“İsyânın Gölgesindeki İstanbul: Yeni Arşiv Belgeleri Işığında 1730 Patrona İsyânı”, Osmanlı İstanbulu IV, ed.: Feridun M. Emecen - A. Akyıldız - E. Safa Gürkan, İBB-29 Mayıs Ünv. Yayınları, İstanbul 2016, ss./pp. 411-452 (original) (raw)

Özet: 1718 Pasarofça Antlaşması’ndan sonra, Sultan III. Ahmed’in saltanatının son 12 yılında sadrâzamlık makâmını elinde bulunduran Nevşehirli Dâmat İbrâhîm Paşa, kaptan-ı deryâ Mustafa Paşa, Mehmed Kethüdâ ve daha pek çok devlet adamının katliyle sonuçlanan 1730 isyânı; Osmanlı tarihinin hâlâ karanlıkta kalan ve yeni belge ve kronikler ışığında aydınlatılmayı bekleyen olaylarından birisidir. Patrona Halil, Muslı Beşe, Kara Ali ve Mehmed Ağa’nın ihtilâlî bir yönetimle Devlet-i ‘aliyye’nin pâyitahtı İstanbul’u zulümle kasıp kavurdukları, devrin pâdişâhını tahttan indirip yerine Sultan I. Mahmud’u oturttukları, saray çevresini baskı ve kontrol altında tuttukları bu süreçte; zorbalar gasp, hırsızlık ve rüşvetle istedikleri devlet makamlarını ve toprakları kendi taraftarlarına verir olmuş; yıkılan kasırlar, köşkler ve bitmek bilmeyen baskın ve yağmalar yüzünden İstanbul’un önemli bir kısmı târumâr olmuştu. Bu bildiride; hakkında birkaç kronik ve belge dışında fazla bir tarihî materyale rastlanmayan bu vak‘a ve onu takip eden süreçteki diğer iki isyan hakkında, şimdiye kadar bilinmeyen ve neşredilmeyen Mühimme kayıtları, masraf kayıtları, Patrona ve ekibinin gasp ve yolsuzluklarına ilişkin telhisler ve arzlar, önemli devlet ricâlinin Hazîne’ye aktarılan eşyâ ve taahhütlerine ilişkin muhallefât ve borç tutanakları, ikinci zorba vak‘asına ilişkin mektuplar ve çağdaş kayıtlarla, isyana tanık olmuş bir görgü şâhidinin yazdığı kısa bir kronik ilk kez tanıtılarak; bu belgelerin ve çağdaş kroniğin isyanın bilinmeyen yönlerini ve Osmanlı pâyitahtına etkilerini aydınlatmadaki önemi üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Patrona, İstanbul, Topkapı Sarayı, isyan, belgeler, kronikler.