TÜRKİYE TÜRKÇESINDE ÇOK DİLLİ SÖZCÜKLER VE TÜRKÇE SÖZCÜKLERİN ALINTI ÖGELERLE BİRLEŞİM YOLLARI (original) (raw)
Related papers
TÜRKÇEDEN BALKAN DİLLERİNE VERİLEN SÖZCÜKLER VE AĞIZ İLİŞKİSİ
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2018
ÖZ: Türkler tarih boyu Balkanlara birçok yoldan birçok kez ulaştılar. Ama en derin izlerini elbette ki Osmanlı hâkimiyeti süresinde bıraktılar. Bu izler Balkan dillerinin sözlüklerinde tanıklıklarını bugün de sürdürmektedir. Birlikte yaşanılan coğrafyalarda kültürlerin etkileşimleri kaçınılmazdır. Bunun en belirgin unsuru da verilen ve alınan kelimelerdir. Verilen kelimelerin alan tarafın dillinde gerçek anlamında kullanılması her zaman mümkün değildir. Alıcı dil kendi algısına, ihtiyaçlarına ve düşünce sistemine göre aldığı kelimeye anlam/anlamlar yükler. Zaman içinde fonetik ve morfolojik dönüşüm ve üstlendiği özgün anlamlarla alıntılanan sözcük artık yeni dilinin öz malzemesi haline gelir. Balkanlara verdiğimiz her sözcük aynı zamanda bizim de kullanmakta olduğumuz sözcüklerdir. Bu yüzden kendi dilinde yaşadığı için anlam genişlemesine, daralmasına, anlam iyileşmesine, kötüleşmesine vb. anlam olaylarına uğrayan sözcüklerimiz verilen dilde bu serüvenlerden habersiz kendi kavram dünyalarını oluşturmaktadırlar. Bu sözcüklerin kimilerinin karşılığı alıcı dilde yokken kimilerinin vardır. Eğer karşılığı yoksa gerçek anlamını korumaya daha elverişlidir. Ama eğer karşılığı varsa alıntılanan sözcüğe terim anlamı verilmekte ve kullanımı için dar bir alan tahsis edilmektedir. Bunların yanında bazı sözcükler Türkçenin bu günkü sözlüğünde yer almamaktadır. Ağızlarda yaşamakta olan sözcüklerin bazen asıl anlamında bazen yakın anlamında bazen de anlam değişimlerine uğramış haliyle Balkanlarda yaşadıkları görülmektedir. Örneğin Türkçe Sözlükte engin: 1.ucu bucağı görünmeyecek kadar geniş, çok geniş, vasi. 2. denizin kıyıdan çok uzaklarda bulunan geniş bölümü; açık deniz. anlamlarına gelmektedir. Bu sözcük Bulgarcaya engín, ingin şeklinde ve sıralı, düzenli, düzgün anlamında geçmiştir. Bu anlam Derleme Sözlüğünde sözcüğün 5. anlamına karşılık gelmekte ve yakın anlam değişmesi olarak adlandırılabilecek bir durumda bulunmaktadır. Sözcüğün bu anlamının kullanıldığı bölge olarak Gölpazarı-Kurşunlu-Çankırı gösterildiğine göre buna bir anlam yüklememiz gerekmektedir. Biz bu çalışmamızda Balkanlarda kullanılan Türkçeden alıntı sözcüklerden sadece Derleme Sözlüğünde karşılığı olan sözcükler ve kullanıldıkları bölgeleri inceleyeceğiz. Bu konuda bir harita elde etmeye çalışacağız.
Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2014
ÖZET Türkiye Türkçesinin ölçünlü dilini işleyen Türkçe sözlüklerin içerdiği söz varlığı ile birlikte madde başı sözler için verilen anlamlar, bu anlamların sayısı ve sıralanışı, sözlere ilişkin kimi bilgiler, zaman içinde dilin doğal gelişimine koşut değişimler göstermiştir. Bununla birlikte madde başı niteliğindeki kimi alıntı sözlerin kaynak dillerine ve özgün biçimlerine ilişkin bilgilerin farklı kurumların ya da kişilerin hazırlayıp birbirine yakın tarihlerde yayımladığı Türkçe sözlüklerde bile tutarlı olmadığı görülmektedir. Bu kaynaklarda, çoğu kez bir sözün hangi yabancı dilden alındığı ya da o dildeki özgün biçiminin ne olduğu konusunda görüş birliğine varılamadığı hatta aynı sözlüğün değişik baskılarının bile her iki açıdan farklılaştığı belirlenmiştir.
TÜRKÇEDE FARSÇA KÖKENLİ SÖZCÜKLERDEN TÜRETİLEN SÖZCÜKLER
2023
Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Süer Eker: Çağdaş Türkolojinin İzinde kitabı, Prof.Dr. Süer Eker'e armağan olarak hazırlanmıştır. Kendisine altmışıncı yaşında doğum günü hediyesi olarak bugün sunulan kitaba 60 makale ve farklı bölümlerde yer alan diğer yazıları ile seksen civarı hocamız katkı sunmuştur. "TÜRKÇEDE FARSÇA KÖKENLİ SÖZCÜKLERDEN TÜRETİLEN SÖZCÜKLER" başlıklı yazıyla ben de bu armağan da yer aldım. Cumhuriyetimize nice kutlu yıllar 🇹🇷🇹🇷🇹🇷 Prof.Dr. Süer Eker Hocamıza nice sağlıklı, huzurlu ve mutlu yaşlar dilerim... 🧿🍀
TÜRKÇE SÖZLÜK İLE MİSALLİ BÜYÜK TÜRKÇE SÖZLÜK'ÜN KARŞILAŞTIRMALI KISA BİR DEĞERLENDİRMESİ
TÜRKÇE SÖZLÜK İLE MİSALLİ BÜYÜK TÜRKÇE SÖZLÜK'ÜN KARŞILAŞTIRMALI KISA BİR DEĞERLENDİRMESİ, 2019
Öz Toplumların kültürel dokularının bir parçası olan sözlükler bir dilin söz varlığının kaydedildiği önemli başvuru kaynaklarıdır. Aynı zamanda toplumun geçmişten getirdiği birikim, hayal ve düşüncelerinin vücut bulmuş olduğu sözcüklerin yansıtıldığı kaynak eserlerdir. Hazırlanış tekniğiyle uzmanlık isteyen ve çoğu zaman birden fazla uzmanın yer aldığı bu önemli eserlerde dili konuşan ve yazan gelmiş geçmiş herkesin katkısı olduğu da muhakkaktır. Sözlükler hazırlanış amaçlarına, taşıdıkları niteliklere ve hedefledikleri kitlelere göre değişmekte ve bunlara göre düzenlenmektedirler. Farklı yöntemlerle hazırlanan bu sözlüklerden aynı amaç ve hedef kitleye yönelik hazırlanan sözlüklerde bile farklılar görülmektedir. Sözlükler, bir dilin bütün ya da belli bir dönemine ait sözcükleri ile bu sözcüklerin diğer öğelerle kurdukları söz öbeklerinin yazılış, söyleyiş, tür ve anlamlarını gösteren, önemli eserlerdir. Bu önemli eserler arasında Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük ile Misalli Büyük Türkçe Sözlük zikredilmesi gereken eserlerdendir. Çalışmamızda bu sözlüklerde madde başı ya da madde içi olarak yer alan sözcüklerin yazım, söyleyiş, tür, anlamlandırma gibi özellikleri üzerinde durulmakta ve bu özelliklerden hareketle aralarındaki farklılıklar ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Türk dili, sözlük, Türkçe Sözlük, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, sözcük, karşılaştırma A COMPARATIVE BRIEF EVALUATION OF THE TURKISH DICTIONARY AND MİSALLİ THE GREAT TURKISH DICTIONARY Abstract Dictionaries, which are part of the cultural fabric of societies, are important sources of reference for the existence of a language. At the same time, it is the source works that reflect the words of the society, the accumulation of knowledge, dreams and thoughts. It is certain that all the people who speak and writer the language contribute to these important works which require expertise with preparation technique and which includes more than one expert.
TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA ÇOCUK DİLİ KAYNAKLI SÖZ VARLIĞI ÖGELERİ
Reasons such as supplying various needs, expressing themselves, socializing and increasing knowledge and skills into some degree make obligatory for human to communicate with other members in society that they live in. A human being begins to produce these structures from birth by giving some sounds, syllable or sound repetitions, simple words and short sentences in this progressive process within infant and childhood development throughout the cognitive and linguistic development. The formation, content and kind of vocabulary components that provide children's to communicate especially with family members, other people or with each other vary in some ways. Accordingly, children drive benefits from the various words and word groups such as body parts, animate and inanimate entities, nature events, some incidents, to meet basic needs related to some concepts. The content of the child language consists of the structures composed of sound or syllable repetition, the samples sourced by onomatopoeia words or exclamations, the formations differ from certain sounds, the expressions copied by children words and wide range of creations like meaningful speeches. In this article, it is attempted to specify vocabulary components based on child language that used in Turkish dialects, classify these in various ways, indicate characteristics concreting in examples. Samples evaluated in this study consist of lexemes signified in Compiled Dictionary (TDK 1993) as originating directly or indirectly from child language. ÖZET Türlü gereksinimlerini karşılamak, kendilerini ifade etmek, sosyalleşmek, bilgi ve becerilerini belli bir yetkinliğe eriştirmek gibi gerekçeler; insanların, içinde yaşadığı toplumun üyeleriyle iletişimini zorunlu kılar. İnsan; doğumundan itibaren bilişsel ve dilsel gelişimine koşut olarak aşamalı bir seyir izleyen bu sürecin ön ürünlerini, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde, kimi sesler, ses ya da hece tekrarları, basit sözcükler ve kısa cümlelerle vermeye başlar. Çocukların başta aile bireyleri olmak üzere çevrelerindeki kişilerle ya da birbirleriyle iletişim kurmalarını sağlayan söz varlığı ögelerinin oluşum biçimi, kapsamı ve türü çeşitlilik göstermektedir. Bu doğrultuda çocuklar; organlarını ya da vücut bölümlerini, canlı ve cansız varlıkları, doğa olaylarını, kimi durumları, belli eylemleri, temel ihtiyaçlarına ilişkin kavramları karşılamak üzere türlü sözcüklerden ve sözcük gruplarından yararlanmaktadır. Ses ya da hece yinelenmesiyle oluşan yapılar, yansıma sözcüklerin ya da ünlemlerin kaynaklık ettiği örnekler, ölçünlü dilde var olan kullanımlardan kimi ses değişiklikleriyle ayrılan biçimler, çevrenin çocuklara yönelik söylemlerinden kopyalamalar ve anlamlı konuşma ürünleri gibi geniş bir yelpazedeki yaratımlar, çocuk dilinin içeriğini oluşturmaktadır. Bu çalışmada; Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan çocuk dili kaynaklı söz varlığı ögelerinin belirlenmesine, bunların türlü yönlerden sınıflandırılmasına, örneklerde somutlaşan özelliklerin belirtilmesine çalışılmıştır. Çalışmada değerlendirilen örnekler, Derleme Sözlüğü (TDK 1993)'nde doğrudan ya da dolaylı olarak çocuk dilinden alındığı belirtilen sözlük birimlerden oluşmaktadır. Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi ağızları, çocuk dili, dil gelişimi, kavramlaştırma, söz varlığı.