic thesis’), σύμφωνα με την οποία ενυπάρχει μια βαθειά πνευματική κρίση στην σύγχρονη νεοελληνική κοινωνία, η οποία είναι υπεύθυνη για την αποξένωσή μας από το πνευματικό μας παρελθόν και τις παραδοσιακές ηθικές αξίες μας καθώς και για την εμπλοκή μας με τα πρότυπα του καταναλωτισμού. Σύμφωνα με τους νεοέλληνες αυτούς στοχαστές, υφίσταται κρίση του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και έλλειμμα κοινωνικής θεωρίας, κρίση θεσμών, κρίση αξιών, πολιτισμική κρίση και κρίση της νεοελληνικής μας ταυτότητας. Κατά τη γνώμη τους, η σύγχρονη νεοελληνική φιλοσοφία οφείλει να λειτουργήσει ως αναζήτηση αυτογνωσίας και αναδιάρθρωσης. Συγχρόνως, τα εν λόγω ηθικολογικής φύσεως επιχειρήματα συχνά επιχειρούν οικειοποίηση της αρχαιότητας και της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας εν γένει, κάνοντας αναφορές σε κείμενα της κλασικής αρχαιότητας και σε αρχαίους φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Στη μελέτη αυτή αναλύω αυτά τα ηθικολογικής φύσεως επιχειρήματα και επικεντρώνομαι στην εκ μέρους τους χρήση συναισθημάτων, όπως η «ντροπή» και η «ενοχή», και καταβάλλεται εκ μέρους μου προσπάθεια να καταδείξω την μη εγκυρότητά τους, όπως και τις δυσκολίες που γενικότερα ενέχει η χρήση επιχειρημάτων παρόμοιας φύσεως που κάνουν επίκληση στο συναίσθημα. Επιπλέον, επιχειρώ να καταδείξω ότι η επίκληση στους Αρχαίους και η χρήση και η οικειοποίηση της Αρχαιότητας. εκ μέρους ορισμένων από τους στοχαστές αυτούς (Γιανναράς, Ράμφος), είναι, στην περίπτωση αυτή, όχι απλώς παραπλανητική, αλλά και απατηλή.