Yayg› n Geliflimsel Bozukluklarda Sosyal Bilifl (original) (raw)

2009, Klinik Psikofarmakoloji …

Otizmin de içinde bulundu¤u yayg›n geliflimsel bozukluklar (YGB) iletiflim, sosyal bilifl ve duygusal iflaretlerin ifllenmesi gibi kifliler aras› iliflkileri oluflturan birçok alanda ciddi ve süregen bozukluklarla karakterize, genetik temelleri olan ve anormal beyin gelifliminin görüldü¤ü nörogeliflimsel hastal›klard›r. Otistik bozukluk (OB) ve di¤er YGB'si olan çocuklardaki biliflsel yetersizlikler; zihin kuram› bozuklu¤u, yürütücü ifllev bozuklu-¤u ve zay›f merkezi bütünleflme gibi nöropsikiyatrik modellerle aç›klanmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu makalede YGB'de sosyal bilifli aç›klamaya çal›flan zihin kuram› ve sosyal biliflin nörobiyolojik temellerinin gözden geçirilmesi amaçlanm›flt›r. OB ve di¤er YGB'deki sosyal bilifl ve zihin kuram›n› inceleyen ça-l›flmalara PubMed arama motoru kullan›larak ulafl›lm›fl ve elde edilen veriler bu derleme kapsam›nda ele al›nm›flt›r. Sosyal bilifl, di¤erlerinin düflüncelerini ve niyetlerini anlayabilme arac›l›¤›yla onlar›n davran›fllar›n›n anlam›n› ç›karabilme, öngörebilme ve karmafl›k sosyal çevreler ile etkileflime girebilme yetene¤i olarak tan›mlanabilir. Zihin kuram› yetersizli¤i OB'deki temel sorunlardan biridir ve otizmi olan bireylerde zihinsel süreçlerin kavranmas›nda, kendi zihinsel temsillerinin ve di¤er in-sanlar›n zihinsel temsillerinin kavranmas›nda yetersizlik bulun-maktad›r. OB olan bireylerde, normalde olmas› gereken, yüz ta-n›ma, göz göze iliflki kurma, yüzdeki emosyonu okuma gibi, ki-flileraras› iliflkilerin ve sosyal gruptaki ifllevselli¤in önemli bir parças› olan sosyal ifllevlerin bozuklu¤u söz konusudur. Sosyal bilifl ile iliflkili beyin alanlar›; frontal lob, temporal lob, ön singulat korteks, fusiform girus, amigdala, ve arka assosiasyon korteksi ile bunlar›n iç ba¤lant›lar›d›r. Fusiform girus ve amigdala yüz tan›ma ve alg›lamas›nda görev al›r ve yap›lan çal›flmalarda özellikle erken geliflim dönemlerinde amigdaladaki bir bozuklu¤un, ileride yüz kimli¤i ve yüz ifadelerinin d›flavurumunu alg›lamada sosyal alg›sal bozukluklara yol açt›¤›ndan bahsedilmektedir. YGB'si olan bireylerin yüzleri alg›larken fusiform girus aktivasyonunda düflüklük saptanm›flt›r. Amigdalan›n fusiform girus üzerine düzenleyici bir etkisi bulundu¤undan, amigdala lezyonlar›nda, emosyon yüklü yüzlere karfl› fusiform girusdaki azalm›fl aktivasyon, amigdaladaki ifllevsizli¤in derecesiyle ba¤lant›l›d›r. Birçok çal›flman›n ortak bulgusu, OB'deki fusiform girus hipoaktivasyonunun amigdalaya ba¤l› baz› süreçlerden kaynakland›¤› yönündedir. OB olan bireylerde, gözlerin bak›fl yönü, hareketleri ve karfl›daki kiflinin beden hareketlerinden sosyal uyaran›n anlafl›lmas›nda rolü bulunan üst temporal sulkusun hipoaktivasyonu ve anormal hacim ölçümleri saptanm›fl-t›r. Temelde bir sosyal bilifl bozuklu¤u oldu¤unu söyleyebilece-¤imiz OB, beynin bu sistemlerinin mikroskopik ve/veya makroskopik düzeydeki aksakl›klar›na ba¤l› olarak a盤a ç›kmaktad›r. Sonuç olarak, OB ve di¤er YGB'de sosyal bilifl nörobiyolojisine bak›ld›¤›nda, erken bebeklikte amigdalada ve amigdalan›n fusiform girus, üst temporal sulkusu içeren di¤er temporal alanlarla ba¤lant›s›nda varolan bir bozuklu¤un, çocu¤un yüzlere ve di¤er sosyal olarak anlaml› olan uyaranlara karfl› ilgisinin azal-mas›na ya da yok olmas›na neden oldu¤u görülmektedir. Bu da normal uyarana ba¤l› aktivasyon gerektiren fusiform girus gibi beyin bölgelerinin normal geliflimlerinden sapmas›na neden oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Otizmdeki sosyal kognisyon sorunlar›n›n anlafl›lmas› üzerine çal›-fl›rken, temelde bilinmesi gereken fley, otizmin bir tek nöroanatomik yap› ya da döngünün hastal›¤› de¤il, daha yayg›n, birçok nöronal sistemin etkilendi¤i nörogeliflimsel bir bozukluk oldu¤udur. Anahtar sözcükler: Otizm, yayg›n geliflimsel bozukluklar, zihin kuram›, sosyal bilifl Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2009;19:322-331 ABSTRACT: