DENİZ HÂKİMİYETİ TEORİSİ BAĞLAMINDA 1459-1476 ARASI OSMANLI DEVLETİ’NİN KARADENİZ SİYASETİNİN İNCELENMESİ.pdf (original) (raw)

Özet Karadeniz geçmişten bu yana hem kıyıdaş ülkeler hem de küresel siyaset açısından jeopolitik önemini korumaktadır. Jeopolitik, coğrafi alandaki etkileşimleri ve bunlardan kaynaklanan güç mücadelelerini irdeler. Bu açıdan Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile ilgisi olması, Akdeniz’de (Ege) etkin olmak isteyen kıyıdaş ve siyasi, askeri ve ekonomik olarak etkin olmayı amaçlayan devletler için değerlidir. Tarihte Rusya’nın Akdeniz’e inmek için Osmanlı Devleti ile girmiş olduğu rekabet,2008 Gürcistan-Rusya Savaşı’nda yaşanan gelişmeler, Rusya’nın Karadeniz’de donanma açısından Türkiye ile rekabet halinde olması Karadeniz’in jeopolitik önemini ortaya koymuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin 1459-1476 arası dönemde Karadeniz’e yönelik izlemiş olduğu siyaset Alfred T. Mahan tarafından ortaya koyulan Deniz Hâkimiyeti Teorisi açısından ele alınacaktır. Bu teoriye göre bir ülkenin deniz gücünü ve ulusal gücünü etkileyen unsurlar olarak coğrafi konum, ülkenin fiziki yapısı, arazinin büyüklüğü, nüfus sayısı, halkın karakteri ve hükümetin karakteri olarak belirlemiştir. 1459-1476 arasında devletin izlemiş olduğu siyaset teori ile test edilerek Mahan’ın ortaya koymuş olduğu teori açısından Osmanlı Devleti’nin Karadeniz siyasetinde ne kadar başarılı olduğu ortaya konulacaktır. Karadeniz’in jeopolitik değeri tarihin her aşamasında olduğu gibi Osmanlı Devleti zamanında da öne çıkmıştır. Bu bağlamda Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden sonra yönünü Anadolu ve Rumeli’ye çevirmiştir. Karadeniz’in önemini görerek bir Karadeniz siyaseti gütmüştür. Fatih’in Karadeniz siyaseti, içine kısaca Boğazların güvenliğini sağlamak, Karadeniz’i bir Türk denizi haline getirmek, Bizans kalıntısı despotlukları ortadan kaldırarak Hıristiyan devletlerin Doğu Roma’yı yeniden canlandırma ümitlerini yok etmeyi alır. Bu hedefler doğrultusunda Fatih içte ve dışta Karadeniz’de hâkimiyet kurmak isteyen beylik ve devletlerle mücadele etmiştir. Karadeniz’in Anadolu yakasında Cenevizlilerden Amasra’yı, Candaroğulları’ndan Sinop ve havalisini almış, Trabzon Rum İmparatorluğu ile mücadele ederek Trabzon’u ele geçirmiştir. Dışta ise Altın Orda Devleti topraklarında kurulan Kırım Hanlığını kendine bağlamış, Eflak ve Boğdan Prenslikleri’ni kontrol altına almıştır. Bu arada III. Ivan’ın hüküm sürdüğü Moskova Knezliği, bu dönemde Altın Orda tehdidi altında olduğu için Osmanlı ile ilişkilerini iyi tutmaya çalışmıştır ancak Knezlik IV. İvan’la birlikte Çarlık olunca Kırım ve dolayısıyla Karadeniz’de Osmanlı ile tekrar rekabete girecektir. Deniz hâkimiyeti teorisi açısından 1459-1476 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Karadeniz siyaseti incelendiğinde, devletin mevcut coğrafi konumundaki etkisini ve arazisinin büyüklüğünü arttırdığı tespit edilmiştir. Karadeniz’in bir Türk denizi haline gelmesi mevcut coğrafyada ve dönemin uluslararası siyasetinde de etkinliğin artmasına katkı sunmuştur. Katılan yeni topraklarla beraber nüfus sayısı artarken, izlenen iskân siyaseti Osmanlı Devleti’nin siyasetine uygun bir şekilde ilerlemiştir. Bu dönemde hükümetin fetih veya egemenliği genişletme siyaseti izlediği görülmüş, halkın ise devletin bu politikasını desteklediği tespit edilmiştir. Genel bir açıdan bakıldığında deniz hâkimiyeti teorisi açısından Osmanlı Devleti’nin Karadeniz siyasetinin başarılı olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Deniz Hâkimiyeti Teorisi, Jeopolitik, Karadeniz, Osmanlı Devleti EXAMINATION OF BLACK SEA POLITICS OF OTTOMAN EMPIRE BETWEEN 1459-1476 IN THE CONTEXT OF SEA POWER THEORY Abstract Black Sea maintains its geopolitics importance both in terms of riparian countries and global politics from past to present. Geopolitics examines interactions in geographical area and power struggles resulted from these interactions. Black sea, in this respect, is significant for the riparian states that politically, militarily and economically desire to be effective in Mediterranean Sea, as it is related to İstanbul and Dardanelles (Çanakkale) Straits. The competition Russia gets into with Ottoman Empire to enter in Mediterranean Sea, The developments in Georgia-Russia War 2008 and the competition between Russia and Turkey upon navy have emphasized the importance of Black Sea. With this study, Ottoman Empire’s policy towards Black Sea will be considered with regard to Sea Power Theory propounded by Alfred T.Mahan. According to this theory, the factors that affect sea power and national power are geographical position, physical structure of the country, acreage, population and nature of nation and state. How successful the politics of Ottoman Empire towards Black Sea will be revealed in terms of the Mahan’s theory by testing the politics of Ottoman Empire in 1459-1476 with the theory herein. The geopolitics of Black Sea was prominent during the time of Ottoman Empire as well as it has been throughout history. Accordingly, II. Mehmed known as Conqueror diverted his attention to Anatolia and Rumelia after the conquest of İstanbul. He conducted Black Sea politics as he realized the importance of Black Sea. Fatih’s Black Sea politics briefly includes the purposes providing the security of the straits, converting Black Sea into a Turkish sea and destroying the hopes of Christian States upon revitalization of The Eastern Roma Empire by wiping out the despotism inherited from the Byzantium. In accordance with these purposes, Fatih fighted against the principalities and states that desire to dominate Black Sea both inside and outside. In the Anatolian side of Black Sea, he took Amasra from Genoese and Sinop and its environs from Jandarids and also he conquered the Trabzon fighting against The Empire of Trebizond. On the outside, He annexed the Crimean Khanate established in the land of the Golden Horde and took the control of the Romanian principalities (Wallachia, Boğdan-currently known as Moldova, Ardeal). The Grand Duchy of Moscow ruled by III. Ivan tried to get on with Ottoman Empire as it was under the threat of the Golden Horde but when The Grand Duchy of Moscow would be Czarism with IV. Ivan, it would again enter into competition with Ottoman Empire in Crimea, accordingly in Black Sea. When Ottoman Empire’s Black Sea politics is examined in terms of Sea Power Theory, it was determined that the empire increased its influence in its present geographical location and acreage. Black Sea’s being a Turkish sea contributed to the increase in activity in the present geography and in the international politics of the period. As the population increases with the new lands acquired, the settlement politics pursued in that time proceeded in accordance with Ottoman Empire’s policy. In this period, it was observed that the government followed the policy of conquest or the policy upon expansion of the sovereignty and also it was determined that the nation supported this policy. When evaluated from a general point of view, it was detected that Black Sea politics of Ottoman Empire worked out in terms of the Sea Power Theory. Key Words: Sea Power Theory, Geopolitics, Black Sea, Ottoman Empire